Fimmtudaginn 10. mars 2011.
Nr. 329/2010.	Guðríður Haraldsdóttir (Þórður Bogason hrl.) gegn Dante Lynn Kubischta (Vilhjálmur Hans Vilhjálmsson hrl.)

Ærumeiðingar. Tjáningarfrelsi. Ómerk ummæli. Friðhelgi einkalífs. Miskabætur.

D höfðaði mál aðallega á hendur G, en til vara V, vegna ummæla sem birtust í tímaritinu Vikunni. Krafðist D þess að ummælin yrðu ómerkt, að G, en til vara V, yrði dæmd til refsingar með því að hafa með ærumeiðandi ummælum sínum brotið gegn friðhelgi einkalífs, að honum yrðu dæmdar miskabætur og fjárhæð til að standa straum af birtingu dómsins í dagblöðum og þess að forsendur dómsins yrðu birtar í næsta tölublaði Vikunnar eftir að dómur félli. Í héraði féll D frá öllum kröfum á hendur V. Höfundur greinarinnar var ekki nafngreindur, en neðan við inngang greinarinnar sagði: „Texti: Vikan“. Viðmælandinn V gat ekki staðfest að orðrétt væri eftir henni haft nema í einu tilviki. Talið var að eins og hér háttaði til bæri G ábyrgð á ummælum í greininni sem ritstjóri blaðsins, sbr. 3. mgr. 15. gr. lagar nr. 57/1956 um prentrétt, og breytti þá engu um hvort viðmælandi hennar sem ummælin voru höfð eftir kynni einnig að geta talist höfundur greinarinnar. Hafnað var ómerkingu tveggja ummæla með vísan til þess að þau fælu í sér lýsingu á skoðunum og gildismati V. Með tveimur ummælanna var D borin á brýn refsiverð háttsemi og í tveimur ummælum til viðbótar var talin felast staðhæfing um að D hefði gerst sekur um refsiverða háttsemi. Voru þessi ummæli talin varða við 235. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, enda fælu þau í sér fullyrðingar sem engum stoðum hefði verið skotið undir né væru réttar, og voru þau dæmd dauð og ómerk. Þá var fallist á að G hefði brotið gegn 229. gr. almennra hegningarlaga, en henni ekki gerð refsing. Loks var fallist á kröfu D um birtingu forsendna og niðurstaðna dómsins í fyrsta tölublaði Vikunnar eftir uppsögu dómsins, en kröfum um greiðslu kostnaðar vegna frekari birtingar hafnað. Þá var G dæmd til að greiða D 300.000 krónur í miskabætur. 

                                                             

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ingibjörg Benediktsdóttir, Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen.

Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 31. maí 2010. Hún krefst aðallega sýknu af kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara að fjárkrafan verði lækkuð.

Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

I

Stefndi gekk í hjúskap með Ágústu Þóreyju Brynjólfsdóttur 17. desember 1995 og eignuðust þau dótturina Apríl Rún 3. apríl 1996. Stefndi og Ágústa Þórey skildu 7. janúar 1999 og í kjölfar þess fékk Ágústa Þórey forsjá yfir Apríl Rún. Ágústa andaðist 26. febrúar 2005 og færðist forsjáin þá yfir til hans. Síðari eiginkona stefnda hefur síðar ættleitt Apríl Rún.

Móðir Ágústu Þóreyjar heitinnar og fyrrverandi tengdamóðir stefnda, Valborg F. Svanholt Níelsdóttir, óskaði eftir því í júní 2008 að fá umgengni við Apríl Rún. Þeirri kröfu var hafnað af sýslumanninum í Keflavík 13. ágúst 2008 en kröfunni var síðan vísað frá með úrskurði dómsmálaráðuneytisins 19. janúar 2009.

Málefni fjölskyldunnar voru til umfjöllunar í blaðinu DV 9. apríl 2005. Fjallað var um andlát Ágústu, skilnað hennar og stefnda, deilur innan fjölskyldunnar og málefni Apríl Rúnar. Þann 30. júlí 2009 birtist grein í 30. tölublaði tímaritsins Vikunnar um fjölskylduhagi stefnda en áfrýjandi var þá starfandi ritstjóri tímaritsins. Í umfjöllun þess var sérstaklega fjallað um skilnað stefnda og Ágústu heitinnar, auk samskipta hans við fjölskyldu hennar. Þá var einnig fjallað um atlæti Apríl Rúnar hjá stefnda og um ættleiðingu eiginkonu stefnda á barninu. Í inngangi greinarinnar kom fram að Valborg hafi ekki fengið að hitta Apríl Rún í rúmt ár. Móðir stúlkunnar hafi látist skyndilega tæpum fimm árum áður og Apríl Rún þá flutt til föður síns og íslenskrar konu hans sem ættleiddi stúlkuna. Ættleiðingin hafi haft í för með sér að lagalega teldist Apríl ekki lengur skyld móðurfólki sínu. Því næst sagði: „Apríl var flutt nauðug úr landi í kjölfarið en býr á Íslandi núna.“ Í framhaldinu var þess getið í innganginum að Valborg hafi haft miklar áhyggjur af velferð barnsins en hún væri algjörlega réttlaus þótt um hennar eigið hold og blóð væri að ræða. Í millifyrirsögn greinarinnar stóð. „Flúði ofbeldið“, en í eftirfarandi texta var svo greint frá flótta Ágústu Þóreyjar vegna ofbeldis af hálfu stefnda og sagði þar meðal annars: „Fljótlega eftir það, eða í lok árs 1997, yfirgaf Ágústa Dante til að tryggja öryggi dóttur sinnar. Hana grunaði að hann skoðaði barnaklám á Netinu og fann reyndar slíkt efni í heimilistölvunni.“ Einnig var fjallað um að samkomulag hafi náðst við Dante um að barnið dveldi fyrstu vikurnar í Reykjanesbæ hjá móðurbróður sínum og konu hans og sækti þar skóla, en Dante hafi ekki viljað að barnið væri hjá móðurmóður sinni og sagði meðal annars í kafla sem greindi frá þessu og bar fyrirsögnina: „Forræðisdeila bak við luktar dyr“: „Nokkrum vikum eftir andlát Ágústu sótti faðir Aprílar hana í frímínútum á skólalóðinni og flutti hana nauðuga úr landi“ og fjórum línum neðar: „Hann greip þá til sinna ráða og rændi Apríl í frímínútum“. Þá var í kafla með fyrirsögninni: „Öskubuska litla“, fjallað um dvöl stúlkunnar hjá föður sínum og konu hans. Sagði þar meðal annars: „Dante og Alda eiga fjögur börn, öll nokkuð yngri en Apríl. Á meðan hún dvaldi hjá þeim sást hún lítið úti við leik og skilst mér að hún hafi varið stórum hluta tímans í ýmis húsverk og það að hjálpa við barnauppeldið, aðeins átta ára í hlutverki Öskubusku. Þetta er að mínu mati allt of mikil ábyrgð fyrir lítið barn. Ég tel það nokkuð víst að sama sagan gildi í dag þar sem hún er hjá Dante og fjölskyldu hans hér á landi.“ Í framhaldi þessa sagði svo: „Eftir að Apríl var numin á brott af föður sínum ... “.

Stefndi höfðaði mál þetta 25. ágúst 2009, aðallega á hendur áfrýjanda, en til vara Valborgu F. Svanholt Níelsdóttur. Hann krafðist ómerkingar á níu ummælum sem merkt voru stafliðunum A til I, eins og nánar er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Þá krafðist hann þess að áfrýjandi, en til vara Valborg, yrði dæmd til refsingar með því að hafa með ærumeiðandi ummælum sínum brotið gegn friðhelgi einkalífs, sbr. 229. gr. og 235. gr. almennra hegningarlaga. nr. 19/1940. Ennfremur gerði hann kröfu um að sér yrðu greiddar 5.000.000 krónur í miskabætur og 400.000 krónur til að standa straum af  birtingu forsendna og dómsorðs í tveimur dagblöðum auk sams konar birtingar í næsta tölublaði Vikunnar eftir að dómur félli. Í þinghaldi 15. febrúar 2010 féll hann frá öllum kröfum á hendur Valborgu, en hélt fast við kröfur á hendur áfrýjanda.

Með hinum áfrýjaða dómi var fallist á kröfur stefnda um ómerkingu á ummælunum í B til G lið, en hafnað að því er varðar A, H og I lið og unir hann þeirri niðurstöðu. Þá var áfrýjanda gert að greiða stefnda 600.000 krónur í miskabætur og 300.000 krónur til að standa straum af opinberri birtingu dómsins, auk nánar tilgreindra vaxta. Jafnframt var fallist á að áfrýjandi hefði brotið gegn 229. gr. almennra hegningarlaga, en henni ekki gerð refsing.

Fyrir Hæstarétti er krafist staðfestingar á ómerkingar á eftirfarandi ummælum: B. „Apríl var flutt nauðug úr landi í kjölfarið en býr á Íslandi núna.“ C. „Flúði ofbeldið“. D. „Fljótlega eftir það, eða í lok árs 1997, yfirgaf Ágústa Dante til að tryggja öryggi dóttur sinnar. Hana grunaði að hann skoðaði barnaklám á Netinu og fann reyndar slíkt efni í heimilistölvunni.“ E. „Nokkrum vikum eftir andlát Ágústu sótti faðir Aprílar hana í frímínútum á skólalóðinni og flutti hana nauðuga úr landi“. F. „Hann greip þá til sinna ráða og rændi Apríl í frímínútum, ... “. G. „Eftir að Apríl var numin af brott af föður sínum ...“.

Stefndi reisir kröfur sínar um ómerkingu ummælanna aðallega á því að þau feli í sér ærumeiðandi aðdróttanir sem varði við 235. gr. almennra hegningarlaga, en til vara 234. gr. laganna, sem áfrýjandi beri ábyrgð á sem ritstjóri greinarinnar samkvæmt 3. mgr. 15. gr. laga um prentrétt nr. 57/1956. Málsástæðum aðila er nánar lýst í hinum áfrýjaða dómi.

II

Áfrýjandi heldur fram að álitaefni málsins snúist ekki um hver sé höfundur greinarinnar heldur hver sé höfundur ummælanna, sem stefndi krefst ómerkingar á. Viðmælandi áfrýjanda, Valborg F. Svanholt Níelsdóttir, hafi viðurkennt að hafa viðhaft ummælin sem um er deilt í málinu og viðtalið birst með hennar samþykki undir fullu nafni hennar. Hún teljist því höfundur þeirra eftir 2. mgr. 15. gr. laga nr. 57/1956. Viðmælandi geti einn þurft að svara til ábyrgðar á efni rits, en ekki beri nauðsyn til að beina kröfum bæði að blaðamanni og  viðmælanda, sbr. til dæmis dóm Hæstaréttar nr. 92/1991, sem birtur er í dómasafni árið 1993 á bls. 565. Í því ljósi komi ábyrgð áfrýjanda eftir 3. mgr. 15. gr. laganna því ekki til álita í málinu. Vilborg hefur staðfest fyrir dómi að ummælin í C. lið séu rétt eftir henni höfð, en að öðru leyti væri frásögnin að efni til rétt, en „orðavalið kannski ekki það sem er haft eftir mér.“ Í reit neðan við áðurnefndan inngang greinarinnar segir: „Texti: Vikan“. Var höfundur greinarinnar því ekki nafngreindur heldur látið við það sitja að vísa um texta umfjöllunarinnar til blaðsins, sbr. til hliðsjónar dóm Hæstaréttar 5. mars 2009 í máli nr. 328/2008. Verður áfrýjandi, sem var sem fyrr segir ritstjóri blaðsins, er greinin var birt, eins og hér háttar til talin bera ábyrgð á ummælunum, sbr. 3. mgr. 15. gr. laganna. Breytir þá engu hvort Valborg kunni einnig að teljast höfundur ummælanna í C. lið. Þegar umfjöllunin eru lesin í heild sinni verða ummælin í  B og E lið ekki skilin á annan veg en að þau feli í sér skoðanir og gildismat móðurmóður barnsins á því að barnið hafi ekki viljað fara með föður sínum úr landi. Verður því ekki fallist á ómerkingu þeirra. Með ummælunum í C og D lið er áfrýjanda á hinn bóginn borin á brýn refsiverð háttsemi sem fellur undir ákvæði almennra hegningarlaga, eins og nánar er lýst í forsendum um þessa liði í hinum áfrýjaða dómi. Með orðunum í F og G lið felst staðhæfing um að stefndi hafi gerst sekur um brot gegn 226. gr. eða 193. gr. almennra hegningarlaga með því að svipta barn sitt frelsi, þótt hann færi með forsjá þess. Samkvæmt framansögðu varða ummælin í C, D, F og G lið við 235. gr. laganna, enda fela þau í sér fullyrðingar sem engum stoðum hefur verið skotið undir að séu réttar. Þessi ummæli verða því dæmd dauð og ómerk eftir 241. gr. almennra hegningarlaga. Fallist er á með héraðsdómi með vísan til forsendna hans að með ummælunum hafi áfrýjandi brotið gegn 229. gr. almennra hegningarlaga.

Birta skal forsendur og niðurstöðu dóms þessa í fyrsta tölublaði Vikunnar, sem út kemur eftir uppsögu dóms þessa, en kröfum um greiðslu kostnaðar vegna frekari birtingar er hafnað.

Stefndi á rétt á miskabótum samkvæmt b. lið 26. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 úr hendi áfrýjanda vegna áðurnefndra ærumeiðandi ummæla, sem eru hæfilega ákveðnar 300.000 krónur.

Áfrýjandi verður dæmd til að greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðinn er í einu lagi eins og nánar greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Framangreind ummæli í kröfulið C, D, F og G, sem nánar greinir í forsendum dóms þessa, skulu vera dauð og ómerk.

Birta skal forsendur og niðurstöðu dóms þessa í fyrsta tölublaði Vikunnar, sem út kemur eftir uppsögu dómsins.

Áfrýjandi, Guðríður Haraldsdóttir, greiði stefnda, Dante Lynn Kubischta, 300.000 krónur með vöxtum samkvæmt 1. mgr. 8. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu  frá 30. júlí 2009 til 1. október sama ár, en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim degi til greiðsludags

Áfrýjandi greiði stefnda samtals 500.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

Dómur Héraðsdóms Vesturlands 24. mars 2010.

                Mál þetta var höfðað 25. ágúst 2009 og dómtekið 3. mars 2010. Stefnandi er Dante Lynn Kubischta, Stafnesvegi 14 í Sandgerði. Stefnda er Guðríður Haraldsdóttir, Jaðarsbraut 41 á Akranesi.

                Stefnandi gerir eftirfarandi kröfur:

                1.      Að eftirfarandi ummæli í stafliðum A til I, sem birt voru á forsíðu, sem millifyrirsagnir, í inngangi og meginmáli á blaðsíðum 30 til 32 í 30. tölublaði Vikunnar 2009, og stefnda ber ábyrgð á sem ritstjóri samkvæmt 3. mgr. 15. gr. laga nr. 57/1956, verði dæmd dauð og ómerk, en ummælin varði við 235. gr. og 2. mgr. 236. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 1. mgr. 241. gr. sömu laga:

                         A.     Óttast mjög um velferð hennar á heimil föður

                         B.     Apríl var flutt nauðug úr landi í kjölfarið en býr á Íslandi núna.

                         C.     Flúði ofbeldið

                         D.     Fljótlega eftir það, eða í lok árs 1997, yfirgaf Ágústa Dante til að tryggja öryggi dóttur sinnar. Hana grunaði að hann skoðaði barnaklám á Netinu og fann reyndar slíkt efni í heimilistölvunni.

                         E.      Nokkrum vikum eftir andlát Ágústu sótti faðir Aprílar hana í frímínútum á skólalóðinni og flutti hana nauðuga úr landi.

                         F.      Hann greip þá til sinna ráða og rændi Apríl í frímínútum, ...

                         G.     Eftir að Apríl var numin á brott af föður sínum ...

                         H.     Með bréfið í hendi kærði ég Dante fyrir andlegt og líkamlegt ofbeldi gagnvart dóttur sinni ...

                         I.       Á þessum tíma komu tvær ungar stúlkur í þessu sveitarfélagi fram með svipaða sögu og í kjölfarið hlaut Dante tvær nýjar kærur fyrir misnotkun.

Til vara er byggt á því að ofangreind ummæli varði við 234. gr., sbr. 2. mgr. 236. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og á þeim grundvelli verði ummælin dæmd dauð og ómerk, sbr. 1. mgr. 241. gr. sömu laga.

                2.      Stefnandi krefst þess að stefnda verði dæmd til refsingar fyrir:

                         A.     Að hafa með ummælum sínum um viðkvæm einkamálefni stefnanda, sem birtust á forsíðu, bls. 2 og bls. 30-32 í 30. tölublaði Vikunnar 2009, brotið gegn friðhelgi einkalífs hans, sbr. 229. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 3. mgr. 15. gr. prentlaga nr. 57/1956.

                         B      Að hafa viðhaft ærumeiðandi aðdróttanir, sem tilgreindar eru í stafliðum A til I í kröfulið 1, um stefnanda í 30. tölublaði Vikunnar 2009, sem teljast varða við 235. gr., sbr. 2. mgr. 236. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 3. mgr. 15. gr. prentlaga nr. 57/1956. Til vara er byggt á því að hin tilvitnuðu ummæli varði við 234. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 2. mgr. 236. gr. sömu laga.

                3.      Þess er krafist að stefndu verði gert að greiða stefnanda miskabætur að fjárhæð 5.000.000 króna með vöxtum samkvæmt 1. málsl. 4. gr. laga um vexti og verðtryggingu, nr. 38/2001, frá 30. júlí 2009 til 1. október sama ár, en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim degi til greiðsludags.

                4.      Þess er krafist að stefndu verði gert að greiða stefnanda 400.000 krónur til að kosta birtingu dóms í málinu, þ.e. forsendna og dómsorðs, í tveimur dagblöðum.

                5.      Þess er krafist að forsendur og dómsorð dóms í málinu verði birt í næsta tölublaði Vikunnar eftir að dómur gengur, sbr. 22. gr. laga nr. 57/1956 um prentrétt.

                6.      Loks krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefndu.

                               Stefnda krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnanda en til vara að krafa um miskabætur verði stórlega lækkuð. Þá krefst stefnda málskostnaðar úr hendi stefnanda.

I.

                Stefnandi, sem er bandarískur ríkisborgari, gekk í hjúskap með Ágústu Þórey Brynjólfsdóttur 17. desember 1995. Hinn 3. apríl 1996 eignuðust hjónin dóttur, Apríl Rún Kubischta. Hjónin skildu 7. janúar 1999 og fékk móðirin forsjá barnsins. Ágústa andaðist 26. febrúar 2005 en við það hvarf forsjáin til stefnanda. Með úrskurði áfrýjunardómstóls Farifax County í Virginíu í Bandaríkjunum frá 13. janúar 2006 var Apríl Rún ættleidd af Öldu Karlsdóttur, síðari eiginkonu stefnanda.

                Með beiðni 10. júní 2008 óskaði Valborg F. Svanholt Níelsdóttir, amma Aprílar Rúnar í móðurætt, eftir því við sýslumanninn í Keflavík að fá umgengni við barnið. Þeirri kröfu hafnaði sýslumaður með úrskurði 13. ágúst sama ár. Valborg skaut þeim úrskurði til dómsmálaráðuneytisins sem vísaði kröfunni frá stjórnvöldum með úrskurði 19. janúar 2009. Niðurstaða bæði sýslumanns og ráðuneytisins var reist á því að lagatengsl barnsins við ömmu sína hefðu rofnað við ættleiðinguna, en þau tengsl hefðu verið forsenda fyrir umgengni á grundvelli 47. gr. barnalaga nr. 76/2003.

                Í 30. tölublaði tímaritsins Vikunnar, sem kom út 30. júlí 2009, var fjallað um fjölskylduhagi stefnanda, skilnað hans og Ágústu heitinnar, auk samskipta stefnanda við fjölskyldu hennar. Einnig var rætt um atlæti Aprílar Rúnar hjá stefnanda, samskipti þeirra feðgina og um ættleiðingu núverandi eiginkonu stefnanda á barninu. Umfjöllun þessi spannar þrjár blaðsíður, auk þess sem efninu er slegið upp á forsíðu tímaritsins með fyrirsögn og mynd af Valborgu, móður Ágústu. Stefnandi telur að með umfjöllun þessari hafi verið vegið gróflega að æru hans með ásökunum um ofbeldi í garð fyrri eiginkonu, vörslu efnis með barnaklámi, barnsrán, líkamlegt og andlegt ofbeldi í garð dóttur sinnar og misnotkun á börnum.

                Áður höfðu málefni fjölskyldunnar verið til umfjöllunar á opinberum vettvangi í helgarblaði DV, sem út kom 9. apríl 2005. Þar var rætt um andlát Ágústu, skilnað hennar og stefnanda og um deiluna innan fjölskyldunnar. Einnig var fjallað um líðan Aprílar Rúnar og önnur málefni barnsins.

II.

                Stefnandi telur að umfjöllun tímaritsins Vikunnar um fjölskyldumál sín hafi verið hatrömm og óvægin í sinn garð. Heldur stefnandi því fram að þetta hafi valdið sér sálarangist og vanlíðan, auk þess sem umfjöllunin hafi orðið honum til álitshnekkis. Stefnandi fullyrðir að engin tilraun hafi verið gerð af hálfu tímaritsins við vinnslu greinarinnar til að bera efnið undir hann svo honum væri kleift að koma að athugasemdum eða bregðast með einhverju móti við röngum fullyrðingum í sinn garð.

                Stefnandi heldur því fram að gróflega hafi verið vegið að honum með þeim ummælum sem krafist er ómerkingar á. Telur stefnandi að ummælin í heild sinni eða í einstökum atriðum hafi falið í sér ærumeiðandi aðdróttanir í sinn garð. Til stuðnings þessu bendir stefnandi á í fyrsta lagi að með ummælum í stafliðum B, E, F og G í kröfulið 1 sé því slegið föstu að stefnandi hafi skömmu eftir andlát fyrrverandi eiginkonu sinnar gerst sekur um frelsissviptingu og barnsrán, en við slíku broti liggi þungar refsingar samkvæmt 226. gr. almennra hegningarlaga. Þessar ásakanir telur stefnandi úr lausu lofti gripnar, enda hafi hann farið einn með forsjá barnsins á þeim tíma sem honum er gefið að sök að hafa rænt dóttur sinni og flutt hana nauðuga úr landi. Í öðru lagi vísar stefnandi til þess að honum sé gefið að sök í staflið D í kröfulið 1 að hafa skoðað barnaklám á netinu og að hafa haft slík efni í sinni vörslu í heimilistölvu fjölskyldunnar. Fyrir þessu sé enginn fótur en háttsemi af þessu tagi sé ekki aðeins refsiverð samkvæmt 4. mgr. 210. gr. almennra hegningarlaga heldur einnig siðferðilega mjög ámælisverð. Í þriðja lagi bendir stefnandi á að honum sé gefið að sök eða í öllu falli látið að því liggja í stafliðum D, H og I í kröfulið 1 að stefnandi hafi misnotað dóttur sína og tvö önnur stúlkubörn kynferðislega, en slík brot varði við 200. gr. og 202. gr. almennra hegningarlaga. Í því sambandi tekur stefnandi fram að allar kærur á hendur sér í þessa veru hafi verið felldar niður með bréfum ríkissaksóknara 23. febrúar 2009 eða rúmum fimm mánuðum áður en umfjöllun Vikunnar birtist á prenti. Loks bendir stefnandi á í fjórða lagi að honum sé gefið að sök í stafliðum A, C, D og H í kröfulið 1 að vera ofbeldismaður með því að beita bæði dóttur sína og fyrrverandi eiginkonu jafnt andlegu sem líkamlegu ofbeldi, en slík háttsemi getið meðal annars varðað við 217. gr. eða 218. gr. almennra hegningarlaga, auk þess að vera siðferðilega ámælisverð. Þessu andmælir stefnandi og telur fullyrðingar í þessa veru úr lausu lofti gripnar. Í þessu sambandi tekur stefnandi fram að samhliða því að ríkissaksóknari felldi niður mál vegna kæru á hendur stefnanda hafi barnaverndarnefnd í umdæmi stefnanda lokið vinnslu máls af sama tilefni með bréfi 6. mars 2009.

                Stefnandi telur að öll ummæli í stafliðum A til I í kröfulið 1 séu ærumeiðandi aðdróttanir sem feli í sér brot gegn 235. gr. og 2. mgr. 236. gr. almennra hegningarlaga. Ummælin séu ósönn, óviðurkvæmileg, tilhæfulaus og smekklaus og til þess fallin að sverta stefnanda. Verði ekki fallist á að ummælin varði við 235. gr. almennra hegningarlaga er á því byggt til vara að þau varði við 234. gr., sbr. 2. mgr. 236. gr. sömu laga. Í báðum tilvikum beri að ómerkja ummælin, sbr. 1. mgr. 241. gr. laganna, auk þess sem dæma beri stefndu til refsingar.

                Stefnandi heldur því fram að með umfjölluninni hafi freklega verið brotið gegn friðhelgi einkalífs hans sem njóti verndar samkvæmt 71. gr. stjórnarskrárinnar og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu auk annarra alþjóðlegra sáttmála. Brot þessi feli í sér ólögmæta meingerð gagnvart stefnanda og því hafi stefnda fellt á sig miskabótaábyrgð, sbr. b-lið 26. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993, auk þess sem gerð sé krafa um að stefnda sæti refsingum samkvæmt 229. gr. almennra hegningarlaga fyrir að greina frá málefni opinberlega sem ekkert erindi eigi við almenning. Við ákvörðun miskabóta telur stefnandi horfa til hækkunar að Vikan sé gefin út í hagnaðarskyni, auk þess sem útgefandi eða blaðamenn á hans vegum hafi í fjölda mála undanfarið verið sakfelldir fyrir ærumeiðingar.

                Til stuðnings refsi- og fébótaábyrgð stefndu er vísað til 3. mgr. 15. gr. laga um prentrétt, nr. 57/1956. Krafa um greiðslu kostnaðar til að birta dóm í málinu í dagblöðum er reist á 2. mgr. 241. gr. almennra hegningarlaga, en krafa um að forsendur og niðurstaða dómsins verði birt í næsta tölublaði Vikunnar er reist á 1. og 2. mgr. 22. gr. laga um prentrétt.

III.

                Stefnda bendir á að fjölmiðlar hafi verulegt svigrúm til umfjöllunar um menn og málefni og sá réttur sé varinn af 73. gr. stjórnarskrárinnar og 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Vísar stefnda til þess að gjalda beri varhug við því að takmarka rétt fjölmiðla til að taka á móti og miðla upplýsingum. Einnig geti fjölmiðlar ekki borið ábyrgð á öllu því sem nafngreindir heimildarmenn hafi að segja, enda væri slíkt til þess fallið að kæfa niður alla umræðu og upplýsingamiðlun, eins og Mannréttindadómstóll Evrópu hafi bent á í dómum sínum. Stefnda telur að umfjöllun um mál þetta í Vikunni hafi í senn verið sanngjörn og fagleg í öllu tilliti, auk þess sem hún hafi áður birst í öðum fjölmiðlum.

                Stefnda vísar til þess að höfundur beri ábyrgð á efni rits ef hann hefur nafngreint sig, sbr. 2. mgr. 15. gr. laga um prentrétt, nr. 57/1956. Stefnda heldur því fram að höfundur hljóti að vera sá sem lætur ummæli falla, þ.e. sá sem ummæli eru eignuð ef hann er nafngreindur. Því geti höfundur í þessu tilfelli ekki verið neinn annar en Valborg F. Svanholt Níelsdóttir. Hún beri því ábyrgðina en ekki stefnda og því beri þegar af þeirri ástæðu að sýkna stefndu. Þar fyrir utan fari í bága við 73. gr. stjórnarskrárinnar að láta stefndu sem þriðja mann bera ábyrgð á ummælum Valborgar, enda verði hún sjálf að bera ábyrgð á eigin ummælum fyrir dómi.

                Verði stefnda gerð ábyrgð fyrir þeim ummælum sem Valborg lét falla er því haldið fram að ummælin fari ekki í bága við almenn hegningarlög. Af þeirri ástæðu beri því einnig að sýkna stefndu. Til stuðnings þessu bendir stefnda á að ummæli í staflið A í kröfulið 1 um að Valborg óttaðist um velferð Aprílar Rúnar á heimili föður hafi aðeins að geyma þá skoðun Valborgar að hún óttaðist um velferð barnsins hjá stefnanda. Þennan gildisdóm sé henni frjálst að láta í ljós og hann geti ekki verið andlega ómerkingarkröfu. Í staflið C í kröfulið 1 sé krafist ómerkingar á ummælum í millifyrirsögn um að Ágústa hafi flúið ofbeldið, en með þessu sé vísað í frásögn Valborgar af samskiptum dóttur hennar og stefnanda. Þetta sé í samræmi við það sem Ágústa sjálf hafi tjáð fjölskyldu sinni og ritað í dagbók sína, auk þess sem um þetta hafi þegar verið fjallað í DV árið 2005. Hitt sé svo annað að í hvert sinn sé matsatriði hvað falli undir andlegt ofbeldi en mat þar að lútandi fari fram hjá þeim sem telji sig verða fyrir slíku. Um sé að ræða persónulega upplifun sem feli í sér gildisdóm Ágústu heitinnar sem móðir hennar hafi eftir henni. Varðandi ummæli í staflið D í kröfulið 1 telur stefnda að þau verði ekki ómerkt þar sem ummælin séu sönn. Ágústa hafi yfirgefið stefnanda og ástæðan sem hún gaf hafi meðal annars verið sú að hún vildi tryggja öryggi dóttur sinnar. Einnig hafi Ágústa greint frá þeim grunsemdum sínum að stefnandi skoðaði barnaklám á netinu og að hún hafi fundið slíkt efni í tölvu sinni. Með þessu sé hins vegar engu slegið föstu um hvað stefnandi hafi gert eða að þetta efni hafi verið í tölvunni af hans völdum. Hvað varðar ummæli í stafliðum B, E, F og G tekur stefnda fram að verið sé að lýsa atburðarás sem átti sér stað og því séu ummælin sönn. Ummælin geti því ekki verið andlag ómerkingarkröfu með vísan til meginreglunnar um refsileysi sannra ummæla. Í stuttu máli hafi stefnandi komið dag einn, skömmu eftir að Ágústa andaðist, á skólalóð grunnskólans í Sandgerði og numið stúlkuna á brott fyrirvaralaust og gegn hennar vilja. Þetta hafi móðurfjölskyldan upplifað þannig að stúlkunni hafi hreinlega verið rænt. Þótt vera megi að eilítið hafi verið fært í stílinn sé aftur á móti hreinn útúrsnúningur hjá stefnanda að líta á þetta sem ásökun um mannrán í skilningi 226. gr. almennra hegningarlaga. Ummæli í staflið H í kröfulið 1 telur stefnda að verði ekki ómerkt þar sem þau lýsi því aðeins að Valborg hafi kært stefnanda fyrir andlegt og líkamlegt ofbeldi gagnvart dóttur sinni. Þessi kæra hafi verið lögð fram hjá barnaverndaryfirvöldum í kjölfar þess að Valborgu barst bréf frá barninu haustið 2008. Eingöngu sé greint frá þeirri staðreynd hvað sem líði réttmæti þeirra ásakana. Sama eigi við um ummæli í staflið I í kröfulið 1, en þar sé aðeins lýst þeirri staðreynd að lagðar hafi verið fram kærur á hendur stefnanda. 

                Um refsikröfu tekur stefnda fram að sú krafa sé of almenns eðlis og með öllu skorti lýsingu á því hvernig hver og ein ummæli getið bakað refsiábyrgð. Þannig hefði stefnandi þurft að tiltaka hvernig tilvitnuð ummæli í einstökum atriðum varði við 229. gr., 234., gr. 235. gr. eða 236. gr. almennra hegningarlaga. Þar fyrir utan geti 229. gr. almennra hegningarlaga ekki átt við þar sem upplýsingar um þetta málefni hafi þegar verið á vitorði almennings vegna umfjöllunar í DV um sama mál.

                Stefnda andmælir miskabótakröfu stefnanda á þeim grundvelli að hún beri ekki ábyrgð að lögum á ummælunum. Þar fyrir utan hafi ummælin ekki falið í sér ærumeiðingar í skilningi almennra hegningarlaga, en verði svo talið séu allt að einu ekki fyrir hendi skilyrði til að dæma miskabætur, enda hafi ummælin aðeins verið endurtekin á opinberum vettvangi. Af sömu ástæðu komi ekki til greina að dæma miskabætur vegna ætlaðra brota gegn friðhelgi einkalífs, auk þess sem þeir hagsmunir stefnanda geti ekki komið í veg fyrir að Valborg tjái sig opinberlega um sína reynslu og persónuleg málefni. Þá skipti engu máli í þessu tilliti gagnvart stefndu dómar á hendur útgefanda Vikunnar eða blaðamönnum á hans vegum. Allar þessar sömu ástæður telur stefnda leiða til þess að miskabætur verði lækkaðar.

                Kröfu um kostnað vegna birtingar dóms er mótmælt á þeim grundvelli að engin gögn hafi verið lögð fram til stuðnings þeirri kröfu. Þar fyrir utan hafi stefnandi enga hagsmuni af því að fá dóminn birtan opinberlega í dagblöðum sökum þess að dómar séu hvort sem er birtir opinberlega, en það ætti að duga í þessu tilviki. Jafnframt er fjárhæð kröfunnar mótmælt sem of hárri. Einnig er kröfu um birtingu dómsins í næsta tölublaði Vikunnar andmælt, enda verði ekki um það dæmt án aðildar útgefanda blaðsins. Í öllu falli verði ekki í senn krafist kostnaðar af birtingu dómsins og birtingar í Vikunni. Loks er vaxtakröfu mótmælt og því haldið fram að dráttarvextir verði ekki dæmdir nema frá dómsuppsögu.  

IV.

1.

                Samkvæmt 2. mgr. 15. gr. laga um prentrétt, nr. 57/1956, ber höfundur blaðs eða tímarits refsi- og fébótaábyrgð á efni ritsins ef hann hefur nafngreint sig og er auk þess annað hvort heimilisfastur hér á landi þegar ritið kemur út eða undir íslenskri lögsögu þegar mál er höfðað. Ef enginn höfundur er nafngreindur fer um ábyrgðina í þeirri röð sem talin er í 3. mgr. sömu greinar, en hún hvílir fyrst á útgefanda rits eða ritstjóra.

                Stefnda var ritstjóri Vikunnar þegar út kom 30. tölublað 71. árgangs ritsins 30. júlí 2009 en í því blaði er að finna umfjöllun um málefni fjölskyldu Valborgar F. Svanholt Níelsdóttur, fyrrverandi tengdamóður stefnanda. Höfundur greinarinnar er ekki tilgreindur en í reit með knöppum útdrætti um efni greinarinnar segir að texti sé blaðsins. Stefnda hefur borið því við að Valborg sé höfundurinn, enda sé allt efni greinarinnar haft eftir henni. Af þeim sökum beri stefnda ekki ábyrgðina á grundvelli 3. mgr. 15. gr. laga nr. 57/1956.

                Þótt efni greinarinnar sé að stórum hluta ummæli innan tilvitnunarmerkja sem sögð eru höfð eftir Valborgu er inni á milli að finna umfjöllun um málefnið sem augljóslega er blaðsins. Einnig hefur Valborg borið fyrir dómi að hún hafi vísað blaðamanni Vikunnar á umfjöllun um málið í DV frá 9. apríl 2005 til að komast hjá því að endurtaka söguna, en samræmi í umfjöllun Vikunnar og DV um málið er greinilegt. Þá sagði Valborg að orðavalið væri blaðamannsins, sem hún ræddi við, þótt innihaldið væri rétt að efni til. Að öllu þessu virtu verður ekki fallist á það með stefndu að Valborg ein geti talist höfundur greinarinnar. Því hvílir ábyrgðin á stefndu sem ritstjóra þar sem höfundur greinarinnar var ekki nafngreindur og skiptir þá engu þótt Valborg kunni einnig að teljast höfundur greinarinnar. Þá er haldlaus með öllu sú málsástæða stefndu að lög um prentrétt fari í bága við 73. gr. stjórnarskrárinnar að því leyti sem þau geri þriðja mann ábyrgan fyrir ummælum sem aðrir láti falla.

2.

                Í staflið A í kröfulið 1 krefst stefnandi þess að ómerkt verði ummæli á forsíðu blaðsins þess efnis að Valborg óttist mjög um velferð barnabarns síns á heimili stefnanda. Fyrir dómi hefur Valborg staðfest þetta álit sitt, en það felur aðeins í sér skoðun hennar og gildismat, sem ekki getur varðað við ákvæði XXV. kafla almennra hegningarlaga. Verða þessi ummæli því ekki ómerkt.

                Í staflið C í kröfulið 1 er krafist ómerkingar á millifyrirsögninni „Flúði ofbeldið“ en af þeim texta sem kemur í framhaldinu verður ráðið að átt sé við að Ágústa Þórey Brynjólfsdóttir hafi flúið stefnanda vegna framkomu hans. Undir þessari millifyrirsögn koma einnig þau ummæli sem greinir í staflið D í kröfulið 1 en fyrri málsliður þeirra er þannig: „Fljótlega eftir það, eða í lok árs 1997, yfirgaf Ágústa Dante til að tryggja öryggi dóttur sinnar.“ Með þessu er stefnanda ekki aðeins gefið að sök ofríki gagnvart fyrrverandi eiginkonu heldur einnig dóttur sinni. Í málinu liggur ekki fyrir að þessi ummæli eigi við rök að styðjast og verða þau því ómerkt með vísan til 241. gr., sbr. 235. gr. almennra hegningarlaga.

Með öllu er ósannað að stefnandi hafi haft í sinni vörslu barnaklám, en slík háttsemi er refsiverð samkvæmt 4. mgr. 210. gr. almennra hegningaralaga. Samkvæmt 241. gr., sbr. 235. gr. almennra hegningarlaga verða því ómerkt þau ummæli í síðari málsgrein stafliðar D í kröfulið 1 þar sem látið er að því liggja að stefnandi hafi haft slíkt efni með höndum. Skiptir engu um kröfuna þótt þessu sé ekki slegið föstu afdráttarlaust heldur sett fram í þeim búningi að grunur hafi beinst að stefnanda. Er þess þá að gæta að samhengi ummælanna felur það í sér að grunsemdir séu rökstuddar þar sem efni af þessu tagi hafi fundist í tölvu heimilisins.

                Í stafliðum B, E, F og G í kröfulið 1 er krafist ómerkingar á ummælum þess efnis að stefnandi hafi numið dóttur sína eða rænt henni í frímínútum á skólalóð og flutt hana nauðuga úr landi nokkrum vikum eftir að móðir barnsins andaðist. Í málinu liggur ekkert fyrir um að stúlkan hafi í umrætt sinn ekki viljað fara með föður sínum. Þar fyrir utan fór stefnandi með forsjá barnsins á þessum tíma og því gat viljaafstaða dóttur hans ekki ráðið úrslitum. Að þessu gættu var með engu móti réttlætanlegt að lýsa þessum atburði eins og um frelsissviptingu hefði verið að ræða. Samkvæmt þessu verða ummælin ómerkt með vísan til 241. gr., sbr. 235. gr. almennra hegningarlaga.

                Í staflið H í kröfulið 1 er þess krafist að ómerkt verði ummæli um að Valborg hafi með bréf í hendi frá barnabarni sínu kært stefnanda fyrir andlegt og líkamlegt ofbeldi gagnvart stúlkunni. Nokkru síðar í greininni er haft eftir Valborgu að hún hafi í kjölfarið haft samband við barnavernd í sveitarfélaginu og fengið þær upplýsingar að rannsókn málsins hefði leitt í ljós að um væri að ræða uppspuna hjá barninu. Að þessu gættu kemur ekki til álita að ummælin verði ómerkt, enda er ekki um það deilt að Valborg hafi lagt fram kæru á hendur stefnanda hjá yfirvöldum í kjölfar þess að stúlkan sendi henni bréf 10. júní 2008. Skiptir þá engu þótt ekki sé tekið fram að kæran hafi verið lögð fram hjá barnaverndaryfirvöldum.

                Loks er þess krafist í staflið I í kröfulið 1 að ómerkt verði ummæli þess efnis að tvær ungar stúlkur hafi á sama tíma og Valborgu barst bréfið frá stúlkunni komið fram með svipaða sögu og í kjölfarið hafi verið lagðar fram tvær nýjar kærur fyrir misnotkun. Um þessar kærur er ekki nánar fjallað en þó tekið fram að Valborg viti ekki meira um þessi mál og hvort rannsókn standi enn yfir. Þegar Vikan kom út 30. júlí 2009 hafði ríkissaksóknari með bréfi 23. febrúar sama ár fellt niður kærur á hendur stefnanda. Þótt ummælin hafi falið í sér ófullnægjandi upplýsingar um málefnið eru ummælin ekki röng svo langt sem þau ná. Því kemur ómerking ekki til álita þótt fallast megi á það með stefnanda að þau vinnubrögð hafi með öllu verið óforsvaranleg að bera ummælin ekki undir stefnanda svo hann gæti brugðist við með því að upplýsa um afdrif þessara mála.

3.

                Svo sem rakið hefur verið í næsta kafla hér á undan varða nokkur af þeim ummælum sem birtust í Vikunni í umrætt sinn við 235. gr. almennra hegningarlaga. Einnig voru aðdróttanir í garð stefnanda birtar og bornar út opinberlega, enda þótt ekki hafi verið fyrir hendi sennileg ástæða til að telja þær réttar, eins og málið horfði við þeim sem ritaði greinina. Varðar þetta því jafnframt við 2. mgr. 236. gr. almennra hegningarlaga. Til stuðnings refsikröfu vísar stefnandi að auki til 229. gr. almennra hegningarlaga um refsinæmi þess að skýra opinberlega frá einkamálefnum annars manns, án þess að nægar ástæður séu fyrir hendi sem réttlætt geti verknaðinn.

                Það málefni sem fjallað var um í Vikunni snerti hjónaband og skilnað stefnanda og fyrrverandi eiginkonu hans. Einnig var fjallað um málefni dóttur þeirra en stefnandi hefur farið með forsjá stúlkunnar frá árinu 2005 eftir að móðirin andaðist. Þessi skrif Vikunnar lutu því að einkamálefnum stefnanda í skilningi 229. gr. almennra hegningarlaga. Kemur þá til skoðunar hvort nægar ástæður hafi verið fyrir hendi sem réttlætt geta umfjöllunina.

                Af vitnisburði Valborgar fyrir dómi verður ráðið að fyrir henni vakti fyrst og fremst að fjalla um að ættleiðing stjúpmóður á barninu kom í veg fyrir að krafa hennar um umgengni við barnabarn sitt yrði tekin til greina, sbr. úrskurður sýslumannsins í Keflavík 13. ágúst 2008 og úrskurður dómsmálaráðuneytisins 19. janúar 2009. Fullt tilefni var til að ræða opinberlega um þá umdeilanlegu niðurstöðu stjórnvalda að úrlausn dómstóls í Bandaríkjunum um ættleiðingu kæmi í veg fyrir að amma barnsins teldist náinn vandamaður í skilningi 3. mgr. 47. gr. barnalaga, nr. 76/2003. Umfjöllun tímaritsins um einkamálefni stefnanda gekk hins vegar mun lengra en helgast getur af þeim tilgangi og varðaði hún við 229. gr. almennra hegningarlaga. Skiptir þá engu þótt málefni fjölskyldunnar hafi fyrir fimm árum verið til umfjöllunar í DV.  

                Í málinu liggur fyrir að stefnda vann ekki greinina heldur blaðamaður á tímaritinu. Kom fram í skýrslu stefndu fyrir dómi að hún hefði aðeins lesið yfir greinina í því skyni að leiðrétta ritvillur og málfar, auk þess sem hún hefði stytt inngang blaðamanns. Eins og áður greinir hvílir ábyrgðin á stefndu sem ritstjóra tímaritsins, sbr. 3. mgr. 15. gr. laga um prentrétt, nr. 57/1956. Að þessu virtu og þegar litið er til niðurstöðu dómsins um kröfur að einkarétti, sem og málsatvika að öðru leyti, þykja almannahagsmunir ekki standa til að stefndu verði refsað.   

4.

                Samkvæmt því sem hér hefur verið rakið fól umfjöllun Vikunnar í sér ærumeiðingar í garð stefnanda auk þess sem brotið var gegn friðhelgi einkalífs stefnanda, en sá réttur nýtur verndar samkvæmt 71. gr. stjórnarskrárinnar. Með þessu hefur verið framin meingerð gegn friði og persónu stefnanda sem stefnda ber miskabótaábyrgð á samkvæmt b-lið 1. mgr. 26. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993. Að öllu virtu þykja miskabætur til stefnanda hæfilega ákveðnar 600.000 krónur með vöxtum svo sem greinir í dómsorði. Samkvæmt 9. gr. laga um vexti og verðtryggingu, nr. 38/2001, er tekin til greina krafa um upphafsdag dráttarvaxta frá því liðinn var mánuður frá þingfestingu málsins.                

                Með vísan til 1. og 2. mgr. 22. gr. laga um prentrétt, nr. 57/1956, er fallist á kröfu stefnanda um að forsendur og niðurstaða dóms þessa skuli birta í næsta tölublaði Vikunnar, sem út kemur eftir uppsögu dómsins. Breytir engu um þá kröfugerð þótt útgefandi tímaritsins eigi ekki aðild að málinu, enda hvílir þessi skylda á honum lögum samkvæmt. Með hliðsjón af því að máli þessu var slegið upp á forsíðu Vikunnar, en blaðinu er gjarnan stillt upp á áberandi stöðum í blaðsöluhillum á sölustöðum, auk þess sem ritið liggur víða frammi löngu eftir útgáfu, þykir jafnframt rétt með vísan til 2. mgr. 241. gr. almennra hegningarlaga að gera stefndu að greiða stefnanda 300.000 krónur til að standa straum af opinberri birtingu dómsins.

                Eftir þessum úrslitum verður stefndu gert að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn svo sem í dómsorði greinir.

                Benedikt Bogason, héraðsdómari, kveður upp dóm þennan.

D Ó M S O R Ð:

                Framangreind ummæli í stafliðum B, C, D, E, F og G í kröfulið 1 skulu vera dauð og ómerk.

                Stefndu, Guðríði Haraldsdóttur, er ekki gerð refsing.

                Stefnda greiði stefnanda, Dante Lynn Kubischta, 900.000 krónur með vöxtum samkvæmt 1. mgr. 8. gr. laga um vexti og verðtryggingu, nr. 38/2001, af 600.000 krónum frá 30. júlí 2009 til 1. október sama ár, en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laganna af sömu fjárhæð frá þeim degi til greiðsludags.

Stefnda greiði stefnanda 400.000 krónur í málskostnað.