Fimmtudaginn 11. mars 2004.
Nr. 365/2003.	Júlíus Sólnes (Atli Gíslason hrl.                                    Guðmundur B. Ólafsson hdl.) gegn íslenska ríkinu og (Skarphéðinn Þórisson hrl. Jón R. Pálsson hdl.) Háskóla Íslands (Hörður Felix Harðarson hrl.)

 

Laun. Stjórnsýsla. Aðild. Kjaramál. Launatengd gjöld. Ómerking. Heimvísun.

Í héraðsdómi var meginmálsástæðu J hafnað og Í sýknað af kröfu hans en H var sýknaður vegna aðildarskorts. Talið var að á skorti að héraðsdómari hefði tekið rökstudda afstöðu til annarra málsástæðna, sem J byggði kröfur sínar á og ekki var heldur tekin afstaða til varakröfu hans. Var dómurinn því haldinn þeim annmörkum að óhjákvæmilegt var talið að ómerkja hann og vísa málinu heim í hérað til munnlegs flutnings og dómsálagningar að nýju.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen, Garðar Gíslason, Ólafur Börkur Þorvaldsson og Pétur Kr. Hafstein og Þorgeir Ingi Njálsson héraðsdómari.

Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 16. september 2003 að fengnu áfrýjunarleyfi og krefst þess aðallega að stefndu greiði sér 128.720 krónur með vöxtum samkvæmt II. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 1. september 2001 til 28. janúar 2003 en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla laganna frá þeim degi til greiðsludags. Þá er þess krafist, að viðurkennt verði að stefndu sé óheimilt að draga eftirtalin launatengd gjöld frá úthlutunum til sín af heildarframlagi ritlauna- og rannsóknasjóðs prófessora: Lífeyrisframlag (mótframlag) 11,50%, tryggingagjald 5,23%, tryggingagjald af lífeyrisframlagi 0,60%, mótframlag í séreignasjóð 1%, tryggingagjald af sama 0,05% og önnur launatengd gjöld 1,30%. Til vara krefst áfrýjandi þess, að stefndu skili til lífeyrissjóðs síns 11,5% lífeyrisframlagi og 1% mótframlagi í séreignasjóð af úthlutun til hans af heildarframlagi ritlauna- og rannsóknasjóðs prófessora fyrir árin 1997, 1998 og 2000. Hann krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.

Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

I.

Málavextir eru raktir í héraðsdómi og eru þeir ágreiningslausir. Ritlauna- og rannsóknasjóður prófessora var stofnaður með ákvörðun kjaranefndar 2. júlí 1998 og hefur nefndin sett reglur og verklagsreglur um úthlutanir úr honum. Framlög til sjóðsins koma frá stefnda íslenska ríkinu á sérstökum fjárlagalið. Áfrýjanda var tilkynnt um úthlutun úr sjóðnum fyrir árið 2000 með bréfi kjaranefndar 17. ágúst 2001. Nam úthlutunin til hans 1.042.620 krónum og var honum jafnframt tilkynnt að frá þeirri fjárhæð drægjust öll launatengd gjöld, þar á meðal tryggingagjald og framlag ríkisins í lífeyrissjóð. Að frádregnum þessum fjárhæðum komu 913.900 krónur til útborgunar með launaseðli áfrýjanda 31. ágúst 2001. Mismunurinn, 128.720 krónur, myndar fyrri lið aðalkröfu hans. Formaður kjaranefndar tilkynnti áfrýjanda um þann frádrátt launatengdra gjalda af launum hans, sem um er deilt í málinu. Um er að ræða gjöld sem launagreiðendum ber almennt að greiða og standa skil á, en ekki launþegum.

II.

Áfrýjandi höfðaði málið fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur í janúar 2003. Í aðalkröfu krefst hann þess í fyrsta lagi að stefndu greiði sér þá fjárhæð sem tekin hafi verið af honum til greiðslu launatengdra gjalda, ásamt vöxtum, og í öðru lagi að viðurkennt verði að stefndu sé óheimilt að draga tilgreind launatengd gjöld, samtals 19,68%, frá úthlutunum til hans af heildarframlagi sjóðsins. Til skýringar á því að aðalkrafan er í tveimur liðum bendir áfrýjandi á það, að fjárhæðin, sem dregin var af launum hans, hafi samkvæmt skýringum stefndu vegna mistaka aðeins numið 12,35% af heildarúthlutuninni en í raun átt að nema 19,68%, eins og síðari liðurinn tilgreini. Hann krefst þess til vara að stefndu skili til lífeyrissjóðs síns 11,5% lífeyrisframlagi og 1% mótframlagi í séreignasjóð af úthlutun til hans fyrir árin 1997, 1998 og 2000.

Málsástæður og lagarök aðila eru skilmerkilega rakin í héraðsdómi. Svo sem þar greinir kveður áfrýjandi meginmálsástæðu sína vera þá, að launatengdu gjöldin séu gjöld sem stefndu, sem atvinnurekendum og launagreiðendum, beri að greiða án frádráttar frá launum hans, og séu gjöldin honum því óviðkomandi. Með þessu sé hann sem launþegi látinn bera gjöld sem hann eigi ekki að greiða heldur stefndu, launagreiðendur hans. Fyrir því sé engin lagaheimild. Í hinum áfrýjaða dómi var þessari meginmálsástæðu áfrýjanda hafnað og niðurstaða á því reist, að kjaranefnd hafi verið skylt að sjá til þess að launatengdum gjöldum væri skilað til lögmæltra viðtakenda af þeim fjármunum sem hún úthlutaði sem launum og námu árlegu ráðstöfunarfé hennar.

Áfrýjandi byggir og á því að tryggingagjald sé skattgreiðsla, sem launagreiðanda beri að inna af hendi og slíkt gjald verði ekki lagt á launþega nema með lögum, sbr. 40. gr. og 77. gr. stjórnarskrárinnar. Ákvörðun kjaranefndar um að stofna sérstakan sjóð við greiðslu launanna breyti í engu skyldu launagreiðenda til að standa skil á opinberum gjöldum sem á þá eru lögð með lögum.

Ennfremur reisir áfrýjandi kröfur sínar á því að kjaranefnd hafi hvorki verið bær um að taka þessa ákvörðun né staðið lögformlega að henni. Hvorki í úrskurði hennar 2. júlí 1998, reglum um ritlauna- og rannsóknasjóð né verklagsreglum frá 3. nóvember 1999 sé að finna heimild til þessa frádráttar. Hlutverk kjaranefndar samkvæmt lögum nr. 120/1992 um Kjaradóm og kjaranefnd sé að ákveða laun og starfskjör en ekki launatengd gjöld, frádrátt þeirra af launum og skil. Formlegur úrskurður nefndarinnar liggi ekki fyrir og bresti hana því heimild til að ákveða þennan frádrátt með tilkynningu formannsins í bréfum til einstakra prófessora.

Þá byggir áfrýjandi á því, að hann sem sjóðfélagi í B-deild Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins greiði lífeyrisiðgjöld af dagvinnulaunum sínum til sjóðsins og þær greiðslur skapi honum lífeyrisrétt og við þau laun miðist mótframlag launagreiðanda. Iðgjaldagreiðslur af úthlutun úr ritlauna- og rannsóknasjóði skapi honum ekki aukinn lífeyrisrétt, sbr. 2. mgr. 24. gr. laga nr. 1/1997 um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins, enda séu laun úr ritlaunasjóðnum ekki laun fyrir dagvinnu heldur aukagreiðslur samkvæmt úrskurði kjaranefndar 2. júlí 1998. Greiðsluskylda í lífeyrissjóð hljóti að vera reist á því að vegna greiðslunnar skapist réttur. Hér liggi fyrir að enginn réttur vinnist við greiðslu. Þar með hafi stefndu auðgast með ólögmætum hætti og skert stjórnarskrárvarin eignarréttindi áfrýjanda. Sömu sjónarmið eigi við um greiðslur í séreignarlífeyrissjóð. Varakrafa áfrýjanda er og reist á þessari málsástæðu.

Áfrýjandi bendir sérstaklega á það, og lagði áherslu á í málflutningi sínum fyrir Hæstarétti, að í fyrri úrskurðum kjaranefndar um úthlutanir úr ritlaunasjóðnum, svo og í úthlutunum úr fyrirrennara hans, vinnumatssjóði Háskóla Íslands, hafi launatengd gjöld ekki komið til frádráttar. Kjaranefnd hafi ákveðið hvernig greiðslum í ritlaunasjóðinn skyldi háttað. Ákvörðun hennar um að ákveðið hlutfall af launum færi til sjóðsins hafi ekki tekið mið af heildar launakostnaði launagreiðanda heldur þeim launum sem prófessorar fái greidd mánaðarlega. Vegna þessa og í ljósi fyrri úthlutana nefndarinnar, þ.e. fyrir árin 1997 og 1998, hafi áfrýjandi mátt hafa réttmætar væntingar til þess að úthlutun til hans teldist laun og launatengd gjöld kæmu ekki til frádráttar. Gera verði þá kröfu til úrskurða að þeir séu skýrir og ótvíræðir sé vikið frá fyrri framkvæmd.

III.

Svo sem áður greinir hafnaði héraðsdómur þeirri meginmálsástæðu áfrýjanda að launatengdu gjöldin hafi ekki mátt draga frá launum hans þar sem hann sé ekki greiðandi þeirra heldur stefndu. Að svo búnu sýknaði hann stefnda íslenska ríkið með þeim forsendum sem þar greinir og bornar voru fram sem mótrök af þessum stefnda, en stefndi Háskóli Íslands var sýknaður vegna aðildarskorts. Hins vegar skortir á að tekin hafi verið rökstudd afstaða til annarra málsástæðna áfrýjanda samkvæmt málatilbúnaði hans í héraði. Ekki var heldur tekin afstaða til varakröfu hans. Samkvæmt því er héraðsdómur haldinn þeim annmörkum að ekki verður hjá því komist að ómerkja hann og vísa málinu heim í hérað til munnlegs flutnings og dómsálagningar að nýju.

Rétt er að hver aðila beri sinn kostnað af málinu fyrir Hæstarétti.

Dómsorð:

Héraðsdómur er ómerktur og málinu vísað heim í hérað til munnlegs málflutnings og dómsálagningar að nýju.

Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður.

 

Dómur Héraðsdómur Reykjavíkur 30. júní 2003.

Stefnandi málsins er Júlíus Sólnes, kt. 220337-2519, Tómasarhaga 32, Reykja­vík, en stefndu eru íslenska ríkið, Arnarhváli, Reykjavík og Háskóli Íslands, kt. 600169-2039, við Suðurgötu í Reykjavík.

Málið er höfðað með stefnu, dagsettri 11. janúar 2003, sem árituð var um birtingu af lögmönnum stefndu hinn 20. sama mánaðar. Það var þingfest hér í dómi 28. sama mánaðar. Málið var dómtekið 11. júní sl. að afloknum munnlegum málflutningi.

Dómkröfur:

Stefnandi gerir eftirfarandi dómkröfur:

Aðallega:

1.                    Að stefndu verði gert að greiða stefnanda 128.720 krónur með vöxtum skv. II. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 1. september 2001 til 28. janúar 2003 en með dráttarvöxtum frá þeim degi til greiðsludags, skv. III. laga nr. 38/2001.

2.                    Að viðurkennt verði með dómi, að stefndu sé óheimilt að draga eftirtalin launatengd gjöld frá úthlutunum til stefnanda af heildar­framlagi ritlauna- og rannsóknasjóðs prófessora: 

Lífeyrisframlag                                                                  11,50%

                                Tryggingagjald                                                                       5,23%

                                Tryggingagjald af lífeyrisframlagi                                       0,60%

                                Mótframlag í séreignasjóð                                   1,00%

                                Tryggingagjald af mótframlagi í séreignasjóð                   0,50%

                                Önnur launatengd gjöld                                                        1,30%

   Samtals                                                                                  19,68%

Til vara:  Að stefndu verði með dómi gert skylt að skila lífeyrisframlagi, 11,5%, og mótframlagi í séreignasjóði, 1%, af úthlutun til stefnanda af heildarframlagi ritlauna- og rannsóknasjóðs prófessora fyrir árin 1997, 1998 og 2000 til lífeyrissjóðs stefnanda.

Þá krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefndu að teknu tilliti til virðisaukaskatts, hver sem úrslit málsins verða.

Stefndu krefjast sýknu af kröfum stefnanda og málskostnaðar úr hans hendi að mati dómsins.

Málavextir, málsástæður og lagarök málsaðila.

Málavextir eru í aðalatriðum, sem hér segir:  Með lögum nr. 150/1996 var sú breyting gerð á 8. gr. laga um Kjaradóm og kjaranefnd nr. 120/1992, að kjaranefnd skyldi ákveða laun og starfskjör prófessora, enda verði talið, að þeir gegni þeim störfum að aðalstarfi, eins og segir í 2. mgr. 8. gr. Hinn 2. júlí 1998 kvað kjaranefnd upp fyrsta úrskurð sinn um launakjör prófessora. Þar var m.a. ákveðið að settur yrði á stofn sérstakur sjóður, ritlauna- og rannsóknasjóður prófessora (eftirleiðis ritlaunasjóður), sem annast skyldi greiðslur til prófessora fyrir rannsóknir og stjórnun. Sá sjóður tók við af svonefndum vinnumatssjóðum, sem stofnsettir voru á árinu 1989. Í 6. tl. IX. kafla úrskurðarorða kjaranefndar er svohljóðandi ákvæði um ritlaunasjóðinn: Hinn 1. janúar 1999 skal taka til starfa ritlauna- og rannsóknarsjóður prófessora. Prófessorar geta sótt um greiðslu úr sjóðnum fyrir nýsköpun og árangur í rannsóknum. Kjaranefnd mun setja reglur um sjóðinn.  Ríkissjóður skal leggja til sjóðsins (Sum M+Sum E) x 0.125, þar sem M eru mánaðarlaun prófessors og E-fastar einingagreiðslur prófessors. Fram til 1. janúar 1999 geta prófessorar sótt um greiðslur úr vinnumatssjóðum þeirra háskóla sem þeir starfa við, samkvæmt reglum sem um þá sjóði gilda.  Svonefndar matsreglur kjaranefndar fylgdu með úrskurði hennar sem fylgiskjal I. Kjaranefnd samþykkti síðan reglur um úthlutanir úr ritlaunasjóðnum á fundi 3. nóvember 1999. Þar var m.a. tekið fram, að úr sjóðum renni allar greiðslur frá ríkissjóði, samkvæmt ákv. 6. tl. IX. kafla úrskurðarins, að kjaranefnd njóti aðstoðar þriggja manna ráðgjafanefndar við undirbúning úthlutunar úr sjóðnum, og að kjaranefnd úthluti greiðslum úr sjóðnum 1. september ár hvert.  Kjaranefnd samþykkti sama dag verklagsreglur um úthlutanir úr sjóðnum.  Þar kemur fram, að greiðslur úr sjóðnum skuli miðast við fjölda rannsóknastiga prófessora umfram tíu stig á ári miðað við, að rannsóknaskylda sé 40% af vinnuskyldu þeirra. Sé hlutfall rannsóknaskyldu hærra, hækki lágmarksstigafjöldi hlutfallslega.

Hvorki í áðurnefndum úrskurði kjaranefndar né í starfs- og úthlutunarreglum, sem nefndin síðar setti, er vikið að því, að lögbundin launatengd gjöld skuli koma til frádráttar við úthlutun. Ágreiningur málsaðila lýtur eingöngu að því álitaefni.

Með bréfi kjaranefndar, dags. 24. nóvember 1999, var stefnanda tilkynnt um úthlutun til hans úr ritlaunasjóðum fyrir árin 1997 og 1998. Úthlutun vegna ársins 1997 nam 362.108 kr., en 46.444 kr. vegna ársins 1998, samtals 408.552 kr. Árið eftir var stefnanda var tilkynnt um það með bréfi kjaranefndar, dags. 9. ágúst 2000, að hann fengi enga úthlutun úr sjóðnum vegna rannsóknarstarfa hans ársins á undan, og ástæður þess tilgreindar (rannsóknastig innan við 10). Í bréfinu kemur fram, að launatengd gjöld skuli dragast frá þeirri upphæð, sem  úthlutað sé úr sjóðum til viðkomandi prófessors. Einnig er þess getið, hvaða fjárhæð hafi runnið til sjóðsins af fjárlögum og hvernig henni sé ráðstafað hlutfallslega til umsækjenda. Með bréfi dags. 17. ágúst 2001 var stefnanda tilkynnt um fyrirhugaða úthlutun ársins 2001 vegna rannsóknarstarfa fyrra árs. Þar segir svo orðrétt: Samkvæmt fjárlögum eru 93.700 þúsund krónur til ráðstöfunar í ár. Sú upphæð deilist á 3325,2 stig og greiðast því 28.179 krónur fyrir hvert umreiknað stig. Í yðar hlut koma 1.042.620 krónur, en frá þeirri upphæð dragast öll launatengd gjöld þar á meðal tryggingagjald og framlag ríkisins í lífeyrissjóð.

Frádráttur sá, sem stefnandi varð að sæta vegna launatengdra gjald, nam 128.720 kr., sem er sú fjárhæð, sem svarar til 1. töluliðs í aðalkröfu hans. Um var að ræða 12,35% þeirrar fjárhæðar, sem stefnandi fékk úthlutað úr ritlaunasjóðnum, en lögbundinn heildarafdráttur vegna launatengdra gjalda skyldi svara til 19,68% úthlutaðs fjár að sögn stefnda ríkisins. Mistök hafi valdið lægri afdrætti en lög mæltu fyrir um í tilviki stefnanda.

Þórólfur Þórlindsson formaður Félags prófessora ritaði ríkisbókhaldi bréf, dags. 25. mars 2002, og kvað félagið vefengja lögmæti þeirrar ákvörðunar kjaranefndar að draga lífeyrisframlag og tryggingagjald frá úthlutun úr ritlaunasjóði, þegar viðkomandi prófessor ætti aðild að B-deild Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins (LSR). Benti hann á, að greiðslur úr ritlaunasjóðnum tilheyrðu ekki dagvinnu eða vaktaálagi og veittu þær því ekki hlutaðeigandi prófessorum aukin lífeyrisréttindi. Hann vakti einnig athygli á því, að hluti félagsmanna í B-deild LSR nytu svonefndrar 95 ára reglu og auknar greiðslur þeirra til lífeyrisjóðsins hefðu engin áhrif á lífeyrisréttindi þeirra. Í svarbréfi ríkisbókhalds kom fram, að greiðslur úr ritlaunasjóði fari eftir reglum kjaranefndar og það sé því ekki í verkahring launaafgreiðslu ríkisbókhalds að taka afstöðu til erindis Félags prófessora. Formaður Félags prófessora ritaði einnig kjaranefnd 12. september 2002 vegna sama málefnis og mótmælti starfsaðferðum nefndarinnar um frádrátt vegna lífeyrissjóðsiðgjalda og tryggingagjalds. Svarbréf kjaranefndar liggur ekki fyrir.

Málsástæður og lagarök stefnanda.

Stefnandi byggir á því, að kjaranefnd hafi verið óheimilt að draga af launum hans launatengd gjöld við úthlutun til hans 1. september 2001. Frádrátturinn sé andstæður lögum og venjum  Stefndu beri sem atvinnurekendum að standa skil á öllum þeim gjöldum, sem tilgreind séu í stefnu undir 2. tölulið í aðalkröfu stefnanda. Hvorki í úrskurði kjaranefndar frá 2. júlí 1998, reglum um ritlaunasjóð frá 3. nóvember 1999 né verklagsreglum, dags. sama dag, sé að finna heimild til frá­dráttarins. Hlutverk kjaranefndar samkvæmt lögum nr. 120/1992 sé að ákveða laun og starfskjör, en alls ekki launatengd gjöld eða frádrátt þeirra af launum.  Auk þess liggi ekki fyrir lögformlegur úrskurður kjaranefndar um meðferð umræddra gjalda og því bresti nefndina heimild til að ákvarða um frádráttinn. Það verði ekki gert með tilkynningu í bréfum til einstakra prófessora, eins og átt hefur sér stað. Kjaranefnd geti heldur ekki tekið ákvarðanir, sem brjóti gegn skýlausum lagafyrirmælum um mótframlög atvinnurekenda í lífeyrissjóði, skil á tryggingagjaldi til ríkissjóðs og skil á öðrum launatengdum gjöldum, sem séu launamönnum og launagreiðslum til þeirra óviðkomandi. Ekki verði dregnar af launagreiðslum önnur gjöld en iðgjald launamanns til lífeyrissjóðs, og hugsanlega félagsgjald til viðkomandi stéttarfélags, en alls ekki mótframlag atvinnurekanda. Greiðslur úr ritlaunasjóði séu launagreiðslur fyrir vinnu í þágu stefnda, sem lúti ákveðnum afkastahvetjandi reglum. Þeim megi jafna við kjarasamning, enda hafi þær verið ákveðnar með úrskurði kjaranefndar, eins og önnur laun prófessora. Frádrátturinn sé því andstæður 11. gr., sbr. 8. gr. laga nr. 120/1992. Stefnandi bendir á í þessu sambandi, að launatengd gjöld hafi ekki verið dregin af úthlutuðum launum úr vinnumatssjóði, sem var fyrirrennari ritlaunasjóðs, en sama fyrirkomulag hljóti að eiga að gilda um báða sjóðina, enda báðum ætlað að greiða laun fyrir rannsóknarstörf prófessora.

Stefnandi byggir enn fremur á því, að frádráttur launatengdra gjalda sé andstæður 40. gr. stjórnarskrárinnar, sem leggi bann við því, að skattar séu lagðir á, nema með lögum. Þau lög, sem stefndi vísi til og byggi heimildir sínar á, varði skyldu atvinnurekanda til að innheimta og standa ríkinu skil á umræddum gjöldum, en snúi ekki að hinum almenna launþega. Frádráttur gjaldanna sé því löglaus af þeirri ástæðu, en feli einnig í sér brot á jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar, sem mæli svo fyrir, að allir skuli jafnir fyrir lögum, (65. gr. stj.skr.).

Þá telur stefnandi, að frádráttur vegna lífeyrisframlags stefnanda af úthlutun til hans brjóti í bága við umburðarbréf fjármálaráðuneytisins, dags. 10. febrúar 1998. Þar sé mælt svo fyrir, að ríkið greiði þetta framlag til LSR, en ekki starfsmenn þess.

Stefnandi byggir varakröfu sína á því, að prófessorar greiði lifeyrisiðgjöld af launum ýmist til A- eða B-deildar LSR. Lífeyrisréttur sjóðsfélaga í B-deild miðist alfarið við dagvinnulaun, þannig að iðgjaldagreiðslur af úthlutunum úr ritlauna­sjóðnum skapi engan rétt. Sjóðsfélagar í B-deild greiði lífeyrisframlag sitt einvörð­ungu af dagvinnulaunum og við þau laun miðist mótframlag atvinnurekanda.  Frádráttur lífeyrissjóðsframlags af úthlutun úr ritlaunasjóði skapi stefnanda engan viðbótarlífeyrisrétt, þar sem hann greiði til B-deildar sjóðsins og njóti svonefndrar 95 ára reglu.  Úthlutun til stefnanda úr sjóðnum sé launagreiðsla fyrir rannsóknir utan dagvinnu og umfram vinnuskyldu, sbr. V. kafla í úrskurði kjaranefndar frá 2. júlí 1998 og verklagsreglur, dags. 3. nóvember 1999. Frádráttur lífeyrissjóðsframlagsins og annarra launatengdra gjalda, sem talin séu upp í 2. tl. aðalkröfu, af umræddum úthlutunum séu því í alla staði ólögmætur og með honum séu úrskurðuð laun stefnanda skert heimildarlaust, og þannig hafi stefndu auðgast með ólögmætum hætti. Samkvæmt reglum ritlaunasjóðsins eigi allar greiðslur frá ríkissjóði að renna úr honum til prófessora.  Stefnandi bendir einnig á í þessu sambandi, að ekkert liggi fyrir um það, að afdregin iðgjöld til LSR hafi skilað sér þangað.

Málsástæður og lagarök stefnda ríkisins.

Stefndi ríkið (eftirleiðis ríkið) bendir á, að kjaranefnd hafi í úrskurði sínum frá 2. júlí 1998 ákveðið að setja á stofn sérstakan sjóð, ritlauna- og rannsóknasjóð prófessora, sem taka ætti við af vinnumatssjóðum viðkomandi háskóla. Nefndin hafi einnig ákveðið, hvernig standa skyldi að fjármögnun sjóðsins, þ.e. að ríkið greiddi til sjóðsins ákveðið hlutfall af launum prófessora, eins og nánar sé skilgreint í úrskurði nefndarinnar. Niðurlag 1. gr. verklagsreglna nefndarinnar frá 3. nóvember 1999 styðji þennan skilning, en þar segi, að úr sjóðnum renni allar greiðslur frá ríkissjóði samkvæmt þeirri reglu um fjármögnum, sem kveðið sé á um í úrskurði kjaranefndar. Skýra verði úrskurð kjaranefndar þannig, að kostnaður ríkissjóðs vegna ritlaunasjóðs eigi ekki að vera meiri en sem nemi fjármögnun sjóðsins, enda hafi kjaranefndin starfað eftir þeirri reglu. Þessi skilningur og sú framkvæmd, sem tíðkaðist um greiðslur úr vinnumatssjóði Félags háskólakennara, styðji einnig þessa túlkun. Eðlilegt sé að taka mið af þessu, þar sem sá sjóður sé fyrirmyndin að núverandi ritlaunasjóði prófessora. Í báðum tilvikum sé úthlutun úr sjóðunum til einstakra umsækjenda háð því fjármagni, sem sé til ráðstöfunar hverju sinni, og fjölda og rannsóknarafköstum umsækjenda.

Úthlutanir úr ritlaunasjóði og vinnumatssjóði  Háskóla Íslands teljist til launa, enda sé um greiðslur fyrir vinnuframlag að ræða. Því þurfi að standa skil á launatengdum gjöldum af þessum úthlutunum líkt og öðrum launum. Þau geti verið breytileg milli ára, eins og framlögð gögn beri með sér. Gjöldunum sé skipt í fjóra flokka, þ.e. lífeyrissjóðsframlag, tryggingagjald, mótframlag í séreignalífeyrissjóð og önnur launatengd gjöld. 

Um lífeyrissjóðsframlag stefnanda gildi ákvæði viðkomandi laga, sbr. 2. mgr. laga um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða nr. 139/1997.  Stefnandi sé í B-deild LSR og gildi ákvæði laga nr. 1/1997 með síðari breytingum, að því er hann varðar. Í 3. mgr. 23. gr. laganna sé kveðið á um iðgjald launagreiðanda til B-deildar sjóðsins, þ.e. 6% af föstum launum fyrir dagvinnu, orlofsuppbót og persónuuppbót. Til viðbótar þessu sé sjóðnum heimilt, samkvæmt 5. mgr. 33. gr. að taka við sérstöku iðgjaldi frá launagreiðanda jafnháu því sem svari iðgjaldi launagreiðanda til A-deildar, eins og það sé ákveðið í 4. mgr. 13. gr., sbr. og ákvæði til bráðabirgða, þ.e. 11,5% af öllum launum. Ákveðið hafi verið að nýta þessa heimild til greiðslu viðbótarframlags til B-deildar LSR, eins og sjá megi nánar í framlögðu umburðarbréfi fjármálaráðuneytisins nr. 1/1998.

Lög nr. 113/1990 með síðari breytingum gildi um tryggingagjald. Í 2. gr. sé kveðið á um hundraðshluta tryggingagjaldsins og um gjaldstofninn í III. kafla laganna.

Mótframlag í séreignalífeyrissjóð fari eftir ákvæði 4. mgr. 2. gr. áðurnefndra laga um tryggingagjald, sbr. 1. gr. laga nr. 148/1999. Þar sé kveðið á um lögbundið 10% mótframlag vinnuveitanda af framlagi starfsmanns í séreignasjóð, sem dragast skuli frá tryggingaiðgjaldinu. Þá hefi verið samið um framlög launagreiðanda til viðbótar því lögbundna. Kjaranefnd hafi ákvarðað sams konar viðbótarframlög, sbr. kafla 5 í reglum nefndarinnar frá 27. febrúar 2001.

Önnur launatengd gjöld séu þau, sem samið hafi verið um í kjarasamningum eða ákvörðuð af Kjaradómi eða kjarnefnd, s.s. orlofssjóðsgjald, sjúkrasjóðsgjald, starfsmenntunarsjóðsgjald o.fl.  Sjá megi af framlögðum launayfirlitum, að þessi gjöld séu reiknuð í einu lagi sem tiltekin hundraðshluti af launum.

Í tilefni þess, að stefnandi skorar á ríkið að upplýsa um skil á afdregnum gjöldum, er því haldið fram af ríkisins hálfu, að öllum afdregnum gjöldum hafi verið skilað til réttra viðtakenda, bæði að því er varðar lífeyrisiðgjöld og önnur gjöld.

Ríkið bendir á, að því er varðar varakröfu stefnanda, að fjárhæðir iðgjalds­greiðslna hafi ekki bein áhrif á ávinnslu lífeyrisréttinda í B-deild LSR.  Áunnin réttindi miðist við starfshlutfall og mánaðafjölda í starfi.  Fyrir hvert ár í fullu starfi ávinnist 2% og samanlagt hlutfall iðgjaldsgreiðslutímans skapi rétt til lífeyris­greiðslna, sem oftast miðist við áunnið hlutfall af lokalaunum viðkomandi starfsmanns og þeim breytingum, sem þau síðar taka. Þannig sé lítið samhengi milli greiddra iðgjalda og lífeyrisgreiðslna. Allt öðru máli gegni um þá starfsmenn, sem greiði iðgjöld til A-deildar. Þar miðist lífeyrisréttindi við greidd iðgjöld.

Ríkið bendir á, að kjaranefnd hafi vald til að ákveða framlög úr ritlaunasjóði. Í úthlutun til stefnanda hafi komið skýrt fram, að frá úthlutaðri greiðslu skyldi draga öll launatengd gjöld, þar á meðal tryggingagjald og framlag ríkisins í lífeyrissjóð. Þessi ákvörðun hafi verið lögmæt í alla staði og innan valdheimilda nefndarinnar. Jafnræðis hafi verið gætt og úthlutunin byggst á því fjármagni, sem sjóðurinn hafði til ráðstöfunar. Stefnandi hafi í raun fengið meira en honum bar, þar sem mistök hafi átt sér stað og frádráttur launatengdra gjalda í tilviki stefnanda verið lægri en lög hafi staðið til. 

Ríkið telur því með hliðsjón af framansögðu, að sýkna beri það af öllum dómkröfum stefnanda. Stefnandi verði að sæta því sem aðrir í hans sporum, að fé til úthlutunar úr ritlaunasjóði verði einungis sótt í sjóðinn sjálfan.  Sjóðurinn verði algjörlega að standa undir sér sjálfur, hvað varði rétthafagreiðslur og óhjákvæmilegar launatengdar greiðslur, sem fylgja þeim. Fyrirkomulagið geri ekki ráð fyrir því, að ríkið greiði umfram umsamin framlög, t.d. frekari framlög til LSR.  Stefnandi eigi því ekki kröfu til frekari greiðslna úr sjóðnum og því beri að sýkna stefnda ríkið.

Málsástæður og lagarök stefnda Háskóla Íslands

Stefndi Háskóli Íslands (hér eftir háskólinn) byggir sýknukröfu sína á því, að ákvörðun um stofnun ritlaunasjóðs og úthlutanir úr honum falli alfarið innan valdheimilda kjaranefnda. Framlög á fjárlögum til sjóðsins séu á sjálfstæðum lið, sem tilheyri ekki háskólanum.  Ákvörðun um frádrátt launatengdra gjalda við úthlutanir úr sjóðnum, sé tekin af kjaranefnd. Frádrátturinn reiknist sjálfvirkt í launakerfi ríkisins og skil gjaldanna sé í höndum starfsmanna fjármálaráðuneytisins. Starfsmenn háskólans fái bindandi fyrirmæli frá kjaranefnd um framkvæmd greiðslna úr ritlaunasjóði og hafi engin áhrif á fyrirkomulag þeirra.

Háskólinn byggir sýknukröfu sína á því, að kröfum stefnanda sé ranglega að honum beint, sbr. 16. gr. laga nr. 91/1991, bæði að því er varðar aðal- og varakröfu hans.

Háskólinn vísar til málsástæðna og lagaraka ríkisins, verði litið svo á, að sýknukrafa hans á grundvelli aðildarskorts fái ekki staðist.

Niðurstaða:

Ritlauna- og rannsóknasjóður prófessora var settur á stofn með úrskurði kjaranefndar, sem kveðinn var upp 2. júlí 1998, og skyldi taka til starfa 1. janúar 1999. Þá var einnig ákveðið, að ríkissjóður skyldi leggja sjóðnum til fé, sem nema skyldi tilgreindu hlutfalli af launum prófessora. Þar segir enn fremur, að prófessorar geti sótt um greiðslur úr sjóðum fyrir nýsköpun og árangur í rannsóknum og að kjaranefnd muni setja reglur um sjóðinn, sbr. 6. kafla í úrskurðarorðum kjaranefndar, sem áður er getið.  Kjaranefnd ákvað síðan á fundi 3. nóvember 1999, hvernig greiðslum úr sjóðnum skyldi háttað. Í 1. gr. þeirra reglna segir, að allar greiðslur frá ríkissjóði skuli renna úr sjóðnum. Greiðslur úr sjóðnum takmarkast því við það fé, sem ríkissjóður leggur sjóðnum til hverju sinni og ákveðið er í fjárlögum sem afmarkaður útgjaldaliður, eftir því sem næst verður komist. Greiðslur til umsækjenda ráðast því af ráðstöfunarfé sjóðsins á hverjum tíma, fjölda umsókna og starfsárangri umsækjanda.

Lögbundið verkefni kjaranefndar er að ákveða laun og starfskjör þeirra ríkis­starfsmanna, sem getið er um í 2. mgr. 8. gr. laga nr. 120/1992 með síðari breytingum. Þær ákvarðanir nefndarinnar, sem hafa í för með sér greiðsluskyldu fyrir ríkissjóð, hafa verið teknar með formlegum hætti í formi úrskurða.

Úrskurður kjaranefndar frá 2. júlí 1998, sem hér er til umfjöllunar, tók ákvörðun um framlag ríkissjóðs til ritlauna og rannsóknasjóðs prófessora. Greiðsluskylda stefnda ríkisins takmarkast því, að mati dómsins, af þeirri ákvörðun, enda hefur kjaranefnd ekki breytt þeirri afstöðu sinni, þrátt fyrir að hafa fellt úrskurð um launa­kjör prófessora með úrskurði uppkveðnum 11. desember 2001, eftir að deilur þær upphófust, sem mál þetta varðar.

Þau launatengdu gjöld, sem stefnanda var gert að greiða, og mál þetta fjallar um, eru lögbundin. Launagreiðanda ber að standa rétthöfum skil á þessum gjöldum. Framlög úr ritlaunasjóði eru laun fyrir sérgreind störf prófessora, sem kjaranefnd  úthlutar til prófessora. Kjaranefnd var því skylt að sjá til þess, að launatengdum gjöldum væri skilað til lögmæltra viðtakenda af þeim fjármunum, sem hún úthlutaði sem launum og nam árlegu ráðstöfunarfé hennar.  Nefndin valdi það fyrirkomulag að úthluta til umsækjenda öllu því fé, sem hún hafði yfir að ráða og draga síðan frá launatengd gjöld, í stað þess að úthluta aðeins því fé, sem til ráðstöfunar var eftir greiðslu launatengdra gjalda hverrar einstakrar úthlutunar. Sú aðferð hefur ekki áhrif á lögmæti ákvörðunar kjaranefndar.

Með vísan til framangreindra sjónarmiða ber að sýkna stefnda íslenska ríkið af öllum kröfum stefnanda.

Stefndi Háskóli Íslands byggir sýknukröfu sína á því, að úthlutun úr ritlaunasjóði sé alfarið á valdsviði kjaranefndar og hann hafi engin áhrif á það, hvernig úthlutunum sé háttað. Kjaranefnd hafi ein ákveðið úthlutunarreglur og hvernig að úthlutun skuli staðið.

Fallist er á það, að stefndi Háskóli Íslands geti enga aðild átt að þessu máli, þar sem hann verði að hlýta fyrirmælum kjaranefndar um úthlutun úr ritlaunasjóði og komi þar hvergi að.

Því ber að sýkna Háskóla Íslands af kröfum stefnanda á hendur honum.

Rétt þykir með vísan til 3. tl. 130. gr. laga nr. 91/1991 að málsaðilar beri hver um sig kostnað af málinu.

Skúli J. Pálmason héraðsdómari kveður upp þennan dóm.

D Ó M S O R Ð

Stefndu, íslenska ríkið og Háskóli Íslands, eru sýknuð af kröfum stefnanda, Júlíusar Sólness.

Málskostnaður fellur niður.