Fimmtudaginn 11. júní 2009.
Nr. 689/2008.	Heiðrún Huld Finnsdóttir (Anton Björn Markússon hrl.) gegn Karli Guðmundssyni (Skarphéðinn Pétursson hrl.)

 

Skaðabætur. Börn. Líkamstjón. Dómkvaðning matsmanns. Málsástæður. Gjafsókn.

H varð fyrir líkamstjóni í ágúst 2002, þá 14 ára gömul, við rekstur nýborinnar kýr í eigu K. Óumdeilt var að kýrin hefði ráðist skyndilega á H, stangað hana og fellt og traðkað á andliti hennar og við þetta hefði hún orðið fyrir tjóni. Deilt var um hvort það yrði metið K til sakar að hafa ekki gert sérstakar ráðstafanir til að hindra að H, sem var í vinnu hjá honum við bústörf á bænum, væri falið að reka heim nýborna kú, sem var þar með kálfi sínum. Í málinu þótti nægilega sýnt fram á að hætta gæti stafað af því að nálgast nýbornar kýr sem væru með kálfa sína hjá sér og þær gætu átt til að ráðast á þann sem í hlut ætti. Þá þótti einnig fram komið að erfitt gæti verið að bregðast við slíkri árás. K viðurkenndi fyrir dómi að honum hefði verið kunnugt um að nýbornar kýr gætu verið varasamar og einnig að H hefði ekki verið vön að umgangast kýr áður en hún kom til starfa hjá K í júní 2002. Var talið að við þessar aðstæður hefði hvílt sérstök skylda á K að tryggja að H yrði ekki falið að sækja og reka kú sem svona var ástatt um eða gera ráðstafanir til að tryggja öryggi hennar við slíkt verk. Þessari skyldu hefði hann ekki sinnt og yrði því fallist á með H að K bæri skaðabótaábyrgð á því tjóni sem hún varð fyrir í umrætt sinn. Ekki var fallist á kröfu K um lækkun bóta til handa H vegna eigin sakar, þar sem ekki var talið að hún hefði átt raunhæfan kost að komast undan eða afstýra árás kýrinnar.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson, Hjördís Hákonardóttir og Jón Steinar Gunnlaugsson.

Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 22. desember 2008. Hún krefst þess að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 1.921.495 krónur með 4,5% ársvöxtum frá 10. ágúst 2002 til 15. desember 2004 en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst hún málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og mál þetta væri eigi gjafsóknarmál.

Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

Áfrýjandi hefur stefnt Vátryggingafélagi Íslands hf. til réttargæslu.

I

Áfrýjandi hefur lagt fram fyrir Hæstarétti matsgerð tveggja dómkvaddra matsmanna sem hann aflaði eftir að héraðsdómur gekk. Spurningar sem þar eru lagðar fyrir matsmennina eru að mestu leyti þær sömu og lagðar höfðu verið fyrir Dr. Ólaf R. Dýrmundsson matsmann og hann gefið svör við í matsgerð 14. nóvember 2006, svo sem lýst er í hinum áfrýjaða dómi. Samkvæmt gögnum málsins var ekki vísað til 64. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála um öflun þessarar matsgerðar heldur var að þessu staðið eins og um nýtt undirmat væri að ræða. Af hálfu stefnda voru ekki gerðar athugasemdir við öflun matsgerðarinnar á þessum grundvelli og er hún því meðal gagna málsins fyrir Hæstarétti.

Matsmenn í þessu nýja mati eru Anna Guðrún Þórhallsdóttir prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands og Sigurður Kristjánsson skýrsluhaldsfulltrúi hjá Bændasamtökum Íslands. Í matsgerð 12. febrúar 2009 komast matsmenn í aðalatriðum að eftirfarandi niðurstöðum:

að „[n]ýborna kú ætti enginn að reka óvarinn af ökutæki eða hesti, annar en fullorðinn, og þá með gát“

að „líta verður svo á að ... varnarhvöt eða árásargirni sé hluti af viðbúnum eiginleikum nýborinna kúa“

að „ekki [sé] hægt að útiloka ... að nýborin kýr taki sig til og ráðist á aðvífandi barn, ungling, fullorðinn eða jafnvel hund“ ... þannig að þótt líkurnar teljist ekki miklar „var ekki hægt að útiloka möguleikann á því að kýrin réðist að þeim sem færu að sækja hana“.

Í lokin svara matsmenn svohljóðandi spurningu í matsbeiðni: „Hvort telja megi að forsvaranlegt hafi verið að láta matsbeiðanda, þá 14 ára gamla, reka kúna hinn 10. ágúst 2002, eins og staðið var að málum og miðað við þá reynslu sem hún hafði af bústörfum“. Svarið er svofellt: „Nei, út frá okkar þekkingu og kunnáttu teljum við það ekki forsvaranlegt.“

  Stefndi hefur fyrir Hæstarétti mótmælt „því að matsgerð þessi sanni staðhæfingar áfrýjanda.“ Hann kvaðst meðal annars efast um að viðhorfskönnun, sem fram kemur í matsgerðinni, að matsmenn hafi framkvæmt meðal úrtaks íslenskra kúabænda, sé marktæk og niðurstöður matsmanna séu ýmist of víðtækar eða styðji ekki málstað áfrýjanda.

II

Í stefnu til héraðsdóms er málsatvikum lýst með þeim hætti að stefndi, Karl Guðmundsson, hafi farið til að reka kúna heim 10. ágúst 2002 og áfrýjandi farið með honum til að aðstoða hann. Sjónarvottur að slysinu hafi verið Guðmundur Stefánsson faðir stefnda. Er í stefnunni byggt á því að stefndi Karl hafi sýnt af sér saknæma háttsemi umrætt sinn. Honum hafi „mátt vera ljóst að hætta og hugsanlegt tjón gæti stafað af því að láta stefnanda, sem er ung að árum og óreynd, annast rekstur á nýborinni kú án þess að hún fengi leiðbeiningar um viðeigandi háttsemi og úrræði við óvæntum atvikum.“ Vanrækslu stefnda á „leiðbeiningar- og upplýsingaskyldu sinni“ telji áfrýjandi að meta eigi stefnda til sakar og þar af leiðandi beri hann skaðabótaábyrgð á tjóni áfrýjanda.

Við meðferð málsins í héraði kom fram að framangreind lýsing á atvikinu var röng að því leyti að stefndi Karl var alls ekki nærstaddur umrætt sinn. Er ekki ágreiningur milli málsaðila um að hann hafi ekki verið heima þegar atvikið átti sér stað og faðir hans hafi farið með áfrýjanda til að sækja kúna. Eins og málið hefur verið lagt fyrir dómstóla er því til úrlausnar hvort það verði metið stefnda til sakar að hafa ekki gert sérstakar ráðstafanir til að hindra að áfrýjanda, sem var í vinnu hjá honum við bústörf á bænum, meðal annars að sækja kýr í haga, væri falið það verk að reka heim nýborna kú, sem þar var með kálfi sínum.

III

Í málinu hefur verið sýnt nægilega fram á að hætta getur stafað af því að nálgast nýbornar kýr sem eru með kálfa sína hjá sér og þær geti átt til að ráðast á þann sem í hlut á. Þá hefur einnig komið fram í málinu, að erfitt getur verið að bregðast við slíkri árás og að ófullnægjandi sé að ætla að stugga dýrinu frá með því einu að lemja í það með priki eða písk, en í málinu liggur fyrir að áfrýjanda hafði verið fengið slíkt verkfæri er hún fór til að reka kúna umrætt sinn. Fyrir dómi viðurkenndi stefndi að sér hefði verið kunnugt um að nýbornar kýr gætu verið varasamar og einnig að áfrýjandi hefði ekki verið vön að umgangast kýr áður en hún kom til starfa hjá stefnda í júní 2002. Við þessar aðstæður verður talið að sérstök skylda hafi hvílt á stefnda til að annaðhvort tryggja að áfrýjanda, sem aðeins var 14 ára gömul, yrði ekki falið að sækja og reka kú sem svona var ástatt um eða gera ráðstafanir til að tryggja öryggi áfrýjanda við slíkt verk. Þessari skyldu sinnti hann ekki og verður því fallist á með áfrýjanda að stefndi beri skaðabótaábyrgð á því tjóni sem hún varð fyrir umrætt sinn.

Ekki verður talið að áfrýjandi hafi átt þess raunhæfan kost að komast undan eða afstýra árás kýrinnar. Það eru því ekki efni til að fallast á kröfu stefnda um lækkun bóta til handa áfrýjanda vegna eigin sakar.

Stefndi hefur ekki gert tölulegan ágreining um fjárhæð kröfu áfrýjanda og verður hún því tekin til greina að fullu en með vísan til 9. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu verður upphafsdagur dráttarvaxta ákveðinn frá birtingu stefnu til héraðsdóms, 26. janúar 2007. Frá slysdegi til þess dags dæmast 4,5% ársvextir samkvæmt 16. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993.

Ákvæði hins áfrýjaða dóms um gjafsóknarkostnað áfrýjanda verða staðfest.

Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði eins og í dómsorði greinir.

Stefndi verður dæmdur til að greiða í ríkissjóð vegna gjafsóknarkostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti fjárhæð sem greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Stefndi, Karl Guðmundsson, greiði áfrýjanda, Heiðrúnu Huld Finnsdóttur, 1.921.495 krónur með 4,5% ársvöxtum frá 10. ágúst 2002 til 26. janúar 2007 en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá þeim degi til greiðsludags.

Ákvæði hins áfrýjaða dóms um gjafsóknarkostnað áfrýjanda eru óröskuð.

Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hennar 500.000 krónur.

Stefndi greiði í ríkissjóð 900.000 krónur vegna gjafsóknarkostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.

 

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur  3. október 2008.

Mál þetta, sem dómtekið var 17. september 2008, er höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur af Heiðrúnu Huld Finnsdóttur, kt. 030288-3199, Hunkubökkum, Kirkjubæjarklaustri, á hendur Karli Guðmundssyni, kt. 240169-4529, Skipholti 1, Selfossi, og Vátryggingafélagi Íslands hf., kt. 690689-2009, Ármúla 3, Reykjavík, til réttargæslu, með stefnu sem birt var 26. janúar 2007.

Málið var áður dómtekið 11. júní 2007 og dæmt 27. júní 2007.  Með dómi Hæstaréttar 8. maí 2008 var héraðsdómur og málsmeðferð í héraði frá og með aðalmeðferð ómerkt og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju.

Dómkröfur stefnanda eru að viðurkenndur verður með dómi réttur hennar til skaðabóta úr hendi stefnda, Karls Guðmundssonar, vegna slyss, sem stefnandi varð fyrir hinn 10. ágúst 2002.  Þá krefst stefnandi þess að stefnda verði gert að greiða henni 1.921.495 kr. ásamt vöxtum frá 10. ágúst 2002 til 15. desember 2004, en með dráttarvöxtum frá þeim degi til greiðsludags.  Krafist er málskostnaðar að skaðlausu eins og málið væri ekki gjafsóknarmál samkvæmt framlögðum málskostnaðarreikningi.  Auk þess er krafist að tekið verði tillit til skyldu stefnanda til greiðslu virðisaukaskatts af málflutningsþóknun, þar sem stefnandi er ekki virðisaukaskattskyldur.

Dómkröfur stefnda eru aðallega, að stefndi verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og tildæmdur málskostnaður úr hans hendi að mati dómsins, en til vara að umstefnd bótaskylda verði aðeins viðurkennd að hluta og málskostnaður felldur niður.

Af hálfu réttargæslustefnda eru ekki gerðar sjálfstæðar dómkröfur, enda engar kröfur gerðar á hendur félaginu.

Lýsing stefnanda á slysinu í stefnu er á þann veg að sumarið 2002 hafi hún starfað hjá stefnda.  Hún hafi ekki verið vön bústörfum eða sveitastörfum almennt.  Að morgni 10. ágúst hafi hún verið að aðstoða stefnda við að reka heim kú, sem var nýbúin að bera.  Kýrin réðst skyndilega á hana og stakk höfði í kvið hennar með þeim afleiðingum, að hún féll á bakið á þúfótt undirlag.  Kýrin stappaði síðan á höfði hennar.  Guðmundur Stefánsson [faðir stefnda] var sjónarvottur að slysinu.  Tryggingastofnun ríkisins var tilkynnt slysið.

Í slysinu hlaut stefnandi sár á andlit, högg á hrygg, mjóbak og samfallsbrot á þriðja lendarhryggjarbol.  Eftir slysið hætti hún strax vinnu og leitaði til heilsugæslu-stöðvar í Laugarási og var hún send í röntgenmyndatöku í Domus Medica hinn 12. ágúst 2002.  Í kjölfar myndatökunnar leitaði hún á slysa- og bráðamóttöku Landspítalans í Fossvogi.

Fyrir liggur að Atli Þór Ólason, dr. med., var með beiðni 1. október 2004 fenginn til að meta samkvæmt skaðabótalögum líkamstjón stefnanda af völdum slyssins.  Matsgerð hans er dagsett 15. sama mánaðar. Þar segir undir fyrirsögninni Sjúkdómsgreining:

1.        Gróið brot á þriðja mjóhryggjarliðbol (háð slysi 10.08.2002)

2.        Ör framan við vinstra eyra og á hvirfli (háð slysi 10.08.2002)

Undir fyrirsögninni  Samantekt og álit segir í matsgerðinni:

Fyrir slysið 10.08.2002 var Heiðrún Finnsdóttir einkennalaus frá stoðkerfi og heilsuhraust.  Við slysið stangaði kýr hana í magann svo hún féll á bakið ofan á þýft undirlag og kýrin stappaði með öðrum framfæti á andlit og höfuð vinstra megin svo hún hlaut sár á hvirfil og framan við vinstra eyra.  Hún hlaut samfallsbrot á þriðja mjóhryggjarliðbol.  Þurfti ekki sérstaka meðferð aðra en að minnka álag í um þrjá mánuði.  Varanlegur miski og hefðbundin læknisfræðileg örorka er metin 5%.

Við mat á varanlegri örorku er litið til þess að Heiðrún er í grunnskóla er hún verður fyrir slysinu og hefur ekki orðið sér út um neina starfsmenntun eða starfsreynslu.  Gert er ráð fyrir að ef Heiðrún hefði ekki lent í slysinu hefði hún verið einkennalaus og fær til allra almennra starfa.  Eftir slysið hafa bakóþægindi Heiðrúnar hindrað hana í að geta tekið fullan þátt í þeim störfum sem henni hefur boðist á sumrin svo sem við garðyrkju og við sveitarstörf.  Þar hefur hún fengið leyfi til að hvíla sig og sleppa sumum störfum ef hún er með bakóþægindi.  Starfsgeta hennar er því skert.  Varanleg örorka er metin 5%.

Við mat á tímabundnu atvinnutjóni er miðað við að Heiðrún var í sumarvinnu og fékk laun fyrir.  Hún ætlaði að vera í vinnu fram til 20.08.2002 en gat það ekki vegna slyssins.  Þann tíma hefur hún misst af vinnulaunum og er tímabundið atvinnutjón miðað við þann tíma.

Við mat á þjáningatíma er miðað við ráðleggingar meðferðarlæknis um takmarkað álag í þrjá mánuði á meðan beinbrot er að gróa og jafna sig.  Þjáningatími er því miðaður við þrjá mánuði og hún telst ekki hafa verið rúmliggjandi þar sem hún var ekki til meðferðar á spítalastofnun.  Stöðugleikatímapunktur er í lok þjáningartímabils 12.11.2002.

Upplýst er að lögmaður stefnanda fór þess á leit við réttargæslustefnda að félagið viðurkenndi bótaskyldu úr ábyrgðartryggingu stefnda vegna slyssins.  Ekki var á það fallist með þeim röksemdum að af gögnum málsins væri ekki séð að tryggingartaki hefði unnið sér neitt til sakar.

Hinn 21. ágúst 2006 var dr. Ólafur R. Dýrmundsson dómkvaddur að beiðni stefnanda til að skoða og meta:

1.        Hvernig rétt sé að staðið sé að málum þegar kýr eru reknar;

2.        Hvernig var kýrin sem matsbeiðandi vann við að reka, þann 10. ágúst 2002, að eiginleikum og hvernig er líklegt að eiginleikar kýrinnar hafi verið á slysdegi;

3.        Hvort eðlilegt sé að kýrin sem matsbeiðandi vann við að reka sé látin í umsjá 14 ára barns;

4.        Hvort eðlilegt sé að láta starfsmann reka kúna án þess að kanna hvort viðkomandi starfsmaður hafi nægilega reynslu til þess að reka hana örugglega, í ljósi þess að um nýborna kú var að ræða;

5.        Hvort eðlilegt sé að láta 14 ára barn reka nýborna kú;

6.        Hvort telja megi að forsvaranlegt hafi verið að láta matsbeiðanda, þá 14 ára gamla, reka kúna þann 10. ágúst 2002, eins og staðið var að málum.

 

Í matsgerð dr. Ólafs, sem dagsett er 14. nóvember 2006, segir m.a. undir kaflaheitinu Niðurstöður:

Svörin eru sem hér segir:

1.        Að þeir sem verkið vinna fái sem bestar upplýsingar um eðli og hegðun kúa og séu jafnframt upplýstir um hugsanlega hættu, svo sem vegna nýborinna kúa.

2.        Ekkert liggur fyrir um eiginleika umræddrar kýr en líklegt er að hún hafi nýborin sýnt sterka móðurhvöt sem hafi í þessu tilviki endurspeglast í árásargirni.  Hugsanlega hefur kýrin verið taugaveikluð og/eða skapgölluð.

3.        Já, að því tilskyldu að upplýsingar og fræðsla hafi verið veitt, sbr. svar við 1. lið.

4.        Nei, sbr. svör við 1. og 3. liðum.

5.        Já, sbr. svör við 1. og 3. liðum.

6.        Nei, sbr. svör við 1. og 3. liðum.

Af svörum framangreindra sex spurninga, sem flestar eru keimlíkar, má ráða að matsmaður telur ekki óeðlilegt að 14 ára unglingi sé falið að annast rekstur kúa, jafnvel nýborinna, að því tilskildu að bóndinn hafi veitt viðunandi undirbúning með fræðslu, upplýsingum og viðvörunum.  Sérstaklega ber að vara við þeirri hættu sem getur stafað af nýbornum kúm, hvort sem verið er að reka þær eða vinna við þær með öðrum hætti.

Niðurstöðurnar eru þær, að miðað við þau gögn sem fyrir liggja um slysið í Skipholti 1, 10. ágúst 2002, hafi matsbeiðandi ekki fengið nauðsynlega leiðsögn í formi fræðslu, leiðbeininga og viðvarana bónda, til að hún gæti talist í stakk búin til að reka hina nýbornu kú.  Þar sem bóndi var ábyrgur fyrir rekstrinum bar honum að undirbúa matsbeiðanda þannig að hún væri fær um að bregðast við óvæntum aðstæðum.  Það gerði hann ekki og því telur matsmaður að vinnubrögð bóndans hafi hvorki verið rétt né afsakanleg.

Af hálfu stefnda segir um málsatvik að stefnandi hafi verið ráðin til stefnda eftir að hafa svarað atvinnuauglýsingu í Sunnlenska fréttablaðinu.  Við ráðningu hennar hafi m.a. verið horft til þess að stefnandi er frá fjárbúi og einnig mikil hestamanneskja.  Hafi hún því verið vön umgengni við dýr þegar hún hóf störf hjá stefnda í byrjun júnímánaðar árið 2002.  Hafi störf stefnanda verið fólgin í að reka kýr á beit, sækja þær í mjaltir og aðstoða við mjaltir, auk annarra almennra sveitastarfa sem til féllu.  Um 30 kýr hafi verið í hjörðinni.

Þá segir að í sveitum sé þekkt að kvendýr eigi það til að haga sér óvenjulega eftir burð.  Eigi það við um kýr ekki síður en um ær og hryssur.  Afar sjaldgæft væri þó að dýr rynnu á fólk af þeim sökum.

Þá segir að sérstök atvik þessa máls hafi orðið með þeim hætti að stefnandi hafi, ásamt Guðmundi Stefánssyni, föður stefnda, verið að sækja nýborna kú, sem var ein með kálf.  Guðmundur hafi þá nýlega náð 71 árs aldri, en hann hafi verið við góða heilsu.  Fyrirvaralaust hafi kýrin snúið sér við og ráðist á stefnanda.  Guðmundur hafi verið með barefli og hafi honum tekist að berja hana frá stefnanda.  Kýrin hafi þá einnig ráðist á Guðmund, en hann hafi ekki meiðst.

Stefnandi byggir á því að réttargæslustefndi hafi selt stefnda svokallaða frjálsa ábyrgðartryggingu atvinnurekstrar og hafi tryggingin verið í gildi á þeim tíma sem slysið varð.  Ábyrgðartryggingin taki samkvæmt skilmálum m.a. til skaðabótaábyrgðar sem fellur á vátryggðan vegna slyss á mönnum vegna starfsemi þeirrar sem getið er í vátryggingarskírteini eða iðgjaldskvittun.

Byggt er á því að ábyrgð vinnuveitanda á líkamstjóni starfsmanns, sem lendir í slysi við störf sín, sé almennt rík og beri vinnuveitanda að leiðbeina starfsmanni sínum um eðli starfsins, verklag og þætti sem athuga beri sérstaklega.  Sérstaklega eigi þetta við þegar um börn og unglinga er að ræða.  Við mat á sök stefnda verði að líta til þess að stefnda hafi mátt vera ljóst að hætta og hugsanlegt tjón gæti stafað af því að láta stefnanda, sem ung var að árum og óreynd, annast rekstur á nýborinni kú án þess að hún fengi leiðbeiningar um viðeigandi háttsemi og um úrræði við óvæntum atvikum.  Þá hafi stefnda mátt vera ljóst að stefnandi gæti illa gert sér grein fyrir þeim hættum, sem fyrir hendi eru við rekstur nýborinna kúa, og jafnframt mátt vera ljóst að draga mætti úr áhættu með leiðbeiningum og tilsögn.  Með hliðsjón af ungum aldri stefnanda, reynsluleysi hennar við bústörf og eðli búfjárreksturs, hafi stefnda mátt vera kunnugt að ríkar kröfur væru gerðar til hans til að leiðbeina og upplýsa stefnanda, sérstaklega með hliðsjón af því að nýborin kýr var í þeim hópi sem rekinn var.  Vanræksla stefnda væri saknæm og leiddi til skaðbótaábyrgðar á tjóni stefnanda.

Vísað er til þess að stefndu hafi ekki borið fyrir sig að skaðbótaábyrgð félagsins takmarkist á nokkurn hátt, s.s. vegna meðsakar eða meðábyrgðar stefnanda eða vegna þess að stefnandi hefði átt að hegða sér með öðrum hætti.  Bótaskyldu hafi aðeins verið hafnað á þeim grundvelli að stefndi hafi ekki sýnt af sér ólögmæta eða saknæma háttsemi.  Ekkert komi þó fram af hálfu stefndu sem dregið geti úr gildi matsgerðar Ólafs R. Dýrmundssonar, en matið sýni með óyggjandi hætti að stefndi beri með saknæmri háttsemi sinni skaðabótaábyrgð á tjóni stefnanda.

Tölulega greinir stefnandi skaðabótakröfu sína þannig:

Þjáningabætur:     90.000 kr.

90 dagar á 1.000 kr. (dagar án rúmlegu)

Varnalegur miski (5%):   286.225 kr.

18% af 5.453.000 kr.

Varanleg örorka (5%):

1.618.000 kr. x 16.955 x 5% 1.371.659 kr.

Samtals 1.921.495 kr.

Stefndi byggir á því að um mál þetta gildi almennar skaðabótareglur.  Ekki sé sannað að stefndi beri skaðabótaábyrgð á tjóni stefnanda vegna saknæmrar og ólögmætrar hegðunar.

Ályktað er að skoða beri málið með hliðsjón af þeirri staðreynd að afar sjaldgæft er að kýr hegði sér á þennan hátt.  Frá upphafi Íslandsbyggðar hafi menn átt náin og dagleg samskipti við kýr.  Þekkt tilvik um árás kúa á fólk séu þrátt fyrir þetta afar fá, svo sem raunar komi skýrt fram í matsgerð.  Við úrlausn málsins beri einnig að líta til þess að fræðilega sé mögulegt að húsdýr, af hvaða tegund sem er, fælist og æði á fólk með skaðlegum afleiðingum fyrir þá sem fyrir slíku verða.  Fram komi í matsgerðinni að erfitt sé að koma í veg fyrir árás nýborinnar kýr þar sem árásin er mjög snögg og fyrirvaralaus.  Jafnframt sé til þess að líta að ekkert liggi fyrir í málinu sem bendi til þess að kýrin sem í hlut átti hafi verið taugaveikluð og/eða skapgölluð.

Tekið er fram að málatilbúnaður stefnanda gefi tilefni til að mótmæla því sérstaklega að stefnandi hafi verið óreynd, þegar atvik málsins urðu.  Stefnandi væri sjálf úr sveit og vön dýrum.  Þá hafði hún starfað undir handleiðslu stefnda og heimilisfólks hans í u.þ.b. tvo og hálfan mánuð þegar hún meiddist.  Ljóst væri að stefnandi hefði öðlast ærna reynslu af umgengni við kýr á þessum tíma og beri að líta til þessa við úrlausn málsins.  Þá er því mótmælt að stefndi hafi falið stefnanda að annast rekstur á kúnni sem um ræðir.  Hún hafi ekki verið send ein til að sinna því.  Faðir stefnda, Guðmundur, hafi verið í för með henni og haft umsjón með rekstrinum.  Guðmundur væri fyrrverandi bóndi og þaulvanur maður.  Hafi hann haft með sér barefli til að stýra kúnni og bregðast við óvæntum atvikum.

Því er lýst að alla jafna hafi stefnandi verið ein síns liðs við rekstur kúa þetta sumar, en í umrætt sinn hafi Guðmundur verið ábyrgur fyrir rekstrinum og stefnandi honum aðeins til aðstoðar.  Af þessu megi ráða að ekki hafi verið um hefðbundinn rekstur að ræða og að sérstakrar varúðar hafi verið gætt.  Með vísun til þessa væri mótmælt fullyrðingum stefnanda um skort á leiðbeiningum og tilsögn.  Þá væri mótmælt fullyrðingum stefnanda um „reynsluleysi hennar við bústörf og á eðli reksturs búfjár“.  Bakgrunnur stefnanda sýni að tilvísun til þessa eigi ekki við í hennar tilviki.  Reynsla stefnanda og aldur hennar hafi ekki gefið tilefni til að farið væri með hana að öllu leyti sem barn.  Hún hefði vissulega notið handleiðslu og tilsagnar í störfum sínum.

Byggt er á því að háttsemi stefnanda geti ekki talist siðferðilega ámælisverð.  Þá væri ekki til að dreifa háttsemi, sem uppfyllir þau huglægu og hlutlægu skilyrði sem sakarreglan hvílir á.  Tjón stefnanda hafi orðið án þess að hirðuleysi eða kæruleysi stefnda verði um kennt.  Þurft hefði að sækja umrædda kú.  Stefndi hafi ekki haft annað vinnufólk tiltækt til að fara með föður hans í þessa ferð.  Úr lýsingum stefnanda sjálfrar á tjónsatvikunum megi ráða að aldur hennar hafi ekkert haft með það að gera að kýrin réðst að henni.  Aldur hennar og reynsla hafi ekki aukið hættu á að tjón yrði.

Eins og málum var háttað, sérstaklega með vísun til þeirrar staðreyndar að faðir stefnda var með í umræddri för, verði ekki fullyrt að skort hafi á að leiðbeina stefnanda, stefnanda hafi verið sagt rangt til eða eftirlit með henni hafi vantað.

Áréttað er að matsgerð Ólafs. R. Dýrmundssonar sé gölluð.  Verði ekki fallist á það með stefnanda að matsgerðin sýni „með óyggjandi hætti að Karl Guðmundsson beri með saknæmri háttsemi sinni skaðabótaábyrgð á tjóni stefnanda“.  Ekki væri á færi matsmannsins, sem er ólögfróður, að leggja mat á, hvort stefndi hefði sýnt af sér ólögmæta og saknæma háttsemi.  Í annan stað hljóti það að teljast verulegur ágalli á matsgerðinni að einhliða lýsing stefnanda er þar lögð til grundvallar niðurstöðu matsmannsins.

Byggt er á því að stefnandi hafi orðið fyrir tjóni vegna óhapps sem ekki er bótaskylt.  Með lágmarks aðgæslu hefði stefnandi getað afstýrt því að hún yrði fyrir skaða af völdum kýrinnar.  Slysið megi rekja til eigin sakar stefnanda og óhappatilviljunar.

Verði ekki fallist á kröfu stefnda um sýknu, er krafist sakarskiptingar á sama grundvelli og krafist er sýknu.  Kröfu um dráttarvexti er andmælt frá fyrri tíma en dómsuppsögudegi.

Stefnandi gaf skýrslu fyrir rétti.  Hún sagði m.a. að hún hafi verið send til að sækja kú sem var nýborinn með Guðmundi [föður stefnda].  Hafi hún fengið plaststöng hjá stefnda og henni sagt að nota stöngina ef kýrin gerði eitthvað.  Kvaðst hún hafa rekið kúna af stað og dólað á eftir henni en allt í einu hafi kýrin snúið sér við og ráðist á hana.  Hún hafi rotast og rankað við sér með kúna yfir sér og ekkert getað gert.

Spurt var hvort þau hefðu verið langt frá kúnni þegar þau hófu að reka hana.  Kvaðst hún hafa verið samferða Guðmundi.  Þá var spurt hvor þau hefðu gert eitthvað sem fékk kúna til að snúa við.  Kvað hún þau bara hafa verið að rölta á eftir henni.

Spurt var hvort hún hefði fengið leiðbeiningar áður en hún fór af stað um hvað gera skyldi ef kýrin snérist gegn henni.  Kvað hún stefnda bara hafa sagt sér að ef kýrin réðist á hana eða gerði eitthvað þá væri hún með þetta prik og ætti hún þá að lemja hana.  Þetta hefði gerst svo hratt að hún hefði ekki komið því við.

Stefnandi kvaðst hafa unnið þau störf sem til féllu á heimilinu, m.a. að sinna kúnum.  Hún hafi sótt kýrnar og mjólkað.  Hún hafi þó ekki áður sótt nýborna kú.

Stefnandi kvaðst alltaf finna fyrir áverkum sem hún fékk við slysið.

Þó að hún væri alin upp í sveit kvaðst stefnandi ekki hafa haft reynslu af kúm.  Á heimili hennar hefðu ekki verið kýr síðan hún var fimm ára.  Þau væru með kindur og hesta.

Stefnandi kvaðst ekki hafa unnið hjá öðrum í sveit áður en hún fór að vinna í Skipholti.  Hún hafi hafið störf þar í byrjun júní [2002].

Stefnandi sagði að það hefði verið u.þ.b. þrír metrar á milli þeirra þegar kýrin snéri sér við og réðst á hana.  Guðmundur hefði verið við hlið hennar með samsvarandi plaststöng og hún var með.

Stefnandi kvaðst ekki hafa átt von árás kýrinnar og Guðmundur ekki heldur.  Hún hafi ekki komið neinum vörnum við.

Stefnandi sagði að kálfurinn hefði gengið við hlið móður sinnar.

Stefnandi kvaðst hafa verið u.þ.b. 1,62 m. á hæð þegar þetta gerðist.

Stefndi, Karl Guðmundsson, gaf skýrslu fyrir rétti.  Hann sagði m.a. að stefnandi hafi komið til vinnu hjá honum sumarið 2002.  Hún hafi haft reynslu í bústörfum.  Stefnandi hafi unnið ýmiss konar störf á heimilinu og við búskapinn.  Hún hafi sótt kýrnar daglega, oftast ein en stundum með syni hans, sem er yngri en hún.

Karl kvaðst ekki muna nákvæmlega hvað hann sagði stefnanda um rekstur á kúm eða umgengni við þær.  Hann kvaðst þó hafa varað hana við, lagt fyrir hana að passa sig.

Karl kvaðst ekki hafa verið heima morguninn þegar stefnanda slasaðist.

Karl sagði að kýrin, sem réðst á stefnanda hafi hvorki verið skapgölluð eða taugaveikluð.

Karl kvaðst ekki halda að hann hefði á þessum tíma verið búinn að heyra um slysið sem varð í Árnessýslu, þar sem maður slasaðist illa og dó eftir að kýr réðst á hann.  Hann hefði heyrt um það síðar.

Karl kvaðst hafa alist upp á kúabúi og ekki kynnst því áður að kýr veittist að manni með þvílíkum ofsa.

Er stefnandi komi til starfa hjá honum, kvaðst Karl hafa verið kunnugt um að stefnandi hafði ekki mikla reynslu af kúabúi.  Hann kvaðst hafa á þeim tíma vitað að nýbornar kýr kynnu að vera varasamar.

Karl kvað Guðmund, föður sinn, hafi tekið með sér písk og látið stefnanda fá písk, er þau fóru að sækja kúna umrætt sinn, vegna þess að hann hefði ætlað að kýrin gæti orðið erfið í rekstri þar sem hún var nýborin.  Hann kvaðst ekki muna hvort stefnandi hefði áður farið að sækja nýborna kú fyrir hann.

Karl sagði kálfur kýrinnar hafi verið annar kálfur sem hún hefði borið.

Karl sagði að kýrin hefði verið u.þ.b. 500 til 700 m. frá fjósinu er reksturinn hófst.  Hann kvaðst halda að kálfurinn hafi verið svo kominn á legg að hann gat fylgt í rekstrinum.

Dr. Ólafur Rúnar Dýrmundsson kom fyrir rétt og staðfesti að hafa unnið matsgerð sem liggur fyrir í málinu sem dskj. nr. 11.

Lögmaður stefnanda spurði við hverju hefði mátt búast um hegðun kýrinnar við þær aðstæður sem fyrir hendi voru, og hvernig menn hefðu átt að bera sig að við rekstur hennar að teknu tilliti til þess að hún var nýborin.  Ólafur sagði að lýst væri í matsgerðinni að það væri vitað að þetta gæti komið fyrir.  Kýr geti verið árásargjarnar sérstaklega nýbornar, reyndar öll kvendýr.  Þó að þetta væri sjaldgæft þá komi það fyrir.  Kvaðst Ólafur hafa rætt við kúabændur, þegar hann var að skoða málið, til að heyra á mönnum hvað þeim fyndist um svona atferli og hafi þeir allir kannast við þetta, en staðfest að það væri sjaldgæft.  Kvaðst hann einnig hafa komið að því, þó að hann hafi ekki vitað að þetta kæmi fyrir í námsefni, t.d. í bændaskólum, þá eigi kúabændur að vita þetta að sinni reynsluþekkingu að þetta geti komið fyrir.  Það væri reyndar annað sem hann hafi ekki sett á blað, að það virtist vera þannig að kvendýr, t.d. kýr og gjarnan ær, að þær ráðist frekar á börn og unglinga heldur en fullorðna, þ.e. litlar verur.  Hann hafi ekki haft upplýsingar um stærð á Heiðrúnu [stefnanda] á þessum tíma, hvort hún var lítil eða stór, en þetta væri atriði sem rétt væri að hafa í huga.  Þannig að hver og einn fullorðinn sem er að umgangast nýbornar kýr hann þurfi alltaf að hafa þetta í huga að þetta geti verið varasamt, eitthvað geti komið upp á.  Síðan hafi, skömmu áður en þetta skeði, orðið dauðaslys í næstu sveit þar sem nýborin kýr hreinlega réðist á gamlan mann sem var mjög natinn við búfé, þekktur bóndi; hann hafi dáið af völdum árásarinnar.  Þannig hafi það verið altalað á Suðurlandi og þekkt að svona lagað gæti komið fyrir.  Kvað Ólafur þannig vera sína niðurstöðu að þó að þetta væri sjaldgæft þá kæmi það fyrir og til þess að hafa allan vara þar á þá þurfi þeir fullorðnu, sem eru að reka kýr eða að sækja kýr eða umgangast nýbornar kýr, að hafa sérstakan vara á, bæði vegna sjálfra sín og ekki síst vegna barna og unglinga sem með þeim eru.

Ólafur sagði að banaslysið sem hér um ræðir hafa orðið um aldamótin.

Lögmaður stefnanda spurði hvort hann teldi að rétt væri að hafa börn með þegar kýr eru reknar.  Ólafur kvaðst hafa sagt í matsgerðinni að ekkert óeðlilegt væri að unglingar væru látnir vinna við kýr og það hefði hann sjálfur gert á sínum tíma, allir sem eru í sveit þar sem eru kýr geri það.  Að reka kýr sé algengt starf.  Það væri þetta þegar svona sérstakar aðstæður væru, sem þessi vandamál geti komið upp.  Eftir svona reynslu þá væri ljóst að þarna þurfi fullorðnir að gæta sína á því að senda ekki börn og unglinga í [verk sem þetta], eða taka þau með sér við svona aðstæður.  Það gæti alla vega verið varasamt.  Þá væri algjört frumskilyrði að þau fái leiðbeiningar.  Þeim sé sagt frá því.  Þau séu látin vara sig, gæta sín.  Þau séu ekki látin vera of nálægt.  Þetta væri mjög keimlíkt og gert er í sveitum varðandi, t.d. slæg hross o.þ.u.l., þannig að fullorðnir vara við, kenna unga fólkinu, börnunum og unglingunum.  Þannig að það væri mjög mikilvægt að þarna væru góðar leiðbeiningar frá hendi þeirra fullorðnu og þess gætt að börn og unglingar væru ekki í framlínunni, væru alla vega örugg, sem öruggust.

Lögmaður stefnanda spurði hvað hann teldi rétta fjarlægð frá kú þegar hún er rekin með kálfi.  Ólafur kvaðst ekki þora að segja um það, hann hafi ekki fundið neinar góðar faglegar upplýsingar um þessi mál.  Ekki væri mikið um það að hafa nema reynsluþekkingu.  Vandinn væri sá að þetta gerist mjög snögglega.  Fólk sjái gjarnan svona hátterni í sauðfé, gjarnan þegar börn eru nærri.  Þær vaði í börnin frekar en í fullorðna fólkið og þetta skeður mjög snögglega, þannig að þær hreinlega væru að verja afkvæmið, þetta væri hugsanlega bara móðurást.  Sumir bændur mundu ef til vill kalla þetta taugaveiklun, en taugaveiklun geti kannski verið hluti af móðurást eftir því hvernig á það er litið.  Þetta gerist mjög snögglega og mjög erfitt sé að segja til um örugga fjarlægð frá kúnum, þær gætu hiklaust rokið til nokkra metra.  Kvaðst hann ekkert vilja segja um það hvaða fjarlægð væri örugg.

Lögmaður stefnanda spurði hvort prikið, sem stefnandi hafði með sér, hafi breytt einhverju.  Ólafur sagðist halda að það hafi ekki breytt miklu.  Ef svona stór skepnan ætli sér að rjúka á viðkomandi þá skipti prik, svipa eða eitthvað því líkt, raunar engu máli.  Þetta gerist mjög snögglega.

Ólafur kvaðst aldrei hafi kynnst því að mjólkurkýr brygðust svona við á burðartíma þegar hann var á Hvanneyri eða þegar hann var í sveit sjálfur.  Þetta væri alls ekki algengt.  Hann hafi þó heyrt um það.

Með vísun til þess að Ólafur segir m.a. í matsgerðinni: „Í eðli sínu er því um slys að ræða sem aðeins er hægt að fyrirbyggja með góðum leiðbeiningum og varnaðarorðum“, var spurt, hvort hann héldi að í þessu tilfelli hefði verið hægt að koma í veg fyrir slysið með leiðbeiningum og varnaðarorðum.  Ólafur sagði að það væri hugsanlegt en mjög óvíst.  Allgjört lágmark væri þó engu að síður að leiðbeina og vara við áhættu, allar upplýsingar og öll fræðsla í þessa veru væru til bóta.

Spurt var hvort honum væri kunnugt um, að bændasamtökin eða aðrir fagaðilar landbúnaðarins hefðu gefið út leiðbeiningar eða varnaðarorð um að fjórtán ára vinnumenn væru ekki látnir sækja nýbornar kýr, í kjölfar slyssins sem hér um ræðir.  Ólafur kvaðst ekki vera kunnugt um það.

Valný Björg Guðmundsdóttir, eiginkona stefnda, gaf skýrslu fyrir rétti.  Hún sagði m.a. að aðdragandi þess að Guðmundur, tengdafaðir hennar, fór með Heiðrúnu að sækja kúna umrætt sinn hafi verið að hún og Heiðrún voru kominn inn í fjós og verið að mjólka en tengdaforeldrar hennar, Magga og Guðmundur, hefðu farið að leita að kúnni sem vantaði.  Svæðið, sem þau þurftu að fara, hafi verið illt yfirferðar, ekki bílfært.  Þau hefðu því komið til baka og Heiðrún farið með Guðmundi að sækja kúna í stað Möggu.

Valný Björg kvaðst ekki minnast þess að hafa varað Heiðrúnu við að nýborin kú gæti verið varasöm eða heyrt annan gera það.

Valný Björg sagði að líklegt væri að kýr hjá þeim hefðu borið þetta sumar þar sem börn komu nálægt, en hún kvaðst ekki muna það.

Guðmundur Stefánsson, faðir stefnda, gaf símleiðis skýrslu fyrir rétti.  Hann sagði m.a. að aðdragandi þessa máls hafi verið að um kvöldið [10. ágúst 2002] hefði vantað eina kúna, þegar kýrnar komu heim til mjalta.  Hann og kona hans hefðu farið á bíl til að athuga hvort þau sæju kúna og fundið hana borna í haganum þar sem beljurnar voru yfir daginn.  Dálítið langt hefði verið að reka kúna heim en hvorugt þeirra létt á löppinni.  Hafi þau því ákveðið að fara heim og fá Heiðrúnu til að reka beljuna.  Hafi þau gert það og hann farið með Heiðrúnu á staðinn.  Hann hafi sagt henni að hann ætlaði að fara með henni til beljunnar og koma henni af stað með henni.  Hann hafi verið með smá barefli í hendinni eins og hann væri iðulega með þegar hann væri að reka beljur.  Þau hefðu gengið samsíða til beljunnar.  Rétt áður en þau komu til hennar hafi hún tekið á stökk og rokið í stelpuna, hrint henni og þjarmað að henni.  Kvaðst hann hafa barið beljuna eins og honum var unnt.  Beljan hefði þá snúið sér snögglega að honum og ráðist á hann og hent honum til, snúið síðan til baka til kálfsins.

Spurt var hvort þau hefðu verið nýlega stigin úr bílnum eða hvort þau hefðu verið búin að ganga einhvern spöl.  Guðmundur sagði að þau hefðu ekkert verið búin að reka kúna, þetta hefði gerst þegar þau komu til hennar.  Hann sagði að bifreiðinni hefði verið lagt nokkra tugi metra frá kúnni eða innan við hundrað metra.  Hann sagði að þau hefðu svo til alveg verið komin að kúnni þegar hún rauk af stað.

Guðmundur sagði að Heiðrún hefði staðið við hlið hans þegar kýrin réðst á hana;  innan við metri hefði verið á milli hans og hennar.

Vísað var til að banaslys hefði orðið í nærsveit þar sem kýr réðst á mann og spurt var hvort hann hefði heyrt um slysið.  Guðmundur kvaðst hafa heyrt um það.  Spurt var hvort honum hafi ekki þótt varasamt að taka Heiðrúnu með sér.  Guðmundur sagði að svona atvik væri ákaflega sjaldgæft en aldrei væri hægt að vera alveg viss.  Það væru til kýr sem ættu það til að vera snefsnar nýbornar en það væri ákaflega sjaldgæft að þær rykju í fólk þannig að líkamstjón yrði.

Ályktunarorð:  Deilt er um það hvort stefndi beri ábyrgð á líkamstjóni er stefnandi varð fyrir hinn 10. ágúst 2002 við rekstur nýborinnar kýr í eigu stefnda á landi jarðarinnar Skipholts I, Flúðum í Hrunamannahreppi.  Með henni við reksturinn var faðir stefnda, Guðmundur Stefánsson.  Óumdeilt er að kýrin réðst skyndilega á stefnanda, stangaði hana og felldi og traðkaði á andliti hennar og að við þetta hafi hún orðið fyrir því tjóni sem krafist er bóta fyrir samkvæmt matsgerð Atla Ólasonar bæklunarskurðlæknis frá 15. nóvember 2004.

Ólafur R. Dýrmundsson, ráðunautur hjá Bændasamtökum Íslands, var við meðferð málsins dómkvaddur til að svara tilgreindum spurningum er varða hættu sem stafað geta af nýbornum kúm.  Hann hélt hvorki formlega matsfundi né skoðaði kúna sem matsspurningar lutu að, þótt sérstaklega hafi verið beðið um mat á eiginleikum kýrinnar.  Verður því að fallast á það með stefnda að matsgerðin sé gölluð.

Stefnandi byggir á því að stefndi hafi sýnt af sér saknæma háttsemi með því að láta hana, 14 ára gamla og óvana kúm, reka úr haga nýborna kú, án þess að hún hafi fengið viðeigandi leiðbeiningar og viðvaranir.

Af hálfu stefnda er byggt á því að hann eigi ekki sök á slysinu, óhappatilviljun hafi valdið því.

Stefnandi hóf störf hjá stefnda í byrjun júní 2002 og starfaði m.a. við að sækja kýrnar og mjólka.  Stefnandi var alin upp í sveit og var vön að umgangast og sinna hrossum og kindum.  Þegar slysið varð, 10. ágúst 2002, má telja að hún hafi einnig öðlast nokkra reynslu af kúm.  Og þó hún hafi ekki fengið sérstakar leiðbeiningar og varnaðarorð um nýbornar kýr, getur það naumast talist vera vítavert gáleysi af stefnda, enda afar sjaldgæft að mjólkurkýr, þó að þær séu nýbornar, ráðist á fólk með svo illskeyttum hætti sem hér um ræðir.  Þá hefur þeir staðhæfingu stefnda ekki verið hnekkt að kýrin hafi ekki áður reynst vera árásargjörn, en hún hafði áður átt einn kálf.

Af öllu virtu, sem hér hefur verið rakið, verði ekki ráðið að stefndi, Karl Guðmundsson, hafi sýnt af sér slíka háttsemi eða aðgerðarleysi að varði hann bótaskyldu gagnvart stefnanda.  Telja verður að um óhappatilvik hafi verið að ræða.

Samkvæmt framangreindu verður stefndi sýknaður af kröfu stefnanda.

Með vísun til 3. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 þykir rétt að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu.

Gjafsóknarkostnaður stefnanda greiðist úr ríkissjóði, eins og í dómsorði greinir.

Páll Þorsteinsson héraðsdómari, Grétar Hrafn Harðarson dýralæknir og Torfi Jóhannesson framkvæmdastjóri Vaxtarsamnings Vesturlands, kveða upp dóminn.

DÓMSORÐ:

Stefndi, Karl Guðmundsson, er sýkn af kröfum stefnanda, Heiðrúnar Huldar Finnsdóttur.

Málskostnaður fellur niður.

Gjafsóknarkostnaður stefnanda greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hennar 400.000 krónur.