Þriðjudaginn 17. febrúar 2015.
Nr. 91/2015.	Glitnir hf. (Steinunn Guðbjartsdóttir hrl.) gegn Tryggingarsjóði innstæðueigenda og fjárfesta (Arnar Þór Stefánsson hrl.)

Kærumál. Innstæða. Ábyrgð.

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms þar sem kröfu sem T lýsti við slit G hf. var skipað í réttindaröð sem almennri kröfu samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. G hf. hafði gefið út ábyrgðaryfirlýsingu 31. mars 2008 tilhanda T á grundvelli þágildandi 2. mgr. 6. gr. laga nr. 89/1999 um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta. Í niðurstöðu Hæstaréttar kom fram að G hf. hefði ekki fært nein haldbær rök fyrir þeirri staðhæfingu að álit Fjármálaeftirlitsins 27. október 2008, um að L hf. hafi 6. október sama ár ekki verið fær um að endurgreiða eigendum andvirði tryggðra innstæðna þeirra hjá þeim banka, hafi verið áfátt þannig að ekki yrði á því byggt.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þorgeir Örlygsson og Benedikt Bogason og Ingveldur Einarsdóttir settur hæstaréttardómari.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 28. janúar 2015 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 3. febrúar sama ár. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 16. janúar 2015 þar sem krafa varnaraðila að fjárhæð 1.140.771.545 krónur var viðurkennd við slit sóknaraðila í réttindaröð samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Kæruheimild er í 1. mgr. 179. gr. sömu laga. Sóknaraðili krefst þess að kröfu varnaraðila verði hafnað. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

Í 2. mgr. 6. gr. laga nr. 98/1999 um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta, eins og lögin voru orðuð haustið 2008, sagði: „Nái heildareign deildarinnar samt ekki tilskildu lágmarki skal hver viðskiptabanki og sparisjóður leggja fram ábyrgðaryfirlýsingu. Í yfirlýsingunni skal hver viðskiptabanki og sparisjóður ábyrgjast að hann muni inna af hendi sérstaka greiðslu til deildarinnar þegar henni ber að endurgreiða innstæður skv. III. kafla í einhverjum viðskiptabanka eða sparisjóði sem aðild á að sjóðnum.“ Á þessum grundvelli gaf sóknaraðili út ábyrgðaryfirlýsingu þá sem um ræðir í málinu. Sóknaraðili hefur engin haldbær rök fært fram fyrir þeirri staðhæfingu að áliti Fjármálaeftirlitsins 27. október 2008, um að Landsbanki Íslands hf. hafi 6. október sama ár ekki verið fær um að endurgreiða eigendum andvirði tryggðra innstæðna þeirra hjá þeim banka, hafi verið áfátt þannig að ekki verði á því byggt. Samkvæmt þessu en að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sóknaraðili, Glitnir hf., greiði varnaraðila, Tryggingarsjóði innstæðueigenda og fjárfesta, 650.000 krónur í kærumálskostnað.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 16. janúar 2015.

                Þetta mál, sem barst dóminum, 8. febrúar 2013, með bréfi slitastjórnar Glitnis hf., var þingfest 19. febrúar það ár og tekið til úrskurðar 21. nóvember 2014.

                Sóknaraðili, Tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta, kt. [...], Borg­ar­túni 35, Reykjavík, krefst þess aðallega að viðurkennt verði með dómi að krafa hans, að fjárhæð 1.310.675.851 kr., auðkennd nr. CL20091127-5326 í kröfuskrá varn­ar­aðila, njóti stöðu sem forgangskrafa, samkvæmt 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrotaskipti o.fl., við slit varnaraðila. Þá krefst sóknaraðili þess að krafa um drátt­ar­vexti af kröfunni, samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verð­trygg­ingu frá 23. apríl 2009 til greiðsludags, verði viðurkennd sem eftirstæð krafa sam­kvæmt 114. gr. laga nr. 21/1991.

                Til vara krefst sóknaraðili þess að viðurkennt verði með dómi að krafa hans, að fjár­hæð 1.310.675.851 kr., auðkennd nr. CL20091127-5326 í kröfuskrá varnar­aðila, njóti stöðu sem forgangskrafa, samkvæmt 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl., við slit varnaraðila að fram komnu því skilyrði að sókn­ar­aðili greiði eig­endum innlána varnaraðila andvirði innstæðna þeirra, hvort sem er í heild eða að hluta, í samræmi við 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 um inn­stæðu­trygg­ingar og trygg­inga­kerfi fyrir fjárfesta. Þá krefst sóknaraðili þess að krafa um drátt­ar­vexti af kröf­unni, sam­kvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verð­trygg­ingu frá 23. apríl 2009 til greiðsludags, verði viðurkennd sem eftirstæð krafa sam­kvæmt 114. gr. laga nr. 21/1991.

                Til þrautavara krefst sóknaraðili þess að viðurkennt verði með dómi að krafa hans, að fjárhæð 1.310.675.851 kr., auðkennd nr. CL20091127-5326 í kröfuskrá varn­ar­aðila, njóti stöðu sem almenn krafa, samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl., við slit varnaraðila. Þá krefst sóknaraðili þess að krafa um drátt­ar­vexti af kröfunni, samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verð­trygg­ingu frá 23. apríl 2009 til greiðsludags, verði viðurkennd sem eftirstæð krafa sam­kvæmt 114. gr. laga nr. 21/1991.

                Til þrautaþrautavara er þess krafist að viðurkennt verði með dómi að krafa sókn­ar­aðila, að fjárhæð 1.310.675.851 kr., auðkennd nr. CL20091127-5326 í kröfu­skrá varnaraðila, njóti stöðu sem almenn krafa samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. við slit varnaraðila að fram komnu því skil­yrði að sókn­ar­aðili greiði eigendum innlána varnaraðila andvirði innstæðna þeirra, hvort sem er í heild eða að hluta, í samræmi við 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 um inn­stæðu­trygg­ingar og trygg­ingakerfi fyrir fjárfesta. Þá krefst sóknaraðili þess að krafa um drátt­ar­vexti af kröf­unni, samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verð­trygg­ingu frá 23. apríl 2009 til greiðsludags, verði viðurkennd sem eftirstæð krafa sam­kvæmt 114. gr. laga nr. 21/1991.

                Hvernig svo sem mál þetta fer krefst sóknaraðili málskostnaðar að skaðlausu úr hendi varn­ar­aðila.

                Varnaraðili, Glitnir hf., kt. [...], Sóltúni 26, Reykjavík, krefst þess aðal­lega að stað­fest verði sú afstaða slitastjórnar að hafna kröfu sóknaraðila, að fjár­hæð 1.310.675.851 kr., nr. CL20091127-5326 í kröfuskrá varnaraðila.

                Til vara krefst varnaraðili þess að kröfu sóknaraðila að fjárhæð 1.310.675.851 kr., nr. CL20091127-5326, verði hafnað að svo stöddu.

                Til þrautarvara krefst hann þess, verði fallist á kröfu sóknaraðila, að hún teljist til almennrar kröfu skv. 113. gr. laga nr. 21/1991.

                Í öllum tilvikum krefst varnaraðili málskostnaðar úr hendi sóknaraðila að skað­lausu að viðbættum virðisaukaskatti.

Málavextir

                Sóknaraðili er sjálfseignarstofnun um tryggingarsjóð sem veitir meðal annars inn­stæðueigendum lágmarksvernd gegn greiðsluerfiðleikum aðildarfyrirtækja sjóðs­ins, sbr. 1. og 2. gr. laga nr. 98/1999 um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjár­festa. Glitnir banki hf. var eitt aðildarfyrirtækja sjóðsins, sbr. 3. gr. lag­anna, áður en hann var tekinn til slitameðferðar.

                Að sögn sóknaraðila bar aðilum sjóðsins, þar á meðal bankanum, samkvæmt þágild­andi 1. mgr. 6. gr. laganna, að greiða árlega gjald í innstæðudeild sóknaraðila. Heild­ar­fjárhæð gjaldsins nam 0,15% af meðaltali tryggðra innstæðna í bank­anum á næst­liðnu ári. Samkvæmt 2. mgr. 6. gr. bar aðildarfyrirtækjum sóknaraðila, þar á meðal Glitni banka, að leggja fram sér­staka ábyrgð­ar­yfirlýsingu næði heildareign inn­stæðu­deildar sjóðsins ekki tilskildu lág­marki. Bankinn gaf slíka ábyrgð út 31. mars 2008 að heildarfjárhæð 1.140.771.545 kr. sem þó takmarkaðist árlega við einn tíunda hluta (10%) af lágmarksstærð sóknaraðila, væri sú fjárhæð lægri.

                Vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði haustið 2008 setti Alþingi lög nr. 125/2008, sem tóku gildi 7. október 2008. Með þeim var meðal annars breytt lögum nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki og Fjármálaeftirlitinu veitt heimild til sérstakra ráð­staf­ana teldi það þörf á vegna sérstakra aðstæðna eða atvika, í því skyni að takmarka tjón eða hættu á tjóni á fjár­mála­markaði.

                Í samræmi við þessa nýfengnu heimild skipaði Fjármálaeftirlitið Glitni banka hf. skila­nefnd, 7. október 2008. Með ákvörðun eftir­lits­ins, 14. október 2008, voru til­teknar eignir og skuldir bankans færðar til nýstofnaðs banka sem þá hét Nýi Glitnir banki hf. en heitir nú Íslands­banki hf. Meðal þess sem var ekki fært til nýja bank­ans voru erlendar innstæður, svonefnd heildsöluinnlán og peninga­mark­aðs­lán.

                Fjármálaeftirlitið birti, 4. nóvember 2008, það álit sitt að mánuði áður, 3. októ­ber 2008, hafi Glitnir banki hf. ekki verið fær um að greiða innstæðueigendum and­virði inn­stæðna þeirra í bankanum. Með álit­inu stofnaðist skylda sóknaraðila til þess að greiða öllum inn­stæðu­eig­endum Glitnis banka úr innstæðudeild sinni andvirði inn­stæðu þeirra, sbr. 1. mgr. 9. gr. laga nr. 98/1999. Fjármálaeftirlitið gaf út sambærilegt álit, 27. október 2008, vegna Landsbanka Íslands og 30. október 2008 vegna Kaup­þings banka hf. Þar sem greiðslu­skylda sóknaraðila gagnvart þeim sem áttu tryggðar inn­stæður í Landsbanka Íslands hafi stofnast fyrr en gagnvart þeim sem áttu inn­stæður í Kaupþingi og Glitni banka taldi sóknaraðili sér bera að greiða inn­stæðu­eig­endum Lands­bankans (nú LBI) þá fjár­muni og aðrar eignir sem voru í sjóðnum þann dag sem FME gaf út álit um greiðslugetu þess banka. Þetta kemur fram í ákvörðun stjórnar sókn­ar­aðila, 8. sept­em­ber 2011, þar sem fjallað er um greiðslu úr inn­stæðu­deild sókn­ar­aðila í kjöl­far hruns íslensku bank­­anna haustið 2008 og síðar.

                Sóknaraðili tiltekur ýmis atvik sem hafi orðið til þess að greiðsla hans til inn­stæðu­eigenda LBI hafi tafist. Í fyrsta lagi framlengdi viðskiptaráðherra þrisvar sinnum frest sóknaraðila til að greiða innstæðueigendum, vegna sérstakra aðstæðna, sbr. 4. mgr. 7. gr. reglu­gerðar nr. 120/2000 um innstæðutryggingar og trygg­inga­kerfi fyrir fjár­festa, með síð­ari breytingum. Í öðru lagi fóru fram viðræður íslenskra, hollenskra og breskra yfirvalda um svokallaða Icesave-samn­inga sem voru felldir með þjóðar­atkvæða­greiðslu 9. apríl 2011. Í þriðja lagi hafi inn­stæðu­eig­endur LBI ekki viljað taka við greiðslum sóknaraðila vegna ágreinings um aðferðir sókn­ar­aðila við útgreiðslu og þau skil­yrði sem sóknaraðili hafi sett. Viðræður standi enn yfir milli sókn­ar­aðila og kröfu­hafa um framkvæmd við útgreiðslu. Kröfuhafar hafi hins vegar ekki gefið í skyn að þeir muni falla frá kröfum sínum á hendur sóknar­aðila og því geri sóknaraðili ráð fyrir að hann þurfi að inna greiðsluna af hendi fyrr eða síðar.

                Sóknaraðili bendir á að fyrir liggi það mat slitastjórnar LBI hf. að allar for­gangs­kröfur við slit LBI hf. fáist að fullu greiddar. Jafnframt liggi fyrir að endur­greiðslu for­gangs­krafna muni ekki ljúka fyrr en á árinu 2017. Mat slitastjórnar sé háð ýmsum óvissu­þáttum og brugðið geti til beggja vona um að fjármunir LBI hf. nægi að end­ingu til að greiða for­gangs­kröfu­höfum að fullu. Jafnframt sé ljóst að tals­verður tími líði þar til loka­greiðsla vegna slita LBI hf. verði innt af hendi. Yfir­gnæf­andi líkur séu þannig á því að sóknaraðili muni þurfa að greiða kröfuhöfum LBI hf. alla þá fjár­muni sem séu í sjóðum sókn­ar­aðila og að þær eignir nægi ekki til að greiða að fullu þær kröfur sem á sókn­ar­aðila standi. Hvernig sem á málið sé litið hafi sóknar­aðila verið skylt og nauð­syn­legt að krefja aðildarfyrirtæki sín um greiðslu iðgjalda árið 2009 í samræmi við þau lög sem þá giltu og miðað við að ekkert fé væri í inn­stæðu­deild sókn­ar­aðila.

                Mikil óvissa hafi ríkt um uppgjör milli Glitnis banka og Nýja Glitnis banka hf. (nú Íslandsbanka hf.) fyrstu mánuðina eftir hrun þess fyrrnefnda, það er óvissa um hvaða eignir hefðu verið færðar yfir til hins nýja banka og hverjar ekki. Meðal annars vegna þessa hafi sóknaraðili ritað Nýja Glitni banka hf. bréf, 15. janúar 2009, og krafist þess að sá banki greiddi ábyrgðina. Síðar hafi komið í ljós að ábyrgðin hvíldi enn á varn­ar­aðila enda sé hún skuldbinding samkvæmt ábyrgðar­yfir­lýs­ingu sem var ekki til­greind í ákvörðun Fjár­mála­eftir­lits­ins meðal þeirra sem hefðu flust til Íslands­banka hf. Umrætt bréf breyti því ekki neinu um rétt sóknaraðila sem skýrt verði ráðinn af kröfu­lýsingu hans. Önnur túlkun myndi stríða gegn þeirri meginreglu gjald­þrota­laga að kröfu­hafar fylgi rétt­indum sínum eftir með kröfulýsingu.

                Héraðsdómur Reykjavíkur skipaði Glitni banka slitastjórn, 12. maí 2009, á grund­velli laga nr. 161/2002, sbr. og lög nr. 44/2009 um breytingar á lögum um fjár­mála­fyrirtæki. Með auglýsingu í Lögbirtingablaðinu, 26. maí 2009, var lýst eftir kröfum við slit varnaraðila og rann kröfulýsingafrestur út 26. nóvember 2009.

                Sóknaraðili lýsti kröfu við slit varnaraðila, 24. nóvember 2009. Krafan var vegna þessarar ábyrgðartryggingar varnaraðila frá 31. mars 2008 og nam höfuðstóll hennar 1.140.771.545 kr. en hún nam samtals 1.434.789.798 kr. með áföllnum kostn­aði og drátt­ar­vöxtum. Henni var lýst á grundvelli 112. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl. Fjárhæð kröfunnar var byggð á fjárhæð ábyrgðaryfirlýsingarinnar en lög­bundin lágmarksstærð sóknaraðila um áramót 2007 og 2008 var 16.915.955.000 kr. Sókn­ar­aðili bendir á að sú takmörkun að ábyrgðin yrði ekki hærri en 10% af lág­marks­stærð sóknaraðila eigi því ekki við enda sé sú fjárhæð hærri en fjárhæð ábyrgð­ar­trygg­ingar­innar.

                Með bréfi, 2. apríl 2011, hafnaði varnaraðili framangreindri kröfu meðal ann­ars með vísan til þess að gögn vantaði til stuðnings henni auk þess sem hún var ekki talin eiga rétt á sér. Sóknaraðili mótmælti afstöðu varnaraðila til kröfunnar með bréfi 14. apríl 2011. Ekki tókst að jafna ágreininginn á fundi 31. janúar 2013 og var því ákveðið að vísa málinu til dóms.

                Sóknaraðili hefur nú fallið frá kröfu um kostnað fallinn til og með 22. apríl 2009 að fjárhæð 55.804.830 kr. og kröfu um innheimtuþóknun að fjárhæð 68.309.117 kr. sem krafa var gerð um í kröfulýsingu. Af fjárkröfu sóknaraðila stendur eftir höfuð­stóll að fjárhæð 1.140.771.546 kr. og dráttarvextir samkvæmt III. kafla laga nr. 38/2001 frá 4. nóv­em­ber 2008 til og með 22. apríl 2009 að fjárhæð 169.904.306 kr.

Málsástæður og lagarök sóknaraðila

Aðalkrafa

                Sóknaraðili byggir fjárkröfu sína á ábyrgðaryfirlýsingu sem Glitnir banki hf. gaf út, 31. mars 2008, að höfuðstólsfjárhæð 1.140.771.545 kr. Með henni hafi bankinn lýst yfir því að hann ábyrgðist greiðslu til innstæðudeildar sóknar­aðila ef og þegar sókn­ar­aðila bæri að endurgreiða innstæður, samkvæmt III. kafla laga nr. 98/1999 um inn­stæðu­tryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta, í einhverjum við­skipta­banka eða spari­sjóði sem eigi aðild að sóknar­aðila og heild­ar­eign deildarinnar sé lægri en lög­boðin lágmarksfjárhæð. Ábyrgðin takmarkist við fram­an­greinda fjárhæð og hafi jafn­framt takmarkast árlega við einn tíunda af lágmarksstærð sókn­ar­aðila, reyndist sú fjár­hæð lægri. Ábyrgðin skyldi gilda þar til innstæðudeild sókn­ar­aðila hefði náð lögboðnu lág­marki sam­kvæmt þágildandi 1. mgr. 6. gr. laga nr. 98/1999 og fjár­hæð hennar skyldi jafnframt lækka vegna iðgjalda sem varnaraðili kynni að greiða síðar.

                Samkvæmt 1. mgr. 9. gr. laganna hafi greiðsluskylda sóknaraðila orðið virk þegar Fjár­mála­eftir­litið gaf út álit þess efnis, 27. október 2008, að LBI hf. væri ófær um að inna af hendi greiðslu. Á þeim degi hafi orðið ljóst að sóknaraðila bæri að end­ur­greiða inn­stæður sam­kvæmt III. kafla laga nr. 98/1999 vegna LBI hf. og skilyrði ábyrgð­ar­yfir­lýs­ing­ar­innar og laga nr. 98/1999 því fullnægt að því leyti. Sóknaraðili áréttar að hvorki ábyrgðar­yfir­lýs­ingin né lög nr. 98/1999 geri ráð fyrir því að sóknar­aðili þurfi fyrst að greiða inn­stæðu­eigendum það sem þeim ber áður en hann geti krafið varnar­aðila um greiðslur sam­kvæmt ábyrgðaryfirlýsingunni.

                Því skilyrði að aðildarfyrirtæki yrði aldrei krafið um hærri greiðslu en sem næmi einum tíunda af lágmarksstærð sjóðsins, væri hún lægri, sé jafnframt fullnægt. Fyrir umrætt tímabil hafi heildareign inn­stæðu­deildar sókn­ar­aðila ekki mátt vera lægri en 16.915.955.000 kr. Því til stuðnings vísar sóknar­aðili til fram lagðs skjals, „Inn­greiðslu­þörf TIF vegna 2007“, sem unnið hafi verið af endur­skoð­endum sókn­ar­aðila, KPMG. Sú takmörkun að ábyrgðin verði ekki hærri en 10% af lág­marks­stærð sókn­ar­aðila eigi því ekki við enda sé sú fjárhæð hærri en fjár­hæð ábyrgð­ar­trygg­ing­ar­innar sem nam 1.140.771.545 kr. Því reyni ekki á þessa tak­mörkun og af þeim sökum beri varn­ar­aðila að standa sóknaraðila skil á allri fjár­hæð ábyrgðar­yfir­lýs­ing­ar­innar.

                Fyrir liggi að greiðsluskylda sóknaraðila hafi orðið virk í október 2008 en á þeim tíma hafi iðgjöld verið innheimt árlega með greiðslum sem inntar skyldu af hendi fyrir 1. mars ár hvert. Það hafi því ekki komið til frekari iðgjaldagreiðslna til sókn­ar­aðila þegar greiðsluskyldan varð virk. Því sé óumdeilanlegt að innstæðudeild sókn­ar­aðila hafi ekki getað náð tilskildu lágmarki síðar á árinu 2008. Alkunna sé að innlán í útibúum LBI hf. erlendis hafi aukist mikið á árinu 2008. Þessu til stað­fest­ingar vísar sóknaraðili til skjalsins „Inngreiðsluþörf TIF vegna 2008“.

                Sóknaraðili telur ótvírætt að öll skilyrði sem fram koma í ábyrgðar­yfir­lýs­ing­unni og í lögum nr. 98/1999 séu uppfyllt og því beri varnaraðila að sam­þykkja kröf­una með þeirri fjárhæð sem lýst er.

                Sóknaraðili byggir á því að krafa hans um greiðslu samkvæmt ábyrgðar­yfir­lýs­ing­unni njóti rétthæðar sem forgangskrafa, samkvæmt 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999, sbr. 9. gr. laga nr. 125/2008. Í orða­lagi 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 séu ekki settar sérstakar tak­mark­anir við því hvers eðlis þær kröfur eru sem njóta eigi stöðu sem forgangskröfur. Í athuga­semdum við 9. gr. frumvarps, er varð að lögum nr. 125/2008, segi að kröfur vegna innstæðna njóti fram­an­greindrar rétthæðar en sú takmörkun komi ekki fram í laga­ákvæðinu sjálfu. Þess utan byggi sóknaraðili á því að í þessu máli geri hann kröfur vegna innstæðna enda tengist ábyrðaryfirlýsingin inn­stæðum órjúfan­legum böndum.

                Þá krefst sóknaraðili dráttarvaxta af höfuðstól kröfunnar frá 4. nóvember 2008 til greiðsludags og vísar því til stuðnings til III. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verð­trygg­ingu. Þess sé jafnframt krafist að dráttarvextir frá 4. nóvember 2008 til og með 22. apríl 2009 að fjárhæð 169.904.306 kr. njóti sömu stöðu og höfuðstóll kröf­unnar, eða sem for­gangs­krafa, sbr. 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 og 3. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002. Vöxtum eftir 22. apríl 2009 hafi verið lýst sem eftirstæðum kröfum sbr. 1. tölulið 114. gr. laga nr. 21/1991.

Varakrafa

                Fallist dómurinn ekki á að varnaraðila beri að greiða samkvæmt ábyrgðar­yfir­lýs­ingunni óháð því hvort sóknaraðili hafi áður greitt innstæðueigendum byggir sókn­ar­aðili á því að hann hafi lögvarða hagsmuni af viðurkenningu á kröfunni með því skilyrði að til greiðslu komi síðar. Að öðru leyti vísar hann til rökstuðnings fyrir aðal­kröfu.

Þrautavarakrafa og þrautaþrautavarakrafa

                Fallist dómurinn ekki á að krafa sóknaraðila í aðal- eða varakröfu skuli njóta rétt­hæðar samkvæmt 112. gr. laga nr. 21/1991 byggir sóknaraðili á því að fjárkrafa hans njóti stöðu almennrar kröfu í kröfuröð samkvæmt 113. gr. sömu laga. Hann byggir á því að greiðsluskylda varn­ar­aðila hafi stofnast við útgáfu álits Fjár­mála­eftir­lits­ins, 27. október 2008, og ekki verði gert að skilyrði að sóknaraðili hafi greitt inn­stæðu­eig­endum bætur áður en hann geti krafið varnaraðila um greiðslur samkvæmt ábyrgð­ar­yfir­lýs­ingunni. Telji dóm­ur­inn hins vegar að slíkt skilyrði felist í ábyrgðar­yfir­lýs­ing­unni krefjist sóknaraðili þess í öllu falli að rétthæð verði viðurkennd með því skil­yrði að til greiðslu komi síðar. Hann vísar til rökstuðnings fyrir aðal- og varakröfu um fram­an­greint eftir því sem við getur átt.

                Til stuðnings kröfum sínum vísar sóknaraðili til laga nr. 98/1999 um inn­stæðu­trygg­ingar og trygg­inga­kerfi fyrir fjárfesta, einkum ákvæða 6., 9. og 10. gr. laganna, reglu­gerðar nr. 120/2000 um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta, með síðari breyt­ingum, laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., laga nr. 161/2002 um fjár­mála­fyrir­tæki, og til almennra reglna eignar-, samninga- og kröfu­réttar. Krafa hans um máls­kostnað styðst við XXI. kafla laga nr. 91/1991 um með­ferð einkamála, sbr. einkum 1. mgr. 130. gr. laganna.

Málsástæður varnaraðila

                Varnaraðili mótmælir öllum málsástæðum og lagarökum sóknaraðila. Hann hafnar því að á honum hvíli greiðsluskylda gagnvart sóknaraðila. Sóknar­aðili hafi ekki sýnt fram á að skilyrði greiðsluskyldu skv. lögum nr. 98/1999 séu komin fram og þar með ekki hvort skylda til greiðslu samkvæmt ábyrgðar­yfir­lýs­ing­unni sé orðin virk. Þess vegna eigi fjárkrafa hans ekki rétt á sér.

i. Greiðsluskylda ekki virk samkvæmt lögum nr. 98/1999

                Eins og segi í 9. gr. laga nr. 98/1999, sé sóknaraðila skylt að greiða við­skipta­vini aðildarfyrirtækis andvirði innstæðu þegar fyrir liggi það álit Fjár­mála­eftir­lits­ins að aðildarfyrirtækið sé ekki fært um að greiða andvirði inn­stæðu sem við­skipta­vinur hafi krafið það um endurgreiðslu eða skil á í sam­ræmi við þá skilmála er gilda.

                Varnaraðili telji nokkur atriði koma í veg fyrir að greiðsluskylda sóknaraðila sé orðin virk, verði hún yfirhöfuð talin fyrir hendi. Fyrir það fyrsta hafi sóknaraðili ekki sýnt fram á hvaða viðskiptavinir hafi krafist endurgreiðslu og þar af leiðandi ekki heldur hvort, hafi einhver krafist endurgreiðslu, hann sé viðskiptavinur í skilningi 9. gr. lag­anna. Þótt sýnt yrði fram á það, hafi sóknaraðili að sama skapi ekki sýnt fram á að sá tími sé kominn að honum beri að greiða viðkomandi viðskiptavini. Sókn­ar­aðili til­taki raunar sjálfur að innstæðueigendur LBI hf. hafi ekki viljað taka við greiðslum sókn­ar­aðila vegna ágreinings um aðferðir sóknaraðila við útgreiðslu og þau skilyrði sem sóknaraðili hefur sett. Jafnframt segi sóknaraðili að við­ræður standi enn yfir milli sókn­ar­aðila og kröfuhafa um framkvæmd við útgreiðslu. Varnaraðili telji það ófull­nægj­andi að sóknaraðili útskýri ekki að einhverju marki hvers vegna inn­stæðu­eig­endur LBI hf. hafi ekki viljað taka við greiðslum og hvert sé efni ágrein­ings þeirra og sókn­ar­aðila.

                Varnaraðili byggi aðallega á því að hafna beri kröfunni þar sem skilyrði þágild­andi 2. mgr. 6. gr. laga nr. 98/1999 sé ekki fullnægt en þar segi að í ábyrgðar­yfir­lýsingunni skal hver viðskiptabanki og sparisjóður ábyrgjast að hann muni inna af hendi sérstaka greiðslu til deildarinnar þegar henni ber að endurgreiða innstæður skv. III. kafla [...]. Varnaraðili líti svo á að það tímamark sé ekki komið, þ.e. að sókn­ar­aðila beri að endurgreiða innstæður. Sóknaraðila beri að sýna fram á að þær aðstæður séu fyrir hendi en varnaraðili telji svo ekki vera eins og áður segi, þar sem sókn­ar­aðili hafi greint frá ágreiningi milli hans og þeirra sem eigi inn­stæður í LBI hf.

                Í athugasemdum við ákvæðið, sem hafi komið inn með lögum nr. 113/1996 um við­skiptabanka og sparisjóði og sé efnis­lega eins og 6. gr. laga nr. 98/1999 hljóðaði þar til því var breytt, 29. júní 2012, með lögum nr. 79/2012, segi að í yfirlýsingunni skuli hver viðskiptabanki ábyrgjast að hann muni inna af hendi sérstaka greiðslu til inn­stæðu­deild­ar sóknaraðila í þeim tilvikum sem deild­inni ber að endurgreiða inn­stæður. Þetta styðji þá túlkun varnaraðila að ekki beri að greiða fyrr en raunveruleg greiðslu­skylda sókn­ar­aðila sé orðin að veru­leika. Skilyrði laga fyrir greiðslu séu því ekki enn komin fram.

                Þær breytingar sem hafi orðið á reglum laga nr. 98/1999 með svokölluðum neyð­ar­lögum, nr. 125/2008, styðji þessa túlkun enn fremur, að mati varnaraðila. Með neyð­ar­lögunum hafi innstæðum verið veitt staða forgangskröfu skv. 112. gr. laga nr. 21/1991. Krafa sjóðs­ins vegna ábyrgðaryfirlýsingar gagnvart varnaraðila sé almenn krafa, eins og nánar verði útskýrt síðar, þrátt fyrir að sóknaraðili haldi öðru fram. Það að krafa sókn­ar­aðila sé almenn krafa gagnvart varnaraðila þýði að þótt fallist yrði á kröfu hans, muni hann aldrei fá greitt fyrr en við lok slitameðferðar varnaraðila, sem sé alls ófyrir­séð hvenær verði.

                Forsendur þess að sóknar­aðili greiði þeim, sem eigi inn­stæður í LBI hf. áður Lands­banka Íslands, séu annars vegar að hann eigi fjármuni og hins vegar að inn­stæðu­eig­endur hafi ekki þegar fengið greiddar innstæður sínar úr slita­búi Lands­bank­ans. Inn­stæðu­eig­endur LBI hf. eigi forgangskröfu sem megi greiða fyrr út en almennar kröfur og þar með standi allar líkur til þess að slitastjórn LBI greiði þeim áður en varnar­aðili greiði almennar kröfur.

                Í ljósi alls þessa telur varnaraðili að sóknaraðili muni aldrei þurfa að greiða þeim sem eiga innstæður í LBI hf. þá fjár­muni sem hann krefst af varnaraðila.

Um stöðuna o.fl.

                Samkvæmt mati á fjárhagsstöðu LBI hf. eftir fyrsta fjórðung ársins 2013 séu áætl­aðar endurheimtur 1.551.000.000.000 króna. Það sé 226.000.000.000 króna hærri fjár­hæð en nemi bókfærðri stöðu forgangskrafna, skv. 112. gr. laga nr. 21/1991. Greiðslur til inn­stæðu­eig­enda LBI séu hafnar og hafi slitastjórn LBI, 12. sept­em­ber 2013, greitt for­gangs­kröfu­höfum fjórðu hlutagreiðslu. Heildargreiðslur til for­gangs­kröfu­hafa nemi 730.400.000.000 króna, sem séu um 55% af forgangskröfum. Það liggi því fyrir að inn­stæðu­eig­endur LBI muni fá innstæður sínar greiddar að fullu við slit Lands­bank­ans.

                Samkvæmt fram lögðum gögnum muni þeir, sem eigi innstæður hjá Kaupþingi og varnaraðila, fá sínar innstæður greiddar frá slitabúum þeirra fyrirtækja.

                Þá liggi fyrir að Straumur-Burðarás fjárfestingarbanki hf. hafi gert nauða­samn­inga við kröfuhafa sína. Straumur hafi jafn­framt samið við bankatryggingasjóð Dan­merkur um að allar innstæður yrðu greiddar að fullu. Inn­lendar innstæður Straums hafi verið færðar yfir til Íslandsbanka hf. með ákvörðun Fjár­mála­eftirlitsins, 17. mars 2009. Allar innstæður hjá Straumi muni fást greiddar og þar af leiðandi virðist sóknar­aðili ekkert þurfa að greiða þeim sem eigi þær.

                Í ákvörðun stjórnar sóknaraðila, 8. september 2011, komi meðal annars fram að Greiðslur iðgjalda til TIF mynduðu nýjan sjóð frá og með gjalddaga ársins 2009 og er rétt að líta svo á að þeir fjármunir standi til útgreiðslu fyrir innstæðueigendur fjár­mála­fyrir­tækja sem FME lýsti ógjaldfær eftir það tímamark. Við þá fjárhæð bætast síðan þeir fjármunir sem að endingu skila sér til baka úr slitameðferðum LBI, Kaup­þings banka hf. (Kaupþing) og Glitnis banka hf. (Glitnis) en svo sem rakið er hér á eftir er mikilli óvissu háð hvort eða hversu mikla fjármuni verður þar að ræða.

                Um Straum segi í ákvörðun stjórnar sóknaraðila, 8. september 2011, að [i]ðgjöld ársins 2009 ætti því fyrst að nýta til greiðslu til innstæðueigenda hjá þeim banka áður en til álita kemur hvort unnt sé að greiða innstæðueigendum annarra aðild­ar­fyrirtækja af þeim fjármunum sem þá töldust til staðar í innstæðudeild TIF.

                Síðar segi í ákvörðuninni: Svo sem kunnugt er var gerður nauða­samn­ingur við kröfu­hafa Straums í júlí 2010, sem fól í sér að forgangskröfur voru greiddar að fullu. Stjórn TIF lítur því svo á að ekki komi til greiðslu úr innstæðudeild vegna þess aðild­ar­fyrir­tækis.

                Innlendar innstæður sparisjóða hjá Sparisjóðabanka Íslands hf. hafi verið fluttar yfir til Seðla­banka Íslands en aðrar innstæður þess banka verið fluttar til Kaup­þings banka hf. Í sparisjóðabankanum hafi ekki verið aðrar innstæður og þar af leið­andi muni sókn­ar­aðili ekki þurfa að greiða neitt út vegna Sparisjóðabankans.

                Inn­stæðum í Spron hf. hafi verið ráðstafað til Kaupþings banka hf. með ákvörðun Fjár­mála­eftir­lits­ins, 21. mars 2009. Ein önnur innstæða hafi verið í Spron og hafi Byggðastofnun átt hana, sbr. dóm Hæstaréttar nr. 352/2013. Sú krafa fáist greidd úr þrotabúi Spron hf. Af þeim sökum muni sóknaraðili ekki þurfa að greiða inn­stæðu­eig­anda Spron.

                Um Sparisjóðabankann og Spron segi í ákvörðun stjórnar sóknaraðila, dags. 8. sept­em­ber 2011, að [e]kki hafa verið gerðar kröfur á TIF vegna greiðsluþrots Spari­sjóða­banka Íslands hf. annars vegar eða Spron hf. hins vegar. Ekki er því útlit fyrir að þörf verði á að innheimta þær ábyrgðar­yfir­lýs­ingar sem gefnar voru út af hálfu aðild­ar­fyrirtækja frá og með árinu 2009 né þau iðgjöld sem greidd voru í sjóð­inn haustið 2009 eða síðar.

                Varnaraðili áréttar að í ákvörðun stjórnar sóknaraðila sé ekki rökstutt frekar hvers vegna greiðsla iðgjalda til hans hafi myndað nýjan sjóð frá og með gjalddaga árs­ins 2009. Hins vegar sýni það sem rakið hafi verið að sóknaraðili muni ekki þurfa að greiða út inn­stæður ofan­greindra fyrirtækja. Í það minnsta muni sóknaraðili ávallt fá greitt það fé, sem hann kynni að greiða innstæðueigendum, þar sem allar inn­stæður í ofan­greindum fyrir­tækjum, hafi verið greiddar eða séu í greiðsluferli.

                Á þessu sé raunar tekið í ákvörðun stjórnar sóknaraðila, 8. september 2011, þar sem segi að [s]amkvæmt áætlunum slitastjórnar LBI um endurheimtur eigna bank­ans er gert ráð fyrir að forgangskröfur fáist greiddar að mestu eða jafnvel öllu leyti. Sú spurn­ing hljóti þá að rísa hvað TIF beri að gera við þá fjármuni. Þess­ari spurn­ingu svari stjórn sóknaraðila þannig að það sé mat stjórnar­innar að grund­vallar­skylda sjóðs­ins sé að greiða þá lágmarkstryggingu sem kveðið er á um í 1. mgr. 10. gr. itrl. Rétt sé því talið að nota þá fjármuni sem fást munu greiddir við slita­með­ferð LBI til að inna af hendi viðbótargreiðslu til þeirra inn­stæðu­eig­enda LBI sem ekki fá lág­marks­trygginguna greidda við fyrstu útgreiðslu úr sjóðnum eða við úthlutun frá LBI.

                Í umfjöllun um viðskiptavini Kaupþings segi stjórnin að greiðslur til þeirra velti á hlutfalli endurgreiðslu frá Landsbankanum enda kemur til viðbótargreiðslu til inn­stæðu­eigenda hjá LBI ef endurgreiðsluhlutfallið nær 100%. Þeir fjármunir sem renna til TIF í því tilfelli standa þá til greiðslu til inn­stæðu­eig­enda hjá Kaupþingi. Hvað varnaraðila varðar segir stjórn sóknaraðila að á sama hátt skiptir máli hvert end­ur­greiðslu­hlut­fallið verður frá LBI og Kaupþingi.

                Varnaraðili bendir á að nú liggi fyrir að endurgreiðsluhlutfall LBI, Kaupþings og hans verði 100%. Því sé þegar ljóst að sóknaraðili muni ekki þurfa að greiða þeim sem eigi inn­stæður í þeim fyrirtækjum andvirði innstæðna þeirra.

Tjónsleysi sóknaraðila

                Varnaraðili áréttar að lög nr. 98/1999 um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta hafi tekið gildi 1. janúar 2000. Þau hafi verið samin í tengslum við til­skipun Evrópu­sam­bands­ins um trygg­inga­kerfi fyrir fjárfesta nr. 97/9/EC, sem sett hafi verið í framhaldi af til­skipun um inn­stæðu­tryggingar, nr. 94/19/EC, sem var sett árið 1994. Lög nr. 98/1999 hafi tekið við af lögum um viðskiptabanka og sparisjóði en þeim hafi verið breytt árið 1996, með lögum nr. 113/1996, meðal annars til að upp­fylla ákvæði tilskipunar um inn­stæðu­trygg­ingar nr. 94/19/EC.

                Sóknaraðili hafi frá upphafi, og eðli máls samkvæmt, gegnt hlutverki bóta­sjóðs. Í greinargerð með lögum nr. 113/2006 sé rætt um bætur á þó nokkrum stöðum, til að mynda að bætur skulu skertar hlutfallslega jafnt ef eignir Trygging­ar­sjóðs [...] duga ekki til að bæta innstæður að fullu. Hið sama kemur fram í greinar­gerð með lögum nr. 98/1991 en þar sé rætt um „bætur“ sem fjárfestir fái og svari að lág­marki til 20.000 evra. Þar sé meðal annars sérkafli sem heiti Bætur til innstæðu­eigenda og fjár­festa á Íslandi þar sem útlistuð séu hin eldri lög nr. 113/1996 og lög nr. 13/1996. Þá segi í 10. gr. laga nr. 98/1999 að sjóðurinn verði ekki síðar krafinn um frek­ari greiðslu þótt „tjón“ kröfuhafa hafi ekki verið bætt að fullu. Tilgangur sjóðs­ins sé að bæta inn­stæðu­eig­endum það tjón sem þeir verði fyrir verði fjár­mála­fyrir­tæki gjald­þrota. Þar sem ekki sé lagt upp með að innstæðueigendur fái allt tjón sitt bætt sé mælt fyrir um lág­marks­vernd í lögunum. Eðli sjóðsins sé því af skaða­bóta­réttar­legum meiði og verði þar af leiðandi að líta til þeirra sjónarmiða sem gildi á sviði skaða­bóta­réttar.

                Að mati varnaraðila verði að túlka ákvæði laganna með ofangreind sjón­ar­mið að leiðarljósi.

Eðlisbreyting á sjóðnum með lögum nr. 125/2008

                Þegar lög nr. 113/1996 og síðar lög nr. 98/1999 hafi verið sett hafi innstæður notið stöðu almennra krafna, skv. 113. gr. laga nr. 21/1991, og hafi gert allt fram á haustið 2008. Með 6. gr. laga nr. 125/2008 um heimild til fjárveitingar úr ríkissjóði vegna sér­stakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl. hafi í fyrsta sinn verið mælt fyrir um að við skipti á búi fjár­mála­fyrirtækis njóti kröfur vegna innstæðna, samkvæmt lögum um innstæðu­trygg­ingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta, rétthæðar skv. 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Innstæður hafi því orðið að forgangskröfum.

                Þau sjónarmið, sem legið hafi til grundvallar lögum nr. 113/1996 og lögum nr. 98/1999, hafi meðal annars verið að slit geti tekið langan tíma og bagalegt væri fyrir inn­stæðu­eig­endur að þurfa að bíða lengi eftir innstæðum sínum. Það hafi verið rök­rétt þar sem krafa innstæðueiganda, við slit viðskiptabanka eða sparisjóðs, hafi á þessum tíma verið almenn krafa en þrota­búi sé almennt óheim­ilt að greiða þær út fyrr en við skipta­lok. Í 156. gr. laga nr. 21/1991 segi að sé skiptum ekki lokið samkvæmt 154. eða 155. gr. laganna skuli búið, svo fljótt sem unnt er, efna þær kröfur á hendur því sem hafi þegar hlotið viður­kenn­ingu og fáist efndar að fullu eftir stöðu sinni í skuldaröð. Þegar inn­stæður fái stöðu for­gangs­krafna, skv. 112. gr. laga nr. 21/1991, sé við slita­með­ferð mögu­legt að greiða þær út áður en skiptum ljúki og í raun skuli gera það svo fljótt sem unnt er, eins og ákvæðið hljóði, svo framarlega sem greiðsla komi upp í allar for­gangs­kröfur.

                Framangreind breyting á stöðu kröfu innstæðueigenda í kröfuröð frá því að lögin voru sett sé umtalsverð og með henni hafi tilvist sóknaraðila í reynd verið breytt. Hlut­verk hans verði nú veigaminna þar sem greiðast muni upp í forgangskröfur sem almennt verði að telj­ast líklegt þegar skuldarinn sé viðskiptabanki. Þetta sjáist af því að nú liggi fyrir að innstæðueigendur muni fá greiddar kröfur sínar frá öllum þrota­búum hinna föllnu fjármálastofnana. Markmið sóknaraðila verði einnig verulega veiga­minna við það að innstæðueigandi fái greitt fyrr en við skiptalok þar sem líklegra sé að for­gangs­kröfur fáist greiddar fyrr en almennar kröfur.

                Þótt ekki sé útilokað að innstæðueigandi geti fengið fyrr greitt frá sóknaraðila en viðkomandi viðskiptabanka verði tilgangur sjóðs­ins orð­inn óeðli­legur enda hafi hann ekki verið settur á stofn til að keppa við slitabú banka um greiðslu til inn­stæðu­eig­enda.

                Skipan innstæðna í stöðu forgangskröfu hafi einnig önnur áhrif. Greiði sókn­ar­aðili viðskiptavini aðildarfyrirtækis áður en slitabú geri það verði krafa hans for­gangs­krafa en ekki almenn krafa. Hann muni því fá kröfu sína greidda, greiði hann inn­stæðu­eigendum áður en við­kom­andi slitabú fjár­mála­fyrirtækis takist að gera það.

                Það að greiðslur til sóknaraðila séu ekki endurkræfar, skv. þágild­andi 5. mgr. 6. gr. laga nr. 98/1999, þýði að hvort sem sóknaraðili greiði út til inn­stæðu­eigenda á undan slitabúi Landsbankans eður ei muni hann fá fjármuni frá varn­ar­aðila sem nýtist í raun ekki til greiðslu innstæðueigenda. Þeir fjármunir sem hann gæti fengið frá varn­ar­aðila fáist ekki greiddir fyrr en við skiptalok þar sem þeir hafi stöðu almennrar kröfu og þar af leiðandi muni þeir fjármunir aldrei nýtast til að greiða þeim sem eigi inn­stæður í Lands­bankanum.

                Greiði sóknaraðili innstæðueigendum áður en slitabú Landsbankans greiði þeim eignist hann kröfu við slit Landsbankans sem njóti stöðu forgangskröfu og for­gangs­kröfur Lands­bank­ans muni allar fást greiddar. Sóknaraðili muni í því tilviki þjóna einhvers konar tilgangslitlu milli­færslu­hlut­verki sem ekki verði séð að sam­ræm­ist því markmiði sem sjóðurinn hafði þegar hann var settur á stofn. Sóknaraðili sé þá í ein­hvers konar kappi við slitabú Landsbankans um hvor greiði innstæður út á undan.

                Varnaraðili telur enn fremur að túlka verði það ákvæði 5. mgr. 6. gr. að greiðslur til sóknaraðila séu óendurkræfar með hliðsjón af því ákvæði 2. mgr. 6. gr. að aðildar­fyrirtæki beri ekki að greiða sóknaraðila fyrr en því „ber að endurgreiða inn­stæður“ með þeim hætti að greiðsluskylda varnaraðila stofn­ist ekki fyrr en fyrirséð sé að sóknaraðili muni raunverulega þurfa að greiða eitt­hvað. Miðað við stöðuna nú líti út fyrir að sóknaraðili muni ekki þurfa að greiða neitt. Í það minnsta hafi hann ekki sýnt fram á að sú staða sé sannarlega fyrir hendi.

Innstæðueigendur Landsbankans eru ekki „viðskiptavinir“

                Sú regla að sóknaraðili þurfi að greiða innstæðueigendum sé sett með neyt­enda­sjónar­mið í huga vegna þess að venjulegir innstæðueigendur þurfi á innstæðum sínum að halda fljótt og eigi ekki að þurfa að bíða eftir slitum í lengri tíma en reglan hafi tekið mið af því að innstæður væru almennar kröfur. Sóknaraðili sé raunar sam­mála þessu svo vitnað sé í ákvörðun stjórnar sóknaraðila, 8. september 2011: Megin­til­gangur með upp­setningu á tryggingarkerfi er að veita neytendum aðgang að fjár­munum sem þeir hafa falið viðskiptabanka varðveislu á í formi innlána. Líta verði til þess að hinir raunverulegu innstæðueigendur séu, samkvæmt upplýsingum sóknar­aðila, breska og hollenska ríkið sem fengu innstæður framseldar til sín eða aðilar sem eigi heild­sölu­innlán eða peningamarkaðsinnlán. Á þessum aðilum og ein­stakl­ingum sem hafi fjármuni sína á innstæðureikningum sé mikill munur og telur varn­ar­aðili að túlka verði ákvæðið með þeim hætti. Varnaraðili telji aðila ekki geta tal­ist við­skipta­vini í skiln­ingi 6. og 9. gr. laga nr. 98/1999 hafi þeir tekið við kröfu með fram­sali og einnig að þau neytendaverndarsjónarmið sem eru ljós af markmiði regl­unnar eigi ekki við á sama hátt þegar um sé að ræða fjársterka lög­aðila en ekki ein­stakl­inga. Af þeim sökum skorti lagaskilyrði til þess að verða við kröf­unni.

ii. Tilskipun EB, 9. gr. laga nr. 98/1999 og athafnaleysi Fjármálaeftirlitsins

                Varnaraðili bendir á að tilskipun Evrópusambandsins um tryggingakerfi fyrir fjár­festa nr. 97/9/EC hafi verið fyrir­mynd laga nr. 98/1999 eins og fyrr greinir en áður hafi verið sett til­skipun 94/19/EC sem hafi verið fyrirmynd breytinga á lögum um við­skipta­banka og sparisjóði nr. 113/1996. Sú tilskipun hafi aðallega fjallað um inn­lána­trygg­inga­kerfi.

                Í 3. tölulið 1. gr. tilskipunar 94/19/EC hafi hugtakið ótiltækt innlán verið skil­greint en það hafi verið talið háð þeirri forsendu að lögbær yfirvöld hefðu metið það svo að við­kom­andi lána­stofnun væri að þeirra dómi að sinni ekki fær um að endur­greiða inn­lánið af ástæðum er tengjast beint fjárhagslegri stöðu hennar og verði það ekki í náinni fram­tíð.

                Hefði ofangreint mat ekki farið fram, hafi verið mælt fyrir um að innlán gæti einnig verið ótiltækt ef dómstóll hefur af ástæðum er tengjast beint fjárhagslegri stöðu lána­stofn­un­ar­innar kveðið upp úrskurð sem skerðir möguleika innstæðueiganda til að leggja fram kröfu á hendur henni [...].

                Í 7. gr. tilskipunarinnar segi að innlánatryggingakerfin tryggi að samanlögð inn­lán hvers innstæðueiganda séu tryggð upp að 20.000 ECU verði innlánin ótiltæk.

                Ofangreind ákvæði tilskipunar 94/97/EC hafi verið lögfest með 77. gr. laga nr. 113/1996:

Meginhlutverk Tryggingarsjóðs innlánsstofnana er að tryggja innstæðueiganda skil á greiðslu innstæðu sem hann hefur krafist endurgreiðslu á í samræmi við þá skilmála er um hana gilda og viðskiptabanki eða sparisjóður er að áliti bankaeftirlitsins ekki fær um að inna tafarlaust af hendi eða í nánustu framtíð vegna greiðsluerfiðleika. Álit banka­eftir­litsins skal liggja fyrir eigi síðar en þremur vikum eftir að bankaeftirlitið fær fyrst staðfestingu á því að hlutaðeigandi viðskiptabanki eða sparisjóður hafi ekki greitt inn­stæðu eins og honum bar að gera. Greiðsluskylda tryggingarsjóðsins vaknar einnig ef ákveðið er að slíta viðskiptabanka eða sparisjóði, sbr. ákvæði VIII. kafla.

                Reglunni hafi síðan verið breytt með lögum nr. 98/1999, þar sem sagði í 9. gr.:

Nú er aðildarfyrirtæki að áliti Fjármálaeftirlitsins ekki fært um að inna af hendi greiðslu á andvirði innstæðu, verðbréfa eða reiðufjár sem viðskiptavinur hefur krafið aðild­ar­fyrirtæki um endurgreiðslu eða skil á í samræmi við þá skilmála er gilda. Er þá sjóðnum skylt að greiða viðskiptavini aðildarfyrirtækis andvirði innstæðu úr inn­stæðu­deild og andvirði verðbréfa og reiðufjár í tengslum við viðskipti með verðbréf úr verð­bréfadeild. Greiðsluskylda sjóðsins verður einnig virk ef bú aðildarfyrirtækis er tekið til gjaldþrotaskipta í samræmi við lög um viðskiptabanka og sparisjóði og lög um verðbréfaviðskipti

                Í tilskipuninni sé gert ráð fyrir því að lögbær yfirvöld meti það hvort við­kom­andi lánastofnun sé að þeirra dómi ekki fær um að endurgreiða innlánið. Varn­ar­aðili bendi á að regla 77. gr. þágildandi laga nr. 113/1996 hafi ekki gert ráð fyrir sjálf­stæðu mati heldur hafi verið látið nægja að hið lögbæra yfirvald (áður Banka­eftir­litið en síðar Fjár­mála­eftir­litið) fengi staðfestingu á því að einhver hafi ekki fengið greidda inn­stæðu sína.

                Eftir að reglunni hafi verið breytt, með lögum nr. 98/1999, til samræmis við efni til­skip­un­ar­innar hafi orðið ljóst að hið lögbæra yfirvald, Fjármálaeftirlitið, þyrfti að láta vinna mat á því hver staða fjármálafyrirtækisins væri. Þetta sjáist af orðalagi ákvæð­is­ins svo og af orðalagi tilskipunarinnar, sér í lagi þegar hin íslenska regla sé túlkuð með hliðsjón af orðum tilskipunarinnar. Ekki hafi lengur verið nægjanlegt að við­skipta­vinur fengi ekki innstæðu sína greidda þá þegar heldur þyrfti Fjár­mála­eftir­litið að láta vinna efnislegt mat.

                Fjármálaeftirlitið hafi birt þrjú álit í lok október og í byrjun nóvember árið 2008. Það hafi, 27. október 2008, birt álit um Landsbanka Íslands hf. og vísað til þess að þar sem Icesave-vefsíða Landsbanka Íslands hf. hefði orðið óvirk 6. október sl., væri það álit Fjármálaeftirlitsins að sama dag hafi Lands­banki Íslands hf. ekki verið fær um að inna af hendi greiðslu á andvirði innstæðna til­tek­inna reikn­inga, þeirra við­skipta­vina sem þess kröfðust. Þann 30. októ­ber 2008 hafi birst það álit Fjár­mála­eftir­lits­ins að þar sem Kaupþing Edge-vefsíða Kaup­þings banka hf. hafi verið orðin óvirk 9. október 2008 hafi Kaupþing banki hf. sama dag ekki verið fær um að inna af hendi greiðslu á andvirði inn­stæðna til­tek­inna reikninga, þeirra við­skipta­vina sem þess kröfðust. Þann 4. nóv­em­ber 2008 hafi birst álit eftirlitsins um varnar­aðila en þar sagði að 31. októ­ber 2008 hafi Fjár­mála­eftir­litið fengið stað­fest­ingu á því að varn­ar­aðili hefði ekki verið fær um að endur­greiða and­virði tiltekinna heild­sölu­inn­lána í Bret­landi 3. októ­ber 2008. Það væri því álit Fjár­mála­eftir­lits­ins að sama dag hafi Glitnir banki hf. ekki verið fær um að inna af hendi greiðslu á and­virði innstæðna til­tek­inna reikn­inga, þeirra við­skipta­vina sem þess kröfðust.

                Eins og ákvarðanir Fjármálaeftirlitsins beri með sér, virðist ekkert mat hafa farið fram á því hvort innstæður væru greiðanlegar eður ei. Varnaraðili telur að þar sem slíkt mat sé skilyrði þess að greiðsluskylda stofnist, eins og ákvæðið 9. gr. laga nr. 98/1999 mæli fyrir um, hafi hún ekki enn stofnast, lagaskilyrði skorti. Inn­stæð­urnar hafi ekki verið ótiltækar í skilningi innstæðutilskipunarinnar og aðildar­fyrir­tæki hafi þvert á móti ekki verið fært um að inna af hendi greiðslu á andvirði innstæðu. Slíkt hefði ef til vill komið í ljós hefði Fjármálaeftirlitið látið fara fram sjálfstætt mat. Það sé ekki hægt að líta svo á að mat hafi farið fram með því einu að vefsíður Lands­bank­ans og Kaup­þings hafi verið óvirkar. Aðild­ar­fyrir­tæki sóknaraðila muni greiða allar innstæður og Fjármálaeftirlitið hefði getað komist að því hefði eftir­litið látið fara fram efnislegt mat, sem virðist ekki hafa verið gert. Varn­ar­aðili telji þetta eitt nægja til þess að hafna beri kröfunni. Lagaskilyrðum fyrir stofnun greiðsluskyldunnar sé ekki full­nægt.

                Þar sem löggjafinn hafi eftirlátið stjórnvöldum mat til þess að geta tekið ákvörðun sem best henti í hverju máli með tilliti til allra aðstæðna sé stjórnvöldum óheim­ilt að afnema matið með því að setja fastmótaða reglu sem taki til allra tilvika. Þegar löggjafinn hafi falið stjórnvöldum að taka ákvarðanir á matskenndum grund­velli beri þeim einnig skylda til að framkvæma matið. Stjórnvöld verði að meta hvert til­vik fyrir sig.

                Álit Fjármáleftirlitsins hafi einnig verið ólögmætt þar sem eftirlitinu hafi verið veitt skattlagningarvald án lagastoðar. Starfsemi Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjár­festa sé lögmælt. Sjóð­ur­inn sé sjálfseignarstofnun sem hafi verið komið á fót með lögum og sé rekin fyrir fjár­muni sem sé aflað með sköttum, þ.e. greiðslum til inn­stæðu­deildar, og teljist þar af leið­andi til stjórnsýslu ríkisins.

                Samkvæmt 77. gr. stjórnarskrárinnar skuli skipa skatta­málum með lögum. Ekki megi fela stjórnvöldum ákvörðun um hvort leggja skuli á skatt, breyta honum eða afnema hann. Af orðalagi ákvæðis 77. gr. og með vísun til ummæla í greinargerð með ákvæðinu, verði ráðið að ætlun stjórnarskrárgjafans hafi verið sú að banna með því fortakslaust, að almenni löggjafinn heimili stjórnvöldum að ákveða hvort leggja skuli á skatt, breyta honum eða afnema.

                Varnaraðili telji reglu 1. mgr. 9. gr. laga nr. 98/1999 brjóta í bága við 77. gr. stjórn­ar­skrárinnar að því að leyti að með reglunni sé Fjármálaeftirlitinu í raun falið að ákveða, með áliti sínu, hvort skattur skuli greiddur eður ei.

                Samkvæmt þessari reglu beri Fjármálaeftirlitinu að hafa skoðun á því hvort aðild­ar­fyrirtæki sé fært um að greiða andvirði innstæðu eða ekki. Lagaákvæðið feli því í sér að hið opin­bera stjórnvald og hluti framkvæmdavaldsins, Fjármálaeftirlitið, skuli meta það efnis­lega hvort framangreind staða sé uppi. Það eitt sé brot gegn 77. gr. stjórn­ar­skrár­innar að Fjármálaeftirlitið hafi heimild til að meta það efnislega hvort til­tekin staða sé uppi þar sem skattskyldan stofnist ef eftirlitið telur svo vera. Til við­bótar því að reglan sem slík sé ólög­mæt, hafi FME ekki heldur fylgt henni samkvæmt efni hennar að því er virðist. Fjármála­eftir­litið hafi ályktað sem svo að þar sem vef­síður Lands­bank­ans og Kaup­þings væru óvirkar, þýddi það að Landsbankinn gæti ekki innt af hendi greiðslu á and­virði inn­stæðu. Slíkur rök­stuðn­ingur sé ekki tækur til að fullnægja því mati sem FME ætti að láta fara fram samkvæmt ákvæð­inu. Fram­kvæmda­valdinu sé falið að ákveða með mati hvort til­teknar aðstæður séu fyrir hendi svo að fyrirtæki þurfi að greiða skatt og fram­kvæmda­valdið virð­ist í ofanálag van­rækja að láta matið fara fram. Með því laga­ákvæði þar sem Fjármálaeftirlitinu sé veitt þetta mat sé því brotið gegn 77. gr. stjórn­ar­skrár­innar svo og óskráðum og skráðum meg­in­reglum stjórn­sýslu­rétt­ar­ins. Varn­ar­aðili telur því lagaskilyrði skorta til þess að krafan stofn­ist.

iv. Greiðsluskylda ekki virk skv. ábyrgðaryfirlýsingu

                Í þeirri ábyrgðaryfirlýsingu sem Glitnir banki hafi gefið út, 31. mars 2008, segi að hann ábyrg­ist greiðslu til innstæðudeildar Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjár­festa, ef og þegar innstæðudeildinni ber að endurgreiða innstæður skv. III. kafla laga nr. 98/1999 [...].

                Samkvæmt skýru orðalagi yfirlýsingarinnar verði greiðsluskylda varn­ar­aðila ekki virk fyrr en sóknaraðili þurfi að endurgreiða innstæður sbr. ef og þegar. Sókn­ar­aðili hafi ekki enn þurft að greiða innstæður og viðurkenni það raunar sjálfur að það sé alls ófyrirséð hvenær það verði. Varnaraðili vísar til þess sem hann hafi áður rakið að lík­lega muni aldrei koma til greiðslu úr sjóðnum og þótt greitt yrði úr honum, fengi sókn­ar­aðili þá fjármuni að fullu endurgreidda frá viðkomandi slitabúi. Varn­ar­aðili telur sóknar­aðila bera að sýna fram á að greiðsluskylda hans sé hafin yfir vafa áður en hann geti krafið varnaraðila um greiðslu.

                Varnaraðili telur jafnframt að skýra beri ábyrgðaryfirlýsinguna með hliðsjón af með­skýr­ing­ar­reglu samninga­réttar. Í henni felist að velja skuli þá leið sem sé síst íþyngj­andi fyrir loforðsgjafa, leiki vafi á um efni skuldbindingar.

                Þar sem ekki sé samið á annan veg beri, samkvæmt meginreglum kröfu­réttar, að líta á ábyrgðaryfirlýsinguna sem einfalda ábyrgð. Í því felist að ábyrgðin sé aðeins trygg­ing gegn ógjaldfærni. Það þýði að sóknaraðili eigi ekki kröfu á varnar­aðila fyrr en hann hafi sýnt fram á að krafa hafi borist og hann ekki getað greitt. Ekki sé nægjan­legt fyrir sóknaraðila að halda uppi kröfu gegn ábyrgðarmanni fyrr en hann þurfi sjálfur að greiða. Engu skipti í þeim efnum hver sé ástæða þess að hann hafi ekki sjálfur greitt. Sjónarmið um að deilur um útreikning séu fyrir hendi megi frekar túlka á þann máta að það sé frekar vafi um hvort eitthvað verði almennt greitt. Sér í lagi þegar horft sé til þess að tíminn vinni með ábyrgðaryfirlýsingahafa. Þeim mun lengri tími sem líði þeim mun ólíklegra verði að sóknaraðili þurfi að greiða eitthvað út þar sem slita­stjórn LBI muni þegar hafa greitt innstæðueigendum og allt eins sé lík­legt að deila sókn­ar­aðila og innstæðueigenda muni taka lengri tíma en það taki slitastjórn LBI að greiða innstæðueigendum. Eins og áður segi sé líklegast, vegna forgangsstöðu inn­stæðna, að slita­stjórn LBI greiði innstæður löngu áður en varn­ar­aðili greiði almennar kröfur.

v. Hafna ber kröfunni vegna þess að efndatími skyldu er ekki kominn

                Varnaraðili áréttar að samkvæmt 2. mgr. 6. gr. laga nr. 98/1999 skuli við­skipta­banki ábyrgjast að hann muni inna af hendi sérstaka greiðslu til deildarinnar þegar henni ber að endur­greiða innstæður skv. III. kafla í einhverjum viðskiptabanka [...].

                Sóknaraðili hafi ekki sýnt fram á að sá tími sé kominn að honum beri að end­ur­greiða innstæður. Hann viðurkenni raunar að hann og inn­stæðu­eig­endur deili. Hann segi þá í viðræðum og að innstæðueigendur hafi ekki viljað taka við greiðslum sóknar­aðila. Í því ljósi að sóknaraðili muni ekki þurfa að greiða þeim sem eigi innstæður hjá LBI fari svo að slitastjórn LBI hafi þegar gert það á undan sókn­ar­aðila telur varn­ar­aðili sýnt að hafna beri kröfunni að svo stöddu.

                Varnaraðili telur að hafna beri kröfunni þar sem efndatími skyldu sé ekki kom­inn skv. 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991 skv. framangreindum sjónarmiðum.

                Það styðji þá málsástæðu einnig að líklega muni sóknaraðili hvorki þurfa að greiða þeim sem eigi innstæður í LBI né þeim sem eigi innstæður í öðrum aðildar­fyrir­tækjum hans neitt.

                Verði ekki fallist á að hafna beri kröfunni af framangreindum ástæðum, krefst varn­ar­aðili þess að kröfunni verði hafnað að svo stöddu með vísan til sama rök­stuðn­ings.

Rétthæð kröfu

                Sóknaraðili byggi á því að krafa hans njóti stöðu í réttindaröð skv. 112. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 102. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki. Hann byggi kröfu sína jafnframt á 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 en þar segi orðrétt: Komi til greiðslu úr sjóðnum yfirtekur hann kröfu kröfuhafa á hendur hlutaðeigandi aðild­ar­fyrir­tæki eða þrotabúi. Krafa sjóðsins nýtur rétthæðar í samræmi við 1. mgr. 112. gr. laga um gjaldþrotaskipti ofl. við gjald­þrota­skipti, en ella er hún aðfararhæf án und­an­geng­ins dóms eða sáttar.

                Eins og ákvæðið hljóði eigi það ekki við um fjárkröfur sem eigi lagastoð í 6. gr. laga nr. 98/1999 um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta. Skýrt sé kveðið á um það að fái viðskiptavinur, sem átti inn­stæðu hjá viðskiptabanka sem geti ekki endurgreitt hana, greiðslu frá inn­stæðu­deild sókn­ar­aðila eignist sókn­ar­aðili kröfu við­skipta­vinarins á hendur viðskipta­bank­anum sem ekki greiddi. Það sé endurkrafa sókn­ar­aðila á hendur viðskiptabankanum sem njóti rétt­hæðar samkvæmt 112. gr. laga nr. 21/1991. Þessa skýringu hafi sóknar­aðili stað­fest í ákvörðun stjórnar 8. september 2011.

                Sóknaraðili hafi ekki þurft að greiða viðskiptavinum varnar­aðila neinar kröfur enda, eins og áður segi, hafi varnaraðili greitt öllum þeim for­gangs­kröfu­höfum sem áttu innstæður hvort sem þær voru heildsöluinnlán eða peninga­mark­aðs­inn­lán og þannig staðið við þá skyldu sína að endurgreiða öllum innstæðu­eigendum fjár­muni sína. Það sé í raun aðeins sú krafa sem sóknaraðili yfirtaki af viðkomandi inn­stæðu­eig­anda sem njóti stöðu forgangskröfu, skv. 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991. Krafa sókn­ar­aðila til greiðslu samkvæmt ábyrgðaryfirlýsingu njóti ekki slíkrar stöðu enda hvergi mælt fyrir um það og ómögulegt að túlka ákvæði 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 þannig.

                Í ljósi ofangreinds sé ekki hægt að fallast á það með sóknaraðila að krafa hans, með auðkennið CL20091129-5326, njóti rétthæðar sem forgangskrafa við slita­með­ferð varn­ar­aðila skv. 112. gr. laga nr. 21/1991. Verði fallist á hana að einhverju leyti njóti hún stöðu sem almenn krafa skv. 113. gr. laganna.

                Af framangreindu leiði einnig að krafa sóknaraðila um dráttarvexti frá 4. nóv­em­ber 2008 til 22. apríl 2009 geti ekki notið stöðu forgangskröfu.

Dráttarvaxtakrafa

                Varnaraðili telur kröfu sóknaraðila ekki eiga rétt á sér og þar af leiðandi geti sókn­ar­aðili ekki átt kröfu um dráttarvexti. Verði talið að sóknaraðili eigi kröfu að ein­hverju leyti á hendur varnaraðila hafnar varnaraðili dráttarvaxtakröfu sóknar­aðila eins og henni er lýst.

                Sóknaraðili geti ekki krafist dráttarvaxta af fjárkröfum sínum frá 4. nóvember 2008 þar sem sóknar­aðili hafi ekki krafið varnaraðila um greiðslu fyrr en með kröfu­lýs­ingu í nóvember 2009. Í kröfunni felist einungis lögbundin greiðsluskylda sýni sókn­ar­aðili fram á það að skil­yrðum 6. gr. laga 98/1999 sé fullnægt, þ.e. að ekki séu til nægir fjármunir í inn­stæðu­deild tryggingarsjóðsins og að greiðsluskylda sé að öðru leyti fyrir hendi sbr. fram­an­greint.

                Þar sem gjalddaginn sé ekki fyrir fram ákveðinn heldur háður ákveðnum skil­yrðum eigi ákvæði 3. mgr. 5. gr. laga nr. 38/2001 við um dráttar­vaxta­kröfu sóknar­aðila. Hann gæti einungis átt rétt á dráttarvöxtum á kröfuna að liðnum mánuði frá því að hann krafði varnaraðila fyrst um greiðslu sem hann hafi ekki gert fyrr en með kröfu­lýs­ingu sinni og því eigi hann ekki rétt til greiðslu dráttarvaxta af kröfu sinni frá 4. nóv­em­ber til og með 22. apríl 2009 er slitameðferð varnaraðila hófst. Í ljósi þess verði að telja að sókn­ar­aðili eigi ekki rétt á dráttarvöxtum af kröfu sinni. Drátt­ar­vextir sem falli á kröfur varnaraðila eftir 22. apríl 2009 séu eftirstæðar kröfur, skv. 114. gr. laga nr. 21/1991. Varnar­aðili vísi til þess sem áður sé rakið um rétthæð dráttarvaxta. Þar að auki hafi sóknar­aðili ekki lögvarða hagsmuni af því að gera kröfu skv. 114. gr. laga nr. 21/1991 þar sem fyrir liggi að ekkert muni koma upp í greiðslu eftir­stæðra krafna frá varn­ar­aðila. Varn­ar­aðila sé því óskylt að taka afstöðu til kröfunnar þar sem telja megi full­víst að ekki geti komið til greiðslu hennar að neinu leyti skv. 1. mgr. 119. gr. laga nr. 21/1991.

                Til stuðnings kröfum sínum vísar varnaraðili til laga um heimild til fjár­veit­ingar úr ríkissjóði vegna sér­stakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl. nr. 125/2008, laga um gjald­þrota­skipti o.fl. nr. 21/1991, laga um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002, laga um verð­bréfa­við­skipti nr. 33/2003 (brott­fallin), laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007, til­skip­unar 97/9/EB um trygg­inga­kerfi fyrir fjárfesta, laga nr. 43/1993 um við­skipta­banka og sparisjóði (brottfallin), laga nr. 39/1996 um viðskiptabanka og sparisjóði (brott­fallin), laga nr. 113/1996 um við­skiptabanka og sparisjóði (brottfallin), laga um inn­stæðutryggingar og trygg­inga­kerfi fyrir fjárfesta nr. 98/1999, laga nr. 38/2001 um vexti og verð­trygg­ingu, laga um með­ferð einkamála nr. 91/1991 og meginreglna gjald­þrota-, kaupa- og kröfuréttar. Kröfu um málskostnað byggir varnaraðili á 130. gr., sbr. 129. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Að auki vísar hann til laga nr. 50/1988 um virðis­auka­skatt á málskostnað.

Niðurstaða

                Í þessu máli er sú spurning lögð fyrir dóminn, hvort varnaraðila, Glitni, sem áður var og hét Glitnir banki, sé skylt að greiða sóknar­aðila, Trygg­ingar­sjóði inn­stæðu­eig­enda og fjárfesta, fjárhæð á grundvelli ábyrgðar­yfir­lýs­ingar sem bankinn gaf úr 31. mars 2008.

                Eins og lög nr. 98/1999 voru orðuð haustið 2008 áttu að vera í innstæðudeild sókn­ar­aðila fjármunir sem námu ekki lægri fjárhæð en 1% af meðaltali tryggðra inn­stæðna í viðskiptabönkum og sparisjóðum á næstliðnu ári. Væri eignin lægri áttu allir við­skipta­bankar og sparisjóðir að greiða, eigi síðar er 1. mars ár hvert, gjald til sjóð­sins. Þetta þýddi að eigi síðar en 1. mars 2008 átti Glitnir banki hf. að hafa greitt sókn­ar­aðila hlutdeild sína í því sem vantaði upp á að fjármunir innstæðudeildar næðu 1% af meðaltali tryggðra innstæðna ársins 2007. Framlag hvers aðildarfyrirtækis sóknar­aðila, Glitnis þar á meðal, skyldi þó ekki nema hærri fjárhæð en 0,15% af meðaltali tryggðra inn­stæðna í fyrirtækinu á viðmiðunarárinu.

                Í 2. mgr. 6. gr. laganna stóð jafnframt: „Nái heildareign deildarinnar samt ekki til­skildu lág­marki skal hver viðskiptabanki og sparisjóður leggja fram ábyrgðar­yfir­lýs­ingu fyrir sama hlutfalli þeirrar fjárhæðar er vantar á lágmarkið og nemur hlut­falli tryggðra inn­stæðna hlutaðeigandi af samanlögðum tryggðum innstæðum.“

                Á grundvelli þessa ákvæðis gaf Glitnir banki, sem og önnur aðildarfyrirtæki sókn­ar­aðila, út ábyrgð­ar­yfir­lýsingu. Með því fyrirkomulagi var þeim í reynd veittur frekari frestur til þess að inna af hendi, í reiðufé, framlag sitt til sóknaraðila, þ.e.a.s. til þess dags þegar greiðslu­skylda félli á hann samkvæmt áliti Fjármálaeftirlitsins. Sam­kvæmt 9. gr. laga nr. 98/1999 féll sú greiðslu­skylda á sókn­ar­aðila 27. október 2008.

                Það er rökleiðsla sóknaraðila að Glitnir banki hf., sem varnaraðili leiðir rétt­indi sín og skyldur frá, hafi gefið út ábyrgðar­yfir­lýsingu, 31. mars 2008, þar sem hann lýsi yfir því að hann ábyrgist að greiða innstæðudeild sóknar­aðila ef og þegar sókn­ar­aðila beri að endurgreiða innstæður samkvæmt III. kafla laga nr. 98/1999. Þegar Fjár­mála­eftir­litið hafi gefið út það álit sitt, 27. október 2008, að Landsbanki Íslands hf., sem síðar varð LBI hf., hefði ekki verið fær, 6. október 2008, um að endurgreiða inn­stæðu­eig­endum andvirði tryggðra inn­stæðna þeirra hjá þeim banka hafi greiðsluskylda sókn­ar­aðila stofn­ast. Vegna orðalags ábyrgðaryfirlýsingarinnar hafi jafnframt, á sama tíma, orðið virk skylda Glitnis banka hf. til að greiða sóknaraðila þá fjárhæð sem til­greind er í ábyrgð­ar­yfirlýsingunni.

                Varnaraðili vefengir ekki skyldu sína samkvæmt ábyrgðaryfirlýsingunni. Hann ber því hins vegar við í fyrsta lagi að greiðsluskylda hans sé ekki enn orðin virk þar sem honum beri, samkvæmt yfirlýsingunni, að greiða ef og þegar inn­stæðu­deild sókn­ar­aðila beri að endurgreiða innstæður skv. III. kafla laga nr. 98/1999. Sókn­ar­aðili hafi ekki enn þurft að inna af hendi neinar greiðslur og muni ekki þurfa að gera það. Af þeim sökum sé skylda hans til að greiða sóknaraðila samkvæmt ábyrgðar­yfir­lýs­ing­unni ekki orðin virk.

                Að mati dómsins tekur orðalag 9. gr. laga nr. 98/1999 um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta, eins og hún var orðuð á þessum tíma, af öll tvímæli um það að skylda sóknaraðila til að greiða innstæðueigendum í Landsbanka Íslands stofn­aðist 27. október 2008 við áðurnefnt álit Fjár­mála­eftir­litsins. Henni hefur ekki verið létt af sóknaraðila en hann hefur jafnframt gert grein fyrir ástæðum þess að það hefur tafist að hann innti greiðsluna af hendi.

                Í ábyrgðaryfirlýsingunni lýsir Glitnir banki hf. yfir að hann ábyrgist greiðslu til inn­stæðu­deildar sóknaraðila „ef og þegar innstæðudeildinni ber að greiða innstæður skv. III. kafla laga nr. 98/1999 í einhverjum viðskiptabanka og sparisjóði sem aðild á að sjóðnum og heildareign deildarinnar er undir lögboðnu lágmarki“.

                Samkvæmt þessu orðalagi vaknaði skylda Glitnis banka hf. til að greiða sókn­ar­aðila um leið og greiðsluskylda þess síðarnefnda stofn­að­ist, þegar honum bar að greiða, en ekki síðar þegar hann hefði innt greiðslurnar af hendi. Greiðsluskylda féll á sókn­ar­aðila 27. októ­ber 2008 og vegna orðalags ábyrgðar­innar varð skylda varnaraðila gagn­vart sóknaraðila einnig virk sama dag.

                Dómurinn fær ekki séð að sóknaraðila sé skylt að gera varnaraðila, eða öðrum aðild­ar­fyrirtækjum hans, grein fyrir því hverjir þeir einstaklingar eru sem áttu tryggðar inn­stæður í Lands­banka Íslands. Það haggar ekki heldur greiðsluskyldu sóknaraðila að tveir erlendir tryggingar­sjóðir hafi fengið þessar kröfur framseldar til sín. Samkvæmt ábyrgð­ar­yfir­lýsingunni er skylda varnaraðila til að greiða sóknaraðila órjúfanlega bundin við það að skylda til að greiða inn­stæðu­eig­endum hafi fallið á sóknaraðila. Þar fyrir utan hafa þeir sjóðir, sem greiddu þeim sem áttu innstæður í LBI hf. og eiga nú kröfu á sóknaraðila, einmitt það hlut­verk að gæta réttinda neyt­enda eins og þessara inn­stæðu­eigenda. Varnaraðila tjóar því ekki að bera því við að greiðslu­skylda hans sé bundin við það að sóknaraðili þyrfti að greiða inn­stæðu­eig­endum sem væru „neyt­endur“ en nú séu kröfuhafarnir aðrir.

                Dómurinn getur ekki heldur fallist á að varnaraðili hafi sýnt fram á að sóknar­aðili muni hvorki þurfa að greiða þeim sem áttu tryggðar innstæður í Landsbanka Íslands né þeim tryggingarsjóðum sem innstæðueigendurnir framseldu réttindi sín.

                LBI hf., sem er Landsbanki Íslands í slitum, hefur vissulega greitt upp í for­gangs­kröfur en þó aðeins rétt ríflega helming þeirrar fjárhæðar sem hver og einn for­gangs­kröfuhafa á rétt til. LBI hf. telur sig geta lokið greiðslu allra for­gangs­krafna á árinu 2017. Hvort þær ráðagerðir standist veit enginn og á meðan hann hefur ekki greitt þeim, sem áttu tryggðar innstæður, að fullu hvílir greiðsluskyldan á sóknar­aðila samkvæmt lögum nr. 98/1999.

                Það haggar ekki greiðsluskyldu sóknaraðila þótt breski tryggingarsjóðurinn og sá hollenski deili við hann um afhendingu greiðslunnar. Það haggar ekki heldur greiðslu­skyldu sóknaraðila þótt innstæðum hafi með lögum nr. 125/2008 verið veittur for­gangs­réttur við slit viðskiptabanka og sparisjóða en ekki kröfum sóknar­aðila á hendur þeim.

                Ekki þykir heldur skipta máli þótt öll þau fyrirtæki sem varnaraðili tilgreinir, önnur en LBI hf., hafi greitt eða muni að fullu greiða þeim viðskiptavinum sem áttu inn­stæður hjá þeim við upp­haf slitameðferðar.

                Að mati dómsins hafa hvorki túlkunarreglur skaðabótaréttar né samningaréttar þýð­ingu við mat á því hvort greiðsluskylda varnaraðila samkvæmt lögum nr. 98/1999 og þeirri ábyrgðaryfirlýsingu sem hann gaf út 31. mars 2008 hafi stofnast.

                Varnaraðili telur jafnframt að túlkunarreglur samningalaga eigi að leiða til þess að ábyrgð hans teljist einföld.

                Varnaraðili, eins og önnur aðildarfyrirtæki sóknaraðila á þessum tíma, átti að sjá til þess að í innstæðudeild sóknaraðila væru ætíð fjármunir sem næmu eigi lægri fjár­hæð en 1% tryggðra innstæðna. Þeim var hins vegar gefinn kostur á því að fresta því að reiða fram hluta fjárins þar til sóknaraðili þyrfti á honum að halda en afhenda þess í stað ábyrgð­ar­yfirlýsingu sem tryggði að sóknaraðili fengi reiðuféð afhent þegar greiðslu­skylda félli á hann og hann gæti með því staðið við lögboðna skyldu sína. Af þessum sökum er einnig hafnað þeirri málsástæðu varnaraðila að ábyrgð hans sé ein­ungis einföld og verði ekki gjaldkræf fyrr en sýnt sé að sóknaraðili geti ekki greitt þeim sem eigi tryggðar innstæður í aðildarfyrirtækjum hans þá lágmarksfjárhæð sem honum ber að greiða þeim.

                Varnaraðili telur þessu til viðbótar að ekki verði byggt á áliti Fjár­mála­eftir­lits­ins þar sem það hafi vanrækt að leggja mat á greiðslugetu Landsbanka Íslands hf. áður en það gaf út álit sitt 27. október 2008.

                Eins og fram er komið voru lög nr. 98/1999 orðuð þannig árið 2008 að aðildar­fyrir­tæki sóknaraðila þurftu ekki að greiða honum í reiðufé allt það framlag sem hann þurfti til þess að innstæðudeild hans ætti lögboðna lágmarksinneign heldur var þeim gef­inn kostur á að gefa út ábyrgðaryfirlýsingu um framlag í reiðufé ef tiltekið skilyrði kæmi fram. Aðildarfyrirtækjunum var þannig gefinn kostur á að veita sóknaraðila lof­orð um að greiða honum reiðufé. Loforðið var bundið því frestskilyrði að sóknaraðila yrði skylt að greiða inn­stæðu­eig­endum ein­hvers þeirra tryggða innstæðu. Eins og áður greinir er skil­yrðið að mati dóms­ins komið fram og gerði það 27. október 2008. Í lof­orð­inu, ábyrgð­ar­yfir­lýs­ing­unni, eru engir fyrirvarar við það hvernig það ber til að frest­skil­yrðið er uppfyllt, það er að greiðsluskylda sóknaraðila stofnast. Í máli þar sem sókn­ar­aðili krefur varnaraðila um greiðslu á grund­velli loforðs þar sem ekki eru settir neinir fyrirvarar við frestskilyrðið getur varn­ar­aðili ekki byggt vörn sína á því að áliti Fjár­mála­eftir­lits­ins, sem veldur því að frestskilyrðið þykir uppfyllt, hafi verið áfátt. Það geti því ekki haft nein rétt­ar­áhrif og frestskilyrðið sé þar með ekki komið fram.

                Varnaraðili ber því einnig við að 9. gr. eða að minnsta kosti 1. mgr. 9. gr. laga nr. 98/1999 sé andstæð 77. gr. stjórnarskrárinnar þar sem í því ákvæði sé Fjár­mála­eftir­litinu falið að meta hvenær sóknaraðili megi leggja skatt á aðildarfyrirtæki sín.

                Eins og áður er greint er sóknaraðili sjálfseignarstofnun um tryggingarsjóð sem Glitnir banki og aðrir viðskiptabankar og sparisjóðir voru, samkvæmt lögum nr. 98/1999, aðilar að. Það gjald eða fram­lag sem aðildarfyrirtækjum sóknaraðila er ætlað að greiða honum með fyrirmælum 6. gr. laga nr. 98/1999 getur vart talist skattur í skiln­ingi 40. gr. stjórn­ar­skrárinnar þar sem því er einungis ætlað að veita inn­stæðu­eig­endum í þeim við­skipta­bönkum og sparisjóðum, sem eru aðilar að sóknaraðila, lág­marks­vernd gegn greiðslu­erfiðleikum viðkomandi fyrir­tækis. Varnaraðili heldur því ekki fram að það gjald, sem aðildarfyrirtækjum er ætlað að leggja sóknaraðila til, sam­kvæmt 6. gr. laga nr. 98/1999, þannig að hann geti gætt lögboðinnar skyldu sinnar, renni engu að síður í ríkis­sjóð og sé nýtt til almenns reksturs þjóðfélagsins. Því þykir ekki þörf á að fjalla frekar um þessa málsástæðu varnaraðila.

                Dómurinn hefur því hafnað öllum málsástæðum varnaraðila gegn því að honum sé skylt að greiða innstæðudeild sóknaraðila þá fjárhæð sem er greind í þeirri ábyrgð­ar­yfirlýsingu sem Glitnir banki hf. gaf út 31. mars 2008.

                Þar sem fallist er á að öll skilyrði laga nr. 98/1999 og ábyrgðar­yfir­lýs­ing­ar­innar séu upp­fyllt er viðurkennt að sóknaraðili eigi fjárkröfu við slit varnaraðila og að höf­uð­stóll hennar nemi þeirri fjárhæð sem tilgreind er í ábyrgðaryfirlýsingunni, 1.140.771.545 kr.

                Í stefnu og kröfulýsingu krefst sóknaraðili 1.310.675.851 kr. við slit varnar­aðila en það er höfuð­stóllinn að viðbættum dráttarvöxtum, samkvæmt III. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, sem eru reikn­aðir frá 4. nóvember 2008 til og með 22. apríl 2009, alls 169.904.306 kr. Við munnlegan málflutning kom fram að til hefði staðið að krefj­ast þess að höfuðstóllinn bæri dráttarvexti frá 27. októ­ber 2008 þegar skylda sókn­ar­aðila til þess að greiða innstæðueigendum hefði stofn­ast og þar með skylda varn­ar­aðila sam­kvæmt ábyrgðaryfirlýsingunni. Varnar­aðili nyti hins vegar góðs af inn­sláttar­villu sókn­ar­aðila.

                Varnaraðili hafnar kröfu sóknaraðila um dráttarvexti og telur hann í allra fyrsta lagi geta átt rétt til þeirra að liðnum mánuði frá þeim degi sem hann lýsti kröfu við slit varn­ar­aðila, 26. nóvember 2009.

                Þar sem gjalddagi kröfunnar var ekki fyrir fram ákveðinn þykir sóknaraðili ekki geta átt rétt á dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 5. gr. laga nr. 38/2001. Hins vegar þykir 3. mgr. 6. gr. þeirra laga eiga við um upphafstíma dráttarvaxta. Enda þótt ekki hafi verið tiltekið í ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, 14. október 2008, um ráðstöfun eigna og skulda Glitnis banka hf. að skylda til greiðslu samkvæmt ábyrgðar­yfir­lýs­ing­unni hefði flust til Nýja Glitnis banka hf. skoraði sóknaraðili á Nýja Glitni banka hf., 15. janúar 2009, að greiða ábyrgðina. Síðar kom í ljós að skylda til að greiða ábyrgð­ina hefði ekki flust til þess banka.

                Þrátt fyrir að sóknaraðili hafi verið í vafa um það hvort skylda til að greiða ábyrgð­ina hafi verið færð frá gamla bankanum til þess nýja og þrátt fyrir að sama starfs­fólk hafi unnið fyrir báða lögaðilana og á sömu starfsstöð þykir greiðsluáskorun til hins nýstofnaða banka ekki verða jafnað til þess að hún hafi verið send gamla bank­anum. Meðal gagna málsins eru ekki nein skjöl um að sóknaraðili hafi skorað á varn­ar­aðila að greiða fyrr en hann lýsti kröfu við slit hans, sem varnaraðili tók við 26. nóv­em­ber 2009. Að mati dómsins á sóknaraðili því rétt á dráttarvöxtum frá 26. desember 2009 þegar mánuður var liðinn frá því að varnaraðili tók við kröfulýsingunni.

                Þá þarf að meta stöðu fjárkröfu sóknaraðila í kröfuröð við slit varnaraðila. Að mati dóms­ins er ekki unnt að túlka 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 þannig að hún taki til þeirrar beinu kröfu sem sóknaraðili á á hendur við­skipta­bönkum og sparisjóðum vegna ábyrgðar­yfir­lýsinga sem þeim bar að gefa út samkvæmt 6. gr. lag­anna. Þeirri kröfu verður ekki jafnað til þeirrar kröfu sem sóknaraðili mun eiga á hendur sömu fyrir­tækjum þegar hann hefur greitt og fengið framseldar sér tryggðar innstæður í þeim fyrir­tækjum. Þar sem sóknaraðili byggir kröfu sína á ábyrgðaryfirlýsingu sem Glitnir banki gaf út en ekki á því að hann eigi kröfu á hendur varnaraðila á grundvelli kröfu sem inn­stæðueigandi hafi framselt honum verður ekki fall­ist á að fjárkrafa sókn­ar­aðila við slit varnar­aðila njóti stöðu for­gangs­kröfu sam­kvæmt 112. gr. laga nr. 21/1991. Hins vegar er fallist á að hún njóti stöðu almennrar kröfu sam­kvæmt 113. gr. þeirra laga.

                Krafa um dráttarvexti, sem falla á höfuðstól eftir að varnaraðili var tekinn til slita 22. apríl 2009, nýtur stöðu eftirstæðrar kröfu, skv. 114. gr. laga nr. 21/1991.

                Samkvæmt þessu hefur verið viðurkennt að sóknaraðili eigi fjárkröfu við slit varn­ar­aðila sem nemi 1.140.771.545 kr. svo og að hún beri dráttarvexti samkvæmt 6. gr. laga nr. 38/2001 frá 26. desember 2009 til greiðsludags.

                Jafnframt hefur verið fallist á að höfuðstóllinn njóti stöðu í kröfuröð sam­kvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 3. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002 og dráttar­vext­irnir stöðu samkvæmt 114. gr. sömu laga.

                Vegna þessarar niðurstöðu, og með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 4. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002, verður varnaraðili dæmdur til að greiða sóknaraðila, að teknu tilliti til virðisaukaskatts, 1.500.000 kr. í málskostnað.

                Ingiríður Lúðvíksdóttir, settur héraðsdómari, kveður upp þennan úrskurð.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

                Við slit varnaraðila, Glitnis hf., skal krafa sóknaraðila, Tryggingarsjóðs inn­stæðu­eigenda og fjárfesta, að fjárhæð 1.140.771.545 kr., auðkennd með númerinu CL20091127-5326 í kröfu­skrá varnaraðila, njóta stöðu almennrar kröfu, samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl.

                Viðurkennt er að þessi höfuðstóll beri dráttarvexti frá 26. desember 2009 til greiðslu­dags svo og að fjárhæð þeirra njóti stöðu eftirstæðrar kröfu samkvæmt 114. gr. laga nr. 21/1991.

                Varnaraðili greiði sóknaraðila 1.500.000 kr. í málskostnað.