Dómur Hæstaréttar

1. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Benedikt Bogason, Ása Ólafsdóttir, Björg Thorarensen, Karl Axelsson og Sigurður Tómas Magnússon.

2. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 30. október 2023. Hann krefst þess að viðurkennd verði skaðabótaskylda stefndu á tjóni áfrýjanda af verksamningi hans við Sameinað Sílikon hf. sem varð af völdum þess að endurskoðaður ársreikningur Sameinaðs Sílikons hf. vegna ársins 2014 gaf ekki rétta mynd af stöðu félagsins. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar úr hendi stefndu vegna reksturs málsins á öllum dómstigum.

3. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og að áfrýjanda verði gert að greiða þeim málskostnað fyrir Hæstarétti.

Ágreiningsefni

4. Ágreiningur aðila lýtur að kröfu áfrýjanda um viðurkenningu á skaðabótaskyldu stefndu á ætluðu tjóni áfrýjanda vegna ákvörðunar hans um að halda áfram vinnu við byggingu kísilmálmverksmiðju Sameinaðs Sílikons hf. á árinu 2016. Félagið reisti verksmiðjuna á lóðinni Stakksbraut 9 í Helguvík í Reykjanesbæ á árunum 2014 til 2016. Bú félagsins var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði 22. janúar 2018.

5. Með hinum áfrýjaða dómi Landsréttar 9. júní 2023 var staðfestur dómur héraðsdóms um sýknu stefndu af kröfum áfrýjanda.

6. Áfrýjunarleyfi var veitt 27. október 2023, með ákvörðun Hæstaréttar nr. 2023-88, á þeim grunni að dómur í málinu kynni að hafa fordæmisgildi meðal annars um sérfræðiábyrgð á sviði endurskoðunar.

7. Samhliða máli þessu eru rekin þrjú mál þrotabús Sameinaðs Sílikons hf. til heimtu skaðabóta úr hendi stefndu, nr. 41/2023, 51/2023 og 54/2023, sem öll eiga rót sína að rekja til hlutafjárhækkana í félögum sem tengjast stofnun og rekstri kísilmálmverksmiðjunnar. Þau eru dæmd samhliða þessu máli og eru málavextir í þeim um margt svipaðir þessu máli, einkum í máli nr. 51/2023.

Málsatvik

8. Sameinað Sílikon hf. var stofnað 17. febrúar 2014. Tilgangur félagsins var að byggja og gangsetja kísilmálmverksmiðju á lóðinni Stakksbraut 9 í Helguvík. Upphaflega átti að reisa verksmiðju með tveimur ofnum en áformað var að bæta við tveimur síðar. Fullbúin verksmiðja með fjórum ofnum myndi framleiða árlega um 100.000 tonn af kísli.

9. Sameinað Sílikon hf. var í eigu hollenska félagsins United Silicon Holding B.V. Það félag var í eigu tveggja annarra hollenskra félaga, annars vegar USI Holding B.V. sem var í eigu danskra og íslenskra fjárfesta undir forystu Magnúsar Garðarssonar og hins vegar Silicon Mineral Ventures B.V. sem var í eigu hollensks félags, Fondel Holding B.V. Dótturfélög USI Holding B.V. voru Geysir Capital ehf. og Stakksbraut 9 ehf.

Samningar stofnenda Sameinaðs Sílikons hf.

10. Viðræður munu hafa farið fram milli íslenskra og danskra fjárfesta og tilgreinds bandarísks félags um að reisa kísilmálmverksmiðju í Reykjanesbæ. Í því skyni voru stofnuð félög sem ætlað var að koma að uppbyggingu verksmiðjunnar hvert með sínum hætti. Það voru meðal annars Íslenska Kísilfélagið ehf., GSM Overseas Netherlands B.V. og Tomahawk Development á Íslandi hf. Þessar áætlanir gengu ekki eftir og í ársbyrjun 2012 var rift þeim samningum sem Íslenska Kísilfélagið ehf. hafði gert við innlenda aðila tengda verkefninu.

11. Í júlí 2012 voru ný félög komin að ráðagerðinni og var þá undirrituð viljayfirlýsing milli Silicon Mineral Ventures B.V. og USI Holding B.V. um að koma á fót kísilmálmverksmiðju í Helguvík. Þeirri viljayfirlýsingu var síðar fylgt eftir með samningi um sameiginlega fjárfestingu 14. febrúar 2014. Í grein 1.2 samningsins kom fram að þessir aðilar hefðu ákveðið að fjármagna í sameiningu hluta undirbúningskostnaðar og myndu í kjölfarið taka ákvörðun um að leggja til eigið fé sem yrði nýtt til að reisa verksmiðju eftir að nánari skilyrðum sem fram kæmu í samningnum væri fullnægt og næg lánsfjármögnun tryggð. Í grein 1.3 sagði að á grundvelli skilmála og skilyrða í samningnum staðfestu aðilar þá sameiginlegu skuldbindingu sína að eiga með sér samstarf um áframhaldandi þróun, fjármögnun í formi aukins hlutafjár, gerð einkasölu- og markaðssetningarsamnings við félagið BIT Fondel B.V. og sameiginlega stýringu verksmiðjunnar.

12. Í samningnum var framlag aðila skilgreint nánar. Í grein 2.1 var framlagi USI Holding B.V. lýst en ákvæðið hljóðar svo í íslenskri þýðingu:

[USI Holding B.V.] hefur fram til þessa þróað og fjármagnað verkefnið og hefur 1) keypt lóðina að Stakksbraut 9 í Helguvík, 2) aflað leyfis til að nota höfnina samkvæmt samningi við hafnaryfirvöld sveitarfélagsins sem undirritaður var 18. apríl 2012, 3) framkvæmt umhverfismat og fengið samþykki fyrir umhverfismatinu frá viðeigandi yfirvöldum svo og leyfi til að reka kísilverksmiðju með framleiðslugetu sem nemur allt að 100.000 tonnum á ári, 4) náð samkomulagi um skilmálaskrár við raforkuveituna, 5) gert bindandi viljayfirlýsingu við ríkisfyrirtækið sem annast raforkuflutninga, 6) gert samning við Reykjanesbæ, 7) fengið tilboð frá ofnabirgjunum Tenova og Sinosteel um afhendingu og uppsetningu tveggja kísilofna, 8) fengið skilmálaskrár um lánsfjármögnun frá Arion banka vegna byggingu verksmiðjunnar. Virði framangreindrar þróunarvinnu nemur 10,2 milljónum evra. Aðilar hafa ákveðið að þetta virði skuli endurspeglast á hlutfallslegum grundvelli (pro rata) í hlutabréfum í [Sameinuðu Sílikoni hf.]. Þessu virði verður skipt í 3 hluta. Fyrsti hlutinn nemur 5,1 milljónum evra vegna kaupa á ofnum 1 og 2, og mun sú fjárhæð verða til þess að hlutfallslegum (pro rata) hluta hlutabréfa í [Sameinuðu Sílikoni hf.] verði úthlutað til hluthafa [Sameinaðs Sílikons hf.] samtímis framlögum 1-8 sem talin eru upp hér að ofan (með því að framselja 100% hlutabréfanna í [Stakksbraut 9 ehf. til Sameinaðs Sílikons hf.]), sá næsti nemur 2,55 milljónum evra vegna kaupa á ofni nr. 3 og sá síðasti nemur 2,55 milljónum evra vegna kaupa á ofni nr. 4, og er endanlegt markmið að um síðir verði 4 ofnar starfræktir.

13. Í grein 2.2 í samningnum var framlagi Silicon Mineral Ventures B.V. lýst með eftirfarandi hætti í íslenskri þýðingu:

[Silicon Mineral Ventures B.V.] mun annast um að hlutdeildafélag sitt BIT leggi verkefninu til 1) samning sem tryggi sölu væntanlegrar framleiðslu [...] um sölu á 12.000 tonnum af kísilmálmi hið minnsta á markaðsverði að frádreginni 5,5% söluþóknun, og verði einkasölu- og markaðssetningaraðili [USI Holding B.V.] á afgangi kísilframleiðslunnar [...], 2) [Silicon Mineral Ventures B.V.] mun láta í té tæknilega þekkingu sína sem hefur verið þróuð af tæknilegum ráðgjöfum þess vegna smíði kísilverksmiðju og framleiðslu í henni. Virði framangreindra framlaga nemur 1,5 milljónum evra. Aðilar hafa ákveðið að þetta virði skuli endurspeglast á hlutfallslegum grundvelli (pro rata) i hlutabréfum í [Sameinuðu Sílikoni hf.] Þessu virði verður skipt í 3 hluta. Fyrsti hlutinn nemur 0,5 milljónum evra vegna gerðar samnings um sölu væntanlegrar framleiðslu um sölu á 12.000 tonnum af kísilmálmi á ári, og mun sú fjárhæð verða til þess að hlutfallslegum (pro rata) hluta hlutabréfa i í [Sameinuðu Sílikoni hf.] verði úthlutað til í [Silicon Mineral Ventures B.V.] samtímis framlögum 1-3 sem talin eru upp hér að ofan, sá næsti nemur 0,5 milljónum evra vegna gerðar samnings um sölu væntanlegrar framleiðslu um sölu á 20.000 tonnum af kísilmálmi á ári og sá síðasti nemur 0,5 milljónum evra vegna gerðar samnings um sölu væntanlegrar framleiðslu um sölu á 30.000 tonnum af kísilmáli á ári, og er endanlegt markmið að um síðir verði 4 ofnar starfræktir með heildarframleiðslugetu sem nemur yfir 70.000 tonnum af kísilmálmi á ári.

14. Í samningum 14. febrúar 2014 var einnig fjallað um önnur framlög fyrrgreindra aðila, meðal annars í grein 2.3 um framlag til fjármögnunar undirbúningskostnaðar og í grein 2.4 um framlag nýs eiginfjár með reiðufé. Þá sagði að félagið BIT Fondel B.V. myndi gera samning við Sameinað Sílikon hf. um að tryggja sölu væntanlegrar framleiðslu sem tæki til um það bil 12.000 tonna af kísli á ári. Andvirði eiginfjárframlags yrði varið til að setja á fót, smíða og reka kísilmálmverksmiðju eins og nánar væri lýst í viðskiptaáætlun 3. júní 2013.

15. Með þríhliða hluthafasamkomulagi frá júní 2014 milli USI Holding B.V., Silicon Mineral Ventures B.V. og United Silicon Holding B.V. voru skyldur og réttindi félaganna útfærð og um það vísað til viðræðna aðila sem hefðu staðið yfir um tveggja ára skeið. Þar kom fram að eignarhald USI Holding B.V. og Silicon Mineral Ventures B.V. á félaginu Sameinuðu Sílikoni hf. yrði í gegnum félagið United Silicon Holding B.V. Á undirritunardegi ætti USI Holding B.V. 70% hlutafjár í United Silicon Holding B.V. og Silicon Mineral Ventures B.V. 30% hlutafjárins. Þar sagði einnig að á undirritunardegi hefði USI Holding B.V. í gegnum dótturfélag sitt, Stakksbraut 9 ehf., lokið eftirfarandi vinnu í því skyni að hrinda verkefninu í framkvæmd:

i) lokið umhverfismati, ii) tryggt langtímaleigu á lóðinni [Stakksbraut 9] [...], iii) gert samning við hafnaryfirvöld Reykjanesbæjar varðandi jarðvinnu á lóðinni, iv) gert hafnarsamning við Reykjaneshöfn um notkun hafnarinnar og gjaldtöku fyrir inn- og útflutning sem fer fram í gegnum höfnina í Helguvík, v) gert raforkusamning við ríkisorkufyrirtækið Landsvirkjun um langtímaafhendingu á raforku [...], vi) gert raforkuflutningssamning við Landsnet um langtímaflutning á raforku [...], og vii) gert samning við Reykjanesbæ um smíði og rekstur verksmiðjunnar.

16. Í hluthafasamkomulaginu var gert ráð fyrir að framlag USI Holding B.V. til Sameinaðs Sílikons hf. yrði með þeim hætti að dótturfélag þess, Stakksbraut 9 ehf., rynni saman við Sameinað Sílikon hf. með öllum framangreindum réttindum og skyldum að frátöldum samningi um langtímaleigu lóðarinnar. Yrði það greiðsla fyrir eignarhluti USI Holding B.V. í Sameinuðu Sílikoni hf. í samræmi við áskriftarsamning. Myndi USI Holding B.V. enn fremur sjá til þess að Stakksbraut 9 ehf. gerði Sameinuðu Sílikoni hf. kleift með leigusamningi eða öðrum hætti að nýta lóðina undir verkefnið svo lengi sem aðilar ættu með sér samstarf um það. Þessar skuldbindingar voru nánar útfærðar í grein 4.1 hluthafasamkomulagsins.

Stofnun og rekstur Stakksbrautar 9 ehf.

17. Fyrrgreint félag, Stakksbraut 9 ehf., hafði verið stofnað í febrúar 2012. Með kaupsamningi 4. september 2013 keypti USI Holding B.V. alla hluti í félaginu af stofnanda þess. Kaupverðið var 500.000 krónur og miðað var við að greidd væri ein króna fyrir hvern hlut. Stjórnarmaður félagsins veitti 2. október 2013 Magnúsi Garðarssyni allsherjarumboð til að koma fram fyrir hönd þess í öllu tilliti en Magnús var sem fyrr segir í forsvari fyrir byggingu kísilmálmverksmiðjunnar.

18. Tilgangur Stakksbrautar 9 ehf. var að afla tilskilinna leyfa og gera viðeigandi samninga við yfirvöld til þess að starfrækja mætti kísilmálmverksmiðju hér á landi. Í því skyni gerði félagið þrjá samninga við Reykjaneshafnir 18. apríl 2012. Í fyrsta lagi samning þar sem félagið skuldbatt sig til að greiða 362.100.000 krónur í lóðargjöld, þar með talin gatnagerðargjöld. Áttu greiðslur að fara fram með fjórum afborgunum. Sú fyrsta 30. desember 2012 að fjárhæð 100.000.000 króna og sömu fjárhæð 15. apríl 2013 og 15. apríl 2014. Lokagreiðsluna, 62.100.000 króna, átti að inna af hendi 15. október 2014. Í öðru lagi hafnarsamning og í þriðja lagi samning um kaup á lóðinni Stakksbraut 9. Kaupverðið var 200.000.000 króna sem fjármagnað var að stærstum hluta með láni frá Arion banka hf. Starfsleyfi Umhverfisstofnunar til reksturs verksmiðjunnar var gefið út 3. júlí 2014 til Stakksbrautar 9 ehf. en það síðar fært 21. október 2015 á Sameinað Sílikon hf. Samningar við Landsvirkjun 19. mars 2014 og Landsnet hf. sama dag voru hins vegar gerðir í nafni Sameinaðs Sílikons hf. Þá gerði Stakksbraut 9 ehf. 31. janúar 2014 samning við BIT Fondel B.V. um sölutryggingu. Með honum réð Stakksbraut 9 ehf. BIT Fondel B.V. til að vera einkadreifingaraðili á 12.000 tonna árlegri framleiðslu félagsins, en fyrir hönd Stakksbrautar 9 ehf. skrifaði Magnús Garðarsson undir á grundvelli fyrrgreinds umboðs. Síðar gekk úrskurður Landsréttar 28. júní 2021 í máli nr. 319/2021 þar sem meðal annars var komist að þeirri niðurstöðu að umboð Magnúsar hefði verið ógilt og því hefði ekki komist á bindandi samningur um fyrrgreinda sölutryggingu.

19. Tilkynnt var um samruna Stakksbrautar 9 ehf. við Sameinað Sílikon hf. undir nafni síðargreinda félagsins 24. september 2014, eins og rakið verður hér á eftir.

Greiðslur til Tomahawk Development á Íslandi hf.

20. Sem fyrr segir var félagið Tomahawk Development á Íslandi hf. stofnað í tengslum við viðræður við bandarískt félag um að koma á fót kísilmálmverksmiðju en þeim viðræðum var slitið árið 2012. Hlutafé félagsins var hækkað tíu sinnum á tímabilinu 3. maí 2013 til 11. febrúar 2015 í samræmi við tilkynningar stefnda Rögnvaldar Dofra til fyrirtækjaskrár samkvæmt fyrirmælum laga nr. 2/1995 um hlutafélög, að frátalinni hækkun 12. júní 2014 sem annar nafngreindur endurskoðandi stefnda BD30 ehf. annaðist. Þessara hækkana á hlutafé var jafnframt getið í ársreikningum Tomahawk Development á Íslandi hf. að frátalinni síðustu hækkuninni 11. febrúar 2015. Magnús Garðarsson skráði sig fyrir nær öllu hlutafénu eða 1.751.966.273 nýjum hlutum og átti að lokum um 96,8% hlutafjár í félaginu. Í skýrslu stjórnar í ársreikningum félagsins komu fram upplýsingar um dreift eignarhald hlutabréfa í því sem endurspegluðu ekki framangreinda breytingu á eignarhaldi.

21. Greiðslur fyrir hlutaféð bárust inn á reikninga Tomahawk Development á Íslandi hf. í gegnum krónuútboð Seðlabanka Íslands að frátalinni hlutafjárhækkun 12. júní 2014 sem ekki hefur verið skýrð að fullu. Skilyrði fyrir þátttöku í þeim útboðum var meðal annars að fjárfest yrði í íslensku atvinnulífi til að minnsta kosti fimm ára. Tomahawk Development á Íslandi hf. greiddi á tímabilinu 15. febrúar 2013 til 31. ágúst 2014 samtals um 1,8 milljarða króna inn á reikninga Stakksbrautar 9 ehf. og Íslenska kísilfélagsins ehf.

22. Seðlabanki Íslands beindi kæru 18. júlí 2019 til héraðssaksóknara vegna ætlaðra brot Magnúsar Garðarssonar gegn þágildandi lögum nr. 87/1992 um gjaldeyrismál sem rakin voru til fyrrgreindra viðskipta. Fjallað er um skaðabótakröfur þrotabús Sameinaðs Sílikons á hendur stefndu vegna framangreindrar hlutafjárhækkunar í félaginu Tomahawk Development á Íslandi hf. í dómi Hæstaréttar í dag í máli nr. 54/2023.

Hlutafjárhækkanir í Stakksbraut 9 ehf. í september 2014

23. Stefndi Rögnvaldur Dofri tilkynnti um tvær hlutafjárhækkanir í félaginu Stakksbraut 9 ehf. til fyrirtækjaskrár 23. september 2014, samtals um 672.975.000 krónur. Hann staðfesti jafnframt að þær væru greiðslur USI Holding B.V. fyrir hlutafé í félaginu. Fyrri hækkunin, um 223.759.000 krónur, var ákveðin 31. desember 2013. Samkvæmt staðfestingu stefnda Rögnvaldar Dofra var hún greidd með skuldajöfnun við víkjandi lán hluthafa sem voru til komin vegna greiðslna sem bárust frá félaginu Tomahawk Development á Íslandi hf. fyrir hönd USI Holding B.V. Staðfestingu um skuldajöfnun fylgdi skrifleg yfirlýsing um að til inneignar USI Holding B.V. hefði stofnast að sömu fjárhæð og hlutafjáraukningin sem hefði verið greidd með skuldajöfnun við víkjandi lán hluthafa félagsins. Seinni hækkunin, um 449.216.000 krónur, var samþykkt 15. febrúar 2014 og skyldi greiðast með reiðufé. Samkvæmt fundargerð hluthafafundar þann dag skráði USI Holding B.V. sig fyrir aukningunni en frestur til að greiða hana var til loka ágúst 2014. Staðfesting stefnda Rögnvaldar Dofra 22. september 2014 byggðist á nokkrum innborgunum frá Tomahawk Development á Íslandi hf. sem höfðu þá borist á reikninga Stakksbrautar 9 ehf. og var síðar að mestu varið til greiðslu reikninga frá hollensku félagi, Pyromet Engineering B.V.

24. Fyrrgreint félag, Pyromet Engineering B.V., var stofnað í Hollandi 4. september 2013 og afskráð 10. október 2015. Skráður eigandi þess var Joseph Patrick Dignam. Samkvæmt upplýsingum sem skiptastjóri Sameinaðs Sílikons hf. aflaði 13. september 2019 hjá hollenskum aðila sem hafði aðstoðað við gerð skattframtala félagsins hafði engin starfsemi verið í því. Greiðslur Stakksbrautar 9 ehf. til Pyromet Engineering B.V. árið 2013 námu 975.000 evrum og 4.150.000 evrum árið 2014. Afrit þriggja reikninga Pyromet Engineering B.V. á hendur Stakksbraut 9 ehf. frá árinu 2013 hafa verið lögð fram samtals að fjárhæð 975.000 evrur, auk eins reiknings frá árinu 2014 að fjárhæð 515.000 evrur. Á öllum þessum reikningum er skýringin: „Matter [:] Silicon Plant Helguvik, Furnace Design / Engineering and plant building design. / Contract payment according to progress [...].“

Samningar Sameinaðs Sílikons hf. og áfrýjanda

25. Í máli þessu krefst áfrýjandi þess að viðurkennd verði skaðabótaskylda stefndu á tjóni af verksamningi hans við Sameinað Sílikon hf. Telur hann tjónið hafa orðið af völdum þess að endurskoðaður ársreikningur Sameinaðs Sílikons hf. vegna ársins 2014 hafi ekki gefið rétta mynd af stöðu félagsins vegna þeirra atvika sem rakin hafa verið hér að framan, einkum um hlutafjárhækkun í Stakksbraut 9 ehf. á árinu 2014 og samruna þess félags við Sameinað Sílikon hf. síðar sama ár. Samhengis vegna verður nú gerð grein fyrir efni verksamnings og samskiptum áfrýjanda og Sameinaðs Sílikons hf.

26. Áfrýjandi og Sameinað Sílikon hf. gerðu með sér verksamning 11. júlí 2014 um byggingu mannvirkja í Helguvík. Verklok voru áætluð 31. maí 2016. Greiðslur áttu að miðast við verkkostnað, álagningu og markgildi. Reikninga átti að gera mánaðarlega eða á tveggja vikna fresti og skyldu þeir greiddir innan fjórtán daga frá útgáfu. Með viðauka við verksamninginn í byrjun árs 2015 tók Sameinað Sílikon hf. að sér að greiða fyrir það stál sem notað var í verkið en áfrýjandi skyldi áfram vera ábyrgur fyrir afhendingu þess og gæðum.

27. Í minnisblaði áfrýjanda 10. febrúar 2016 var þess meðal annars krafist að verktími yrði framlengdur og gerðar athugasemdir við greiðsludrátt Sameinaðs Sílikons hf. á framvindureikningi stálframleiðenda. Krafa áfrýjanda á hendur Sameinuðu Sílikoni hf. var þar sögð 53.830.509 krónur. Í bréfi áfrýjanda 23. mars 2016 sagði að ógreiddar kröfur næmu 118.213.765 krónum. Á árinu 2016 varð frekari ágreiningur um framkvæmd verksamningsins og gerðu aðilar meðal annars kröfur í greiðslu- og verktryggingar hvors annars. Sameinað Sílikon hf. sendi áfrýjanda tilkynningu 25. maí 2016 um beitingu vanefndaúrræða og skoraði á hann að skila verkinu 31. maí 2016 eins og samið hefði verið um.

28. Fjárhæð ógreiddra reikninga áfrýjanda til Sameinaðs Sílikons hf. sem fallnir voru í gjalddaga í lok maí 2016 nam um 561.000.000 króna. Með bréfi 27. maí 2016 tilkynnti áfrýjandi að hann myndi neyðast til að stöðva verkið ef reikningar yrðu ekki greiddir á gjalddaga 1. júní 2016. Ekki kom til stöðvunar og undirrituðu aðilar í framhaldinu viðauka við verksamninginn 2. sama mánaðar þar sem áfrýjandi féllst á að halda verkinu áfram gegn nánar tilgreindum greiðslum frá Sameinuðu Sílikoni hf. Var gert ráð fyrir að verkinu yrði lokið 30. júní 2016. Samhliða var sett af stað gerðardómsmeðferð á grundvelli ákvæðis í verksamningi aðila.

29. Áfrýjandi gerði kröfu í greiðslutryggingu Sameinaðs Sílikons hf. hjá Arion banka hf. 5. júlí 2016. Sama dag tilkynnti hann að verkið yrði stöðvað 7. júlí 2016 ef gjaldfallnir ógreiddir reikningar yrðu ekki greiddir. Kom til bréfaskipta milli aðila þar sem Sameinað Sílikon hf. lýsti yfir skuldajöfnuði vegna tjóns sem áfrýjandi hefði valdið félaginu. Þá lýsti það 14. júlí 2016 yfir riftun á verksamningi aðila. Í kjölfarið sendi áfrýjandi félaginu bréf þar sem krafist var greiðslu 890.476.057 króna. Gerðardómsmeðferð lauk 24. júlí 2017 þar sem meðal annars var komist að þeirri niðurstöðu að Sameinuðu Sílikoni hf. bæri að greiða áfrýjanda 1.113.657.533 krónur auk vaxta.

30. Krafa áfrýjanda við gjaldþrotaskipti Sameinaðs Sílikons hf. er samkvæmt kröfulýsingu 15. mars 2018 samtals 1.353.763.117 krónur. Lýstar kröfur við gjaldþrotaskipti félagsins voru um 23 milljarðar króna.

31. Samkvæmt bókhaldi Sameinaðs Sílikons hf. fékk áfrýjandi greiddar rúmlega 1.286 milljónir króna árið 2015 og árið 2016 rúmlega 1.978 milljónir króna.

Málsástæður

Helstu málsástæður áfrýjanda

32. Krafa áfrýjanda um viðurkenningu skaðabótaskyldu er reist á 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Hann byggir á að hann hafi orðið fyrir tjóni þegar hann á árinu 2016 ákvað að halda áfram vinnu við smíði kísilmálmverksmiðju fyrir Sameinað Sílikon hf. samkvæmt verksamningi félaganna 11. júlí 2014. Ákvörðun áfrýjanda um að halda verkinu áfram hafi byggst á upplýsingum í ársreikningi Sameinaðs Sílikons hf. árið 2014 eftir samruna þess félags við Stakksbraut 9 ehf. Við þann samruna hafi yfirfærst ætlaðar eignir frá síðargreinda félaginu, meðal annars óefnislegar eignir sem ekki hafi verið neins virði. Þessar upplýsingar hafi stefndi Rögnvaldur Dofri staðfest í samrunareikningi sem honum hafi borið að endurskoða sem og í endurskoðuðum ársreikningi vegna ársins 2014 sem hann hafi endurskoðað og áritað án fyrirvara. Opinberar upplýsingar um fjárhagsstöðu félagsins sem birtust í ársreikningi þess það ár hafi því gefið allt aðra og betri mynd af stöðu þess en raunin hafi verið.

33. Áfrýjandi leggur áherslu á að löggiltir endurskoðendur gegni ríku hlutverki í því lagaumhverfi sem gildi um félög með takmarkaða ábyrgð. Í lögum nr. 138/1994 um einkahlutafélög og nr. 2/1995 sé þeim falið mikilvægt hlutverk. Af dómaframkvæmd Hæstaréttar leiði að viðhafa beri mjög strangt sakarmat þegar störf endurskoðenda eru metin og ríkar kröfur séu gerðar til aðgæslu sérfræðinga.

34. Ástæður þess að fjárhagsstaða Sameinaðs Sílikons hf. hafi verið allt önnur og verri en ársreikningur félagsins hafi gefið til kynna megi rekja til þess að fjármunir sem áttu að skila sér til Stakksbrautar 9 ehf. hafi í reynd aldrei runnið til þess félags og samsvarandi verðmæti því ekki runnið til Sameinaðs Sílikons hf. við samruna þessara tveggja félaga í september 2014. Þessir ætluðu fjármunir hafi annars vegar verið færðir hjá Stakksbraut 9 ehf. sem hlutafé, samtals 672.975.000 krónur, og hins vegar sem óefnisleg eign, samtals 806.381.675 krónur. Allar þessar færslur hafi grundvallast á greiðslum frá félaginu Tomahawk Development á Íslandi hf. sem hafi runnið inn á bankareikninga Stakksbrautar 9 ehf. og svo nær samstundis út af þeim aftur án þess að raunveruleg verðmæti hefðu orðið eftir í félaginu. Við gerð ársreiknings Sameinaðs Sílikons hf. vegna ársins 2014 hafi stefnda Rögnvaldi Dofra í síðasta lagi átt að vera ljóst að engin raunveruleg verðmæti lægju að baki annars vegar skráðu hlutafé og hins vegar óefnislegri eign í ársreikningnum enda hafi hann komið að samruna félaganna á árinu 2014.

35. Áfrýjandi heldur því jafnframt fram að góðum og gegnum endurskoðanda sé óheimilt að staðfesta án athugasemda greiðslu hlutafjár við þessar aðstæður og enn síður að staðfesta að samruni félagsins Stakksbrautar 9 ehf. við Sameinað Sílikon hf. hafi ekki rýrt möguleika lánardrottna til að leita fullnustu krafna sinna. Þá hefði góður og gegn endurskoðandi ekki notast við orðalagið að hafa „endurskoðað og staðreynt“ í tilkynningu til fyrirtækjaskrár þegar fyrir lá að engin endurskoðun átti sér stað við gerð samrunareiknings félaganna Stakksbrautar 9 ehf. og Sameinaðs Sílikons hf.

36. Áfrýjandi byggir loks á því að öll skilyrði almennu skaðabótareglunnar séu uppfyllt um tjón hans. Það sé beinlínis tilgangur opinberrar birtingar endurskoðaðra ársreikninga að viðsemjendur félaga með takmarkaða ábyrgð geti reitt sig á að upplýsingar sem þar komi fram séu réttar. Því sé tjón áfrýjanda bæði í skýrum orsakatengslum við og sennileg afleiðing af þeirri staðreynd að svo reyndist ekki vera.

Helstu málsástæður stefndu

37. Stefndu byggja á því að stefndi Rögnvaldur Dofri hafi ekki sýnt af sér saknæma og ólögmæta háttsemi og ekki hafi verið sýnt fram á ætlað tjón áfrýjanda.

38. Rétt hafi verið staðið að staðfestingu beggja hlutafjárhækkana í félaginu Stakksbraut 9 ehf. á árinu 2014. Félagið hafi í báðum tilvikum tekið við peningagreiðslum sem námu hækkuninni og bókhald og ársreikningar þess endurspeglað greiðslurnar. Engin skylda hvíli á þeim sem staðfesti greiðslu hlutafjár að fylgjast með ráðstöfun þess eftir að það hefur verið greitt. Félagið hafi verið í þróunar- og uppbyggingarvinnu og nýtt fjármunina til greiðslu reikninga vegna þess. Því hafi verið eðlilegt og rökrétt að þeir væru jafnharðan nýttir til fjárfestinga og greiðslu kostnaðar.

39. Þá telja stefndu að ekki verði horft fram hjá þeim verðmætum sem voru í Stakksbraut 9 ehf. Félagið hafi verið handhafi nauðsynlegra leyfa og samninga til starfrækslu kísilmálmverksmiðju eins og sjá megi í áhættumati KPMG 6. apríl 2014. Þar hafi komið fram að Stakksbraut 9 ehf. tók við þróun verkefnisins árið 2012 og að áfallinn þróunarkostnaður næmi 5,1 milljón evra. Því sé það ekki rétt að stofnkostnaður hafi í raun verið enginn.

40. Stefndu byggja einnig á því að staða lánardrottna hafi ekki versnað við samruna Stakksbrautar 9 ehf. og Sameinaðs Sílikons hf. Eftir samrunann hafi sameinað félag skuldað nákvæmlega sömu fjárhæð og Sameinað Sílikon hf. skuldaði áður. Síðastnefnda félagið hafi aftur á móti eignast nauðsynleg leyfi sem Stakksbraut 9 ehf. hafði aflað til starfrækslu kísilmálmverksmiðju.

41. Þá er bent á að áritun stefnda Rögnvaldar Dofra á samrunareikning Sameinaðs Sílikons hf. og Stakksbrautar 9 ehf. hafi hvorki falið í sér saknæma né ólögmæta háttsemi. Í orðalagi hennar hafi falist staðfesting á að sameiginlegur efnahagsreikningur félaganna byggðist á árshlutareikningum þeirra og að drög að upphafsefnahagsreikningi væru í samræmi við samrunareikning. Í þessu hafi hvorki falist staðfesting né álit á því að reikningurinn væri í samræmi við lög og reikningsskilareglur og ekki gefið í skyn að hann væri endurskoðaður. Stefndu benda á að áritun sem þessi tíðkist í framkvæmd og að fyrirtækjaskrá geri ekki kröfu um endurskoðun samrunareikninga. Þá sé það skylda félagsstjórnar en ekki endurskoðanda að sjá til þess að gerður sé endurskoðaður samrunareikningur.

42. Stefndu benda einnig á þróun fjárhags Sameinaðs Sílikons hf. frá árinu 2014 eins og hann birtist í ársreikningi vegna ársins 2015 sem lá fyrir 29. febrúar 2016. Áfrýjandi hafi ekki kallað eftir honum áður en hann tók síðar á árinu 2016 ákvörðun um að halda áfram framkvæmdum í samræmi við verksamning. Í ársreikningnum megi sjá að eiginfjárhlutfall Sameinaðs Sílikons hf. hafi tekið jákvæðum breytingum án tillits til samrunans. Á sama tíma hafi hin óefnislega eign sem deilt sé um einungis verið um tíundi hluti heildareigna félagsins. Frá árslokum 2014 til ársloka 2016 hafi hlutafé Sameinaðs Sílikons hf. auk þess hækkað í rúmlega 5,6 milljarða króna.

43. Loks telja stefndu að ekkert orsakasamband hafi verið á milli starfa stefndu og ætlaðs tjóns áfrýjanda. Auk þess hafi ekki verið sýnt fram á hvert tjón áfrýjanda hafi orðið vegna áframhaldandi starfa hans enda sé tímabil ætlaðs tjóns ekki afmarkað.

Niðurstaða

44. Áfrýjandi reisir málatilbúnað sinn á því að ársreikningur Sameinaðs Sílikons hf. vegna ársins 2014 eftir samruna þess félags við Stakksbraut 9 ehf. hafi ekki gefið rétta mynd af fjárhag félagsins. Staðfestingar stefnda Rögnvaldar Dofra á tveimur hlutafjárhækkunum í Stakksbraut 9 ehf., sem bárust fyrirtækjaskrá 23. september 2014 og sagðar voru greiddar með skuldajöfnuði og reiðufé, hafi verið rangar. Hið sama eigi við um eignfærðan kostnað félagsins Stakksbrautar 9 ehf. sem hafi færst yfir til Sameinaðs Sílikons hf. sem engin verðmæti hafi skapað. Þessar röngu upplýsingar sem byggt hafi verið á í samrunareikningi Stakksbrautar 9 ehf. og Sameinaðs Sílikons hf. sem og ársreikningi síðargreinda félagsins vegna ársins 2014 hafi verið til þess fallnar að valda áfrýjanda tjóni. Við úrlausn málsins verður fyrst vikið að kröfugerð áfrýjanda.

Viðurkenningarkrafa áfrýjanda

45. Samkvæmt 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 getur aðili sem hefur lögvarða hagsmuni af því að skorið sé úr um tilvist eða efni réttinda eða réttarsambands leitað viðurkenningardóms um kröfu sína. Gildir það án tillits til þess hvort unnt væri að leita dóms sem fullnægja mætti með aðför. Þessi heimild er þó háð því að sá sem höfðar mál hafi lögvarða hagsmuni af því að fá leyst úr kröfu sinni. Í dómaframkvæmd Hæstaréttar hefur verið lagt til grundvallar að beiting þessarar heimildar sé háð þeim skilyrðum að sá sem höfðar mál leiði nægar líkur að því að hann hafi orðið fyrir tjóni af nánar tilteknu tilefni og geri grein fyrir því í hverju tjónið felist og hver tengsl þess séu við atvik máls, sbr. meðal annars dóm Hæstaréttar 1. júní 2022 í máli nr. 26/2022.

46. Krafa áfrýjanda byggist á því að stefndu hafi bakað sér skaðabótaskyldu gagnvart honum með saknæmri háttsemi stefnda Rögnvaldar Dofra sem starfaði sem endurskoðandi hjá stefnda BD30 ehf. sem áður hét Ernst & Young ehf. Eins og mál þetta liggur fyrir hefur áfrýjandi lögvarða hagsmuni af því að leyst verði úr kröfu um viðurkenningu á bótaskyldu stefndu.

Staðfesting hlutafjárhækkana

47. Í lögum nr. 138/1994 er fjallað um hlutafjárhækkanir. Þar segir meðal annars í 28. gr. að tilkynning um hækkun hlutafjár verði ekki skráð í fyrirtækjaskrá fyrr en heildarhlutaféð hefur verið greitt. Ef tilkynning hefur ekki verið send innan árs frá því að ákvörðun var tekin eða skráningar er synjað fellur niður ákvörðun um hlutafjárhækkunina og skuldbindingar þeirra hluthafa sem þegar hafa skráð sig fyrir hlutum. Ef greiða á nýja hluti með skuldajöfnuði eða á annan hátt en með reiðufé verður að setja reglur um það í ákvörðun hluthafafundar um hlutafjárhækkun auk þess sem ákvæði 5. og 6. gr. laganna eiga við um það eftir því sem við á, sbr. 1. mgr. 26. gr. laganna. Í 1. mgr. 6. gr. þeirra segir svo nánar að yfirlýsing löggilts endurskoðanda eða lögmanns skuli liggja fyrir um að skýrsla samkvæmt 2. mgr. 5. gr. laganna um greiðslu hlutafjár með öðrum verðmætum en reiðufé sé rétt. Getur endurskoðandi eða lögmaður framkvæmt þær athuganir sem hann telur nauðsynlegar og krafist þeirra upplýsinga og aðstoðar af stofnendum eða félaginu sem hann telur þörf á til að geta rækt starf sitt, sbr. 3. mgr. 6. gr. laganna. Þá er þess að geta að fyrirtækjaskrá gerir á stöðluðu eyðublaði ráð fyrir staðfestingu endurskoðanda, lögmanns eða skoðunarmanns á að hlutafé hafi verið greitt í samræmi við lög nr. 138/1994. Tekur sú staðfesting einnig til greiðslu með reiðufé. Sækir sú framkvæmd stoð í 4. mgr. 122. gr. laga nr. 138/1994.

48. Ríkar skyldur hvíla á endurskoðendum í störfum þeirra og ber þeim ávallt að ástunda rétt og vönduð vinnubrögð. Þegar um er að ræða ráðstafanir í tengslum við stofnun félags með takmarkaðri ábyrgð eða við hækkun hlutafjár í slíku félagi eru mikilvægir hagsmunir hluthafa, lánardrottna sem og samfélagsins í heild bundnir því að staðfesting endurskoðenda eða annarra sérfræðinga og framsetning upplýsinga sé reist á traustum grunni. Jafnframt er brýnt að fylgt sé þeim reglum um greiðslu hlutafjár og skilyrðum fyrir staðfestingu greiðslu sem lög áskilja. Önnur niðurstaða myndi raska grundvelli lögbundins fyrirkomulags um takmarkaða ábyrgð hluthafa á skuldbindingum slíkra félaga.

49. Í 1. mgr. 11. gr. laga nr. 138/1994 segir að greiðsla hlutar megi ekki nema minna en nafnverði hans og verði hún að vera innt af hendi fyrir skráningu. Af framangreindu ákvæði sem og fyrrgreindri 3. mgr. 6. gr. laganna verður dregin sú ályktun að þeim sem staðfestir greiðslu hlutafjár beri skylda til að kanna hvort það hafi í reynd verið innt af hendi til félags. Hins vegar nær hún almennt ekki til þess að kanna ráðstöfun fjármuna félags í kjölfar hlutafjárhækkunar enda fæli það í sér ríkari kröfur en ráð er gert fyrir í ákvæðum laga nr. 138/1994 og nr. 2/1995. Þrátt fyrir það er þó ekki útilokað að sérfræðingur sem staðfestir hlutafjárhækkun geti borið ríkari skyldu til aðgæslu þegar sérstaklega stendur á, til að mynda í ljósi þeirrar þekkingar á félagi sem hann býr yfir eða var í lófa lagið að afla sér. Eðli máls samkvæmt verða gerðar auknar kröfur þegar um ræðir greiðslu hlutafjár tengdra aðila.

50. Með hinum áfrýjaða dómi sem skipaður var sérfróðum meðdómanda var komist að þeirri niðurstöðu að viðhlítandi bókhaldsgögn hefðu legið til grundvallar færslu í bókhaldi Stakksbrautar 9 ehf. á skuldum félagsins við Tomahawk Development á Íslandi hf. vegna greiðslna sem bárust frá síðarnefnda félaginu inn á bankareikninga Stakksbrautar 9 ehf. á árunum 2012 til 2014. Umrædd skuld hefði numið 223.759.046 krónum í árslok 2013 þegar samþykkt var að hækka hlutafé USI Holding B.V. í Stakksbraut 9 ehf. um 223.759.000 hluti með skuldajöfnun. Hún fólst í yfirtöku USI Holding B.V. á skuld Stakksbrautar 9 ehf. við Tomahawk Development á Íslandi ehf. sem samhliða var lækkuð sem því nam í bókum Stakksbrautar 9 ehf. Jafnframt var í hinum áfrýjaða dómi rakið að greiðslur hefðu eftir þetta haldið áfram að berast frá Tomahawk Development á Íslandi hf. á árinu 2014 og þær numið samtals 638.341.600 krónum 31. ágúst 2014 þegar greiðslufrestur seinni hlutafjárhækkunarinnar rann út. Eftir það hefði skuld Stakksbrautar 9 ehf. við Tomahawk Development á Íslandi hf. nánast þurrkast út með færslu í bókhaldi félagsins þar sem vísað var til umræddrar hlutafjárhækkunar.

51. Tilkynningar um framangreindar hlutafjárhækkanir sem stefndi Rögnvaldur Dofri útbjó bárust fyrirtækjaskrá 23. september 2014. Í hinum áfrýjaða dómi var fallist á að þær hefðu verið byggðar á fyrrgreindum greiðslum Tomahawk Development á Íslandi hf. sem hefðu sannanlega borist inn á reikninga Stakksbrautar 9 ehf. og numið að lágmarki því hlutafé sem þær kváðu á um. Greiðslur Tomahawk Development á Íslandi hf. hefðu verið inntar af hendi fyrir hönd USI Holding B.V., eina hluthafans í Stakksbraut 9 ehf., en félögin Tomahawk Development á Íslandi hf. og USI Holding B.V. hefðu að mestu leyti verið í eigu sömu aðila. Jafnframt liggur fyrir að greiðslur fyrir hlutafé bárust inn á reikninga Stakksbrautar 9 ehf. frá félaginu Tomahawk Development á Íslandi hf. í kjölfar gjaldeyrisútboða Seðlabanka Íslands sem stefnda Rögnvaldi Dofra var kunnugt um að síðargreinda félagið tók þátt í. Verður í ljósi framangreinds fallist á þá niðurstöðu hins áfrýjaða dóms að það verði ekki virt stefnda Rögnvaldi Dofra til sakar að hafa staðfest að í fyrrgreindum greiðslum Tomahawk Development á Íslandi hf. hafi falist hlutafjárframlag félagsins USI Holding B.V. jafnvel þótt þeim hafi í flestum tilvikum verið ráðstafað út af reikningi Stakksbrautar 9 ehf. með símgreiðslum sömu daga og þær bárust félaginu. Mátti stefndi Rögnvaldur Dofri allt eins líta svo á að fyrrgreindir fjármunir sem eigandi félagsins legði því til væru jafnharðan nýttir til að mæta kostnaði við þá uppbyggingu sem hann mátti ætla að félagið stæði að vegna framkvæmda.

52. Í málinu liggur fyrir að stefndi Rögnvaldur Dofri hafði hliðsjón af færslum á bankayfirliti þegar hann sendi umræddar tilkynningar um greiðslu hlutafjár. Áfrýjandi hefur byggt á því að skylda þessa stefnda hafi einnig náð til þess að rekja greiðslur áfram út úr félaginu, meðal annars vegna greiðslna Stakksbrautar 9 ehf. á reikningum Pyromet Engineering B.V. og færslu óefnislegra eigna í bókum fyrrgreinda félagsins sem nam fjárhæð reikninganna. Hefði þá komið í ljós að um svokallaðar hringgreiðslur hefði verið að ræða milli tengdra félaga sem ekki hefðu skilið eftir raunveruleg verðmæti hjá Stakksbraut 9 ehf.

53. Fyrir liggur að fjármununum var í flestum tilvikum ráðstafað frá Stakksbraut 9 ehf. í kjölfar þess að greiðslur sem litið var á sem hlutafjárgreiðslur bárust inn á reikninga þess. Hins vegar styðja gögn málsins þá ályktun að útgáfa reikninga Pyromet Engineering B.V. hafi ekki tengst kaupum á þjónustu í þágu Stakksbrautar 9 ehf. Í hinum áfrýjaða dómi var komist að þeirri niðurstöðu að með réttu mætti efast um að heimild hefði staðið til að eignfæra kostnaðinn sem óefnislega eign. Á hinn bóginn var litið til þess að umræddir reikningar hefðu borið með sér að vera gerðir vegna hönnunar á ofni fyrir kísilmálmverksmiðju. Slíkur kostnaður gæti samrýmst tilgangi Stakksbrautar 9 ehf. og stuðlað að framtíðarávinningi auk þess sem hann hefði samrýmst fjárfestingarsamningi eiganda Stakksbrautar 9 ehf. og Silicon Mineral Ventures B.V. Þá lægi ekki fyrir að aðrir reikningar hefðu verið gerðir vegna hönnunar á ofni sem settur var upp í verksmiðjunni.

54. Af hálfu áfrýjanda hefur þessari niðurstöðu hins áfrýjaða dóms verið mótmælt og því meðal annars haldið fram að stefndi Rögnvaldur Dofri hefði átt að kanna nánar félagið Pyromet Engineering B.V. í ljósi hinna umfangsmiklu greiðslna til þess. Þá hafi verið vísað til nánar tiltekins samnings milli Stakksbrautar 9 ehf. og Pyromet Engineering B.V. í fyrrgreindum reikningum, en ekkert liggi fyrir um þann samning og ljóst að stefndi Rögnvaldur Dofri hafi ekki kallað eftir honum.

55. Við mat á skyldu stefnda Rögnvaldar Dofra til aðgæslu að þessu leyti verður að hafa í huga að verksamningur um byggingu mannvirkja í Helguvík í Reykjanesbæ var gerður 11. júlí 2014 þar sem áætluð verklok voru 31. maí 2016. Bygging verksmiðjunnar var því skammt á veg komin þegar umræddar tilkynningar voru sendar 23. september 2014 og gat slíkur þróunarkostnaður þá allt eins átt að falla til í því félagi sem stofnað hafði verið til undirbúnings verksmiðjunnar. Þá hefur ekki verið sýnt fram á vitneskju hans um framangreind hönnunargögn á þeim tíma sem um ræðir og ekki talið að aðgæsluskylda hans hafi náð til þess að kalla eftir upplýsingum þar um þegar hann staðfesti fyrrgreindar hlutafjárgreiðslur. Enn fremur verður ráðið af gögnum málsins að stefndi Rögnvaldur Dofri hafi ekki búið yfir upplýsingum um erlenda bankareikninga Tomahawk Development á Íslandi hf. eða Stakksbrautar 9 ehf. Þá kom hann ekki að endurskoðun félagsins Pyromet Engineering B.V. Að þessu gættu verður fallist á niðurstöðu hins áfrýjaða dóms þess efnis að hann hafi ekki haft tilefni til að kanna nánar ráðstöfun fjármuna til Pyromet Engineering B.V.

56. Þegar framangreindir málavextir eru virtir í heild verður ekki talið að leitt hafi verið í ljós að stefndi Rögnvaldur Dofri hafi þegar hann sendi tilkynningar um hlutafjárhækkun til fyrirtækjaskrár 23. september 2014 haft þá yfirsýn yfir fjármagnshreyfingar milli þeirra félaga sem Magnús Garðarsson stýrði og inntak þeirra til að geta áttað sig á eðli þeirra eða haft réttmætt tilefni til að afla frekari gagna eða upplýsinga um þær. Eru því ekki næg efni til að hnekkja mati hins áfrýjaða dóms um að áfrýjanda hafi ekki tekist að sýna fram á að stefndi Rögnvaldur Dofri hafi sýnt af sér saknæma háttsemi þegar hann staðfesti greiðslu umræddra hlutafjárhækkana.

Endurskoðun sameiginlegs efnahags- og rekstrarreiknings

57. Áfrýjandi byggir jafnframt á því að stefndi Rögnvaldur Dofri hafi sýnt af sér saknæma háttsemi með því að hafa veitt faglega aðstoð við samruna Stakksbrautar 9 ehf. og Sameinaðs Sílikons hf. en ekki tryggt að sameiginlegur efnahags- og rekstrarreikningur væri endurskoðaður til samræmis við 2. mgr. 96. gr. laga nr. 138/1994 og 2. mgr. 121. gr. laga nr. 2/1995. Þá telur hann að í hinum áfrýjaða dómi hafi verið litið fram hjá því að stefndu endurskoðuðu auk þess ársreikninga Sameinaðs Sílikons hf. árin 2014 og 2015 án athugasemda þar sem óefnislegar eignir voru tilgreindar, meðal annars á grundvelli reikninga félagsins Pyromet Engineering B.V. sem gerð hefur verið grein fyrir hér að framan. Enn fremur hefði góður og gegn endurskoðandi ekki staðfest við þessar aðstæður að samruni félaganna myndi ekki rýra möguleika lánardrottna á að leita fullnustu krafna sinna.

58. Við úrlausn þessa reynir meðal annars á skýringu 2. mgr. 96. gr. laga nr. 138/1994 og 2. mgr. 121. gr. laga nr. 2/1995 þar sem fram kemur að félagsstjórnir skuli annast um að saminn sé endurskoðaður sameiginlegur efnahags- og rekstrarreikningur sem sýni allar eignir og skuldir í hverju félaganna um sig, þær breytingar sem álitið er að samruninn muni hafa í för með sér og drög að upphafsefnahagsreikningi yfirtökufélagsins. Samkvæmt þessu ákvæði hvílir sú skylda á stjórn félags að sjá til þess að gerður sé endurskoðaður sameiginlegur efnahags- og rekstrarreikningur við samruna félaga. Í héraðsdómi var það virt stefnda Rögnvaldi Dofra til sakar að hafa ekki gætt þess að fyrir lægi endurskoðaður samrunareikningur og taka þannig þátt í því með félagsstjórn að uppfylla ekki framangreindan áskilnað laga nr. 138/1994 og nr. 2/1995. Með hinum áfrýjaða dómi var komist að öndverðri niðurstöðu þar sem lagt var til grundvallar að umrædd lagaskylda hvíldi á félagsstjórn einni og að um langt skeið hefði sú framkvæmd viðgengist að endurskoðendur árituðu samrunareikninga sem reistir væru á óendurskoðuðum reikningum samrunafélaga.

59. Að virtu skýru orðalagi 2. mgr. 96. gr. laga nr. 138/1994 og 2. mgr. 121. gr. laga nr. 2/1995 og með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms eru ekki alveg næg efni til þess að virða það stefnda Rögnvaldi Dofra til sakar að hafa ekki endurskoðað samrunareikninginn eða vakið athygli stjórnar Sameinaðs Sílikons hf. á að endurskoða þyrfti þann reikning.

Áhrif endurskoðunar ársreiknings Sameinaðs Sílikons hf.

60. Af hálfu áfrýjanda er að lokum byggt á því að við endurskoðun ársreiknings Sameinaðs Sílikons hf. vegna ársins 2014 hefði stefnda Rögnvaldi Dofra í síðasta lagi átt að vera ljóst að eignfærður kostnaður vegna greiðslu Stakksbrautar 9 ehf. til Pyromet Engineering B.V. hafi verið tilhæfulaus. Þar með hafi verið dregin upp mun betri mynd af stöðu Sameinaðs Sílikons hf. en reyndin var þegar hann áritaði ársreikninginn án fyrirvara.

61. Í hinum áfrýjaða dómi kom fram að bókhaldsgögn Stakksbrautar 9 ehf. hefðu ekki borið annað með sér en að í rekstri félagsins hefði verið stofnað til kostnaðar að fjárhæð 806.381.675 krónur við hönnun á ofni fyrir kísilmálmverksmiðju sem reis í Helguvík. Slíkur hönnunarkostnaður væri eðlilegur þáttur í undirbúningi að starfrækslu verksmiðju og hefði getað stuðlað að líklegum framtíðarávinningi Sameinaðs Sílikons hf. Einnig kom þar fram að bókhaldsgögn Stakksbrautar 9 ehf. hefðu orðið að bókhaldsgögnum Sameinaðs Sílikons hf. við samruna félaganna. Ekki lægi fyrir að viðunandi endurskoðun á reikningsskilum Sameinaðs Sílikons hf. fyrir árið 2014, í samræmi við þær kröfur sem fram koma í 1. og 2. mgr. 102. gr. laga nr. 3/2006 um ársreikninga og þágildandi 1. mgr. 8. gr. og 9. gr. laga nr. 79/2008 um endurskoðendur, hefði átt að leiða í ljós að kostnaðurinn væri rangfærður og gæti ekki réttlætt eignfærslu hans.

62. Ekkert hefur komið fram fyrir Hæstarétti sem leitt hefur í ljós að stefnda Rögnvaldi Dofra hefði á þeim tíma þegar hann vann ársreikning Sameinaðs Sílikons hf. vegna ársins 2014 átt að vera ljóst að fyrrgreindir reikningar Pyromet Engineering B.V. eða að hlutafjárframlag USI Holding B.V. hafi verið innt af hendi með þeim hætti að það skildi ekki eftir nein raunveruleg verðmæti í félaginu.

63. Samkvæmt því sem hér hefur verið rakið hefur áfrýjandi ekki sýnt nægilega fram á að aðkoma stefnda Rögnvaldar Dofra að ársreikningi Sameinaðs Sílikons hf. vegna ársins 2014 hafi falið í sér saknæma háttsemi hans en á því er viðurkenningarkrafa hans reist. Til viðbótar er til þess að líta að viðskipti aðila héldu áfram árin 2015 og 2016 en ekki hefur verið sýnt fram á að upplýsingar í fyrrgreindum ársreikningi Sameinaðs Sílikons hf. hafi verið þær einu sem áfrýjandi byggði viðskiptalegar ákvarðanir sínar á.

64. Samkvæmt öllu framansögðu verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur um sýknu beggja stefndu af kröfum áfrýjanda.

65. Með vísan til 3. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 fellur málskostnaður niður á öllum dómstigum.

Dómsorð:

Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um annað en málskostnað.

Málskostnaður fellur niður á öllum dómstigum.