Ákvörðun Hæstaréttar

1. Samkvæmt 4. mgr. 16. gr. laga nr. 50/2016 um dómstóla standa að ákvörðun þessari hæstaréttardómararnir Sigurður Tómas Magnússon, Ása Ólafsdóttir og Skúli Magnússon.

2. Með beiðni 27. nóvember 2024 leitar Vinnslustöðin hf. leyfis Hæstaréttar, á grundvelli 1. mgr. 176. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, til að áfrýja dómi Landsréttar 7. sama mánaðar í máli nr. 487/2023: Íslenska ríkið gegn Vinnslustöðinni hf. og gagnsök.

3. Með beiðni 3. desember 2024 leitar íslenska ríkið jafnframt leyfis Hæstaréttar, á sama grundvelli, til að áfrýja sama dómi Landsréttar.

4. Forsaga málsins er sú að með dómum Hæstaréttar 6. desember 2018 í málum nr. 508 og 509/2017 var viðurkennt að leyfisbeiðandinn íslenska ríkið bæri skaðabótaábyrgð á því fjártjóni sem tvö útgerðarfélög kynnu að hafa beðið vegna þess að þar til greindum skipum var á árunum 2011 til 2014, með ákvörðunum Fiskistofu sem teknar voru á grundvelli reglugerða, úthlutað minni aflaheimildum en skylt var samkvæmt lögum nr. 151/1996 um fiskveiðar utan lögsögu Íslands. Leyfisbeiðandinn Vinnslustöðin hf. hafði rekið samskonar mál gegn íslenska ríkinu en aðilar gerðu dómsátt eftir að framangreind niðurstaða Hæstaréttar lá fyrir. Á grundvelli dómsáttarinnar höfðaði leyfisbeiðandinn mál þetta til heimtu skaðabóta vegna tjóns sem hann taldi sig hafa orðið fyrir á árunum 2011 til 2018.

5. Með dómi héraðsdóms var niðurstaða matsgerðar lögð til grundvallar um fjárhæð bóta með þeim hætti að bótafjárhæðin var vegna óvissuþátta miðuð við 30% lægri fjárhæð. Landsréttur lagði niðurstöðu matsgerðarinnar til grundvallar með sama hætti og héraðsdómur en miðaði við meðalhagnað eingöngu. Landsréttur taldi að kröfur vegna áranna 2011 og 2012 hefðu verið fyrndar þegar Vinnslustöðin hf. höfðaði fyrra mál sitt gegn íslenska ríkinu.

6. Leyfisbeiðandinn Vinnslustöðin hf. byggir á því að sú aðferð sem Landsréttur hafi notað til að ákveða bætur sé röng og með niðurstöðunni hafi verið virt að vettugi sérfræðileg niðurstaða dómkvaddra manna án þess að gagnaðilinn íslenska ríkið hefði leitast við að hnekkja forsendum matsgerðarinnar með yfirmati. Þá telur leyfisbeiðandinn að niðurstaða Landsréttar um fyrningu bótakrafna vegna áranna 2011 og 2012 sé bersýnilega röng. Aðilar hafi gert sátt og í henni hafi tjónstímabilið verið tiltekið, það er árin 2011 til 2014. Að lokum telur leyfisbeiðandi ákvörðun Landsréttar um vexti um hluta hinnar dæmdu kröfu bersýnilega ranga.

7. Leyfisbeiðandinn íslenska ríkið byggir á því að úrslit málsins hafi verulegt almennt gildi. Málið sé fordæmisgefandi um ýmsa grundvallarþætti við ákvörðun almenns fjártjóns, sönnunarbyrði og þýðingu matsgerðar þegar kostnaðarmat er með miklu óvissubili og bótakrefjandi hafi kosið að leggja ekki fram frumgögn ætluðu tjóni sínu til stuðnings. Jafnframt reyni á við hvaða aðstæður sé unnt að dæma bætur að álitum og hvaða kröfur eigi að gera til sönnunarfærslu þegar erfiðleikum er bundið að færa nákvæmar sönnur á tjón. Þá telur leyfisbeiðandi að Landsréttur hafi ranglega byggt á því að óvissubil í matsgerð geti réttlætt að dæma bætur fyrir fiskveiðiár þegar ekki náðist að veiða og vinna heimilan afla. Landsréttur hafi vísað til þess að fyrirtæki leitist almennt við að fullnýta verðmæti sem þeim standi til boða og heimilt hafi verið að flytja allt að 15% af úthlutuðum veiðiheimildum á milli ára. Sú niðurstaða sé bersýnilega röng enda hafi kröfugerð gagnaðila verið sett þannig fram að krafist væri bóta ár fyrir ár. Að lokum telur leyfisbeiðandi tilvísun Landsréttar til dóms Hæstaréttar í máli nr. 69/2016 ranga. Í því máli hafi verið tekist á um skilyrði til höfðunar viðurkenningarmáls samkvæmt 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 og hafi það því einungis snúið að því hvort leiddar hefðu verið nægar líkur fyrir tjóni. Dómurinn hafi því ekki fordæmisgildi í þessu máli enda hafi íslenska ríkið síðar verið sýknað af bótakröfum með dómi réttarins í máli nr. 387/2016.

8. Að virtum gögnum málsins verður að líta svo á að dómur í því geti haft fordæmisgildi meðal annars um sönnunarfærslu og ákvörðun fjártjóns. Beiðni um áfrýjunarleyfi er því samþykkt.