Ákvörðun Hæstaréttar

1. Samkvæmt 4. mgr. 16. gr. laga nr. 50/2016 um dómstóla standa að ákvörðun þessari hæstaréttardómararnir Benedikt Bogason, Ása Ólafsdóttir og Skúli Magnússon.

2. Með beiðni 10. desember 2024 leitar Íslensk erfðagreining ehf. leyfis Hæstaréttar, á grundvelli 1. mgr. 176. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, til að áfrýja dómi Landsréttar 14. nóvember sama ár í máli nr. 274/2023: Persónuvernd gegn Íslenskri erfðagreiningu ehf. og Landspítalanum og Íslensk erfðagreining ehf. gegn Persónuvernd og Landspítalanum. Gagnaðili Persónuvernd leggst ekki gegn beiðninni og gagnaðili Landspítali tekur undir hana.

3. Mál þetta lýtur að kröfu leyfisbeiðanda um að ákvörðun gagnaðila Persónuverndar 23. nóvember 2021 verði ógilt. Með henni var komist að þeirri niðurstöðu að vinnsla persónuupplýsinga á vegum gagnaðila Landspítala og leyfisbeiðanda í aðdraganda viðbótar við rannsóknina Faraldsfræði SARS-CoV-2-veirunnar og áhrif erfða og undirliggjandi sjúkdóma á COVID-19-sjúkdóminn sem hún veldur, sem samþykkt hafði verið af vísindasiðanefnd 7. apríl 2020, hefði ekki samrýmst lögum nr. 90/2018 um persónuvernd og vinnslu persónuupplýsinga, sbr. reglugerð (ESB) 2016/679.

4. Með héraðsdómi var fallist á kröfu leyfisbeiðanda og ákvörðunin felld úr gildi en með dómi Landsréttar var sýknað af kröfum leyfisbeiðanda. Landsréttur tók fram að miðað við þann málatilbúnað leyfisbeiðanda að blóðsýnataka hefði farið fram í þágu meðferðar hefði borið að skrá nauðsynlegar upplýsingar um hana í sjúkraskrá hinna skráðu, sbr. 7. tölulið 1. mgr. 6. gr. laga nr. 55/2009 um sjúkraskrár, en óumdeilt væri að það hefði ekki verið gert. Landsréttur vísaði til 1. mgr. 12. gr. laga nr. 44/2014 um vísindarannsóknir á heilbrigðissviði og tók fram að óumdeilt væri að byrjað hefði verið að taka blóðsýni úr sjúklingum sem greinst hefðu með COVID-19-sjúkdóminn og lágu inni á Landspítalanum 3. apríl 2020 sama dag og umsókn um viðbótarrannsóknina var afhent vísindasiðanefnd og áfram þá daga sem umsóknin var til meðferðar hjá henni. Ekki væri heldur ágreiningur um að upplýsts samþykkis sjúklinga fyrir töku blóðsýna hefði ekki verið aflað á þessum tíma. Landsréttur hafnaði málsástæðum leyfisbeiðanda um valdþurrð gagnaðila Persónuverndar og því að taka blóðsýna úr sjúklingum sem greinst höfðu með COVID-19-sjúkdóminn og lágu inni á Landspítalanum eða komu á göngudeild dagana 3. til 7. apríl 2020 hefði verið framkvæmd í því skyni að veita læknismeðferð. Komst rétturinn að þeirri niðurstöðu að blóðsýni hefðu verið tekin úr sjúklingum á Landspítalanum á fyrrgreindu fjögurra daga tímabili og þau notuð í þágu vísindarannsóknar áður en vísindasiðanefnd veitti leyfi fyrir viðbót við hana. Málstæðu leyfisbeiðanda sem reist var á neyðarrétti var jafnframt hafnað. Loks var ekki talið að slíkir annmarkar hefðu verið á málsmeðferð gagnaðila Persónuverndar sem leitt gætu til þess að fallist yrði á kröfu um ógildingu ákvörðunarinnar.

5. Leyfisbeiðandi byggir á því úrslit málsins hafi verulegt almennt gildi, einkum um þá aðstöðu að opinber stjórnvöld fái einkaaðila til að sinna opinberu verkefni í neyðarástandi sem ella myndi hvíla á stjórnvöldum. Málið hafi jafnframt þýðingu um valdmörk og lögsögu gagnaðila Persónuverndar og vísindasiðanefndar. Að auki hafi málið þýðingu fyrir beitingu rannsóknarreglu og rétt til andmæla samkvæmt stjórnsýslulögum nr. 37/1993. Þá gefi niðurstaða hins áfrýjaða dóms tilefni til að ætla að rannsakendur kunni að bera ábyrgð á skráningu upplýsinga í sjúkraskrá þátttakenda í tengslum við rannsókn án þess að rannsakendur hafi heimild til að færa upplýsingar inn í sjúkraskrár eða hafi aðgang að þeim. Leyfisbeiðandi byggir jafnframt á því að úrslit málsins varði mikilvæga hagsmuni hans, bæði um orðspor sem og vegna óvissu sem niðurstaða málsins leiði til um túlkun og inntak 12. gr. laga nr. 44/2014. Hann reisir beiðni sína einnig á því að dómur Landsréttar sé bersýnilega rangur að efni til en í forsendum hans sé staðhæft að blóðsýnin sem málið varðar hafi verið notuð í þágu vísindarannsóknar áður en vísindasiðanefnd veitti leyfi fyrir viðbót við hana 7. apríl 2020. Um sé að ræða staðreyndarvillu sem varði grundvallaratriði málsins.

6. Að virtum gögnum málsins verður að telja að dómur í því kunni að hafa fordæmisgildi á sviði persónuverndar og stjórnsýsluréttar svo og um túlkun laga nr. 44/2014 og samspil þeirra við lög nr. 90/2018. Beiðni um áfrýjunarleyfi er því samþykkt.