Print

Mál nr. 283/2013

Lykilorð
  • Kærumál
  • Fjármálafyrirtæki
  • Slit
  • Riftun
  • Varnarþing
  • Málshöfðunarfrestur
  • Stefnubirting
  • Frávísunarúrskurður staðfestur

                                     

Þriðjudaginn 14. maí 2013.

Nr. 283/2013.

LBI hf.

(Jóhannes Sigurðsson hrl.)

gegn

Tass Wertpapierhandelsbank GmbH

(Sigríður Rut Júlíusdóttir hrl.)

Kærumál. Fjármálafyrirtæki Slit. Riftun. Varnarþing. Málshöfðunarfrestur. Stefnubirting. Frávísunarúrskurður staðfestur.

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem vísað var frá dómi máli fjármálafyrirtækisins L hf. gegn aðallega T en til vara K að því er T varðaði. L hf. hafði verið tekið til slita og höfðaði málið til riftunar greiðslu sem K hafði milligöngu um til T. Með vísan til 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki var talið að L hf. hefði mátt reka málið fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Málshöfðunarfrestur hafði með lagabreytingu verið framlengdur áður en skemmri málshöfðunarfrestur eftir eldri lögum var liðinn. Þótti þetta ekki stangast á við stjórnlög. Talið var að L hf. hefði ekki fært viðhlítandi rök fyrir því að miða bæri upphaf málshöfðunarfrests samkvæmt fyrrnefndu lagaákvæði við síðara tímamark en lok kröfulýsingarfrests. Þar sem sótt hafði verið þing af hálfu T við þingfestingu málsins skipti engu hvort honum hefði verið birt stefna á lögmætan hátt. L hf. hafði farið þess á leit að stefna yrði birt fyrir fyrirsvarsmanni T í Þýskalandi í samræmi við ákvæði samnings um birtingu erlendis á réttarskjölum og utanréttarskjölum í einkamálum og verslunarmálum. Var stefnan birt fyrir fyrirsvarsmanni T í Þýskalandi. Þá fékk L hf. stefnuna einnig birta í Lögbirtingablaði. Við þingfestingu málsins lagði L hf. fram eintak stefnunnar eins og hún var birt fyrirsvarmanni T í Þýskalandi og vottorð um birtinguna. Síðar lagði T fram afrit af stefnunni sem birt var í Lögbirtingablaði. Í dómi Hæstaréttar kom fram að við þingfestingu málsins hefðu hvorki verið lögð fram gögn um né hefði L hf. látið þess getið að stefna hefði verið birt í Lögbirtingablaði og af hvaða ástæðu slík birting gæti talist fullnægjandi eins og L hf. hefði verið í lófa lagið að gera. Varð því að líta svo á að L hf. hefði höfðað málið þegar stefna var birt fyrirsvarsmanni T í Þýskalandi, en þá var liðinn sá frestur sem L hf. hafði til að höfða málið samkvæmt 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002. Var hinn kærði úrskurður því staðfestur.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Eiríkur Tómasson og Helgi I. Jónsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 8. apríl 2013 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 22. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 25. mars 2013, þar sem máli sem sóknaraðili beindi aðallega að varnaraðila og til vara að Kreissparkasse Köln var vísað frá dómi að því er varnaraðila varðar. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að hafnað verði kröfu varnaraðila um frávísun. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

Sóknaraðili höfðaði mál þetta sem fyrr segir aðallega gegn varnaraðila, en til vara á hendur Kreissparkasse Köln. Í málinu leitar sóknaraðili riftunar á greiðslu, sem hann innti af hendi til varnaraðila fyrir milligöngu varastefnda í héraði 26. júní 2008 eins og nánar er gerð grein fyrir í hinum kærða úrskurði, og endurheimtu fjárhæðarinnar sem greidd var. Varnaraðili og varastefndi kröfðust þess báðir að málinu yrði vísað frá héraðsdómi. Með úrskurðinum var þeirri kröfu varastefnda hafnað, en málinu vísað frá dómi að því er varnaraðila varðar.

Frávísunarkrafa varnaraðila er reist á því í fyrsta lagi að héraðsdómsstefna í málinu hafi ekki verið birt honum með lögmætum hætti innan málshöfðunarfrests samkvæmt 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki með síðari breytingum og málið því ekki höfðað í tæka tíð. Í öðru lagi að lenging á málshöfðunarfresti þessum sem gerð var með 1. gr. laga nr. 146/2011 hafi verið andstæð stjórnlögum. Í þriðja lagi byggir varnaraðili á því að hann eigi ekki varnarþing hér á landi og loks í fjórða lagi að málatilbúnaður sóknaraðila í héraðsdómsstefnu uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991.

Í 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 er slitastjórn fjármálafyrirtækis veitt heimild til að krefjast riftunar á ráðstöfunum fyrirtækisins ef ekki er sýnt að eignir þess muni nægja til að efna skuldbindingar þess, eftir sömu reglum og gilda um riftun ráðstafana við gjaldþrotaskipti. Samkvæmt þriðja málslið málsgreinarinnar, sem tekinn var upp í hana með 1. gr. laga nr. 146/2011, skal mál sem slitastjórn höfðar á grundvelli hennar þingfest fyrir þeim héraðsdómi þar sem fjármálafyrirtæki var tekið til slita. Að virtu þessu síðastgreinda lagaákvæði og með hliðsjón af dómi Hæstaréttar 21. september 2012 í máli nr. 485/2012 er staðfest sú niðurstaða héraðsdóms að reka megi málið fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur.

Með 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 eins og málsgreinin hljóðaði eftir breytingu með 7. gr. laga nr. 44/2009, sem tóku gildi 22. apríl 2009, var mælt fyrir um heimild slitastjórnar fjármálafyrirtækis til að leita riftunar á ráðstöfun þess og skyldu gilda um hana reglur XX. kafla laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Samkvæmt 1. mgr. 148. gr. síðastnefndu laganna eins og þau voru þá var frestur til slíkrar málshöfðunar sex mánuðir frá þeim tíma, sem kostur var á að gera riftunarkröfu, en hann skyldi þó aldrei byrja að líða fyrr en við lok kröfulýsingarfrests. Sóknaraðila var skipuð slitastjórn 29. apríl 2009 og lauk kröfulýsingarfresti við slit hans 30. október sama ár þannig að fresti slitastjórnar til að höfða riftunarmál hefði eftir þágildandi lögum aldrei lokið fyrr en 30. apríl 2010. Áður en sá dagur rann upp var 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 breytt með 1. gr. laga nr. 125/2009 sem tóku gildi 30. desember 2009, en með þeirri lagabreytingu var málshöfðunarfrestur lengdur úr sex mánuðum í 24 mánuði. Þessi regla stóð óbreytt þegar 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 var aftur breytt með 1. gr. laga nr. 132/2010. Með 1. gr. laga nr. 146/2011, sem tóku gildi 26. október 2011, var 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 enn breytt og þá á þann veg að málshöfðunarfrestur, sem mælt var orðið fyrir um í öðrum málslið síðastnefndrar málsgreinar, varð 30 mánuðir í stað 24 mánaða. Lagaákvæðin sem hér um ræðir og leiddu til lengingar á málshöfðunarfresti tóku öll gildi áður en skemmri frestur eftir eldri lögum var liðinn. Málshöfðunarfrestur ræðst því hér af ákvæði annars málsliðar 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 eins og því var breytt með 1. gr. laga nr. 146/2011 og telst þannig 30 mánuðir, sbr. dóm Hæstaréttar 7. desember 2011 í máli nr. 614/2011. Stangast þessar reglur um breytingar á málshöfðunarfresti ekki á við stjórnlög svo sem varnaraðili heldur fram. Sóknaraðili hefur ekki fært viðhlítandi rök fyrir því að atvik málsins séu með þeim hætti að miða beri upphaf þessa rúma málshöfðunarfrests við síðara tímamark en lok kröfulýsingarfrests. Málsástæða sem sóknaraðili hreyfði fyrst í bréfi til Hæstaréttar 3. maí 2013 um að vitneskja hafi ekki legið fyrir fyrr en 4. janúar 2011 um að varnaraðili hafi notið góðs af greiðslunni sem leitað er riftunar á er of seint fram komin samkvæmt 2. mgr. 163. gr., sbr. 4. mgr. 150. gr. laga nr. 91/1991. Verður því litið svo á að málshöfðunarfresturinn hafi runnið út 30 mánuðum eftir lok kröfulýsingarfrests eða 30. apríl 2012.

Þar sem varnaraðili sótti þing við þingfestingu málsins skiptir engu hvort honum var birt stefna á lögmætan hátt, sbr. 4. mgr. 83. gr. laga nr. 91/1991. Samkvæmt því og með vísan til þess sem áður segir stendur eftir að leysa úr því hvort sóknaraðili hafi höfðað málið á hendur varnaraðila innan þess frests sem að framan greinir.

Samkvæmt 93. gr. laga nr. 91/1991 telst mál höfðað þegar stefna er birt eða árituð um viðtöku samrits hennar, sbr. 3. mgr. 83. gr. laganna, ellegar stefndi mætir að öðrum kosti fyrir dómi þar sem stefnandi afhendir honum samrit stefnu og þingfestir mál. Í samræmi við það segir í 1. mgr. 94. gr. sömu laga að mál sé þingfest með því að stefna er lögð fram fyrir dómi. Við þingfestingu skal stefnandi leggja fram stefnu og þau skjöl sem varða málatilbúnað hans eða hann byggir annars kröfur sínar á, sbr. 1. mgr. 95. gr. laganna.

Sóknaraðili fór þess á leit 18. janúar 2012 við sýslumanninn í Keflavík að hann hlutaðist til um að héraðsdómsstefna í máli þessu yrði birt í Þýskalandi fyrir fyrirsvarsmönnum varnaraðila og varastefnda í samræmi við ákvæði samnings um birtingu erlendis á réttarskjölum og utanréttarskjölum í einkamálum og verslunarmálum frá 15. nóvember 1965. Sýslumaður framsendi stefnuna til hlutaðeigandi yfirvalda í Þýskalandi. Þegar frestur til stefnubirtingar var við að renna út án þess að gögn hefðu borist frá þýskum yfirvöldum um birtingu stefnunnar gagnvart varnaraðila fékk sóknaraðili birta í Lögbirtingablaði 27. apríl 2012 stefnu sem óumdeilt virðist að hafi verið samhljóða þeirri upphaflegu að öðru leyti en því að í kafla með fyrirsögninni „lagatilvísanir“ hafði til samræmis við 2. mgr. 89. gr. laga nr. 91/1991 verið bætt svohljóðandi málslið: „Stefna þessi er birt í Lögbirtingablaði á grundvelli b-liðar 89. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála þar sem birting stefnunnar hefur ekki tekist á hendur stefnda.“ Með bréfi 22. maí 2012 sendi sýslumaður sóknaraðila vottorð um að stefnan hafi verið birt fyrir fyrirsvarsmanni varnaraðila í Frankfurt í Þýskalandi 8. sama mánaðar. Við þingfestingu málsins 29. maí 2012 lagði sóknaraðili fram eintak stefnunnar eins og hún hljóðaði í upphafi ásamt fyrrnefndu vottorði um birtingu hennar fyrir varnaraðila, en engin gögn fylgdu um birtingu stefnunnar á hendur varastefnda. Auk stefnunnar lagði sóknaraðili meðal annars fram bréf sín til varnaraðila og varastefnda 11. maí 2012, þar sem þeim var tilkynnt um málshöfðunina og jafnframt að óskað hafi verið eftir að stefnan yrði birt í heimalandi þeirra í samræmi við ákvæði áðurnefnds samnings, en sökum þess að ekki hafi borist staðfesting á að það hafi verið gert hafi stefnan verið birt í Lögbirtingablaði 27. apríl 2012. Sóknaraðili lagði á hinn bóginn hvorki fram afrit af stefnunni sem hafði verið birt í Lögbirtingablaði né gögn um þá birtingu eða til stuðnings því að uppfyllt væri það skilyrði b. liðar 1. mgr. 89. gr. laga nr. 91/1991 fyrir slíkri birtingu stefnu fyrir varnaraðila að erlend yfirvöld hafi neitað eða látið hjá líða að verða við ósk um að birta hana. Varnaraðili lagði hins vegar fram í þinghaldi 9. október 2012 gögn um birtingu stefnunnar í Lögbirtingablaði.

Samkvæmt framansögðu lagði sóknaraðili við þingfestingu málsins 29. maí 2012 hvorki fram gögn um né lét hann þess getið að stefna í því hafi verið birt í Lögbirtingablaði 27. apríl sama ár og af hvaða ástæðu slík birting gæti talist fullnægjandi gagnvart varnaraðila, en það hefði honum verið í lófa lagið að gera. Þess í stað kom fyrst fram í málatilbúnaði varnaraðila að stefna hafi verið birt í Lögbirtingablaði og verður ekki séð af gögnum málsins að sóknaraðili hafi borið fyrir sig að málið hafi verið höfðað gagnvart varnaraðila með þeirri stefnubirtingu fyrr en það var flutt 4. mars 2013 um frávísunarkröfu hans. Eins og sóknaraðili lagði málið fyrir héraðsdóm verður, að virtum dómi Hæstaréttar 15. febrúar 2013 í máli nr. 74/2013, að líta svo á að það hafi fyrst verið höfðað gegn varnaraðila við birtingu stefnu 8. maí 2012, sbr. 93. gr. laga nr. 91/1991. Þar sem frestur sóknaraðila til málshöfðunar var þá liðinn samkvæmt framansögðu verður ekki hjá því komist að vísa málinu frá héraðsdómi að því er varnaraðila varðar og verður hinn kærði úrskurður því staðfestur.

Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og nánar greinir í dómsorði.

Það athugist að til viðbótar kæru í málinu lagði sóknaraðili fyrir Hæstarétt athugasemdir við greinargerð varnaraðila, svo sem þeim fyrrnefnda var heimilt samkvæmt 1. mgr. 149. gr. laga nr. 91/1991. Að því búnu beindi sóknaraðili frekari skriflegum málflutningi til Hæstaréttar með bréfi 3. maí 2013, sem varnaraðili svaraði fyrir sitt leyti með bréfi til réttarins 6. sama mánaðar. Þessi málatilbúnaður aðilanna er andstæður lögum.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sóknaraðili, LBI hf., greiði varnaraðila, Tass Wertpapierhandelsbank GmbH, 350.000 krónur í kærumálskostnað.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 25. mars 2013.

Mál þetta, sem þingfest var 29. maí 2012, var tekið til úrskurðar mánudaginn 4. mars 2013 að loknum munnlegum málflutningi um fravísunarkröfu aðalstefnda, TASS Wertpapierhandelsbank GmbH, Am Untertor 4, Skorpionhaus, Hofheim am Taunus, Þýskalandi, og varastefnda, Kreissparkasse Köln, Neumarkt 18 - 24, Köln, Nordrhein-Westfalen 50602, Þýskalandi. Stefnandi, LBI hf., áður Landsbanki Íslands hf., Austurstræti 16, Reykjavík, krefst þess að kröfu stefnda um frávísun verði hafnað. Allir aðilar krefjast málskostnaðar.

Yfirlit yfir efnishlið málsins

Í málinu hefur stefnandi uppi þær efniskröfur að staðfest verði með dómi riftun á greiðslu stefnanda, sem þá bar heitið Landsbanki Íslands hf., til aðalstefnda hinn 26. júní 2008, að fjárhæð 944.534,25 evrur, vegna skuldabréfaeignar hans að nafnverði 1.000.000 evrur úr skuldabréfaflokki sem var með gjalddaga 21. desember 2009 og var gefinn út af Landsbanka Íslands hf. og skráð sem LI FRN 21/12/09 og með ISIN númer XS0208211911. Jafnframt krefst stefnandi þess að aðalstefndi verði dæmdur til þess að greiða stefnanda 944.534,25 evrur með dráttarvöxtum samkvæmt 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 12. febrúar 2011 til greiðsludags. Verði ekki fallist á kröfur stefnanda gegn aðalstefnda hefur stefnandi uppi sömu kröfur gegn varastefnda. Í efnisþætti málsins krefjast stefndu sýknu en til vara að stefnukröfur verði lækkaðar.

Í stefnu er því lýst að með útgáfulýsingu 17. desember 2004 hafi Landsbanki Íslands hf. boðið fjárfestum til sölu skuldabréf útgefin af honum í flokki sem var auðkenndur LI FRN 21/12/09 og með ISIN númer XS0208211911. Skuldabréfin hafi verið gefin út á grundvelli samninga sem bankinn hafði gert við Deutsche Bank AG og Deutsche Bank Luxembourg S.A. Samkvæmt útgáfulýsingunni hafi skuldabréfið verið selt til fjárfesta með áskriftarfyrirkomulagi. Heildarbréf (e. Global Note) hafi verið gefið út af stefnanda og það sett til miðlunar í kerfum Euroclear bank S.A./N.V. Fyrst hafi verið gefið út tímabundið bréf (e. Temporary Global Note) 21. desember 2004, en því svo skipt út fyrir varanlegt bréf (e. Permanent Global Note) frá og með 31. janúar 2005. Skuldabréfið (e. Global Note) hafi fjárfestir fengið afhent í samræmi við hlutfall fjárfestingarloforðs hans í heildar skuldabréfaútgáfunni. Skuldabréfin hafi verið handhafabréf (e. Bearer Form). Vaxtamiðar (e. Coupons) hafi gefnir út samhliða skuldabréfunum. Samkvæmt útgáfulýsingu hafi skuldabréfaflokkurinn í heild numið 500.000.000 evrum. Staðfesting Euroclear eða Clearstream fyrir eignarhaldi fjárfestis skyldi tekin sem sönnun á handhafarétti. Við ákveðin skilyrði hafi verið mögulegt að skipta skuldabréfunum (e. Permanent Global Note) fyrir endanlegt handhafabréf (e. Definitive Notes). Þau bréf hafi verið gefin út í 1.000.000 evra einingum.  Uppgreiðsluheimild til handa útgefanda, þ.e. Landsbanka Íslands hf., hafi ekki verið til staðar. Vaxtagreiðsludagar hafi verið skilgreindir fjórir á ári, 21. mars, 21. júní, 21. september og 21. desember. Gjalddagi hafi átt að vera 21. desember 2009. Skuldabréfin hafi ekki verið skráð á skipulagðan verðbréfamarkað.

Hinn 5. ágúst 2008 hafi Landsbanki Íslands hf. greitt upp skuld við aðalstefnda samkvæmt framangreindum skuldabréfum þótt ekki væri komið að gjalddaga þeirra. Greiðslan hafi verið innt af hendi til varastefnda en aðalstefndi komið á viðskiptunum. Samkvæmt gögnum stefnanda hafi viðskiptadagur verið 23. september 2008 og greiðslan átt sér stað þann 26. September 2008. Stefnandi vísar einnig til upplýsinga frá varastefndu um að varastefndi hafi eingöngu komið fram sem milligönguaðili í viðskiptunum. Af þessu megi ráða að aðalstefndi hafi verið sá sem naut téðrar greiðslu Landsbanka Íslands hf. en að öðrum kost hafi það verið varastefndi. Í stefnu er einnig lýst þróun fjármálamarkaða og stöðu Landsbanka Íslands hf. fram á haustið 2008 sem lyktaði með því að Fjármálaeftirlitið tók yfir starfsemi bankans 7. október 2008 með vísan til 100. gr. a laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki. Þá er í stefnu gerð grein fyrir því þegar Landsbanki Íslands hf. var tekin til slita samkvæmt ákvæðum laga nr. 161/2002 og aðgerðum slitastjórnar við riftun þeirra greiðslna sem áður er lýst.

Stefnandi byggir málatilbúnað sinn í meginatriðum á því að Landsbanki Íslands hf. hafi með framangreindum greiðslum greitt skuld við aðalstefnda eða varastefnda fyrr en eðlilegt hafi verið á sama tíma og bankinn hafi verið ógjaldfær. Ekki hafi verið komið að gjalddaga þeirra og uppgreiðsluheimild hafi ekki verið fyrir hendi. Við greiðslurnar hafi réttindi og skyldur samkvæmt skuldabréfunum farið á eina hendi og skuldabréfakröfurnar fallið niður. Því séu greiðslurnar riftanlegar á grundvelli 134. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Greiðsla skuldar, fyrr en nauðsynlegt hafi verið að greiða og með takmörkuðu lausafé bankans, hafi ekki getað verið venjuleg eftir atvikum eða eðlileg ráðstöfun, með hliðsjón af stöðu bankans og íslenska fjármálamarkaðarins.

Málsástæður og lagarök aðila í frávísunarþætti málsins

Aðalstefndi byggir frávísunarkröfu sína í fyrsta lagi á því að frestur til málshöfðunar samkvæmt 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002, sbr. 1. gr. laga nr. 146/2011, hafi verið liðinn. Óumdeilt sé að kröfulýsingafresti í slitameðferð stefnanda hafi lokið 30. október 2009. Með vísan til þess hafi málshöfðunarfresti lokið 30. apríl 2012. Stefna málsins hafi hins vegar verið birt 8. maí 2012. Aðalstefndi mótmælir því að sú stefna sem stefnandi lét birta í Lögbirtingarblaðinu 27. apríl 2012 sé sú stefna sem miða eigi við í málinu. Þá hafi skort á að skilyrði 89. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála fyrir birtingu með auglýsingu í Lögbirtingablaði væri fullnægt. Sú staðreynd að unnt reyndist að birta stefnu fyrir varastefnda innan frests sýni að stefnandi hefði vel getað birt stefnu einnig fyrir aðalstefnda innan frestsins. Þar sem málið hafi ekki verið höfðað innan lögbundins málshöfðunarfrests beri að vísa því frá dómi.

Í annan stað byggir aðalstefndi á því að framlengingar á málshöfðunarfresti, sbr. nú síðast 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002, sbr. 1. gr. laga nr. 146/2011, hafi verið andstæðar stjórnlögum. Með þessum breytingum hafi reglum verið breytt með afturvirkum hætti í andstöðu við stjórnskipulega eignarréttarvernd og stjórnskipulega meðalhófsreglu sem hér hafi sérstaka þýðingu þar sem um sé að ræða erlenda aðila.

Í þriðja lagi byggir aðalstefndi á því að að aðalstefndi eigi ekki varnarþing á Íslandi og málið sé utan lögsögu íslenskra dómstóla. Stefndi vísar til þess að samkvæmt almennum reglum svo og ákvæðum í útgáfulýsingu hefði varnarþing stefnda átt að vera á Englandi. Ákvæði 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. breytingarlög nr. 146/2011 sem tekið hafi gildi 25. október 2011, hafi því falið í sér afturvirka lagasetningu um viðskipti málsaðila sem að fullu hafi verið lokið við gildistöku breytingarlaganna. Slíkt brjóti gegn meginreglum stjórnskipunarréttar, sbr. einnig 27. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944, og rétti stefnda til réttlátrar meðferðar fyrir dómi, sem honum sé tryggður með ákvæðum 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 8. gr. stjórnarskipunarlaga nr. 97/1995, sem og 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Stefndi telur einnig að að umrædd breytingarlög feli í sér breytingu á efnisreglum um riftun. Lögin brjóti í bága við lögmætar væntingar stefnda sem njóti verndar 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 10. gr. stjórnarskipunarlaga nr. 97/1995, sem og  jafnræðisreglu með því að verið sé að hygla tilteknum aðilum, þ.e. slitastjórnum, á kostnað annarra aðila. Samkvæmt þessu sé ekki hægt að byggja á 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 í þessu máli. Málið sé höfðað á röngu varnarþingi og af þeim sökum beri að vísa því frá dómi.

Í fjórða lagi byggir aðalstefndi á því að málatilbúnaður stefnanda sé óljós og vanreifaður og uppfylli ekki meginreglur einkamálaréttarfars um skýran og glöggan málatilbúnað, sbr. 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991. Aðalstefndi bendir einkum á að stefnandi viðurkenni í stefnu að aðalstefndi hafi ekki tekið á móti neinum greiðslum 26. júní 2008 heldur hafi viðtakandi verið varastefndi. Algerlega sé óútskýrt hvers vegna kröfum sé beint að aðalstefnda sem eingöngu hafi verið skráður fyrir bréfunum í þeim tilgangi að miðla þeim fyrir varastefnda. Þá er á það bent að dómkrafa stefnanda vísi ekki til neinnar tiltekinnar riftunaryfirlýsingar. Að lokum bendir aðalstefndi á að stefnandi rökstyðji með ófullnægjandi hætti að efnisskilyrðum riftunar sé fullnægt. Samhengi skorti milli krafna, málsástæðna og framlagðra dómskjala og því beri að vísa málinu frá dómi að því er aðalstefnda varðar.

Varastefndi byggir kröfu sína um frávísun á því að íslenskir dómstólar hafi ekki lögsögu í málinu með sambærilegum rökum og aðalstefndi. Þá telur hann að málið hafi ekki verið höfðað innan málshöfðunarfresta þar sem stefnanda hefði verið ómögulegt að höfða mál innan þeirra fresta sem giltu fyrir gildistöku laga nr. 146/2011. Ekki hafi verið heimilt að hrófla við réttarstöðu og lögmætum væntingum varastefnda með því að höfða mál samkvæmt 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002, sbr. 1. gr. laga nr. 146/2011. Því beri að líta svo að málið sé of seint höfðað.

Stefnandi mótmælir málsástæðum stefndu um málið sé höfðað á röngu varnarþingi. Þá breyti varnarþingsregla 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002, sbr. lög nr. 146/2011, ekki íslenskum efnisrétti um riftun greiðslna. Með breytingarlögunum frá 2011 hafi verið innleidd meginregla EES réttar um að framkvæmd þrotaskipta fari fram á heimavarnarþingi þrotabús og eftir lögum þess ríkis.

Hvað varðar málshöfðunarfrestinn þá telur stefnandi að annað hvort eigi að miða málshöfðun gagnvart aðalstefnda við birtingu stefnu í Lögbirtingablaði 27. apríl 2012 eða líta svo á að málshöfðunarfrestur hafi ekki verið liðinn þegar stefna var birt. Miða eigi við að 30 mánaða málshöfðunarfrestur hafi byrjað að líða eftir lok kröfulýsingarfrests með hliðsjón af því hversu stórt þrotabúið sé og einnig þess að starfsemi Landsbanka Íslands hf. hafi verið flókin og í fleiri ríkjum. Þá hafi stefnandi þurft að óska eftir aðgangi að gögnum sem hafi verið í vörslu annarra. Stefnandi hafi einnig orðið að leita til endurskoðunarfyrirtækis til rannsóknar á málefnum slitabúsins. Niðurstöður þeirrar rannsóknar hafi ekki legið fyrir fyrr en 3. mars 2010 og hafi það verið fyrstu upplýsingar sem slitastjórnin hafi fengið um um þær kröfur sem hér um ræðir. Sé litið til framangreinds hafi 30 mánaða málshöfðunar­fresturinn ekki verið liðinn þegar stefna var birt gagnvart aðalstefnda 8. maí 2012.

Stefnandi telur að fyrir liggi skýr fordæmi Hæstaréttar Íslands um stjórnskipulegt lögmæti 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002, sbr. lög nr. 146/2011, og beitingu hennar. Hann hafnar sjónarmiðum um að ákvæðinu verði ekki beitt samkvæmt orðum sínum eða að það sé að vettugi virðandi.

Stefnandi mótmælir málsástæðum aðalstefnda um vanreifun. Hann leggur áherslu á að fyrir liggi að aðalstefndi hafi tekið við ákveðinni greiðslu frá Landsbanka Íslands hf. Skilmerkileg grein sé gerð fyrir þeirri greiðslu í stefnu og einnig því hvers vegna kröfum sé beint að varastefnda verði talið að hann hafi verið viðtakandi greiðslunnar. Því er mótmælt að um  sér að ræða misræmi í stefnu eða málatilbúnaði stefnanda að öðru leyti.

Niðurstaða

Í máli þessu liggur fyrir að stefnandi óskaði eftir því 18. janúar 2012 við Sýslumanninn í Keflavík að hann hefði milligöngu um birtingu stefnu málsins fyrir tilteknum fyrirsvarsmanni aðalstefnda í Þýskalandi og var sú beiðni send þýskum stjórnvöldum 20. sama mánaðar. Hinn 21. febrúar 2012 barst sýslumannsembættinu bréf þýskra stjórnvalda þess efnis að stefnan hefði ekki verið birt þar sem fyrirsvarsmaður aðalstefnda væri ekki lengur sá sem tilgreindur væri í stefnu. Hinn 19. mars 2012 barst sýslumanni ný umsókn stefnanda um stefnubirtingu og var sú umsókn send þýskum stjórnvöldum 21. sama mánaðar. Hinn 21. maí 2012 barst staðfesting þýskra stjórnvalda um að stefnan hefði verið birt 8. maí 2012.

Í málinu liggur fyrir að stefna var birt í Lögbirtingablaðinu 27. apríl 2012. Sú stefna var hins vegar ekki þingfest við fyrirtöku málsins 29. maí 2012 heldur lögð fram síðar sem dómskjal í málinu. Sú stefna sem lögð var fram við þingfestingu málsins 29. maí 2012, og þá þingmerkt sem dómskjal nr. 1, var birt fyrirsvarsmanni aðalstefnda 8. maí 2012 sem fyrr segir. Samkvæmt þessu, svo og með vísan til dóms Hæstaréttar Íslands 15. febrúar 2013 í máli nr. 74/2013, verður að leggja til grundvallar að stefna í máli þessu hafi ekki verið birt fyrr en 8. maí 2012. Hafa álitamál um lögmæti birtingar umræddrar stefnu í Lögbirtingablaðinu 27. apríl 2012 því ekki þýðingu fyrir úrlausn málsins.

Með vísan til áðurgreinds dóms Hæstaréttar Íslands 15. febrúar 2013 verður hafnað málsástæðum stefnanda þess efnis að heimilt sé að miða frest samkvæmt 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 við annað og síðara tímamark en lok kröfulýsingarfrests. Samkvæmt þessu er það niðurstaða dómsins að mál þetta hafi verið höfðað gegn aðalstefnda eftir það tímamark sem kveðið er á um í 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 og áður greinir. Verður af þessari ástæðu fallist á kröfu aðalstefnda um frávísun málsins gagnvart honum. Er þá ekki þörf á því að taka afstöðu til annarra málsástæðna aðalstefnda viðvíkjandi frávísunarþætti málsins.

A

Samkvæmt 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 1. gr. laga nr. 146/2011, skal mál, sem slitastjórn höfðar til riftunar ráðstafana fjármálafyrirtækis undir slitum samkvæmt ákvæðum laganna, þingfest fyrir þeim héraðsdómi þar sem fyrirækið var tekið til slita skv. 3. og 4. mgr. 101. gr. laganna. Að mati dómsins verður ákvæðið ekki skýrt rýmkandi skýringu á þá leið að í því felist lagaskilaregla þess efnis að íslensk lög skuli gilda fortakslaust um þau mál sem slitastjórn höfðar. Ræðst það atriði af öðrum réttarheimildum sem ekki eru til umfjöllunar í þessum þætti málsins. Hins vegar hins vegar mælir ákvæðið fyrir um varnarþing án tillits til samninga eða samningsákvæða þar að lútandi.

Í málinu liggur fyrir að með 2. lið 15. gr. útgáfuskilmála framangreinds alsherjarskuldabréfs samþykkti útgefandi skuldabréfsins, í þágu handahafa þess, að dómstólar í Englandi hefðu lögsögu til að leiða allan ágreining til lykta sem kynni að rísa vegna eða í tengslum við skuldabréfið. Í ákvæðinu er ennfremur áréttað að útgefandi bréfsins afsali sér rétti til að mótmæla lögsögu enskra dómstóla við slíka málsókn. Á hinn bóginn er þar einnig tekið fram að handhafa bréfsins sé heimilt að höfða mál fyrir öðrum dómstólum en enskum, kjósi hann það.

Ákvæði 2. liðar 15. gr. téðra útgáfuskilmála tekur ekki, samkvæmt orðum sínum, til dómsmála sem útgefandi skuldabréfs kann að höfða gegn handhafa þess. Því síður er þar fjallað um riftunarmál sem þrotabú eða slitastjórn kann að höfða til endurheimtu greiðslu sem innt hefur verið af hendi til handhafa skuldabréfs eða annarra sem leiða rétt sinn frá honum. Ákvæðið felur þannig fyrst og fremst í sér það réttarfarshagræði til handa handhafa skuldabréfs að eiga þess kost að höfða mál fyrir enskum dómstólum án þess að þar sé tekin sérstök afstaða til dómsmála sem útgefandi bréfsins kann að höfða eða slitastjórn fjármálafyrirækis. Verður því ekki á það fallist að með 1. gr. laga nr. 146/2011 hafi verið raskað heimildum varastefnda samkvæmt  15. gr. umræddra útgáfuskilmála.

B

Að mati dómara geta aðilar varanlegs réttarsambands ekki átt lögmætar væntingar til þess að réttarfarsreglur, þ.á m. varnarþingsreglur, haldist óbreyttar frá stofnun réttarsambands allt til loka þess. Væri slík niðurstaða í berlegri andstöðu við almennar heimildir löggjafans til lagasetningar samkvæmt 2. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944. Þótt ákvæði stjórnarskrár, svo og mannréttindasáttmála, setji heimildum löggjafans skorður við setningu nýrra réttarfarsreglna um dómsmál sem þegar hafa verið höfðuð, er á það að líta að að mál þetta er höfðað eftir að lög nr. 146/2011 tóku gildi. Var því ekki um það að ræða að lögin röskuðu meðferð mála sem þegar höfðu verið höfðuð við gildistöku þeirra. Enn fremur ber að horfa til þess að téð ákvæði 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 er í samræmi við þá meginreglu, sem birtist í 1. mgr. 10. gr. tilskipunar Evrópuþingsins og Ráðsins nr. 2001/24/EB um endurskipulagningu og slit lánastofnana, að fjármálafyrirtæki skuli slitið í samræmi við lög, reglur og málsmeðferð heimaríkis. Jafnvel þótt vafi kunni að hafa leikið um heimildir stefnanda til að höfða mál fyrir íslenskum dómstólum fyrir gildistöku 1. gr. laga nr. 146/2011 verður þannig ekki á það fallist að reglan sé óhæfilega íþyngjandi gagnvart varastefnda eða mismuni honum með ólögmætum hætti.

Samkvæmt þessu verður ekki fallist á málsástæður varastefnda þess  efnis að ákvæði 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 sé andstætt stjórnarskrá og að vettugi virðandi. Verður málinu því ekki vísað frá dómi gagnvart varastefnda með vísan til þess að það sé höfðað á röngu varnarþingi eða sé utan lögsögu íslenskra dómstóla.

Óumdeilt er að mál þetta var höfðað gegn varastefnda innan 30 mánuða frá lokum kröfulýsingarfrests 30. október 2009, en með vísan til ítrekaðra fordæma Hæstaréttar verður ekki á það fallist að lenging á málshöfðunarfresti samkvæmt 1. gr. laga nr. 146/2011 hafi verið andstæð stjórnlögum eða sé að vettugi virðandi af öðrum ástæðum. Verður því ekki fallist á kröfu varastefnda um frávísun málsins af þeim sökum að það sé höfðað eftir að málshöfðunarfresti lauk.

B

Samkvæmt framangreindu verður málinu vísað frá dómi gagnvart aðalstefnda. Kröfu varastefnda um frávísun er hins vegar hafnað, en ekki verður talið að slíkir annmarkar séu á reifun málsins af hálfu stefnanda að varði sjálfkrafa frávísun þess. Eftir þessum úrslitum verður stefnandi dæmdur til að greiða aðalstefnda málskostnað sem þykir hæfilega ákveðinn 500.000 krónur og hefur þá verið tekið tillit til virðisaukaskatts. Úrlausn um málskostnað gagnvart varastefnda býður efnisdóms í málinu.

Af hálfu aðalstefnda flutti máli Kári Hólmar Ragnarsson hdl.

Af hálfu varastefnda flutti málið Atli Björn Þorbjörnsson hdl.

Af hálfu stefnanda flutti málið Jóhannes Sigurðsson hdl.

Skúli Magnússon héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan.

Úrskurðarorð

Málinu er vísað frá dómi gagnvart aðalstefnda, TASS Wertpapierhandelsbank GmbH.

Kröfu varastefnda, Kreissparkasse Köln, um frávísun málsins er hafnað.

                Stefnandi, LBI hf., greiði aðalstefnda 500.000 krónur í málskostnað.