Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Benedikt Bogason, Ingveldur Einarsdóttir, Karl Axelsson, Ólafur Börkur Þorvaldsson og Sigurður Tómas Magnússon.

Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 29. júlí 2020. Hann krefst sýknu af kröfum gagnáfrýjanda og málskostnaðar á öllum dómstigum.

Gagnáfrýjandi skaut málinu fyrir sitt leyti til Hæstaréttar 7. október 2020. Hann krefst þess að aðaláfrýjanda verði gert að greiða sér 32.111.779 krónur með nánar tilgreindum vöxtum frá 10. júní 2015 til greiðsludags, allt að frádregnum nánar tilgreindum innborgunum samtals að fjárhæð 10.627.741 króna. Þá krefst hann málskostnaðar á öllum dómstigum úr hendi gagnáfrýjanda.

I

Mál þetta lýtur að ágreiningi vegna viðskipta með dekk af gerðinni Infinity sem gagnáfrýjandi flutti til landsins frá Kína og afhenti Bílastofunni ehf. en aðaláfrýjandi var fyrirsvarsmaður þess félags. Um var að ræða sex gáma með um 6.000 dekkjum, sem komu til landsins haustið 2015, en hluta af þeim var ráðstafað til annarra viðskiptamanna gagnáfrýjanda. Þá mun gagnáfrýjandi hafa afhent Bílastofunni ehf. um 850 dekk til viðbótar á árunum 2016 og 2017. Loks mun gagnáfrýjandi sjálfur hafa ráðstafað hluta dekkjanna á tímabilinu frá september 2015 til júní 2017.

Gagnáfrýjandi höfðaði mál þetta aðallega á hendur aðaláfrýjanda til efnda á lánssamningi en til vara á hendur Bílastofunni ehf. og krafðist greiðslu á eftirstöðvum þeirrar skuldar sem hann taldi fyrir hendi vegna viðskiptanna með dekkin. Héraðsdómur sýknaði aðaláfrýjanda og Bílastofuna ehf. af kröfum gagnáfrýjanda en með dómi Landsréttar voru kröfur hans að hluta til teknar til greina bæði á hendur aðaláfrýjanda og Bílastofunni ehf.

Aðaláfrýjandi óskaði eftir leyfi til að áfrýja dómi Landsréttar og reisti hann beiðni sína meðal annars á því að rétturinn hefði farið út fyrir málatilbúnað gagnáfrýjanda í niðurstöðu sinni þannig að í bága færi við 111. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Áfrýjunarleyfi var veitt á þeim grunni að á hinum áfrýjaða dómi kynnu að vera þeir ágallar að rétt væri að samþykkja beiðnina samkvæmt heimild í 4. málslið 1. mgr. 176. gr. laga nr. 91/1991. Af hálfu Bílastofunnar ehf. var ekki leitað eftir heimild til að áfrýja dóminum en félagið mun vera undir gjaldþrotaskiptum.

II

Tildrög málsins eru þau að fyrri hluta árs 2015 áttu fyrirsvarsmenn gagnáfrýjanda í samskiptum við aðaláfrýjanda um kaup á dekkjum sem til stóð að flytja til landsins. Á þessum tíma rak aðaláfrýjandi bílaleigu og var að koma á fót dekkjaverkstæði í Reykjanesbæ. Vegna fyrirhugaðra viðskipta sendi gagnáfrýjandi tölvubréf 10. maí 2015 til aðaláfrýjanda þar sem gert var ráð fyrir kaupum á sex gámum með um 6.000 dekkjum. Við pöntun dekkjanna yrðu þau staðgreidd hjá framleiðanda en aðaláfrýjandi greiddi 6.000.000 króna í staðfestingargjald. Í bréfinu stóð síðan að þegar dekkin hefðu verið tollafgreidd yrði reikningur gefinn út samkvæmt „almennum samningi Dekkjavina um dekkjakaup“ en samhliða yrði „gerður við þig persónulega sérstakur lánasamningur varðandi lánalínu sem mun dekka kostnaðarverð dekkjanna út árið 2015“. Einnig var tekið fram að lánið myndi bera 15% ársvexti. Gagnáfrýjandi sendi aðaláfrýjanda aftur tölvubréf 15. maí 2015 þar sem fram kom að tekin hefði verið saman pöntun á þremur gámum af dekkjum af nánar tilgreindum gerðum. Einnig sagði að pöntunin yrði afgreidd til framleiðanda um leið og aðaláfrýjandi staðfesti að hann samþykkti þetta fyrir sitt leyti. Aðaláfrýjandi svaraði erindinu með tölvubréfi 18. sama mánaðar þar sem hann óskaði eftir að pöntunin yrði afgreidd.

Hinn 10. júní 2015 var gerður lánssamningur milli gagnáfrýjanda sem lánveitanda og aðaláfrýjanda sem lántaka. Tekið var fram að lántaki gerði samninginn vegna fyrirtækja í eigu hans og að samningurinn væri til að fjármagna dekkjakaup. Samkvæmt samningnum var lántaka veitt allt að 45.000.000 króna lán til að standa straum af kaupum á um 6.000 dekkjum af gagnáfrýjanda. Einnig sagði að lánið væri veitt „í formi lánalínu sem lántaki getur greitt inná kjósi hann að gera svo hvenær sem er á lánstíma“. Þá sagði að aðaláfrýjandi hefði þegar fengið að láni 6.551.500 krónur til að greiða inn á fyrstu 3.000 dekkin. Samkvæmt samningnum átti lánið að bera yfirdráttarvexti Landsbankans hf. á hverjum tíma auk 3% vaxtaálags en lánstími var til 31. maí 2016. Þann dag átti að gera lánið upp að fullu með áföllnum vöxtum en lánið framlengdist sjálfkrafa væri því ekki sagt upp af hálfu aðila.

Samkvæmt gögnum málsins voru þrír gámar af dekkjum fluttir á starfsstöð Bílastofunnar ehf. í september 2015. Hluti dekkjanna í gámunum var ætlaður öðrum viðskiptavinum gagnáfrýjanda og var fluttur annað þegar við tæmingu gámanna. Samkvæmt yfirliti gagnáfrýjanda urðu alls 2.618 dekk eftir hjá Bílastofunni ehf. Til viðbótar þessu munu þrír gámar af dekkjum hafa komið á starfsstöðina 27. október sama ár með 3.012 dekkjum. Enn fremur heldur gagnáfrýjandi því fram að 334 dekk hafi verið afhent 28. september 2015, 491 dekk á árinu 2016 og 389 dekk á árinu 2017. Alls hafi því verið afhent 6.844 dekk en gagnáfrýjandi heldur því fram að þar af hafi hann á tímabilinu frá september 2015 til júní 2017 tekið til baka 1.629 dekk og selt öðrum til að aðstoða aðaláfrýjanda. Af hálfu aðaláfrýjanda eru þessar tölur vefengdar og því haldið fram að gagnáfrýjandi hafi tekið mun fleiri dekk til baka. Einnig hefur hann byggt málatilbúnað sinn á því að hann hafi aðeins pantað þrjá gáma með um 3.000 dekkjum með fyrrgreindu tölvubréfi 18. maí 2015.

Gagnáfrýjandi og Nýiðn hf. gerðu með sér samkomulag 10. júní 2015 um að síðargreinda félagið tæki yfir alla reikningsgerð vegna dekkjakaupa aðaláfrýjanda og fyrirtækja á hans vegum. Á tímabilinu frá 7. desember 2015 til 4. desember 2017 gaf Nýiðn hf. út 15 reikninga á hendur Bílastofunni ehf. samtals að fjárhæð 50.548.670 krónur. Þar af voru 12 reikningar greiddir samtals að fjárhæð 20.907.395 krónur. Gagnáfrýjandi heldur því fram að fimm þessara reikninga hafi tekið til fyrrgreindra dekkja sem afhent voru Bílastofunni ehf. að andvirði samtals 10.627.741 króna. Að öðru leyti hafi greiðslur Bílastofunnar ehf., samtals að fjárhæð 10.279.654 krónur, verið vegna annarra viðskipta og þessu máli óviðkomandi.

Gagnáfrýjandi reisir málatilbúnað sinn á því að gert hafi verið samkomulag við aðaláfrýjanda um að fyrst um sinn yrði uppgjöri hagað þannig að gefnir yrðu út reikningar á hendur honum eða félaga á hans vegum eftir því sem dekk yrðu seld eða notuð af bílaleigu hans. Á síðari hluta ársins 2016  hafi gagnáfrýjandi hins vegar gert kröfu um fullnaðaruppgjör vegna viðskiptanna og ítrekað þá kröfu  fram eftir árinu 2017. Vegna þessa hafi loks verið gefnir út þrír reikningar af Nýiðn hf. á hendur Bílastofunni ehf., sem ekki hafi verið greiddir, samtals að fjárhæð 29.641.275 krónur. Annars vegar var um að ræða reikninga 21. október 2017 vegna dekkjakaupa á árinu 2016 að fjárhæð 4.757.923 krónur og vegna dekkjakaupa á árinu 2017 að fjárhæð 3.199.493 krónur. Með hinum áfrýjaða dómi var Bílastofunni ehf. gert að greiða fjárhæð sem svaraði til þessara reikninga. Hins vegar var um að ræða reikning 4. desember 2017 að fjárhæð 21.683.859 krónur vegna heildaruppgjörs á viðskiptum aðila með dekkin. Enn fremur gaf gagnáfrýjandi út reikning 2. desember 2017 á hendur Bílastofunni ehf. að fjárhæð 10.744.120 krónur vegna vaxta samkvæmt fyrrgreindum lánssamningi 10. júní 2015, en þar kemur fram að þeim samningi hafi verið sagt upp 2. nóvember sama ár.

Með innheimtubréfi 8. desember 2017 krafðist gagnáfrýjandi þess að aðaláfrýjandi stæði skil á lánssamningnum 10. júní 2015. Þar kom fram að heildarúttekt „á lánalínu“ án vaxta næmi 32.573.775 krónum. Einnig sagði að fimm greiðslur hefðu borist inn á kröfuna en þrír reikningar væru útistandandi og var þá átt við fyrrgreinda reikninga 21. október og 4. desember 2017. Þessu erindi var svarað með bréfi 24. janúar 2018 þar sem öllum kröfum á hendur aðaláfrýjanda var hafnað. Málið var síðan höfðað í héraði 2. október sama ár.

III

Svo sem hér hefur verið rakið flutti gagnáfrýjandi haustið 2015 inn sex gáma með dekkjum sem hann hafði keypt af framleiðanda þeirra í Kína. Þessir gámar munu hafa verið fluttir á starfsstöð Bílastofunnar ehf. en hluti dekkjanna var þó tekinn strax frá til að afhenda öðrum viðsemjendum gagnáfrýjanda. Hann mun einnig hafa tekið síðar til baka nokkurn hluta dekkjanna og ráðstafað þeim til annarra. Vegna þessara viðskipta hafði verið gerður lánssamningur 10. júní 2015 um allt að 45.000.000 króna lán með nánar tilgreindum vöxtum.

Á grundvelli samkomulags 10. júní 2015 við gagnáfrýjanda gaf Nýiðn hf. út reikninga á hendur Bílastofunni ehf. á tímabilinu frá 7. desember 2015 til 4. desember 2017. Gagnáfrýjandi heldur því fram að fimm af þeim reikningum sem þá voru greiddir hafi verið vegna þeirra dekkja sem fyrirtækinu voru afhent haustið 2015, en andvirði þeirra dekkja hafi numið 10.627.741 krónu. Þegar frekari efndir fengust ekki hafi verið gefnir út þrír reikningar, annars vegar tveir reikningar 21. október 2017 vegna dekkjakaupa á árunum 2016 og 2017 og hins vegar heildarreikningur 4. desember 2017 sem hafi falið í sér uppgjör og tekið til þeirra dekkja sem ekki hafði þá verði greitt fyrir. Fjárhæð síðastgreinda reikningsins nam 21.683.859 krónum.

Í stefnu til héraðsdóms segir að gagnáfrýjandi reisi kröfu sína á lánssamningi aðila. Þar sem peningalánið hafi ekki fengist greitt þrátt fyrir tilraunir til innheimtu þess hafi verið nauðsynlegt að höfða málið. Jafnframt er tekið fram í stefnunni að strax við undirritun lánssamningsins 10. júní 2015 hafi verið dregnar „á lánalínu“ 44.049.681 króna vegna kaupa á dekkjum af gagnáfrýjanda, en um hafi verið að ræða dekk sem pöntuð hafi verið hjá honum samhliða undirritun lánssamningsins.

Í 1. grein lánssamningsins segir að lánveitandi láni lántaka „allt að kr. 45.000.000 til að standa straum af kaupum á 6.000 dekkjum (+/- 5% eftir því hvernig raðast í gámana) af lánveitanda. Lánið er veitt í formi lánalínu sem lántaki getur greitt inná kjósi hann að gera svo hvenær sem er á lánstíma.“ Þá segir í 2. grein að lánveitandi hafi þegar lánað lántaka 6.551.500 krónur sem „notað var til þess að greiða inn á fyrstu 3.000 dekkin, þann 18. maí ...“.

Eins og hér hefur verið rakið bera gögn málsins um viðskiptin ekki með sér hvort, hvenær eða með hvaða hætti gagnáfrýjandi hafi veitt aðaláfrýjanda lán samkvæmt umræddri „lánalínu“ umfram þá fjárhæð sem fram kemur í lánssamningnum sjálfum að gagnáfrýjandi hafi þegar lánað aðaláfrýjanda. Engin gögn liggja heldur fyrir um stöðu lánsviðskiptanna á hverjum tíma eða um endurgreiðslu þess. Þannig voru reikningar fram til haustsins 2017 gefnir út á hendur Bílastofunni ehf. vegna þeirra dekkja sem fyrirtækið mun hafa notað í rekstri sínum eða aðaláfrýjandi nýtt fyrir bílaleigu sína rétt eins og dekkin hefðu verið seld af lager gagnáfrýjanda en þessir reikningar voru greiddir jafnharðan. Í þessum reikningsviðskipum kom ekkert fram um að útgáfa reikninganna eða greiðslur fyrir dekkin tengdust lánssamningi aðila þessa máls. Þá liggur fyrir í málinu yfirlit Nýiðnar hf. um hreyfingar skuldunautarins Bílastofunnar ehf. en þar kemur fram að Bílastofan ehf. greiddi alla útgefna reikninga Nýiðnar hf. fram í september 2017 og að eftir innborgun 26. þess mánaðar hafi hvorugur skuldað hinum. Einnig var útgáfa reiknings 4. desember 2017 til uppgjörs á seldum dekkjum í ósamræmi við að stofnast hefði skuld á grundvelli lánssamnings en þá voru ríflega tvö ár liðin frá því að dekkin voru afhent. Jafnframt er til þess að líta að fyrst þá eða 2. sama mánaðar var með reikningi sett fram krafa um greiðslu vaxta af ætluðu láni. Samkvæmt þessu er málatilbúnaður gagnáfrýjanda, eins og honum er lýst í stefnu, óljós og í ósamræmi við gögn málsins auk þess sem gögnin sjálf eru misvísandi um viðskipti aðila án þess að gefnar hafi verið viðhlítandi skýringar á því eða úr því bætt með fullnægjandi hætti undir rekstri málsins.

Samkvæmt e-lið 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála skal í stefnu til héraðsdóms greina svo glöggt sem verða má málsástæður sem stefnandi byggir málsókn sína á, svo og önnur atvik sem þarf að greina til þess að samhengi málsástæðna verði ljóst, en þessi lýsing skal vera gagnorð og svo skýr að ekki fari milli mála hvert sakarefnið er. Þessum áskilnaði verður að vera fullnægt svo stefnda sé kleift með viðhlítandi hætti að taka til varna og dómur verði síðan lagður á málið á réttum grundvelli. Málatilbúnaður gagnáfrýjanda gengur í berhögg við þetta vegna þeirrar vanreifunar málsins sem hér hefur verið lýst og verður því að vísa kröfum hans á hendur aðaláfrýjanda frá héraðsdómi.

Það athugast að þeirri fjárhæð sem aðaláfrýjanda var gert að greiða með hinum áfrýjaða dómi var hvorki teflt fram sem sjálfstæðum kröfulið né byggt á því að þessi hluti lánsins sérstaklega væri ógreiddur. Þvert á móti var kröfugerðin reist á því að innborganir inn á lánið að fjárhæð 10.627.741 króna bæri að draga frá skuld samkvæmt lánssamningnum. Með því að dæma aðaláfrýjanda til greiðslu fjárhæðarinnar fór Landsréttur því út fyrir kröfur og málatilbúnað gagnáfrýjanda í bága við 1. og 2. mgr. 111. gr. laga nr. 91/1991. Þess er einnig að gæta að gagnáfrýjandi höfðaði málið aðallega á hendur aðaláfrýjanda en til vara gegn Bílastofunni ehf., samkvæmt heimild í 2. mgr. 19. gr. laganna, og hafði upp sömu fjárkröfu á hendur þessum aðilum. Því gat að réttu lagi ekki komið til þess að aðal- og varastefndi yrðu dæmdir til að greiða hvor sinn hluta kröfunnar eins og um samlagsaðild væri að ræða samkvæmt 1. mgr. sömu greinar.

Eftir þessum úrslitum og með vísan til 2. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 verður gagnáfrýjanda gert að greiða aðaláfrýjanda málskostnað á öllum dómstigum sem ákveðinn verður í einu lagi eins og greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Kröfum gagnáfrýjanda, Dekkjavina ehf., á hendur aðaláfrýjanda, Sigurði Friðrikssyni, er vísað frá héraðsdómi.

Gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjanda samtals 1.500.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Landsrétti og Hæstarétti.

Dómur Landsréttar föstudaginn 22. maí 2020.

Mál þetta dæma landsréttardómararnir Davíð Þór Björgvinsson og Jóhannes Sigurðsson og Björg Thorarensen, settur landsréttardómari.

Málsmeðferð og dómkröfur aðila

1        Áfrýjandi skaut málinu til Landsréttar 16. október 2019. Áfrýjað er dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 2. október 2019 í málinu nr. E-3182/2018.

2        Áfrýjandi krefst þess aðallega að aðalstefndi, Sigurður Friðriksson, en til vara varastefndi, Bílastofan ehf., verði dæmdur til að greiða áfrýjanda 40.344.036 krónur auk 15,20% samningsvaxta af 32.111.779 krónum frá 10. júní 2015 til 20. júní 2015, 15,70% samningsvaxta frá 21. júní 2015 til 31. ágúst 2015, 16,20% samningsvaxta frá 1. september 2015 til 10. nóvember 2015, 16,45% samningsvaxta frá 11. nóvember 2015 til 31. ágúst 2016, 16% samningsvaxta frá 1. september 2016 til 2. nóvember 2016, 16% samningsvaxta af 37.061.718 krónum frá 3. nóvember 2016 til 20. desember 2016, 15,75% samningsvaxta frá 21. desember 2016 til 20. maí 2017, 15,50% samningsvaxta frá 21. maí 2017 til 20. júní 2017, 15,25% samningsvaxta frá 21. júní 2017 til 29. september 2017, 15,25% samningsvaxta af 37.099.895 krónum frá 30. september 2017 til 10. október 2017, 15% samningsvaxta frá 11. október 2017 til 30. október 2017, 15% samningsvaxta af 40.344.036 krónum frá 31. október 2017 til 30. nóvember 2017, 15,41% samningsvaxta frá 1. desember 2017 til 31. desember 2017 og 15% samningsvaxta frá 1. janúar 2018 til greiðsludags, allt að frádregnum innborgunum að fjárhæð 3.702.058 krónur 7. desember 2015, 4.058.741 króna 2. maí 2016, 854.392 krónur 8. júní 2016, 738.775 krónur 5. október 2016 og 1.273.775 krónur 18. nóvember 2016.

3        Til þrautavara krefst áfrýjandi þess að varastefndi verði dæmdur til að greiða áfrýjanda 40.344.036 krónur auk vaxta samkvæmt 4. gr., sbr. 3. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu af 32.111.779 krónum frá 10. júní 2015 til 3. nóvember 2016 en af 37.061.718 krónum frá þeim degi til 30. september 2017 en af 37.099.895 krónum frá þeim degi til 31. október 2017 en af 40.344.036 krónum frá þeim degi til 8. janúar 2018, auk dráttarvaxta samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 af 40.344.036 krónum frá 8. janúar 2018 til greiðsludags, allt að frádregnum innborgunum að fjárhæð 3.702.058 krónur 7. desember 2015, 4.058.741 króna 2. maí 2016, 854.392 krónur 8. júní 2016, 738.775 krónur 5. október 2016 og 1.273.775 krónur 18. nóvember 2016.

4        Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Landsrétti.

5        Stefndu krefjast aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms en til vara að dómkröfur áfrýjanda verði lækkaðar. Þá krefjast stefndu hvor um sig málskostnaðar í héraði og fyrir Landsrétti.

6        Stefndu hafa ekki áfrýjað héraðsdómi fyrir sitt leyti og kemur krafa þeirra um endurskoðun á málskostnaði í héraði því ekki til álita.

Málsatvik og sönnunarfærsla

7        Á vormánuðum 2015 áttu aðilar málsins í samskiptum um kaup aðalstefnda, Sigurðar Friðrikssonar, og félaga í hans eigu á dekkjum af gerðinni ,,Infinity“ sem áfrýjandi hugðist flytja til landsins frá kínverskum dekkjaframleiðanda. Óumdeilt er að aðilar ræddu upphaflega um kaup á allt að 6.000 dekkjum sem skyldu afhent í sex gámum. Kemur þetta meðal annars fram í tölvupósti fyrirsvarsmanns áfrýjanda 15. maí 2015 til aðalstefnda. Þar kemur jafnframt fram að áfrýjandi ráðgerði að staðgreiða dekkin við pöntun en að aðalstefndi skyldi greiða 6.000.000 króna í staðfestingargjald. Í tölvupóstsamskiptum aðila frá 15. til 18. maí 2015 staðfesti aðalstefndi pöntun á fyrstu 3.000 dekkjunum. Í málinu er deilt um hvort komist hafi á samningur um kaup á 3.000 dekkjum til viðbótar auk 468 dekkja sem voru flutt til landsins af áfrýjanda í september 2016 og 376 dekkja í október 2017. Í málinu er ekki að finna neinar skriflegar pantanir á þessum viðbótardekkjum.

8        Upphaflega gerði áfrýjandi ráð fyrir því að stefndu fjármögnuðu kaupin með því að greiða verulegan hluta af kaupverðinu við pöntun í því skyni að ná fram sem hagstæðustu verði. Frá þessu var horfið og tókust samningar um að áfrýjandi myndi lána aðalstefnda til dekkjakaupanna. Í málinu liggur fyrir lánasamningur 10. júní 2015 á milli áfrýjanda og aðalstefnda en í 1. gr. samningsins segir að áfrýjandi láni aðalstefnda allt að 45.000.000 króna til kaupa á 6.000 dekkjum. Í 2. gr. samningsins kemur fram að áfrýjandi hafi þegar lánað aðalstefnda „krónur 6.551.500,-. sem notað var til þess að greiða inn á fyrstu 3.000 dekkinn, þann 18.maí sem ber sömu vexti og vaxtaálag sem um getur í samningi þessum“. Í 3. gr. samningsins er mælt fyrir um að lánið beri yfirdráttarvexti Landsbanka Íslands á hverjum tíma auk 3% vaxtaálags. Þá er í 4. gr. samningsins kveðið á um að lánstíminn sé til 31. maí 2016 en lánalínan skyldi framlengjast um einn mánuð í senn yrði henni ekki sagt upp.

9        Í septembermánuði 2015 komu þrír gámar með dekkjum á vegum áfrýjanda til landsins. Voru þeir fluttir á starfsstöð stefndu að Njarðarbraut 11 í Reykjanesbæ dagana 14., 15. og 29. september 2015. Af gögnum málsins má ráða að starfsmaður varastefnda, Bílastofunnar ehf., Bjarni Þór Sigurjónsson, hafi kvittað fyrir móttöku á 2.952 dekkjum. Af yfirliti sem virðist stafa frá Sigurveigu Grímsdóttur, sem annaðist bókhald fyrir áfrýjanda á þessum tíma, kemur fram að 2.968 dekk hafi verið afhent stefndu í septembermánuði 2015.

10       Af tölvupóstsamskiptum sem liggja fyrir í málinu á milli fyrirsvarsmanna áfrýjanda dagana 28. og 29. september 2015 kemur fram að hluti af þeim dekkjum sem komu í þremur fyrstu gámunum hafi verið ætlaður öðrum viðskiptamönnum áfrýjanda. Má ráða af samskiptunum að um 500 dekk úr gámunum þremur hafi verið ætluð öðrum og að þau dekk hafi verið tekin af starfsstöð stefndu. Þar kemur einnig fram að aðalstefndi hafi kvartað yfir því að hann hafi ekki pantað tiltekna dekkjategund sem hafði komið í gámunum.

11       Þann 27. október 2015 komu að auki þrír gámar af dekkjum á starfsstöð stefndu að Njarðarbraut sem áfrýjandi flutti til landsins. Í málinu liggur fyrir staðfesting Bjarna Þórs Sigurjónssonar, starfsmanns varastefnda, á móttöku 3.012 dekkja úr þessum seinni þremur gámum.

12       Í gögnum málsins er að finna fjölmörg tölvuskeyti á milli starfsmanna áfrýjanda og starfsmanna stefndu sem staðfesta að áfrýjandi hafi á árunum 2015 og 2017 tekið dekk af dekkjalagernum að Njarðarbraut í Reykjanesbæ. Samkvæmt yfirliti frá áfrýjanda í málinu tók hann 1.663 dekk út af dekkjalagernum á tímabilinu september 2015 til júní 2017. 

13       Á tímabilinu 7. desember 2015 til 18. nóvember 2016 gaf Nýiðn hf., sem hafði samkvæmt samkomulagi við áfrýjanda tekið að sér að gefa út reikninga til stefndu vegna viðskipta við áfrýjanda, út fimm reikninga vegna kaupa á dekkjum og fleiru. Fram hefur komið hjá málsaðilum að reikningar þessir voru gefnir út samkvæmt listum frá starfsmönnum varastefnda um fjölda dekkja sem varastefndi hafði selt. Ekki er um það deilt að allir þessir reikningar eru greiddir.

14       Nýiðn hf. gaf síðan út tvo reikninga 21. október 2017 annars vegar að fjárhæð 4.757.923 krónur vegna 468 dekkja sem afhent voru 30. september 2016 og hins vegar að fjárhæð 3.199.493 krónur vegna dekkja sem afhent voru í október 2017. Í gögnum málsins er að finna staðfestingar Bjarna Þórs Sigurjónssonar, starfsmanns varastefnda, um móttöku á 468 dekkjum 30. september 2016 og á 376 dekkjum í október 2017. Hinn 4. desember 2017 gaf Nýiðn hf. síðan út reikning að fjárhæð 21.683.859 krónur sem lokauppgjör á dekkjakaupum stefndu.

15       Varastefndi gaf síðan út reikning á Nýiðn hf. 31. október 2017 fyrir leigu á gámastæði og húsnæði svo og fyrri afgreiðslu og birgðagjald í tvö ár, samtals að fjárhæð 8.795.688 krónur. Áfrýjandi hefur mótmælt þessum reikningi sem tilhæfulausum þar sem hann hafi aldrei leigt húsnæði eða gámastæði af varastefnda.

16       Í hinum áfrýjaða dómi voru stefndu sýknaðir af kröfum áfrýjanda meðal annars á þeim grundvelli að áfrýjanda hafi ekki tekist að sanna að stefndu hafi pantað þau dekk sem krafa hans byggist á og væru umfram þau 3.000 dekk sem fyrir liggur að hann hafi pantað. Þá taldi dómurinn að stefndu hefðu þegar greitt fyrir dekkin sem sannað væri að hefðu verið pöntuð.

Niðurstaða

17       Fjárkröfur áfrýjanda eru reistar á því að stefndu hafi keypt 5.202 dekk af áfrýjanda á árunum 2015 til 2017. Þeir hafi pantað og móttekið 6.865 dekk en til frádráttar komi 1.663 dekk sem áfrýjandi tók af dekkjalagernum að Njarðarbraut. Samtals hafi stefndu því keypt dekk fyrir 40.344.036 krónur. Til frádráttar kröfunni komi síðan innborganir vegna reikninga vegna dekkjakaupa sem hafi þegar verið greiddir samkvæmt því sem að framan greinir. Þá krefst áfrýjandi þess að á fjárkröfurnar reiknist yfirdráttarvextir Landsbanka Íslands hf. auk 3% álags frá dagsetningu lánasamningsins 10. júní 2015. Áfrýjandi byggir einkum á því að lánasamningur aðila og tölvupóstsamskipti staðfesti að stefndu hafi skuldbundið sig til þess að kaupa fyrst 6.000 dekk og síðar þau dekk sem afhent voru í september 2016 og október 2017. Fyrir liggi staðfestingar starfsmanns varastefnda um móttöku á þessum dekkjum.  

18       Stefndu reisa sýknukröfu sína aðallega á því að ekki liggi fyrir neinar sannanir fyrir því að stefndu hafi pantað meira en 3.000 dekk. Telja þeir að þau dekk séu að fullu greidd með þeim reikningum sem áfrýjandi staðfesti að hafi verið greiddir. Þótt dekkin hafi verið afhent á starfsstöð stefndu liggi fyrir í málinu að áfrýjandi fékk að geyma dekkjalager sinn í húsnæði stefndu. Gögn málsins og framburðir starfsmanna stefndu sýni að áfrýjandi hafi á árunum 2015 til 2017 tekið dekk út af lagernum eftir því sem honum hentaði. Þá staðfesti starfsmenn stefnda að þeir hafi talið að um væri að ræða sameiginlegan dekkjalager áfrýjanda og varastefnda.

19       Óumdeilt er í málinu að aðalstefndi hafi pantað 3.000 dekk af áfrýjanda 18. maí 2015. Byggir aðalstefndi á því að dekkin hafi verið pöntuð fyrir hönd varastefnda, enda séu allir reikningar sem Nýiðn hf. gaf út fyrir hönd áfrýjanda stílaðir á það fyrirtæki. Þá liggur fyrir í málinu tölvupóstur fyrirsvarsmanns áfrýjanda 18. ágúst 2015 þar sem óskað er eftir upplýsingum frá aðalstefnda um á hvaða fyrirtæki eigi að stíla reikninga. Enn fremur kemur fram í lánasamningnum 10. júní 2015 að hann sé gerður vegna fjármögnunar á dekkjakaupum fyrirtækja í eigu aðalstefnda. Samkvæmt þessu verður lagt til grundvallar að pöntunin hafi verið gerð í nafni varastefnda, Bílastofunnar ehf. en ekki aðalstefnda.

20       Fyrir liggur að Nýiðn hf. gaf út fimm reikninga til varastefnda sem að hluta til voru vegna dekkjakaupa og að þeir reikningar hafi verið greiddir. Áfrýjandi byggir á því að fjárhæðin sem varastefndi greiddi fyrir dekk samkvæmt framangreindum fimm reikningum hafi verið 10.627.741 króna. Mismunurinn á þeirri fjárhæð og heildarfjárhæð reikninganna sé vegna hjólastillinga. Aðrir reikningar sem koma fram á hreyfingayfirliti úr bókhaldi Nýiðnar hf. vegna varastefnda séu vegna annarra viðskipta en dekkjaviðskipta. Það sé því ekki rétt sem fram kemur í hinum áfrýjaða dómi að varastefndi hafi greitt 20.907.395 krónur inn á dekkjakaupin. Þessum útreikningum áfrýjanda sem styðjast við gögn málsins hafa stefndu ekki hnekkt og verður því lagt til grundvallar að varastefndi hafi greitt 10.627.741 krónu inn á dekkjakaupin með greiðslu þessara fimm reikninga.

21       Svo sem áður er rakið kemur fram í lánasamningnum 10. júní 2015 að áfrýjandi sem lánveitandi hafi lánað aðalstefnda 6.551.500 krónur sem notaðar voru til að greiða innborgun á fyrstu 3.000 dekkin 18. maí 2015. Stefndu hafa ekki lagt fram nein gögn um að lán þetta hafi verið greitt. Samkvæmt því verður aðalstefnda gert að greiða áfrýjanda 6.551.500 krónur auk yfirdráttarvaxta Landsbanka Íslands hf. á hverjum tíma með 3% álagi eins og nánar greinir í dómsorði. Stefndu hafa ekki sérstaklega andmælt þeim vaxtafæti sem kröfugerð áfrýjanda byggist á og tekur mið af framangreindum vöxtum.

22       Í málinu nýtur ekki nákvæms yfirlits yfir þau 3.000 dekk sem áfrýjandi byggir á að stefndu hafi pantað og fengið afhent þar sem fram kemur tegund dekkja og einingarverð. Af þessum sökum verður ekki nákvæmlega ráðið hvað mörg dekk varastefndi fékk afhent upp í þessa pöntun og þá hvert söluverð þeirra var. Áfrýjandi byggir á því að í fylgiskjali með pöntun sem aðalstefndi staðfesti 18. maí 2015 komi fram að heildarverð fyrir 1.000 dekk í einum gámi sé 8.512.320 krónur. Samkvæmt því ættu 3.000 dekk sem pöntuð voru að hafa kostað 25.536.960 krónur. Svo sem áður er rakið fór hluti þeirra dekkja sem voru afhent úr fyrstu þremur gámunum til annarra aðila. Þá liggur fyrir að áfrýjandi tók að minnsta kosti 1.663 dekk af dekkjalagernum á árunum 2015 til 2017. Af þessum sökum er ekki unnt að staðreyna af gögnum málsins hvað mörg dekk voru nákvæmlega afhent upp í pöntunina og hvert verð einstakra dekkja var. Fyrir liggur samkvæmt framangreindu að stefndu hafa greitt áfrýjanda eða fengið að láni frá honum til umræddra dekkjakaupa samtals 17.179.241 krónu. Þótt allnokkur munur sé á þeirri fjárhæð sem kemur fram á fylgiskjali pöntunarinnar og þeirri fjárhæð sem liggur fyrir að hafi verið greidd eða fengin að láni verður áfrýjandi að bera hallann af því að ekki liggi fyrir nákvæmar upplýsingar um þetta atriði í málinu.

23       Fallist er á það með stefndu að áfrýjandi hafi ekki sýnt fram á að stefndu hafi pantað þau 3.012 dekk sem afhent voru á dekkjalager að Njarðarbraut 11 í Reykjanesbæ 27. október 2015. Þótt starfsmaður varastefnda hafi staðfest móttöku á dekkjunum liggur fyrir að áfrýjandi gaf ekki út reikninga fyrir þeim á þeim tíma sem þau voru afhent auk þess sem fyrir liggur að hann taldi sig hafa heimildir til þess að taka dekk út af lagernum án þess að stefndu gæfu út reikninga til hans vegna þeirra úttekta. Þá liggur fyrir í málinu að starfsmenn varastefnda, þau Bjarni Þór Sigurjónsson og Lilja Björk Jónsdóttir, sem einkum áttu í samskiptum við fyrirsvarsmann áfrýjanda um móttöku á dekkjum og úttektir litu svo á að dekkjalagerinn væri að hluta í eigu áfrýjanda og að hluta í eigu varastefnda. Verður því að hafna kröfum áfrýjanda sem byggjast á því að kaup hafi komist á með aðilum á þessum 3.012 dekkjum í október 2015.

24       Eins og áður hefur verið rakið gaf Nýiðn hf. út tvo reikninga 21. október 2017, annars vegar að fjárhæð 4.757.923 krónur vegna 468 dekkja sem afhent voru varastefnda 30. september 2016 og hins vegar að fjárhæð 3.199.493 krónur vegna dekkja sem afhent voru varastefnda í október 2017. Bjarni Þór Sigurjónsson, starfsmaður varastefnda, hefur staðfest að hafa móttekið dekkin. Stefndu mótmæla því hins vegar að hafa pantað þessi dekk. Fyrir liggur að fyrrnefndur Bjarni Þór staðfesti fyrir héraðsdómi að hafa pantað dekk fyrir varastefnda af áfrýjanda á árunum 2016 og 2017. Í málinu liggur fyrir tölvupóstur frá aðalstefnda til fyrirsvarsmanns áfrýjanda 19. október 2017 með viðhengi þar sem segir: „Ég vil fá reikning fyrir dekkjunum sem ég fékk í síðustu viku og um helgina.“ Samkvæmt þessu verður byggt á því að varastefndi hafi pantað dekk þau sem liggja til grundvallar framangreindum tveimur reikningum. Verður varastefnda því gert að greiða 7.957.416 krónur ásamt dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 8. janúar 2018, svo sem krafist er í þrautavarakröfu áfrýjanda. 

25       Rétt þykir að málskostnaður í héraði og fyrir Landsrétti falli niður.

Dómsorð:

Aðalstefndi, Sigurður Friðriksson, greiði áfrýjanda, Dekkjavinum ehf., 6.551.500 krónur auk 15,20% samningsvaxta frá 10. júní 2015 til 20. júní 2015, 15,70% samningsvaxta frá 21. júní 2015 til 31. ágúst 2015, 16,20% samningsvaxta frá 1. september 2015 til 10. nóvember 2015, 16,45% samningsvaxta frá 11. nóvember 2015 til 31. ágúst 2016, 16% samningsvaxta frá 1. september 2016 til 20. desember 2016, 15,75% samningsvaxta frá 21. desember 2016 til 20. maí 2017, 15,50% samningsvaxta frá 21. maí 2017 til 20. júní 2017, 15,25% samningsvaxta frá 21. júní 2017 til 29. september 2017, 15,25% samningsvaxta frá 30. september 2017 til 10. október 2017, 15% samningsvaxta frá 11. október 2017 til 30. nóvember 2017, 15,41% samningsvaxta frá 1. desember 2017 til 31. desember 2017 og 15% samningsvaxta frá 1. janúar 2018 til greiðsludags.

Varastefndi, Bílastofan ehf., greiði áfrýjanda 7.957.416 krónur ásamt dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 8. janúar 2018 til greiðsludags. 

Málskostnaður í héraði og fyrir Landsrétti fellur niður.

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 2. október 2019

Mál þetta var höfðað 2. október 2018 og dómtekið 3. september sl.

Stefnandi er Dekkjavinir ehf., Gilsbúð 7, 210 Garðabæ.

Stefnt er Sigurði Friðrikssyni, [...], en til vara er stefnt Bílastofunni ehf., Funahöfða 6, 110 Reykjavík.

                Stefnandi krefst þess aðallega að aðalstefndi, Sigurður Friðriksson, verði dæmdur til að greiða stefnanda 40.344.036 kr. auk 15,20% samningsvaxta af 32.111.779 kr. frá 10. júní 2015 til 20. júní 2015, 15,70% samningsvaxta frá 21. júní 2015 til 31. ágúst 2015, 16,20% samningsvaxta frá 1. september 2015 til 10. nóvember 2015, 16,45% samningsvaxta frá 11. nóvember 2015 til 31. ágúst 2016, 16% samningsvaxta frá 1. september 2016 til 2. nóvember 2016, en 16% samningsvaxta af 37.061.718 kr. frá 3. nóvember 2016 til 20. desember 2016, 15,75% samningsvaxta frá 21. desember 2016 til 20. maí 2017, 15,50% samningsvaxta frá 21. maí 2017 til 20. júní 2017, 15,25% samningsvaxta frá 21. júní 2017 til 29. september 2017, en 15,25% samningsvaxta af 37.099.895 kr. frá 30. september 2017 til 10. október 2017, 15% samningsvaxta frá 11. október 2017 til 30. október 2017, en 15% samningsvaxta af 40.344.036 kr. frá 31. október 2017 til 30. nóvember 2017, 15,41% samningsvaxta frá 1. desember 2017 til 31. desember 2017 og 15% samningsvaxta frá 1. janúar 2018 til greiðsludags, allt að frádregnum innborgunum að fjárhæð 3.702.058 kr. þann 7. desember 2015, 4.058.741 kr. þann 2. maí 2016, 854.392 kr. þann 8. júní 2016, 738.775 kr. þann 5. október 2016 og 1.273.775 kr. þann 18. nóvember 2016.

                Til vara er þess krafist að varastefnda, Bílastofunni ehf., verði gert að greiða stefnanda 40.344.036 kr. auk 15,20% samningsvaxta af 32.111.779 kr. frá 10. júní 2015 til 20. júní 2015, 15,70% samningsvaxta frá 21. júní 2015 til 31. ágúst 2015, 16,20% samningsvaxta frá 1. september 2015 til 10. nóvember 2015, 16,45% samningsvaxta frá 11. nóvember 2015 til 31. ágúst 2016, 16% samningsvaxta frá 1. september 2016 til 2. nóvember 2016, en 16% samningsvaxta af 37.061.718 kr. frá 3. nóvember 2016 til 20. desember 2016, 15,75% samningsvaxta frá 21. desember 2016 til 20. maí 2017, 15,50% samningsvaxta frá 21. maí 2017 til 20. júní 2017, 15,25% samningsvaxta frá 21. júní 2017 til 29. september 2017, en 15,25% samningsvaxta af 37.099.895 kr. frá 30. september 2017 til 10. október 2017, 15% samningsvaxta frá 11. október 2017 til 30. október 2017, en 15% samningsvaxta af 40.344.036 kr. frá 31. október 2017 til 30. nóvember 2017, 15,41% samningsvaxta frá 1. desember 2017 til 31. desember 2017 og 15% samningsvaxta frá 1. janúar 2018 til greiðsludags, allt að frádregnum innborgunum að fjárhæð 3.702.058 kr. þann 7. desember 2015, 4.058.741 kr. þann 2. maí 2016, 854.392 kr. þann 8. júní 2016, 738.775 kr. þann 5. október 2016 og 1.273.775 kr. þann 18. nóvember 2016.

Þá er til þrautavara gerð sú krafa að varastefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 40.344.036 kr. auk vaxta skv. 4. gr., sbr. 3. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu af 32.111.779 kr. frá 10. júní 2015 til 3. nóvember 2016, en af 37.061.718 kr. frá þeim degi til 30. september 2017 en af 37.099.895 kr. frá þeim degi til 31. október 2017 en af 40.344.036 kr. frá þeim degi til 8. janúar 2018, auk dráttarvaxta skv. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu af 40.344.036 kr. frá 8. janúar 2018 til greiðsludags, allt að frádregnum innborgunum að fjárhæð: 3.702.058 kr. þann 7. desember 2015, 4.058.741 kr. þann 2. maí 2016, 854.392 kr. þann 8. júní 2016, 738.775 kr. þann 5. október 2016 og 1.273.775 kr. þann 18. nóvember 2016.

Af hálfu stefnanda er í öllum tilvikum gerð krafa um málskostnað.

Aðal- og varastefndi krefjast sýknu af kröfum stefnanda og til þrautavara að dómkröfur verði lækkaðar verulega. Aðalstefndi gerir sérstaka sýknukröfu sér til handa vegna aðildarskorts til varnar. Jafnframt er krafist málskostnaðar úr hendi stefnanda. Í greinargerð var þess krafist að málinu yrði vísað frá dómi en því var hafnað með úrskurði héraðsdóms 21. mars 2019.

I.

Forsaga þessa máls er sú að árið 2014 og fram á vorið 2015 áttu fyrirsvarsmenn stefnanda í samskiptum við stefnda um möguleg dekkjakaup, en stefndi rak þá bílaleigu auk þess sem hann var að koma á fót dekkjaverkstæði í Reykjanesbæ.

                Aðilum ber saman um að framangreind samskipti hafi leitt til þess að samningur hafi komist á um kaup á dekkjum af stefnda, en deilt er um fjölda þeirra dekkja sem samið var um og einnig hvort stefndi hafi gert samninginn aðeins í eigin nafni eða fyrir hönd varastefnda. Stefnandi heldur því fram að stefndi hafi samið um kaup á um 6.000 dekkjum og hefur því til stuðnings vísað í „lánasamning“ stefnanda við stefnda, sem undirritaður var 10. júní 2015. Stefndi hefur svarað því til að hann hafi fyrir hönd varastefnda einungis samþykkt að kaupa þrjá fjörutíu feta gáma eða samtals um 3.000 dekk. 

Ekki er um það deilt að dekkin sem mál þetta snýst um voru öll flutt til landsins á vegum stefnanda. Heildarfjöldi dekkja sem stefnandi lét aka til stefnda og geymd voru á lager á vegum stefnda mun alls hafa verið 5.981. Stefnandi heldur því fram að síðar, eða á árunum 2016 og 2017, hafi stefndi pantað fleiri dekk hjá stefnanda og fengið alls 491 dekk afhent á árinu 2016 og 389 dekk á árinu 2017, sbr. dskj. nr. 16–19 og 47. Af hálfu stefnanda er viðurkennt að hluta þessara dekkja hafi stefnandi tekið aftur til baka, að beiðni stefnda, eða alls 1.663 dekk. Mismuninn beri stefnanda að greiða. 

                Af gögnum málsins má sjá að stefnandi gaf út reikninga sem greiddir voru að fullu af hálfu stefnda eða félags í hans eigu, allt fram á haustið 2017 þegar gefnir voru út tveir reikningar, nánar tiltekið í október 2017, sem ekki voru greiddir af stefnda. Í kjölfarið höfðaði stefnandi mál þetta.

Við upphaf aðalmeðferðar gáfu skýrslu fyrir dóminum Friðrik H. Vigfússon, fyrirsvarsmaður stefnanda, stefndi Sigurður Friðriksson, Olaf Forberg, einn af eigendum stefnanda, Kristinn R. Sigurðsson, einn af stofnendum stefnanda og Sigurveigu Grímsdóttur, eiginkonu Kristins. Eftirtaldir aðilar gáfu einnig skýrslu við aðalmeðferð: Viðar Ellertsson, sem átt hafði viðskipti við stefnda, Bjarni Þór Sigurjónsson, starfsmaður varastefnda og Ólafur Bragason, sem starfar í nágrenni við starfsstöð varastefnda. Loks gaf skýrslu í gegnum síma Lilja B. Jónsdóttir, fyrrum starfsmaður varastefnda, sem var skrifstofustjóri þar á hluta þess tímabils sem hér um ræðir, nánar tiltekið 2015-2017. Gerð verður grein fyrir framburði þeirra eftir því sem tilefni þykir til.

II.

Stefnandi byggir á því að stefnda beri að greiða umstefnda kröfu samkvæmt almennum reglum kröfu- og samningaréttar. Stefndi hafi með samkomulagi í sumarbyrjun 2015 skuldbundið sig til að kaupa hjá stefnanda 6.000 dekk, sem stefnandi hafi pantað og flutt inn frá Kína. Til að fjármagna umrædd viðskipti hafi aðilar gert með sér lánasamning, þar sem stefnandi, sem lánveitandi, hafi lofað að lána stefnda, sem lántaka, allt að 45.000.000 kr. til að standa straum af dekkjakaupum og skyldi lánið bera yfirdráttarvexti Landsbankans á hverjum tíma auk 3% vaxtaálags. Eins og samningurinn beri með sér hafi lánið verið veitt í formi lánalínu og lántaka verið heimilt að greiða inn á lánið hvenær sem hann kysi á lánstíma. Upphaflegir skilmálar hafi verið þeir að lánstími væri til 31. maí 2016 og skyldi lánið gert upp á þeim tíma að fullu ásamt áföllnum vöxtum, en í samningnum hafi þó einnig verið kveðið á um að lánstíminn framlengdist um einn mánuð í senn yrði samningnum ekki sagt upp. Lánasamningnum hafi verið sagt upp síðla árs 2017.

Þegar við undirritun lánasamnings hafi stefnandi lánað stefnda 6.551.500 kr. til að greiða staðfestingargjald fyrir pöntun á fyrstu 3.000 dekkjunum. Haustið 2015 hafi stefnandi afhent stefnda alls 5.981 dekk. Á árinu 2016 hafi stefndi óskað eftir að kaupa hjá stefnanda enn fleiri dekk og haustið 2016 hafi stefnandi afhent stefnda alls 491 dekk og á árinu 2017 hafi stefnandi afhent honum alls 389 dekk. Alls hafi stefnandi því afhent 6.861 dekk frá september 2015 og fram til október 2017. Stefnda beri að greiða fyrir umrædd dekk, sbr. skyldu kaupanda til að greiða kaupverð vöru sem sannanlega er afhent, sbr. VI. kafla laga nr. 50/2000 um lausafjárkaup, að frádregnum dekkjum sem stefnandi tók til baka.

Af þessum fjölda, 6.861 eintaki, sem stefnda var afhentur hafi stefnandi tekið alls 1.663 dekk til baka á árunum 2015–2017. Eftir standi að stefndi hafi fengið afhent alls 5.198 dekk á árunum 2015–2017. Aðilar á vegum stefnda hafi staðfest móttöku á þessum dekkjum og óumdeilt sé að umrædd dekk hafi verið flutt og geymd í húsnæði á vegum stefnda allt frá haustinu 2015.

Stefnandi skírskotar til þess að fyrir liggi í málinu að aðilar hafi gert með sér samkomulag um kaup á dekkjum og fjármögnun á þeim kaupum og auk þess liggi fyrir að stefnandi hafi staðið við sitt, þ.e. afhent stefnda öll þau dekk sem hann óskaði eftir að kaupa af stefnanda, og fjármagnað þau kaup f.h. stefnda á grundvelli fyrirliggjandi lánasamnings aðila. Stefndi hafi á hinn bóginn aðeins greitt fyrir brot af þeim dekkjum sem honum hafa sannanlega verið afhent.

Samkvæmt almennum reglum kröfuréttar og meginreglu samningaréttar um skuldbindingargildi loforða og skyldu til að efna samninga beri stefnda að greiða þá dómkröfu sem hér er sett fram af hálfu stefnanda.

Stefnufjárhæð í aðalkröfu sundurliðar stefnandi með eftirfarandi hætti:

Að sögn stefnanda var þegar við undirritun lánasamnings 10. júní 2015 dregið á lánalínu, samtals 44.049.681 kr., vegna kaupa stefnda á 5.981 dekki af stefnanda. Dekk þessi hafi stefndi pantað hjá stefnanda í júní 2015 samhliða undirritun lánasamningsins, en þau verið afhent stefnda á tímabilinu 15. september til 27. október 2015. Gjalddagi miðist við undirritun lánasamnings 10. júní 2015, enda um að ræða staðgreiðsluviðskipti, færð á lánalínu þegar við pöntun. Í stefnufjárhæð dragi stefnandi frá höfuðstól á gjalddaga þann 10. júní 2015 öll þau dekk sem stefnandi tók til baka á tímabilinu september 2015 til júní 2017, þ.e. andvirði allra dekkjanna dregið frá miðað við júní 2015 stefnda til hagsbóta, en verðmæti þeirra hafi numið alls 11.937.902 kr. Stefnufjárhæð er miðuð við að fyrsti gjalddagi, 10. júní 2015, sé að fjárhæð 32.111.779 kr.

Aðrir gjalddagar, þ.e. 3. nóvember 2016, 30. september 2017 og 31. október 2017, eru að sögn stefnanda vegna viðskipta á árunum 2016–2017 og miðist gjalddagi við það hvenær þau dekk voru afhent. Miðað er við að krafa vegna vetrardekkja, afhentra haustið 2016, hafi verið á gjalddaga við síðustu afhendingu það haust, þ.e. 3. nóvember 2016, krafa vegna sumardekkja sem afhent voru 30. september 2017 hafi verið á gjalddaga samdægurs og dekk afhent á árinu 2017 hafi verið á gjalddaga við síðustu afhendingu það ár, þ.e. í lok október 2017. Til frádráttar komi innborganir stefnda, alls fimm greiðslur að fjárhæð 10.627.741 kr., miðað við stöðu skuldar á innborgunardegi.

Stefnandi vísar til þess að í lánasamningi málsaðila sé kveðið á um að lán beri vexti sem séu yfirdráttarvextir Landsbankans á hverjum tíma auk 3% vaxtaálags.

                Telji dómurinn stefnda ekki aðila að lánasamningnum og viðskiptunum sem stefnandi byggir málshöfðun sína á krefst stefnandi þess til vara að Bílastofunni ehf. verði gert að greiða stefnanda útistandandi skuld á grundvelli umrædds lánasamnings með sömu rökum og áður hafa verið reifuð.

Fari svo að dómari telji varastefnda ekki aðila að umræddum lánasamningi en aðila að þeim viðskiptum sem hér eru undir, þá gerir stefnandi þá kröfu til þrautavara að varastefnda verði gert að greiða stefnanda útistandandi skuld vegna umræddra dekkjaviðskipta auk almennra vaxta og dráttarvaxta, skv. lögum nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu.

Til stuðnings og grundvallar þrautavarakröfunni vísist til umfjöllunar um aðalkröfu hér að framan, eins og við á og auk þess til skyldu kaupanda til að greiða kaupverð vöru sem sannanlega er afhent, sbr. VI. kafla laga nr. 50/2000 um lausafjárkaup. Verði litið svo á að varastefndi sé gagnaðili stefnanda í þeim viðskiptum sem hér eru undir beri varastefnda að greiða útistandandi kröfu vegna viðskiptanna, enda hafi þau dekk sem fjárkrafa þessa máls byggist á sannanlega verið afhent, en séu að stærstum hluta ógreidd.

Telur stefnandi augljóst af samskiptum aðila að umrædd krafa skuli bera samningsvexti. Eðli máls samkvæmt hafi það ekki verið ætlun aðila að umrætt peningalán skyldi vera vaxtalaust. Gerir stefnandi þ.a.l. þá þrautavarakröfu að fjárkrafan beri almenna vexti samkvæmt 4. gr., sbr. 3. gr., laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, frá hverjum gjalddaga fyrir sig, en dráttarvexti frá því að mánuður var liðinn frá því að fyrirsvarsmaður varastefnda var sannanlega krafinn um greiðslu kröfunnar, þ.e. frá 8. janúar 2018 til greiðsludags, sbr. 1. mgr. 6. gr., sbr. 3. mgr. 5. gr., laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu.

                Um aðild varastefnda er vísað til 2. mgr. 19. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Samkvæmt 2. mgr. 19. gr. sé stefnanda heimilt að beina kröfum sínum aðallega að aðalstefnda en til vara að varastefnda, enda sé skilyrðum 1. mgr. ákvæðisins fullnægt þar sem krafa á aðalstefnda og krafa á varastefnda eigi rætur að rekja til sömu atvika, aðstöðu og löggernings.

III.

Sýknukrafa aðalstefnda er byggð á aðildarskorti, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Aðalstefndi geti ekki talist aðili málsins þar sem öll viðskipti vegna dekkjakaupanna hafi verið gerð við varastefnda en ekki aðalstefnda persónulega, eins og beinlínis komi fram í samkomulagi aðila á dskj. 3. Í samningnum sé sérstaklega tilgreint að lánið sé veitt til dekkjakaupa vegna „fyrirtækja í eigu lántaka“, en aðalstefndi sé eini hluthafi varastefnda. Aðalstefndi hafi sjálfur aldrei keypt nein dekk fyrir eigin reikning, eins og reikningarnir sjálfir gefi til kynna, enda ekki með neinn rekstur í sínu nafni eða fyrir sína áhættu. Hann geti því ekki talist réttur aðili málsins heldur varastefndi, sem verið hafi kaupandi dekkjanna í raun.

Allir reikningar hafi verið gefnir út á varastefnda sem hafi greitt þá í kjölfarið. Því sé kröfum stefnanda ranglega beint að aðalstefnda í málinu. Þegar af þeirri ástæðu beri að sýkna aðalstefnda.

Að öðru leyti byggi stefndu sameiginlega á því að sýkna beri þá af kröfum stefnanda þar sem engin skuld sé fyrir hendi milli aðila. Stefndu hafni því að þeir, annar eða báðir, hafi gert samning við stefnanda um kaup á 6.000 dekkjum. Á einhverjum tímapunkti kunni að hafa komið til álita að slíkt magn yrði keypt, en sú hafi ekki orðið raunin. Pantaðir hafi verið þrír gámar af dekkjum, sem greidd hafi verið eftir því sem þau seldust, sbr. framlagða reikninga. Önnur dekk hafi ekki verið keypt. 

Hefði það var verið ætlun stefndu að kaupa samtals 6.000 dekk fyrir 45.000.000 kr., eins og málatilbúnaður stefnanda er byggður á, þá hefði væntanlega verið gefinn út reikningur við afhendingu og hann greiddur niður í samræmi við lánalínuna. Ráða megi af framlögðum skjölum stefnanda sjálfs að það hafi ekki verið gert.

Stefndu hafna því að gerð samningsins á dskj. nr. 3 hafi falið í sér peningalán frá stefnanda til stefnda, sem eigi að bera yfirdráttarvexti með 3% álagi frá gerð samningsins. Engir peningar hafi farið milli aðila og því hafi ekki verið um peningalán að ræða. Eingöngu hafi verið um að ræða sölu á dekkjum gegn útgáfu reikninga, sem hafi verið greiddir jafnóðum. Við slíkar aðstæður beri ekki að greiða vexti. 

Sýknukrafan er einnig á því byggð að stefnandi hafi ítrekað tekið dekk sem hann afhenti stefndu og notað í eigin þágu. Stefnandi reyni samt sem áður með málshöfðun þessari, í vondri trú, að innheimta dekk sem stefndu hafi aldrei selt, og hann sjálfur tekið.

Loks byggja stefndu á að víkja beri samkomulagi málsaðila til hliðar í heild sinni á grundvelli 33. og 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, sem og ólögfestra réttarreglna um brostnar forsendur.

Stefndu telja að það sé bæði óheiðarlegt og bersýnilega ósanngjarnt af stefnanda að bera samninginn fyrir sig. Samningurinn sé ósanngjarn gagnvart stefndu. Um sé að ræða „lánasamning“ sem í raun hafi verið ígildi ádráttarlínu. Ekkert eiginlegt lán hafi verið veitt af hálfu stefnanda til stefndu heldur hafi verið um að ræða hefðbundin reikningsviðskipti milli aðila. Að mati stefndu leiðir þetta til þess að óheiðarlegt sé af stefnanda að vilja byggja á ákvæðum samningsins í skilningi 33. gr. sml. 

Eins hljóti samningurinn að teljast ósanngjarn í skilningi 36. gr. sml., enda hljóti það í besta falli að teljast ósanngjarnt að annar aðili samnings hagnist með óréttmætum hætti í vondri trú með þessum hætti. Stefndu vísa bæði til hins stutta efndatíma samningsins og þeirra vaxtakjara sem stefnandi styður kröfu sína við.

Sýknukrafa er einnig á því byggð að stefndu hafi ekki haft neitt forræði á efni samningsins eða skilmálum hans. Skilmálar samningsins hafi verið samdir einhliða af hálfu stefnanda en stefndu hvergi komið nærri þeirri vinnu fyrir utan það eitt að aðalstefndi hafi skrifað nafn sitt undir samkomulagið fyrir hönd varastefnda. 

Að mati stefndu sé slík háttsemi í besta falli andstæð góðum viðskiptaháttum og venjum og sýni svo ekki verði um villst að stefnandi neyti allra bragða við gæslu eigin hagsmuna á kostnað hagsmuna stefndu. Leiði það eitt og sér til þess að samningur aðila teljist ósanngjarn í skilningi 36. gr. sml.

Stefndu byggja jafnframt á því að forsendur fyrir samkomulagi aðila hafi brostið enda hafi stefnandi ítrekað gengið í fyrrnefndan dekkjalager og tekið dekk bæði til eigin nota og til sölu til þriðja aðila.

Fari svo að dæmt verði um kröfur þeirra, hvort sem er í heild eða að hluta, er gerð sú krafa að reikningi verði skuldajafnað við kröfuna, þar sem fyrir liggi og óumdeilt sé að stefnandi nýtti húsnæði varastefnda til geymslu á dekkjalager, sem hann seldi til þriðju aðila. Fyrir þau afnot hafi ekki verið greitt.

Stefndu vísa til meginreglna samninga- og kröfuréttar, laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, og ólögfestrar auðgunarreglu íslensks kröfuréttar. Kröfu um málskostnað byggja stefndu á 130. gr. eml.

IV.

Til grundvallar þeim viðskiptum málsaðila sem hér er deilt um liggur „lánasamningur“, dagsettur 10. júní 2015, milli stefnanda annars vegar og aðalstefnda, Sigurðar Friðrikssonar, hins vegar. Fram kemur í samningnum að hann sé gerður „vegna fjármögnunar á dekkjakaupum vegna fyrirtækja í eigu lántaka“. Þar segir jafnframt að lánveitandi láni lántaka allt að 45.000.000 kr. „til þess að standa straum af kaupum á 6.000 [...] dekkjum [...] af lánveitanda. Lánið er veitt í formi lánalínu sem lántaki getur greitt inná kjósi hann að gera svo hvenær sem er á lánstíma.“

Í 2. gr. samningsins kemur fram að lánveitandi hafi þegar lánað lántaka 6.551.500 kr. „sem notað var til þess að greiða inn á fyrstu 3.000 dekkin, þann 18. maí sem ber sömu vexti og vaxtaálag sem um getur í samningi þessum“.

Í 3. gr. samningsins er ákvæði um vexti og með 4. gr. sömdu aðilar um það að lánstími skyldi vera til 31. maí 2016, en lánið skyldi þá „gert upp að fullu ásamt áföllnum vöxtum. Lánalína þessi framlengist sjálfkrafa um einn mánuð í senn“ komi ekki til uppsagnar af hálfu aðila. 5. gr. samningsins geymir ákvæði um mögulega framlengingu lánalínunnar með samningi þar að lútandi og með 6. gr. skuldbatt lánveitandi sig til að skila lántaka yfirliti yfir stöðu lánsins þegar eftir því væri óskað.

Gögn málsins, þ.m.t. upphaflegur „lánasamningur“ stefnanda og stefnda 10. júní 2015 og síðari tölvupóstsamskipti bera vott um að upphaflega hafi verið stefnt að innflutningi á 6.000 dekkjum. Þannig er í tölvupósti Friðriks Vigfússonar til stefnda 10. maí 2015, sem sendur var í aðdraganda samningsgerðarinnar, lagt upp með að fluttir verði inn sex gámar eða allt að 6.000 dekk og samningurinn sem gerður var mánuði síðar var í sama dúr. Við úrlausn um ágreining málsaðila verður þó ekki fram hjá því litið að einungis eitt skjal hefur verið lagt fram sem sýnir eiginlega pöntun í nafni stefnda með samþykki hans, en nánar er þar um að ræða tölvusamskipti Kristins R. Sigurðssonar, þáverandi fyrirsvarsmanns stefnanda, og stefnda, sem send voru þeirra á milli dagana 15. og 18. maí 2015. Í pósti Kristins til stefnda kemur fram að búið sé að taka saman pöntun „í framhaldi af samtali ykkar Friðriks“ og að um sé að ræða 3x40 feta gáma sem hver og einn hafi innihaldið 1.000 dekk, sbr. viðhengi sem fylgdi tölvupóstinum. Í svari stefnda 18. sama mánaðar staðfesti stefndi að hann væri „sáttur við pöntunina“.

Með hliðsjón af þessu má leggja til grundvallar að stefndi Sigurður hafi samþykkt að stefnandi pantaði til landsins þrjá fjörutíu feta dekkjagáma. Með framlögðum tölvupóstsamskiptum stefnda Sigurðar við Kristin R. Sigurðsson fylgdi sundurliðun þar sem fram kemur að heildarverð hvers gáms án virðisaukaskatts er 6.864.774 kr., samtals 20.594.322 kr. án virðisaukaskatts fyrir alla þrjá gámana. Málsaðila greinir á um það hvort mismunur þessa dekkjafjölda og þess fjölda sem tilgreindur er í fyrrgreindum lánasamningi, þ.e. um 3.000 dekk til viðbótar, hafi verið fluttur til landsins að beiðni stefnda þannig að stofnast hafi lögmæt krafa stefnanda vegna þess innflutnings á hendur stefnda eða varastefnda.

Með hliðsjón af öllu því sem fram hefur komið undir rekstri málsins má teljast óumdeilt að dekk sem flutt voru inn í nafni stefnanda á árunum 2015 til 2017 hafi verið geymd í og við starfsstöð varastefnda við Stórhöfða 22 í Reykjavík. Af skýrslum núverandi og fyrrverandi starfsmanna varastefnda, svo og skýrslu Friðriks H. Vigfússonar sjálfs, svo og með hliðsjón af framlögðum tölvuskeytum Friðriks um dekkjaúttektir af lager Bílastofunnar, m.a. úttekt 30. september 2016, má álykta að Friðrik hafi haft allfrjálsan aðgang að lagernum og tekið þaðan dekk í nafni stefnanda, sem hann gerði starfsmönnum varastefnda grein fyrir jafnóðum. Í skýrslum sínum hér fyrir dómi staðfestu bæði Friðrik og Lilja B. Jónsdóttir að haldið hefði verið utan um úttektir þessar í sérstökum excel-skjölum. Sigurveig Grímsdóttir, kannaðist við að haldið hefði verið slíkt bókhald yfir afhendingu á dekkjum. Fram kom í máli hennar að dekkjagámar þeir sem hér um ræðir hafi innihaldið dekk sem tilheyrðu öðrum en aðilum þessa máls og því hafi þurft að telja dekk út úr gámunum og taka frá dekk sem tilheyrðu öðrum, en dekkin hafi þó fyrst farið inn í húsnæði þar hýsti starfsaðstöðu varastefnda. Í skýrslu Friðriks kom fram að eftir að Lilja hvarf af vettvangi sökum veikinda hafi ekki verið haldið jafn vel utan um birgðastöðuna og áður. Skjöl málsins bera með sér að Friðrik hafi viljað að útbúið yrði yfirlit yfir „heildarstöðu“ á dekkjalagernum, sbr. t.a.m. tölvupóst hans til Lilju 25. október 2016. Telja verður þetta til marks um að óvissa hafi ríkt um birgðastöðuna og hvað tilheyrði hverjum. Eftir stendur bagalegur skortur á skriflegum gögnum, svo sem samningum eða yfirlýsingum, um það grundvallaratriði málsins hvernig eignarhaldi á dekkjalagernum var nákvæmlega háttað. Friðrik, fyrirsvarsmaður stefnanda, virðist hafa litið svo á að dekkin væru öll seld stefnda eða varastefnda, en stefndi og starfsmenn varastefnda virðast hafa talið að dekkin tilheyrðu stefnanda. Þannig kom fram í máli Lilju B. Jónsdóttur að varastefndi ætti aðeins að greiða fyrir seld dekk.

Skjöl málsins sýna að í ágústmánuði fóru bréf á milli stefnda og Friðriks, fyrirsvarsmanns stefnanda, þar sem sá síðarnefndi óskaði m.a. upplýsinga um það á hvaða fyrirtæki ætti að stíla reikning vegna innflutningsins. Af framlögðu reikningsyfirliti og afritum einstakra reikninga má ráða að niðurstaðan hafi verið sú að stíla reikninga á varastefnda, Bílastofuna ehf. Í samræmi við þetta gaf stefnandi út reikninga á hendur varastefnda og fyrir liggur að varastefndi hafi greitt alla reikninga sem hér um ræðir og gefnir voru út á tímabilinu 7. desember 2015 til 26. september 2017. Nánar ber framlagt „hreyfingayfirlit“ með sér að gefnir hafi verið út tveir reikningar á varastefnda á árinu 2015, samtals að fjárhæð 4.890.871 kr. Þá voru samtals gefnir út sex reikningar á varastefnda á árinu 2016, samtals að fjárhæð 11.787.025 kr. Á árinu 2017 voru fram í septembermánuð gefnir út fjórir reikningar á varastefnda, samtals að fjárhæð 4.229.479 kr. Samanlögð fjárhæð allra greiðslna varastefnda til stefnanda á þessu árabili er 20.907.395 kr. Af áðurnefndu „hreyfingayfirliti“ má ráða að þessir tilgreindu reikningar á árunum 2015 til 2017 hafi verið greiddir jafnóðum, án óhæfilegra tafa, og undir rekstri málsins hefur ekkert verið lagt fram sem bendir til þess að reikningar þessir hafi verið greiddir með fjármunum sem sóttir voru á „lánalínu“ samkvæmt fyrrgreindum lánasamningi sem vísað er til í stefnu. Þrír reikningar, samtals að fjárhæð 29.641.275 kr., sem gefnir voru út á tímabilinu október til desember 2017 hafa ekki verið greiddir. Stefnandi ber sönnunarbyrði fyrir því að samið hafi verið við stefnda eða varastefnda um þessi viðskipti. Af hálfu stefnanda hafa engin gögn verið lögð fram sem renna skýrum stoðum undir að slíkir samningar hafi komist á. Móttökukvittanir starfsmanna á yfirlitsblöðum verða ekki taldar jafngilda formlegum pöntunum í þessum skilningi, enda ekkert verið lagt fram sem stutt getur að hlutaðeigandi starfsmenn hafi haft heimild til að skuldbinda stefnda eða fyrirtæki hans með undirritun sinni. Þá veikir það einnig málatilbúnað stefnanda að engir reikningar hafa verið gefnir út vegna ætlaðra pantana á umræddum 3.000 dekkjum fyrr en löngu eftir að þau viðskipti áttu að hafa farið fram, en nánar tiltekið gaf stefnandi út reikninga fyrir þessum síðasta hluta kröfunnar í október og desember 2017, eða rúmum tveimur árum eftir að ætluð viðskipti fóru fram að hans sögn. Stefnandi hefur engar viðhlítandi skýringar getað gefið á þeim drætti sem varð á útgáfu reikninganna. Hefur dómurinn í því samhengi haft hliðsjón af framlögðu yfirliti stefnanda sjálfs um „hreyfingar skuldunauta“ sem ber með sér að reikningar sem gefnir voru út á varastefnda á árunum 2015 og 2016 voru allir greiddir innan fárra vikna og sumir samdægurs, án þess að séð verði að nokkur andmæli eða athugasemdir hafi fylgt þeim greiðslum, öfugt við síðustu þrjá reikningana sem andmælt var af hálfu stefnda með bréfi í janúar 2018.

                Undir rekstri málsins hafa engin gögn verið lögð fram sem sýna að síðari hluti dekkjainnflutningsins sem hér um ræðir, þ.e. þau 3.000 dekk til viðbótar sem ágreiningur málsaðila lýtur að, hafi verið fluttur inn að beiðni stefnda, í hans nafni eða fyrirtækja á hans vegum. Þvert á móti verður ekki annað ráðið af framlögðum gögnum en að sá innflutningur hafi verið í nafni stefnanda sjálfs, sbr. framlagðar staðfestingar frá skipafélaginu Eimskipum Íslandi ehf. þar sem fram kemur að innflytjandinn sé stefnandi.

                Gagnvart öllu þessu hefur stefnandi ekki lagt fram gögn, leitt vitni eða með öðrum hætti axlað þá sönnunarbyrði sem á honum sjálfum hvílir um það að innflutningur umræddra dekkja hafi verið gerður að beiðni stefnda eða varastefnda. Stefnanda hefur ekki tekist að sýna fram á að stefndi hafi dregið á títtnefndan lánasamning sem gerður var 10. júní 2015 þannig að komið geti heim og saman við kröfur stefnanda í máli þessu. Verður stefnandi sjálfur að bera hallann af þeirri óvissu sem af framangreindum sönnunarskorti leiðir. 

Með því að stefnandi hefur ekki sýnt fram á að stefndi eða varastefndi hafi samþykkt þann innflutning sem stefnukröfur eru byggðar á og með því að áritanir almennra starfsmanna varastefnda á kvittanir nægja ekki í þessu samhengi verða bæði stefndi og varastefndi sýknaðir af kröfum stefnanda.

                Í samræmi við þessi úrslit málsins verður stefnanda gert að greiða stefndu málskostnað sem telst hæfilega ákveðinn 750.000 kr. til hvors stefndu um sig.

                Arnar Þór Jónsson héraðsdómari kveður upp dóm þennan.

Dómsorð:

Aðalstefndi, Sigurður Friðriksson, og varastefndi, Bílastofan ehf., eru sýknaðir af kröfum stefnanda, Dekkjavina ehf., í máli þessu.

Stefnandi greiði stefndu hvorum um sig 750.000 krónur í málskostnað.