Ákvörðun Hæstaréttar

1. Samkvæmt 4. mgr. 16. gr. laga nr. 50/2016 um dómstóla standa að ákvörðun þessari hæstaréttardómararnir Benedikt Bogason, Ása Ólafsdóttir og Sigurður Tómas Magnússon.

2. Með beiðni 6. júní 2024 leita Bali ehf. og Geysir-Fjárfestingarfélag ehf. leyfis Hæstaréttar, á grundvelli 1. mgr. 176. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, til að áfrýja dómi Landsréttar 10. maí sama ár í máli nr. 52/2023: Bali ehf. og Geysir-Fjárfestingarfélag ehf. gegn Ríkisútvarpinu ohf. og Matvælastofnun, að því er varðar niðurstöðu Landsréttar þess efnis að hinn áfrýjaði dómur Héraðsdóms Reykjavíkur um sýknu Ríkisútvarpsins ohf. af kröfum leyfisbeiðenda skyldi vera óraskaður. Gagnaðili leggst gegn beiðninni.

3. Matvælastofnun hefur fyrir sitt leyti óskað leyfis Hæstaréttar til að áfrýja dómi Landsréttar, sbr. ákvörðun réttarins nr. 2024-75.

4. Málið lýtur að viðurkenningarkröfum leyfisbeiðenda vegna tjóns sem félögin telja að hlotist hafi af umfjöllun um félagið Brúnegg ehf. í sjónvarpsþættinum Kastljósi sem sýndur var 28. nóvember 2016 á sjónvarpsrás gagnaðila. Fyrir Landsrétti kröfðust leyfisbeiðendur aðallega viðurkenningar á óskiptri bótaábyrgð Matvælastofnunar og gagnaðila á tjóni Brúneggja ehf. vegna undirbúnings, ummæla og umfjöllunar í þættinum. Þá höfðu leyfisbeiðendur uppi varakröfur á hendur Matvælastofnun þar sem krafist var viðurkenningar á bótaábyrgð stofnunarinnar vegna afhendingar tiltekinna gagna, liðsinnis starfsmanna þess við gagnaðila og tilgreindra ummæla starfsmanna stofnunarinnar í þættinum. Leyfisbeiðendur höfðu jafnframt uppi varakröfur á hendur gagnaðila um viðurkenningu á skaðabótaábyrgð vegna ummæla tilgreindra starfsmanna þess í þættinum um starfsemi Brúneggja ehf.

5. Með dómi Landsréttar var héraðsdómur staðfestur um sýknu gagnaðila af kröfum leyfisbeiðenda en hins vegar var viðurkennt að Matvælastofnun bæri skaðabótaábyrgð á tjóni Brúneggja ehf. annars vegar vegna afhendingar stofnunarinnar á gögnum varðandi starfsemi einkahlutafélagsins til gagnaðila árið 2016 og hins vegar vegna tilgreindra ummæla starfsmanna stofnunarinnar í Kastljósi. Í dómi Landsréttar þótti því ekki verða slegið föstu að umfjöllunin í þættinum, sem ekki yrði ráðið að hefði verið efnislega röng, hefði ekkert fréttagildi haft og hún ekki átt sérstakt erindi við almenning á þeim tíma sem þátturinn var sýndur. Að því virtu þótti gagnaðili ekki hafa sýnt af sér saknæma og ólögmæta háttsemi sem leiddi til bótaábyrgðar. Að því gættu og með vísan til forsendna héraðsdóms var staðfest niðurstaða hans um sýknu gagnaðila af öllum kröfum leyfisbeiðenda. Af þeirri niðurstöðu leiddi að sýkna bæri Matvælastofnun af aðalkröfu þeirra. Jafnframt sýknaði Landsréttur Matvælastofnun af varakröfu leyfisbeiðenda um að tilgreindir starfsmenn stofnunarinnar hefðu veitt liðsinni við undirbúning og upptöku sjónvarpsþáttarins. Á hinn bóginn féllst Landsréttur á að Matvælastofnun hefði brotið gegn 2. mgr. 17. gr. upplýsingalaga nr. 140/2012 með því að beina ekki áskorun til Brúneggja ehf. um að upplýsa hvort félagið teldi að umbeðnar upplýsingar, sem afhentar voru Ríkisútvarpinu ohf., hefðu átt að fara leynt. Þá taldi Landsréttur að í tilgreindum ummælum starfsmanna Matvælastofnunar í Kastljósi hefðu falist brot gegn lögmætis- og meðalhófsreglu stjórnsýsluréttar. Háttsemin hefði verið saknæm og ólögmæt og leiddi til skaðabótaábyrgðar. Þá var því slegið föstu að tjón Brúneggja ehf. hefði verið sennileg afleiðing af háttsemi Matvælastofnunar.

6. Leyfisbeiðendur byggja á því að málið hafi verulegt almennt gildi. Leyfisbeiðendur telja meðal annars að úrslit þess hafi fordæmisgildi um grundvallarskyldur fjölmiðla og fréttamanna við val á umfjöllunarefni auk efnistaka við þá umfjöllun. Þá verði ekki séð að dómstólar hafi fjallað um tjáningarfrelsi fjölmiðla eða mörk þess út frá þeim reglum og sjónarmiðum sem til umfjöllunar séu í málinu. Leyfisbeiðendur byggja á að málið varði sérstaklega mikilvæga hagsmuni sína og vísa einkum til þess að þeir hafi verið eigendur Brúneggja ehf. Í kjölfar sýningar þáttarins hafi fyrirsvarsmenn leyfisbeiðenda og raunar einnig fjölskyldur þeirra misst lífsviðurværi sitt þar sem félagið hafi orðið ógjaldfært í kjölfar sýningar Kastljóss og síðar verið tekið til gjaldþrotaskipta. Einnig vísa leyfisbeiðendur til þess að verði fallist á beiðni Matvælastofnunar um áfrýjunarleyfi til Hæstaréttar varði það þá miklu að krafa þeirra á hendur Ríkisútvarpinu ohf. komist að í málinu. Þá byggja leyfisbeiðendur á því að dómur Landsréttar sé bersýnilega rangur að efni til. Í því sambandi vísa þeir í fyrsta lagi til þess að Landsréttur geri lítið úr umfjöllun Kastljóss um fuglakóleru sem hafi aðeins verið til þess fallin að gera Brúnegg ehf. tortryggileg. Í öðru lagi hafi Landsréttur litið fram hjá villandi og ósanngjarnri umfjöllun þáttarins um löngu liðin málefni Brúneggja ehf. Loks hafi tilgreindir starfsmenn gagnaðila viðhaft röng og ósönnuð ummæli um Brúnegg ehf. sem hafi verið til þess fallin að valda félaginu fjártjóni.

7. Að virtum gögnum málsins verður að líta svo á að dómur í því geti haft fordæmisgildi meðal annars um skyldur og ábyrgð fjölmiðla. Beiðni um áfrýjunarleyfi er því samþykkt.