Mánudaginn 8. júní 2015.
Nr. 373/2015.	K (Þuríður Halldórsdóttir hdl.) gegn Barnaverndarnefnd Reykjavíkur (Kristbjörg Stephensen hrl.)

Kærumál. Vistun barns. Barnavernd. Gjafsókn.

K kærði úrskurð héraðsdóms þar sem fallist var á kröfu B um að börn K skyldu vistuð utan heimilis hennar í tvo mánuði. Niðurstaða hins kærða úrskurðar var m.a. á því reist að börnin hefðu búið við óöruggar og óviðunandi aðstæður á heimili K og sambýlismanns hennar og að K hefði hvorki innsæi né getu til að tryggja aðstæður þeirra með fullnægjandi hætti. Fyrir Hæstarétt var lagt foreldrahæfnismat sálfræðings, sem gert var að beiðni B, en í matinu kom m.a. fram að K gæti uppfyllt þau uppeldisskilyrði sem börnin ættu rétt á og að mikilvægt væri að börnin byggju með móður sinni. Í dómi Hæstaréttar kom fram að umrædd matsgerð hefði ekki legið fyrir við meðferð málsins í héraði. Að teknu tilliti til þess að fullt tilefni hefði verið til að vista börnin utan heimilis K upphaflega, og að meðalhófs hefði verið gætt við ákvörðun um tímalengd vistunarinnar, sem lyki 20. júní 2015, yrði niðurstaða hins kærða úrskurðar staðfest.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Viðar Már Matthíasson, Benedikt Bogason og Þorgeir Örlygsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 27. maí 2015, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 1. júní sama ár. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 13. maí 2015 þar sem fallist var á kröfu varnaraðila um að börn sóknaraðila skyldu vistuð utan heimilis hennar til 20. júní 2015. Kæruheimild er í 1. mgr. 64. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Þá krefst hún málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar án tillits til gjafsóknar sem henni hefur verið veitt.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar.

Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt ,,foreldrahæfnismat“ C, sálfræðings, 1. júní 2015, sem gert var að beiðni varnaraðila. Samkvæmt verkbeiðni skyldi gera sálfræðilegt forsjárhæfnismat á sóknaraðila. Skyldi lagt mat á fimm tilgreind atriði, meðal annars hvort hún byggi yfir nauðsynlegri og nægjanlegri hæfni til að veita tveimur börnum sínum, sem málið varðar, fullnægjandi uppeldisskilyrði í framtíðinni og hvort velferð og þroski barnanna væri tryggður við þau uppeldisskilyrði sem sóknaraðili gæti veitt. Um þessa tvo þætti kemur fram í niðurstöðu matsmanns að sóknaraðili búi yfir nægilegri hæfni til að veita börnum sínum góð uppeldisskilyrði nú og í framtíðinni að því tilskyldu að hún gangist við þeim vanda sem hefur fylgt henni um langt skeið og bregðist við honum betur en hún hefur gert. Með þessu kveðst matsmaðurinn vísa til tíðra flutninga sóknaraðila með börnin milli sveitarfélaga og samskiptaörðugleika við sambýlismann hennar, sem virðast magnast þegar áfengi sé haft um hönd. Í þessu sambandi vísar matsmaðurinn til þess að sóknaraðili hafi lýst vilja sínum til þess að skapa stöðugleika í lífi barna sinna með því að setjast að á Seyðisfirði. Þá segir í matsgerðinni að miðað við þær upplýsingar sem matsmaður hafi undir höndum sé ekki annað að sjá en að sóknaraðili geti uppfyllt þau uppeldisskilyrði sem börnin eigi rétt á. Hún búi nú í fullnægjandi húsnæði og sé í fastri vinnu og eigi því að geta axlað fjárhagslega ábyrgð á afkomu fjölskyldunnar. Þá kemur fram að sóknaraðili fullyrði að áfengisvandi sé ekki lengur fyrir hendi hjá henni og sambýlismanni hennar, en matsmaður kveðst ekki hafa tök á að ganga úr skugga um sannleiksgildi þessara upplýsinga. Niðurstaða matsmanns er sú að mikilvægt sé að börnin fái stöðugleika í líf sitt og geti búið með móður sinni sem hafi verið þeirra aðal uppalandi. Það sé því ekki í þágu hagsmuna barnanna að fela ókunnugum umönnun þeirra til frambúðar. Nauðsynlegt sé að barnaverndaryfirvöld styrki fjölskylduna í því að halda saman og hafi eftirlit með heimilinu.

Framangreind matsgerð lá ekki fyrir við meðferð málsins í héraði. Að teknu tilliti til þess að fullt tilefni var upphaflega til að vista börnin utan heimilis sóknaraðila og að meðalhófs var gætt við ákvörðun um tímalengd vistunar sem lýkur 20. júní 2015 verður niðurstaða hins kærða úrskurðar staðfest.

Kærumálskostnaður fellur niður en um gjafsóknarkostnað sóknaraðila fyrir Hæstarétti fer sem í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Kærumálskostnaður fellur niður. Gjafsóknarkostnaður sóknaraðila, K, fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hennar, 350.000 krónur.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 13. maí 2015.

Mál þetta sem tekið var til úrskurðar 6. maí 2015 barst dóminum 8. apríl s.á. með kröfu barnaverndarnefndar Reykjavíkur samkvæmt 28. gr., sbr. b-lið 1. mgr. 27. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 um að börnin, A og B, verði áfram vistuð utan heimilis móður á vegum barnaverndarnefndar Reykjavíkur til 20. júní 2015.

Barnaverndarnefnd Reykjavíkur er sóknaraðili málsins, sbr. 1. mgr. 62. gr. barnaverndarlaga, og varnaraðili er K, [...], [...]. Börnin, sem lúta forsjá varnaraðila og D, voru vistuð utan heimilis móður samkvæmt úrskurði barnaverndarnefndar Reykjavíkur frá 20. febrúar 2015, sem standa skyldi til 20. apríl s.á.

Sóknaraðili krefst þess að Héraðsdómur Reykjavíkur úrskurði, að börnin A, kt. [...] og B, kt. [...], sem lúta forsjá K kt. [...] og D, kt. [...], sem skráð eru með lögheimili að [...], á [...], verði vistuð áfram utan heimilis móður á vegum barnaverndarnefndar Reykjavíkur frá 20. apríl 2015 til 20. júní 2015, samkvæmt 28. gr., sbr. b-lið 1. mgr. 27. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002.   

Varnaraðili krefst þess að hafnað verði kröfu sóknaraðila um að Héraðsdómur Reykjavíkur úrskurði að börnin verði áfram vistuð utan heimilis á vegum barnaverndarnefndar Reykjavíkur fram til 20. júní 2015 í framhaldi af vistun utan heimilis. Gerð er krafa um málskostnað samkvæmt tímaskýrslu vegna þóknunar  lögmanns eins og eigi væri um gjafsókn að ræða. Þess er krafist að tekið verði tillit til virðisaukaskatts sem leggst á þóknun lögmanns varnaraðila.

Málsatvik

Málið varðar systkinin B, sem er ellefu ára, og A, sem varð 8 ára nú í febrúar. Lúta börnin forsjá foreldra sinna, K, varnaraðila, og föður síns D. Hafa mál barnanna verið unnin á grundvelli barnaverndarlaga frá árinu 2008, fyrst í stað hjá Fjölskyldu- og velferðarnefnd [...], [...] og [...]. Foreldrar barnanna skildu í ágúst 2011 og flutti varnaraðili í kjölfarið með börnin í [...]. Áfram voru áhyggjur af velferð barnanna á heimilinu en varnaraðili hafði þá hafið sambúð með öðrum manni, E. Í október 2012 fluttu varnaraðili og sambýlismaður hennar, E, í [...] og voru málefni barnanna tilkynnt barnaverndaryfirvöldum þar í október 2012. Bárust í kjölfarið tilkynningar, frá skóla barnanna, barnavernd í [...] og frá ættingjum þeirra. Lutu tilkynningarnar allar að því sama, það er að eldri bróðir barnanna, F, hafði miklar áhyggjur af systkinum sínum á heimili varnaraðila og sambýlismanns hennar. Kom meðal annars fram í tilkynningum að varnaraðili væri vond við börnin og að E helti köldu vatni yfir B ef hann pissaði undir. Þá væru systkinin sett út á svalir illa klædd og látin vera þar lengi, ef þau gerðu eitthvað af sér.

Þann 24. maí 2013 fóru starfsmenn barnaverndar í Hafnarfirði, að beiðni lögreglunnar á [...], í skóla barnanna og færðu þau til skýrslutöku í Barnahúsi og í kjölfar þess í læknisskoðun. Ástæða beiðni lögreglunnar var að eldri bróðir barnanna, sem fæddur er árið 2000, hafði í skýrslutöku í Barnahúsi greint frá ofbeldi af hendi varnaraðila og þáverandi sambýlismanns hennar, E, í garð barnanna. Hafði F verið í skýrslutöku vegna ofbeldis sem hann hafði sjálfur orðið fyrir af hendi E á heimili varnaraðila, en leita þurfti með drenginn á bráða- og slysadeild vegna þess. Við skýrslutökuna staðfestu börnin það sem kom fram hjá eldri bróður þeirra. Í kjölfar þess var óskað eftir samvinnu foreldra um að vista börnin utan heimilis sem og var gert. Síðar úrskurðaði barnaverndarnefnd Hafnarfjarðar ítrekað að börnin yrðu vistuð utan heimilis. Börnin fóru í fóstur að [...] við [...] þar sem eldri bróðir þeirra er í varanlegu fóstri og gengu þau í [...] og [...] skólaárið 2013-14.

Tilkynningar héldu áfram að berast seint á árinu 2013 og í byrjun árs 2014, um ofbeldi og neyslu varnaraðila og E og var lögreglan ítrekað kölluð til á heimili þeirra vegna þess. Með dómi Héraðsdóms Reykjaness [...] var E dæmdur í 12 mánaða fangelsi, m.a. vegna ofbeldisbrota gegn bróður barnanna, en dóminum var áfrýjað til Hæstaréttar.

Þann 30. maí 2014 kvað barnaverndarnefnd Hafnarfjarðar enn upp úrskurð um vistun barnanna utan heimilis til tveggja mánaða og fól nefndin starfsmönnum sínum þá jafnframt að gera kröfu fyrir Héraðsdómi Reykjaness um að varnaraðili yrði svipt forsjá barnanna. Breyting hafði orðið á lögheimili barnanna þann 13. maí 2014, en lögheimili þeirra hafði þá verið flutt til Reykjavíkur og í ljósi þess óskaði barnaverndarnefnd Hafnarfjarðar eftir samkomulagi við barnaverndaryfirvöld í Reykjavík um vinnslu málsins samkvæmt 3. mgr. 15. gr. barnaverndarlaga. Úrskurður nefndarinnar var felldur úr gildi með úrskurði Héraðsdóms Reykjaness frá [...], með vísan til þess að samkomulag barnaverndarnefndar [...] og Reykjavíkur um vinnslu málsins hefði ekki legið fyrir á úrskurðadegi og hefði barnaverndarnefnd [...] því ekki verið bær til að kveða upp úrskurð um áframhaldandi fóstur systkinanna á vegum nefndarinnar. Málefni barnanna var tilkynnt til Barnaverndar Reykjavíkur samkvæmt 15. gr. barnaverndarlaga, en börnin fóru heim til varnaraðila og hófu nám í [...] í Reykjavík haustið 2014.

Málefni barnanna voru ítrekað tekin fyrir á fundum Barnaverndar Reykjavíkur á tímabilinu september til nóvember 2014. Á fundi sóknaraðila þann 25. nóvember 2014 var ákveðið að börnin yrðu vistuð utan heimilis á meðan þess yrði freistað að varnaraðili gengist undir forsjárhæfnimat og bætti uppeldisaðstæður sínar. Í kjölfar fundarins voru starfsmenn Barnaverndar í samskiptum við lögmann varnaraðila og var meðal annars ákveðið að hafa fund þann 2. desember 2014. Áður en til þess fundar kom barst starfsmanni Barnaverndar hins vegar tölvupóstur frá lögmanni varnaraðila, um að varnaraðili ásamt börnunum væri flutt til [...]. Þann 2. desember 2014 hafði starfsmaður Barnaverndar samband við skóla barnanna og kom þar fram að börnin væru hætt í skólanum þar sem þau væru flutt til [...] með varnaraðila og stjúpföður, E.

Mál barnanna var tekið fyrir á meðferðarfundi þann 9. desember 2014 þar sem fram kom að verulegar áhyggjur væru af aðstæðum barnanna og taldi nefndin fullreynt að ná samvinnu við varnaraðila um stuðningsaðgerðir á heimilinu að svo stöddu. Einnig kom fram á fundinum að fyrir lægi samþykki barnaverndarnefndar [...] fyrir áframhaldandi vinnslu málsins hjá varnaraðila, sbr. 3. mgr. 15. gr. bvl., dags. 3. desember 2014. Á fundinum var úrskurðað að börnin skyldu vistuð á heimili á vegum nefndarinnar í allt að tvo mánuði, sbr. 1. mgr. 27. gr. bvl., frá 9. desember 2014 til 9. febrúar 2015, en áform um að taka börnin af heimili varnaraðila brugðust ítrekað vegna ófærðar. Óskað var liðsinnis barnaverndarstarfsmanna [...] við eftirlit með heimili barnanna. Samkvæmt skýrslu lögreglu óskaði varnaraðili aðstoðar á heimilinu laust fyrir miðnætti 30. desember og kemur fram að hún hafi virst vera undir áfengis- eða lyfjaáhrifum. Varnaraðili tjáði lögreglu í síma að sambýlismaður hennar væri ölvaður, þau hefðu verið að rífast og vildi hún að hann yrði fjarlægður af heimilinu. Kom fram að börnin væru þarna viðstödd. Á leið á vettvang barst tilkynning frá varnaraðila um að sambýlismaðurinn hefði lagt á hana hendur og hefðu börnin leitað skjóls undir eldhúsborði. Var sambýlismaður varnaraðila handtekinn og gisti fangageymslu um nóttina. Þá kemur fram í skýrslu að börnin hafi verið vitni að atvikum.  

Börnin komu til Reykjavíkur í fylgd varnaraðila föstudaginn 9. janúar 2015 til dvalar ásamt henni á Vistheimili barna og voru málefni barnanna áfram til vinnslu hjá Barnavernd. Með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur þann 19. janúar 2015 var úrskurður barnaverndarnefndar Reykjavíkur um vistun barnanna utan heimilis frá 9. desember 2014 til 9. febrúar 2015 staðfestur. Í kjölfar fundar þann 20. janúar sl. var gengið frá yfirlýsingu þar sem fram kom að varnaraðili samþykkti að börnin yrðu áfram vistuð á Vistheimili barna með varnaraðila frá 9. febrúar 2015 til 9. apríl s.á. Börnin hófu skólagöngu í [...] í Reykjavík á ný 2. febrúar sl. Jafnframt var sálfræðingur ráðinn til að gera sálfræðilegt forsjárhæfnimat á varnaraðila.

Þann 30. janúar 2015 hafði varnaraðili samband við starfsmann Barnaverndar og greindi frá því að hún væri búin að fá vinnu á spítalanum á [...]. Vildi varnaraðili taka vinnunni og fara með börnin aftur á [...] eftir þann 9. febrúar. Minnti starfsmaðurinn varnaraðila á það að fyrir lægi úrskurður um vistun barnanna til 9. febrúar og að jafnframt hafi hún sjálf samþykkt áframhaldandi vistun barnanna til 9. apríl nk. Varnaraðila var þá greint frá því að ef hún væri að draga samþykki sitt til baka færi málið á ný fyrir fund sóknaraðila og var varnaraðili að lokum hvött til þess að vera til samvinnu. Hún kvaðst ætla að hugsa málið.

Þann 3. febrúar sl. hafði varnaraðili á ný samband við starfsmann Barnaverndar og upplýsti að sambýlismaður hennar, E, væri að koma í bæinn og að hann vildi gista á Vistheimili barna um nóttina. Var varnaraðila greint frá því að E gæti ekki gist á vistheimilinu. Varð varnaraðili mjög ósátt við þá ákvörðun og ætlaði hún þá að fara með börnin á hótel og gista þar ásamt E, en starfsmenn Barnaverndar gripu hins vegar inn í áður en til þess kom. Fengu starfsmenn Barnaverndar upplýsingar um það daginn eftir að varnaraðili hefði farið kvöldið áður og gist á hóteli með E.

Þann 10. febrúar sl. kom í ljós að varnaraðili hafði sótt börnin í skólann þá um morguninn og gefið þá skýringu að þau væru að fara til tannlæknis. Síðar sama dag hafði starfsmaður á Vistheimili barna samband við starfsmann Barnaverndar og greindi frá því að hún hefði náð tali af varnaraðila. Hafði varnaraðili tjáð starfsmanninum að hún hefði tekið ákvörðun um að fara með börnin af Vistheimili barna í samráði við lögmann sinn og að hún hefði fullt leyfi til þess. Var í kjölfarið óskað eftir liðsinni lögreglu við að leita að varnaraðila og börnunum. Um kl. 16:45 þann sama dag hafði lögreglan á Höfn í Hornafirði samband við bakvakt Barnaverndar og upplýsti að lögreglan hefði haft uppi á varnaraðila þar í bæ. Neitaði varnaraðili að afhenda börnin og fara með lögreglu á lögreglustöðina og var hún því handtekin og færð á lögreglustöð ásamt börnunum. Þar var varnaraðila afhent ákvörðun um neyðarráðstöfun barnanna samkvæmt 31. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002. Voru börnin færð aftur á Vistheimili barna við mikil mótmæli varnaraðila þar sem meðal annars þurfti að kalla á aðstoð lögreglu fyrir utan vistheimilið.

Mál barnanna var tekið fyrir á fundi barnaverndarnefndar Reykjavíkur þann 17. febrúar 2015, þar sem meðal annars var lagt til að leitað yrði eftir samþykki varnaraðila fyrir því að hún afsalaði sér forsjá barnanna sbr. 1. mgr. 25. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002, ella yrði lagt til að úrskurðað yrði um vistun barnanna utan heimilis á grundvelli 27. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002. Mál barnanna var að nýju tekið fyrir á fundi nefndarinnar þann 20. febrúar 2015. Kom fram á fundinum að mikilvægt væri að tryggja börnunum öruggan aðbúnað og þroskavænlegar uppeldisaðstæður á meðan foreldrar gengjust undir forsjárhæfnimat og varð það niðurstaða fundarins að hagsmunir barnanna krefðust þess að þau yrðu vistuð utan heimilis í allt að fjóra mánuði. Úrskurðað var að börnin skyldu vistuð á heimili á vegum nefndarinnar í allt að tvo mánuði, eða til 20. apríl sl., sbr. 1. mgr. 27. gr. barnaverndarlaga og jafnframt var borgarlögmanni falið að höfða mál fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur og gera kröfu um að vistun barnanna standi í tvo mánuði til viðbótar, eða til 20. júní 2015, sbr. 1. mgr. 28. gr. barnaverndarlaga. Barst sú krafa dóminum 8. apríl sl. Varnaraðili mótmælir kröfunni í greinargerð sem var lögð fram 28. apríl sl. og er sá ágreiningur til úrlausnar í máli þessu.

Við aðalmeðferð málsins gaf varnaraðili skýrslu í síma og vitni báru talsmaður barnanna, starfsmaður Barnaverndar Reykjavíkur og skólastjóri Barnaskólans á [...] og [...].

Málsástæður og lagarök sóknaraðila

Það séu frumréttindi barna að búa við stöðugleika í uppvexti og þroskavænleg skilyrði. Sóknaraðili telji að það hafi sýnt sig að varnaraðili geti ekki að svo stöddu búið börnum sínum þau uppeldisskilyrði sem þau eigi skýlausan rétt á. Í máli þessu liggi fyrir upplýsingar um að börnin B og A hafi búið við óöruggar og óviðunandi aðstæður til lengri tíma á heimili varnaraðila og sambýlismanns hennar, E. Þannig hafi sambúð varnaraðila við E einkennst af átökum og ofbeldi og tíðum heimsóknum lögreglu og barnaverndaryfirvalda. Þá hafi umræddur E meðal annars verið dæmdur fyrir ofbeldi gagnvart eldri syni varnaraðila. Þrátt fyrir að varnaraðili hafi gefið það út að hún hefði nú slitið samvistum við E, þá telji varnaraðili, miðað við sögu málsins, þær yfirlýsingar varnaraðila ekki trúverðugar.

Mikið rótleysi hafi einkennt aðstæður barnanna vegna tíðra flutninga og hafi fjölskyldan síðast flutt í byrjun desember í annað sveitarfélag. Börnin hafi þurft að skipta um skóla og takast á við þær breytingar sem fylgt hafi tíðum flutningum. Drengurinn hafi átt tíu heimili í átta sveitarfélögum og telpan hafi búið á fimm heimilum í fimm sveitarfélögum. Mál barnanna hafi verið til meðferðar hjá barnaverndaryfirvöldum frá árinu 2008, án þess að aðstæður og líðan barnanna hafi breyst til batnaðar. Þá sýni nýliðnir atburðir, frá því um áramót og frá því í febrúar sl., þegar varnaraðili hafi í óleyfi tekið börnin af Vistheimili barna, mikilvægi þess að gripið sé til ráðstafana. Sóknaraðili telji þá niðurstöðu, að nauðsynlegt sé að vista börnin utan heimilis, vera í samræmi við meginreglu barnaréttar sbr. 4. gr. barnaverndarlaga, en við slíka ákvörðun beri sem endranær þegar málum barna er skipað, að taka það ráð sem barni sé fyrir bestu. Hinu opinbera sé og skylt að veita börnum vernd svo sem fyrir sé mælt í stjórnarskrá, barnaverndarlögum og samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins. Þá eigi regla þessi sér einnig stoð í 2. mgr. 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994 og í Alþjóðasamningi um borgaraleg réttindi sem Ísland sé aðili að.

Hagsmunir barnanna, A og B, mæli eindregið með því að móðir þeirra verði svipt tímabundið rétti til að hafa forsjá þeirra með höndum og að börnunum verði tryggt áframhaldandi tímabundið fóstur, þar sem vel verði hlúð að þeim og réttur þeirra til viðunandi uppeldis og umönnunar tryggður.

Krafa sóknaraðila um vistun barnsins utan heimilis móður byggist á því að nauðsynlegt sé að veita börnunum tækifæri til að dafna og þroskast við stöðugleika og viðunandi uppeldisskilyrði fjarri óreglusömu líferni varnaraðila, sem skapi ótryggt umhverfi. Enn fremur sé krafan reist á því að samhliða gefist varnaraðila tækifæri til að ná tökum á lífi sínu svo að hún geti skapað börnum sínum viðunandi uppeldisskilyrði og unnt sé að sameina fjölskylduna á ný.

Með skírskotun til alls framanritaðs, meginreglna í barnaverndarstarfsemi, sbr. 4. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 og gagna málsins, geri sóknaraðili þá kröfu að börnin verði áfram vistuð utan heimilis móður í fjóra mánuði samtals eða til 20. júní 2015 samkvæmt 28. gr., sbr. b-lið 1. mgr. 27. gr. barnaverndarlaga, enda hafi önnur og vægari úrræði ekki skilað tilætluðum árangri.

Sóknaraðili byggi meðal annars á eftirfarandi réttarheimildum: barnaverndarlögum nr. 80/2002, lögum um samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins nr. 19/2013, lögum um mannréttindasáttmála Evrópu nr. 62/1994, alþjóðasamningi Sameinuðu þjóðanna um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og lögum um meðferð einkamála nr. 91/1991.

Málsástæður og lagarök varnaraðila

Málsatvikum og málsástæðum sóknaraðila sé í verulegum atriðum mótmælt sem röngum. Með úrskurði 9. desember 2014 hafi barnaverndarnefnd Reykjavíkur ákveðið að börn varnaraðila skyldu vistuð á heimili á vegum nefndarinnar í tvo mánuði eða til 9. febrúar 2015 og hafi börnin dvalið þann tíma á Vistheimili barna ásamt móður sinni sem þar hafi verið í greiningar- og kennsluvistun og til fullrar samvinnu við starfsmenn Barnaverndar Reykjavíkur. Vegna mikils þrýstings á varnaraðila á fundi barnaverndarnefndar Reykjavíkur 20. janúar 2015, hafi varnaraðili fallist á að börnin yrðu vistuð áfram á Vistheimili barna eftir að vistun samkvæmt úrskurði lyki, eða til 9. apríl s.á., með því skilyrði að hún fengi að vera áfram með börnunum á Vistheimilinu.

Áður en vistunartíma hafi lokið, en eftir framangreindan fund með barnaverndarnefnd Reykjavíkur hafi varnaraðila boðist starf sem matráður í eldhúsi Sjúkrahússins á [...] ef hún gæti byrjað þar fljótlega í febrúar, en varnaraðili hafi verið í atvinnuleit á þessum tíma. Varnaraðili hafi rætt þetta við starfsmenn Barnaverndar Reykjavíkur og það að hún yrði nú að fara á heimili sitt á [...] ásamt börnum sínum og gæti því ekki verið þar áfram eftir að vistunartíma lyki samkvæmt úrskurði. Varnaraðili hafi rætt þetta við lögmann sinn sem hafi sagt henni að hún gæti dregið samþykki sitt til baka og verði að telja að móðir hafi verið í fullum rétti til að gera það. Starfsmenn Barnaverndar Reykjavíkur hafi verið í nánu sambandi við varnaraðila og hafi varnaraðili rætt opinskátt og afdráttarlaust um þetta við þá starfsmenn og einnig við starfsmenn Vistheimilisins. Hún hafi gert þeim fulla grein fyrir því að hún gæti alls ekki verið lengur á Vistheimilinu með börn sín en út þann tíma sem úrskurðað hefði verið um vistun utan heimilis. Því sé algerlega mótmælt að varnaraðili hafi haldið því leyndu fyrir starfsmönnum Barnaverndar og Vistheimilis að hún væri að fara þaðan, en sjálfsagt hafi þar verið einhver misskilningur á ferðinni. Í gögnum sem Barnavernd hafi sjálf lagt fram hafi starfsmenn Vistheimilis gefið varnaraðila góða umsögn varðandi umönnun barna sinna. Börnum hennar hafi ekki liðið vel á Vistheimilinu. Þau hafi viljað fara heim í sinn skóla á [...], en þau hafi ekki farið í skóla frá því í byrjun janúar þar til 29. janúar sl. er þau hafi byrjað í [...], sem þau hafi alls ekki viljað fara í. Talsmaður hafi rætt við börnin og hafi þau lýst eindregnum vilja sínum til að fara aftur á heimili sitt og fyrrverandi sambýlismaður móður verið farinn í meðferð á Vogi.  

Varnaraðili hafi ákveðið að fara til síns heima með börnin þegar vistunartími samkvæmt úrskurði hafi verið liðinn og hafi hún talið sig hafa greint bæði starfsmönnum Barnaverndar Reykjavíkur og starfsmönnum Vistheimilis frá því að henni væri nauðsynlegt að fara og þá einnig sérstaklega til að missa ekki af þeirri vinnu sem hún hafi getað fengið í sínum heimabæ.

Á öllum þeim tíma sem varnaraðili hafi verið á Vistheimilinu hafi hún verið reiðubúin að undirgangast forsjárhæfnismat og það sé hreinlega ekki rétt að svo hafi ekki verið. Ekki sé unnt að ásaka hana fyrir það að starfsmenn Barnaverndar Reykjavíkur, sem iðulega hafi verið á fundum með varnaraðila á Vistheimilinu, hafi ekki látið hana skrifa undir sérstakt samþykki þess efnis, varnaraðila hafi aldrei verið boðið að skrifa undir slíkt samþykki.

Ranglega segi í gögnum málsins að varnaraðili hafi ekki verið til samvinnu fyrir úrskurðinn því að hún hafi á fundi barnaverndarnefndar samþykkt stuðninginn Greiningu og ráðgjöf heim, en það fólk hafi aldrei komið heim til varnaraðila og síðan hafi verið gefin sú skýring að hún hefði aldrei mætt á fund hjá starfsmönnum Barnaverndar Reykjavíkur til að skrifa undir samþykki fyrir því úrræði. Hún hafi gefið samþykki sitt fyrir því úrræði á fundi með barnaverndarnefndinni og hefði það átt að nægja. Eins hefði verið unnt að ganga frá slíku samþykki í beinu framhaldi af fundi með nefndinni. Rétt sé að varnaraðili hafi ekki getað mætt á boðaða fundi hjá starfsmönnum Barnaverndar, en á því hafi verið skýringar í öllum tilvikum. Drengurinn hafi verið erfiður í skóla og hafi varnaraðili að kröfu skólastjóra orðið að sitja yfir drengnum í tímum, í eitt skiptið hafi verið skólaferðalag sem foreldrar hafi átt að koma með í og síðan hafi verið veikindi, þannig að í öllum tilvikum hafi verið um lögmæt forföll að ræða en ekki viljaleysi. Mjög einfalt hefði verið að leysa þetta vandamál með því að starfsmenn hefðu farið á heimili varnaraðila og þar hefði verið skrifað undir. Á þetta hafi lögmaðurinn bent. Því sé alfarið andmælt að varnaraðili hafi ekki verið til samvinnu.   

Í ljósi þessa og að varnaraðili sé búsett á [...] og hafi ítrekað lýst því yfir að hún væri reiðubúin að gangast undir forsjárhæfnimat og vera í samvinnu við starfsmenn barnaverndar fyrir austan verði að telja mjög óeðlilegt að halda vinnslu málsins áfram í Reykjavík. Telja verði að alls ekki séu til staðar skilyrði fyrir því að vinnsla fari áfram fram í Reykjavík, því skilyrði þess sé að hentugra þyki að málið sé áfram rekið á fyrri stað.

Framkoma starfsmanna Barnaverndar við varnaraðila á leið til síns heima að vistunartíma loknum sé með ólíkindum, að láta handtaka móður og flytja börnin í öðrum bíl suður til Reykjavíkur og meina henni síðan aðgang að Vistheimilinu verði að telja valdníðslu. Að láta fjarlægja hana frá Vistheimili af lögreglu fyrir framan börnin verði að telja mjög ábyrgðarlaust af starfsmönnum Barnaverndar Reykjavíkur, en vitað hafi verið að móðir hafi ekki haft húsnæði í Reykjavík, enda búi hún á [...] þar sem hún eigi lögheimili.

Verði í ljósi alls framangreinds að telja að starfsmenn Barnaverndar Reykjavíkur hafi brotið alvarlega á varnaraðila með framkomu sinni og þá einnig með því að barnaverndarnefnd hafi ákveðið með úrskurði að vista börnin áfram utan heimilis í tvo mánuði til viðbótar við þá tvo mánuði sem barnaverndarnefnd hafi áður úrskurðað. Kveðið hefur verið á um það í úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur sem staðfest hafi verið af Hæstarétti að barnaverndarnefnd hafi ekki heimild til að úrskurða aftur tvo mánuði til viðbótar hafi barnaverndarnefnd þegar úrskurðað tveggja mánaða vistun. Þá þurfi að leggja beiðni um áframhaldandi vistun utan heimilis fyrir dómara til úrlausnar. Verði því að telja að sá úrskurður hafi verið ólögmætur og hafi hann verið kærður en ekki hafi tekist að fá efnislega niðurstöðu í því máli fyrir lok vistunartíma, meðal annars vegna páska.      

Börnin hafi verið áfram á Vistheimilinu þar sem þeim hafi liðið illa og komi það fram í viðtali talsmanns. Varnaraðili hafi ekki fengið að vera hjá þeim á Vistheimilinu og aðeins fengið takmarkaða umgengni undir eftirliti. Vanlíðan barnanna hafi verið ljós og hafi þau skýrt talsmanni frá því að þau vilji vera hjá móður sinni.

Börnin hafi síðan verið flutt á fósturheimili fyrir austan og hafi þá enn orðið bið á að þau gætu byrjað í skóla þar, enda taki alltaf tíma að færa skólavist milli umdæma þegar ekki sé um lögheimilisflutning að ræða. Varnaraðili hafi einu sinni haft umgengni við börnin eftir að þau hafi farið í fóstrið, enda geti á engan hátt talist hentugt að hafa þau í svo mikilli fjarlægð frá móður sinni. Símtöl hafi verið mjög takmörkuð og eigi að vera undir eftirliti. Þótt fallist hafi verið á að auka símtöl hafi ekki verið svarað í símann á fósturheimilinu þegar móðir hafi reynt að hringja þangað. 

Varnaraðili hafi gengist undir forsjárhæfnimat þó að ekki liggi fyrir skýrsla sálfræðings, en telja verði eðlilegast að börnin fari nú þegar heim til varnaraðila eins og þau sjálf vilji því að í ljós væri komið ef varnaraðili væri óhæf til að annast uppeldi barna sinna.

Varnaraðili hafi átt mjög gott samstarf við starfsmenn barnaverndar í [...] þegar hún hafi verið að losa sig út úr ofbeldisfullu og óreglusömu sambandi þar og hafi starfsmenn barnaverndar þar aðstoðað varnaraðila við að finna íbúð fyrir hana og börnin. Varnaraðili hafi beðið starfsmenn Barnaverndar Reykjavíkur á sama hátt um að aðstoða sig við að finna íbúð í Reykjavík og hafi hún verið reiðubúin að flytja til Reykjavíkur aftur og vera til fullrar samvinnu við starfsmenn Barnaverndar Reykjavíkur, en starfsmaður hafi tjáð félagsráðgjafa hjá Félagsbústöðum að svipta ætti móður forsjá barna sinna. Verði að telja mjög alvarlegt að segja slíkt án þess að krafa um það hafi svo mikið sem verið borin undir dómstól.

Varnaraðili geti ekki sætt sig við framgang barnaverndarnefndar Reykjavíkur og telji það ekki börnunum fyrir bestu að vera áfram vistuð utan heimilis. Þvert á móti sé þeim fyrir bestu að koma heim til móður sinnar á heimili þeirra á [...].  

Í ljósi alls framangreinds sé gerð krafa um að hafnað verði kröfu sóknaraðila um vistun barnanna utan heimilis til 20. júní 2015.

Krafa varnaraðila um að hafnað verði kröfu sóknaraðila sé byggð á því að ekki séu reynd til þrautar stuðningsúrræði samkvæmt 24. gr., sbr. og 23. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 í ljósi þess að móðir sé tilbúin til fullrar samvinnu og því séu ekki til staðar skilyrði fyrir vistun utan heimilis samkvæmt 28. sbr. og 27. gr. barnaverndarlaga. Því væri úrskurður um vistun utan heimilis núna andstæður meginreglu sem lögfest sé í 7. mgr. 4. gr. barnaverndarlaga þar sem segi að ávallt skuli miða við að beitt sé vægustu ráðstöfunum til að ná þeim markmiðum sem að sé stefnt og aðeins megi grípa til íþyngjandi ráðstafana verði lögmæltum markmiðum ekki náð með öðru og vægara móti.

Krafa um málskostnað, eins og eigi væri um gjafsóknarmál að ræða, byggi á 1. mgr. 60. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002. Krafa um virðisaukaskatt á málflutningsþóknun byggi á lögum nr. 50/1988.

Niðurstaða

Krafa sóknaraðila lýtur að því að börnin A og B, verði áfram vistuð utan heimilis móður á vegum barnaverndarnefndar Reykjavíkur til 20. júní 2015. Krafa sóknaraðila styðst við 28. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2001 en þar kemur fram að ef barnaverndarnefnd telur nauðsynlegt að ráðstöfun samkvæmt a- og b-lið 1. mgr. 27. gr. laganna standi lengur en þar sé kveðið á um skuli nefndin gera kröfu um það fyrir héraðsdómi. Heimilt sé með úrskurði dómara að vista barn í allt að tólf mánuði í senn frá þeim degi þegar úrskurður dómara er kveðinn upp. Sé krafist framlengingar vistunar áður en vistunartíma lýkur helst ráðstöfun þar til úrskurður eða dómur liggur fyrir. Með úrskurði barnaverndarnefndar frá 20. febrúar sl. var ákveðið á grundvelli 27. gr. barnaverndarlaga að börnin yrðu vistuð utan heimilis í allt að tvo mánuði, eða til 20. apríl sl. Þar sem krafa sóknaraðila barst dóminum áður en þeim vistunartíma lauk helst sú ráðstöfun þar til úrskurður verður kveðinn upp í máli þessu. Málsástæðu varnaraðila um að sá úrskurður hafi verið kveðinn upp án lagaheimildar er hafnað, enda var ekki um framlengingu á úrskurðinum sem rann út 9. febrúar sl. að ræða, heldur úrskurð í framhaldi af neyðarráðstöfun á grundvelli 31. gr. barnaverndarlaga, sem beitt var þegar sóknaraðili, sem áður hafði samþykkt áframhaldandi vistun barnanna á Vistheimili barna, féll í verki frá því samþykki.

Málsatvikum er í meginatriðum lýst í sérstökum kafla hér að framan og vísast til þess sem þar kemur fram. Varnaraðili gaf skýrslu fyrir dóminum og skýrði svo frá að hún stundaði vinnu á [...] þar sem hún hefði íbúð á leigu. Hjá henni byggi stjúpsonur hennar, tvítugur sonur E, sem hún kveður nú vera fyrrum sambýlismann sinn. Þar sem E væri við vinnu á [...] fengi hann einnig að búa hjá henni tímabundið meðan börnin væru ekki heima. Aðspurð um það hvort hann yrði á heimilinu ef börnin kæmu heim kvaðst hún ekki vita hvort hún myndi leyfa honum að vera. Hann svæfi á sófa í stofunni en börnin hefðu sín sérherbergi. Hann ynni langar vaktir og hún viti ekki hvort hún myndi „alveg beint kannski henda honum út“. Hann væri nýlega kominn til hennar og hefði henni vitanlega ekki verið í neyslu þann tíma, eða í eina og hálfa viku, en hann hefði reyndar komið áður í heimsókn enda byggi sonur hans á heimilinu. Fram kom að þau hefðu flutt saman austur á [...] í árslok 2014.

Meðal gagna málsins er færsla varnaraðila á síðu fésbókarhóps, þar sem varnaraðili ritar í október 2014 „við þurftum að skrá okkur úr sambúð því þeir líta manninn minn hornauga og dæma það þannig að ég sé ekki hæf móðir ef ég bý með honum sem er svo mikið bull ...“. Færslan er rituð hálfu ári eftir að E var dæmdur í 12 mánaða fangelsi, m.a. fyrir ofbeldi gegn eldri syni varnaraðila og yngri börn hennar sem mál þetta snýst um höfðu borið í skýrslutöku í Barnahúsi um harðræði sem þau hefðu þurft að sæta af hendi hans. Þegar ummælin voru borin undir varnaraðila fyrir dóminum brást hún illa við og neitaði að tjá sig um þau, en tók fram að þetta yrði kært sem brot gegn persónuverndarlögum.

Um ástæðu tíðra flutninga hennar með börnin kvað varnaraðili að margt spilaði þar inn í, húsnæðismál og fleira. Barnaverndarnefnd hefði verið á eftir henni í meira en fimmtán ár, en aðspurð hvort henni þætti ekki ástæða til að ljúka vinnslu málefna barnanna í samvinnu við barnavernd kvað hún málin aldrei hafa verið unnin á réttum grundvelli hjá barnaverndarnefndum. Varnaraðili kvaðst ekki telja sig þurfa aðstoð við uppeldi barna sinna, starfsfólk á Vistheimilinu hefði ekki getað leiðbeint henni með eitt eða neitt í leiðbeiningar- og kennsluvistun þar og hafi ekkert séð athugavert við uppeldi hennar á börnunum. Hún kvaðst þó samþykkja ráðgjöf frá barnavernd á [...] og ef þau hefðu einhver ráð fyrir hana gæti hún þegið þau, en hún teldi sjálf að hún þyrfti ekki á ráðleggingum eða uppeldisráðgjöf að halda.

Fyrir dóminn kom talsmaður barnanna, en hún hafði rætt við börnin tveimur dögum áður. Talsmaðurinn var að ræða við börnin í fimmta skipti og var markmið viðtalsins að kanna líðan þeirra. Létu börnin í heildina vel af dvölinni hjá fósturforeldrum og virtist líða vel. Telpan kvaðst sakna móður sinnar, hún lét þokkalega af sér í skólanum og væri að kynnast stelpunum aftur. Börnin höfðu ekki spurt um það hvort eða hvenær þau fengju að fara heim eins og þau hefðu áður gert. Nú hefðu þau aðeins spurt hvenær þau mættu hitta móður sína í umgengni. Af vitnisburði talsmannsins verður því ekki ráðið að börnin skýri talsmanni nú frá vanlíðan og því að þau vilji vera hjá móður sinni, svo sem haldið er fram af hálfu varnaraðila.

Starfsmaður sóknaraðila kom fyrir dóminn og lýsti samskiptum starfsmanna við varnaraðila við vinnslu málsins frá því fjölskyldan flutti til Reykjavíkur og þeim úrræðum sem reynd hafa verið. Varnaraðili hafi rofið samvinnu við barnaverndaryfirvöld í febrúar þegar hún tók börnin úr skóla undir því yfirskini að hún væri að fara með þau til tannlæknis, en hafi í raun verið búin að undirbúa að fara með þau austur á [...]. Fram kom að varnaraðili hefði ítrekað lýst yfir slitum á sambúð sinni og E, en varnaraðili hafi alltaf valið hann fram yfir börnin og leyfi honum alltaf að koma aftur á heimilið. Telpan hafi skýrt starfsmanni á Vistheimili barna frá áframhaldandi heimilisofbeldi eftir að flutt var á [...]. Börnunum sé vel sinnt á fósturheimilinu þar sem þau hafi áður dvalið. E hafi drukkinn reynt að hafa símasamband við börnin á fósturheimilinu og hefur sent fósturforeldrum hótanir í símaskilaboðum. Varnaraðili fái að hitta börnin undir eftirliti aðra hverja viku og hafa símasamband við þau hina vikuna. Þá skýrði starfsmaðurinn frá því að flutningur barnanna frá [...] í vor hafi verið undirbúinn í samstarfi við starfsmenn þess skóla og [...].

Loks gaf skólastjóri [...] skýrslu í síma og skýrði frá því að börnin væru að aðlagast skólanum að nýju og að ráðnir hefðu verið stuðningsaðilar fyrir þau. Gengið hefði vel hjá þeim í skólanum heilan vetur áður og hafi verið gert ráð fyrir börnunum í skólann haustið 2014. Það væri slæmt að sú samfella hefði verið rofin. Tók hann fram að drengurinn væri greindur en eigi erfitt með að tengjast vegna rótleysis. Bróðir barnanna hafi verið í skólanum frá árinu 2012.

Fyrir liggur samkomulag frá 3. desember 2014 milli barnaverndarnefndar Reykjavíkur og barnaverndarnefndar Fljótsdalshéraðs um að málið yrði áfram unnið hjá þeirri fyrrnefndu. Af hálfu varnaraðila er því haldið fram að það skilyrði sé ekki uppfyllt fyrir slíku samkomulagi að hentugra sé að barnaverndarnefnd Reykjavíkur fari með málefni barnanna, það sé óeðlilegt í ljósi þess að varnaraðili sé tilbúin til samvinnu við barnavernd fyrir austan að halda vinnslu málsins áfram í Reykjavík. Mat samkvæmt 3. mgr. 15. gr. barnaverndarlaga á því hvort hentugra sé að vinna mál í öðru umdæmi en því þar sem börnin eiga lögheimili er í höndum viðkomandi barnaverndarnefnda og verður að ráðast af hagsmunum þeirra barna sem í hlut eiga, en ekki því við hvaða barnaverndarnefnd foreldri vill eiga samvinnu. Viðkomandi nefndir sem eiga þetta mat hafa samið svo um að málið skuli unnið í Reykjavík. Því mati hefur ekki verið hnekkt og er þessari málsástæðu varnaraðila hafnað.

Loks er því haldið fram af hálfu varnaraðila að meðalhófs sem mælt er fyrir um í 7. mgr. 4. gr. barnaverndarlaga hafi ekki verið gætt þegar gerð sé krafa um vistun barnanna utan í heimilis þar sem vægari úrræði samkvæmt 24. gr., sbr. 23. gr. laganna hafi ekki verið fullreynd, en þau ákvæði taka til ráðstafana í samvinnu við foreldra og með samþykki þeirra. Þegar litið er til málavaxta verður ekki fallist á það að varnaraðili hafi ekki fengið tækifæri til samvinnu við barnaverndaryfirvöld um málefni barnanna, m.a. um áframhaldandi vistun þeirra á Vistheimili barna í febrúar sl., en varnaraðili hafnaði þeirri samvinnu, svo sem að framan hefur verið rakið. Ítrekað hafa verið reynd vægari úrræði á grundvelli 24. gr. barnaverndarlaga og telja verður þau fullreynd, án þess að öryggi barnanna hafi verið tryggt með viðunandi hætti. Sóknaraðili getur krafist úrskurðar um vistun utan heimilis í allt að 12 mánuði á grundvelli 28. gr. barnaverndarlaga en með fyrirliggjandi kröfu um vistun í tvo mánuði er fyllsta meðalhófs gætt í því efni.

Svo sem að framan hefur verið rakið og gögn málsins bera með sér verður að fallast á það með sóknaraðila að börnin hafa búið við óöruggar og óviðunandi aðstæður til lengri tíma á heimili varnaraðila og sambýlismanns hennar, E. Af því sem fram kom hjá varnaraðila fyrir dóminum verður ekki ráðið að hún hafi nú fremur en áður innsæi og getu til að tryggja aðstæður barna sinna og skýla þeim fyrir slæmri meðferð af hendi sambýlismanns hennar og viðvarandi heimilisofbeldi, en engin merki er því miður að sjá um að breytinga sé að vænta á þeim aðstæðum.

Barnaverndaryfirvöldum er skylt að beita þeim ráðstöfunum sem ætla má að séu börnunum fyrir bestu og hagsmunir þeirra skulu hafðir í fyrirrúmi í starfsemi þeirra yfirvalda samkvæmt 1. mgr. 4. gr. barnaverndarlaga. Með kröfu sinni fyrir dóminum er sóknaraðili að gæta þessarar skyldu sinnar. Með vísun til 28. gr. barnaverndarlaga og að öllu framangreindu virtu verður fallist á kröfu sóknaraðila og ákveðið að börnin verði áfram vistuð utan heimilis móður á vegum barnaverndarnefndar Reykjavíkur til 20. júní nk.

Sóknaraðili krefst ekki málskostnaðar og fellur málskostnaður milli aðila niður.

Varnaraðili hefur gjafsókn í málinu samkvæmt 60. gr. barnaverndarlaga og greiðist allur gjafsóknarkostnaður hennar því úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hennar, Þuríðar Halldórsdóttur héraðsdómslögmanns, sem ákveðin er 500.000 krónur að meðtöldum virðisaukaskatti.

Kristrún Kristinsdóttir héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Börnin A, kt. [...] og B, kt. [...], skulu vistuð utan heimilis varnaraðila, K, á vegum barnaverndarnefndar Reykjavíkur til 20. júní 2015.

Málskostnaður fellur niður.

Gjafsóknarkostnaður varnaraðila greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hennar, Þuríðar Halldórsdóttur héraðsdómslögmanns, 500.000 krónur að meðtöldum virðisaukaskatti.