Miðvikudaginn 3. október 2012.
Nr. 609/2012.	Ákæruvaldið (Finnur Þór Vilhjálmsson saksóknarfulltrúi) gegn X og Y ehf. (Sveinn Jónatansson hdl.)

 

Kærumál. Gagnaöflun. Sönnunargögn

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem lagt var fyrir ákæruvaldið að leggja fram tiltekna samantekt saksóknara sem hann hafði ritað fyrir yfirmann sinn. Hæstiréttur taldi að ákæruvaldinu bæri ekki að leggja samantektina fram og felldi hinn kærða úrskurð úr gildi. Meðal annars var vísað til þess að skjalið væri ekki sönnunargagn um atvik máls heldur hugleiðing saksóknara við mat á því hvort rannsókn væri lokið eða hvort ákveða skyldi að frekari rannsókn færi fram.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Viðar Már Matthíasson, Greta Baldursdóttir og Ólafur Börkur Þorvaldsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 21. september 2012 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 24. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 19. september 2012, þar sem sóknaraðila var gert að leggja fram tiltekna „samantekt saksóknara“. Um kæruheimild er vísað til p. liðar 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Sóknaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verðir felldur úr gildi. Til vara er þess krafist að einungis verði lagt fyrir ákæruvaldið að leggja fram þann hluta samantektar saksóknara er varðar framgang rannsóknar málsins.

Varnaraðilar krefjast þess aðallega að málinu verði vísað frá Hæstarétti, en til vara að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Þá er krafist kærumálskostnaðar.

I

Kröfu sína um frávísun málsins reisa varnaraðilar í fyrsta lagi á því að sóknaraðili og verjandi varnaraðila hafi við meðferð málsins fyrir héraðsdómi lagt það í hendur dómara að taka ákvörðun um hvort sóknaraðila bæri að leggja skjalið fram. Hafi sóknaraðili þar með fallist á þau málalok að ákvörðun dómara skyldi ráða því hvort svo yrði gert. Hann geti ekki á síðari stigum krafist úrskurðar um sama atriði og verði því að bera hallann af því að hafa ekki strax og tilefni gafst til krafist úrskurðar dómara um ágreiningsefnið.  Í 1. mgr. 181. gr. laga nr. 88/2008 er kveðið á um að mæli lögin ekki á annan veg og ágreiningur sé ekki uppi taki dómari afstöðu til atriða er varða rekstur máls með ákvörðun, sem eftir atvikum verði skráð í þingbók. Í 2. mgr. greinarinnar segir á hinn bóginn að dómari leysi úr öðrum atriðum, sem ráða þurfi til lykta fyrir dómtöku máls, með úrskurði. Í endurriti þinghalds í málinu 3. september 2012 var bókuð áskorun varnaraðila um að sóknaraðili legði fram umrætt skjal, en að því væri hafnað af hálfu hins síðarnefnda þar sem það væri ekki hluti af rannsóknargögnum málsins, heldur vinnugagn saksóknara. Þá er bókað: ,,Sækjandi og verjandi krefjast ákvörðunar dómara um framlagningu. Dómari leggur fyrir sækjanda að afla umbeðinna gagna og leggja þau fram í málinu.“ Í endurriti næsta þinghalds 17. september 2012 kemur fram að sóknaraðili hefði lagt fram bókun og í framhaldi af því óskað eftir úrskurði um skyldu til að leggja skjalið fram. Hvað sem líður sameiginlegri kröfu í þinghaldi 3. september 2012 um ákvörðun dómara um hvort leggja skyldi skjalið fram er ljóst að ágreiningur var með aðilum um það atriði. Hefur sóknaraðili samkvæmt þessu ekki fyrirgert rétti sínum til þess að krefjast þess að dómari úrskurðaði um ágreininginn eins og boðið er í 2. mgr. 181. gr. laga nr. 88/2008. Verður þessari röksemd fyrir frávísun málsins því hafnað.

Í öðru lagi reisa varnaraðilar frávísunarkröfuna á því að sú afstaða sóknaraðila að umrætt skjal sé ekki sönnunargagn leiði til þess að kæruheimild sé ekki fyrir hendi í p. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008. Þar sem ekki sé í öðrum ákvæðum 1. mgr. greinarinnar að finna kæruheimild hljóti framangreind afstaða sóknaraðila að fela í sér að ekki sé um kæruheimild að ræða í þessu tilviki. Með hinum kærða úrskurði er lagt fyrir sóknaraðila að leggja fram skjal, ,,samantekt saksóknara“. Niðurstaða héraðsdóms er reist á 2. mgr. 110. gr. laga nr. 88/2008, en í því felst að til grundvallar niðurstöðunni liggur sú afstaða héraðsdómara að skjalið sé sönnunargagn. Verður í ljósi þess fallist á með sóknaraðila að kæruheimild sé fyrir hendi í tilgreindum staflið 1. mgr. 192. gr. laganna.

Þá telur varnaraðili að varakrafa sóknaraðila fyrir Hæstarétti, sem lúti að því að einungis verði lagt fyrir sóknaraðila að leggja fram þann hluta skjalsins sem varðar framgang rannsóknarinnar, hafi ekki verið gerð fyrir héraðsdómi svo sem sjá megi af hinum kærða úrskurði. Þess vegna beri að vísa henni frá Hæstarétti. Í 2. mgr. 193. gr. laga nr. 88/2008 er mælt fyrir um að sá sem kæra vill úrskurð héraðsdómara, og lýsi því ekki yfir á dómþingi við uppkvaðningu úrskurðar, skuli afhenda dómaranum skriflega kæru þar sem meðal annars skal tilgreina ,,kröfu um breytingu á honum“. Varakrafa sóknaraðila rúmast innan þessarar reglu og verður henni því ekki vísað frá Hæstarétti.

II

Í VII. kafla laga nr. 88/2008 er að finna almennar reglur um rannsókn sakamála. Markmið slíkrar rannsóknar er samkvæmt 1. mgr. 53. gr. laganna að afla allra nauðsynlegra gagna til þess að ákæranda sé fært að ákveða að henni lokinni hvort sækja skuli mann til sakar svo og að afla gagna til undirbúnings málsmeðferðar fyrir dómi. Samkvæmt 2. mgr. 53. gr. hvíla skyldur á þeim sem rannsaka mál að vinna að því að hið sanna og rétta komi í ljós og gæta jafnt að þeim atriðum sem horfa til sýknu og sektar. Önnur ákvæði þessa kafla lúta meðal annars að skyldu þeirra sem rannsaka mál til að afla allra tiltækra gagna um hið ætlaða brot, leita hins grunaða og finna vitni og leita að munum, sem þýðingu geta haft og öðrum sýnilegum sönnunargögnum. Í 1. mgr. 57. gr. laganna er mælt fyrir um að þegar lögregla telur að rannsókn máls sé lokið sendi hún ákæranda rannsóknargögn, nema lögreglustjóri megi sjálfur höfða mál samkvæmt 1. og 4. mgr. 24. gr. laganna. Með rannsóknargögnum skuli lögregla senda skýrslu um rannsóknina samkvæmt 1. mgr. 56. gr. Að fengnum þeim gögnum, sem nefnd eru í 1. mgr. 57. gr., getur ákærandi samkvæmt 2. mgr. greinarinnar mælt fyrir um frekari rannsóknaraðgerðir af hálfu lögreglu ef hann telur þess þörf. Ella, eða að lokinni frekari rannsókn, tekur hann ákvörðun um hvort höfða skuli sakamál, sbr. 145. gr. laganna. Sé mál höfðað með útgáfu ákæru sendir ákæruvaldið hana til héraðsdóms ásamt þeim sýnilegu sönnunargögnum, sem ákæruvaldið hyggst leggja fram í málinu, sbr. 154. gr. laganna.

 Af framangreindu leiðir að það er almennt á forræði ákæruvaldsins hvaða gögn það leggur fram til þess að fullnægja sönnunarbyrði sinni samkvæmt 108. gr. laga nr. 88/2008 um sekt ákærða og atvik, sem telja má honum í óhag. Ákærði getur sjálfur aflað sönnunargagna telji hann ástæðu til, sbr. 1. mgr. 110. gr. laganna. Þá getur dómari samkvæmt 2. mgr. þeirrar greinar beint því til ákæranda að afla gagna um tiltekin atriði máls og er í ákvæðinu, eins og áður er fram komið, átt við sönnunargögn.

Skjal það sem hinn kærði úrskurður lýtur að hefur af hálfu sóknaraðila verið lagt fyrir Hæstarétt. Skjalið er samið af saksóknara við embætti sérstaks saksóknara sem fengið hafði málinu úthlutað, sbr. 2. mgr. 2. gr. laga nr. 135/2008 um embætti sérstaks saksóknara. Í skjalinu er einkum að finna hugleiðingar saksóknarans um málið, ítarlega lýsingu hans á atvikum þess, hver hin ætlaða refsiverða háttsemi sé og hvaða refsiákvæði kunni að hafa verið brotin, framburði grunaðra og vitna hjá lögreglu, hvað þurfi að rannsaka frekar og hvaða gagna þurfi að afla og loks hugleiðingar um hverja séu rök til að ákæra í málinu. Eins og fram er komið fylgdi skjalið, sem merkt er sem innanhússkjal og trúnaðarmál, bréfi saksóknarans til sérstaks saksóknara 11. nóvember 2011. Skjalið er ekki sönnunargagn um atvik máls heldur hugleiðing saksóknara við mat á því hvort rannsókn sé lokið eða hvort ákveða skuli á grundvelli 2. mgr. 57. gr. laga nr. 88/2008 að frekari rannsókn skuli fara fram. Skjalið er ekki meðal þeirra gagna sem ákæruvaldinu ber að leggja fram í málinu. Verður því að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og hafna kröfu varnaraðila um framlagningu skjalsins.

Kærumálskostnaður dæmist ekki, sbr. 3. mgr. 220. gr. laga nr. 88/2008.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 19. september 2012.

                Með ákæru sérstaks saksóknara, útgefinni 16. apríl 2012, var höfðað mál á hendur ákærðu, X og Y ehf., á hendur ákærða X fyrir fjársvik, til vara fyrir skilasvik, en á hendur ákærðu Y ehf. til upptöku ávinnings af meintu broti ákærða X. Í þinghaldi 29. maí sl. óskaði verjandi ákærðu eftir því að skila greinargerð í málinu og var honum veittur frestur til 2. júlí sl. Frestur verjanda til að skila greinargerð var síðar framlengdur og var hún lögð fram í þinghaldi 3. september sl. Jafnframt lagði verjandi fram afrit af bréfi Hólmsteins Gauta Sigurðssonar saksóknara til Ólafs Þórs Haukssonar, sérstaks saksóknara, dagsettu 11. nóvember 2011, þar sem vitnað er til samantektar saksóknarans um rannsókn málsins. Krafðist verjandi þess í þinghaldinu að sækjandi legði það skjal fram í málinu, en sækjandi hafnaði því og kröfðust sakflytjendur ákvörðunar dómara þar um. Dómari lagði fyrir sækjanda að afla umbeðinna gagna og leggja þau fram í málinu og var sú ákvörðun færð í þingbók. Í þinghaldi 17. september sl. krafðist sækjandi þess að dómari úrskurðaði um framlagningu og lagði fram bókun þess efnis. Verjandi áréttaði kröfu um framlagningu hins umþrætta skjals.

                Af hálfu ákærðu hafa verið gerðar athugasemdir við rannsókn og ákærumeðferð málsins við efnahagsbrotadeild ríkislögreglustjóra og síðar embætti sérstaks saksóknara. Í greinargerð verjanda ákærðu er því haldið fram að við rannsókn málsins og ákvörðun um saksókn hafi ekki verið gætt meginreglna um hlutlægni, sbr. 3. mgr. 18. gr. og 2. mgr. 53. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008, svo sem nánar er rakið. Í framangreindu bréfi til sérstaks saksóknara hafi saksóknari sá er fór með málið við embættið lýst því yfir að hann teldi veigamikla hnökra á upphaflegri sakargreiningu og lögreglurannsókn. Hafi hann krafist frekari rannsóknar í samræmi við samantekt sem fylgdi bréfinu, greiningu á sakarefni og tillögu að næstu skrefum. Gögnin sem vísað sé til í bréfinu, þ.e. samantekt saksóknara, sakargreining og tillaga að næstu skrefum, liggi ekki fyrir í málinu, en að mati verjanda geti þau varpað mikilvægu ljósi á framgang málsins og stutt við þær athugasemdir sem ákærðu hafa gert við rannsókn þess og saksókn.

                Af hálfu ákæruvaldsins er því haldið fram að samantekt saksóknara teljist ekki til skjala eða annarra sýnilegra sönnunargagna í skilningi laga nr. 88/2008. Um sé að ræða innanhússkjal, sem beri með sér samskipti starfsmanna embættis sérstaks saksóknara, enda sé það merkt „INNANHÚSSKJAL – TRÚNAÐARGAGN” og ritað hálfu ári áður en ákæra var gefin út. Á þeim tíma hafi farið fram frekari rannsókn málsins eins og mælt var fyrir um í nefndu bréfi saksóknara, sem liggur fyrir í málinu. Sé það mat ákæruvaldsins að það sé „óeðlilegt og án fordæma“ að beina þeim tilmælum til ákæruvaldsins með ákvörðun að afla slíks gagns um innanhússamskipti milli starfsmanna í tengslum við vinnu lögreglu og ákæruvalds til framlagningar við meðferð sakamáls fyrir dómi. Meginefni samantektarinnar sé álit og athugasemdir saksóknarans við sakargreiningu í málinu á því stigi, sönnunaratriði og sönnunarstöðu, stöðu rannsóknarinnar, þátt einstakra sakborninga í ætluðum brotum og ítarleg lagaleg umfjöllun um ýmsa þætti málsins. Við þá umfjöllun komi á stöku stað fram ábendingar og fyrirmæli saksóknarans um tilteknar rannsóknaraðgerðir. Samantektin feli að mjög óverulegu leyti í sér rannsóknarfyrirmæli. Að mati ákæruvaldsins geymi samantektin upplýsingar um starfshætti ákæruvalds og fyrirhugaðar aðgerðir í þágu rannsóknar í skilningi 4. mgr. 18. gr. laga nr. 88/2008. Ákæruvaldið telji þannig efni samantektarinnar háð þagnarskyldu samkvæmt því lagaákvæði. Er þess farið á leit að dómari endurskoði ákvörðun sem tekin var í þinghaldi 11. september sl. þannig að því verði ekki beint til ákæranda að afla umrædds gagns og leggja það fram í málinu.

Niðurstaða

                Meðal gagna málsins er bréf saksóknara við embætti sérstaks saksóknara til yfirmanns síns, dagsett 11. nóvember 2011, þar sem kemur fram að mælt sé fyrir um frekari rannsóknaraðgerðir af hálfu lögreglu vegna máls ákærðu, sbr. 2. mgr. 57. gr. laga nr. 88/2008. Kemur fram að bréfinu fylgi „samantekt saksóknara þar sem málavextir eru raktir í samræmi við það sem fyrir liggur, nánari greining sakarefnis og tillögur að næstu skrefum rannsóknar eru settar fram“. Af hálfu ákæruvalds hefur verið upplýst að frekari rannsókn hafi farið fram í málinu í samræmi við framangreindar tillögur. Ákærðu telja samantekt saksóknara hafa þýðingu fyrir málsvörn sína, enda veiti hún upplýsingar um framgang rannsóknar málsins, sem síðar leiddi til ákæru. Samkvæmt því, og með vísan til 2. mgr. 110. gr. laga nr. 88/2008, er lagt fyrir ákæranda að leggja fram í málinu skjalið sem um ræðir. Stendur 4. mgr. 18. gr. laga nr. 88/2008 því ekki í vegi, enda hafa rannsóknaraðgerðir sem skjalið lýtur að þegar farið fram.

                Ragnheiður Harðardóttir héraðsdómari kveður upp úrskurðinn.

Úrskurðarorð:

Lagt er fyrir sérstakan saksóknara að leggja fram framangreinda samantekt saksóknara.