Fimmtudaginn 20. febrúar 2014.
Nr. 106/2014.	Guðmundur Kristinsson ehf. (Sveinn Sveinsson hrl.) gegn Hildu ehf. (Einar Gautur Steingrímsson hrl.)

 

Kærumál. Gjaldþrotaskipti.

Talið var að V ehf. hefði brugðist við áskorun L hf. á þann veg að ekki væri fullnægt skilyrðum til töku búsins til gjaldþrotaskipta samkvæmt 5. tölul. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl.

 

Dómur Hæstaréttar

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Árni Kolbeinsson og Benedikt Bogason.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 7. febrúar 2014, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 12. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 31. janúar 2014, þar sem bú sóknaraðila var tekið til gjaldþrotaskipta samkvæmt kröfu Dróma hf. Kæruheimild er í 1. mgr. 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Sóknaraðili krefst þess að fyrrgreindri kröfu verði hafnað. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

Samkvæmt greinargerð varnaraðila til Hæstaréttar hefur hann með samningi við Dróma hf. eignast kröfuna, sem það félag studdi kröfu sína um gjaldþrotaskipti á búi sóknaraðila við. Er því lýst þar yfir að varnaraðili taki við aðild að máli þessu af Dróma hf., sbr. 1. mgr. 22. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.

Svo sem greinir í hinum kærða úrskurði skoraði Drómi hf. á sóknaraðila með bréfi 11. apríl 2013 að greiða þá þegar skuld við félagið, sem næmi samtals 1.023.199.301 krónu, eða lýsa því yfir skriflega að sóknaraðili væri fær um að greiða skuldina „þegar hún fellur í gjalddaga, að því leyti sem hún kann að vera ógjaldfallin, eða innan skamms tíma hinar gjaldföllnu greiðslur.“ Jafnframt var þess óskað að tiltekið yrði hvenær og hvernig sóknaraðili yrði fær um að greiða skuldina. Þá var tekið fram í bréfinu að krafist yrði gjaldþrotaskipta á búi sóknaraðila ef slík skrifleg yfirlýsing hefði ekki borist Dróma hf. innan þriggja vikna, sbr. 5. tölulið 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991. Þessi áskorun var birt fyrirsvarsmanni sóknaraðila 16. apríl 2013, sem svaraði henni með bréfi 6. maí sama ár, en þar var meðal annars að finna svofellda yfirlýsingu: „Félagið verður fært innan skamms tíma um að greiða skuldir sínar við Dróma ehf. Verði það gert með eignum félagsins. Frekar um greiðsluformið verður gefið í sérstakri greinargerð ef eftir verður kallað.“ Drómi hf. beindi kröfu til héraðsdóms 3. júní 2013 um að bú sóknaraðila yrði tekið til gjaldþrotaskipta á grundvelli fyrrnefnds ákvæðis 5. töluliðar 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 og var sú krafa tekin til greina með hinum kærða úrskurði.

Samkvæmt framansögðu brást sóknaraðili við áskorun Dróma hf. með því að lýsa því skriflega yfir innan þess þriggja vikna frests, sem um ræðir í 5. tölulið 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991, að hann yrði innan skamms tíma fær um að greiða skuldir sínar við félagið. Af þeim sökum verður krafa um gjaldþrotaskipti ekki reist á þessu lagaákvæði og verður kröfu varnaraðila hafnað.

Varnaraðila verður gert að greiða sóknaraðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað sem ákveðinn verður í einu lagi eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Hafnað er kröfu varnaraðila, Hildu ehf., um að bú sóknaraðila, Guðmundar Kristinssonar ehf., verði tekið til gjaldþrotaskipta.

Varnaraðili greiði sóknaraðila samtals 400.000 krónur í málskostnað í héraði og kærumálskostnað.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 31. janúar 2014.

Krafa sóknaraðila, Dróma hf., Lágmúla 6, Reykjavík um að bú varnaraðila, Guðmundar Kristinssonar ehf., Brekkuseli 31, Reykjavík, verði tekið til gjaldþrotaskipta barst dóminum 3. júní 2013. Hún var tekin fyrir í dómi 4. september 2013. Varnaraðili mótmælti kröfunni og var þá þingfest þetta ágreiningsmál, sbr. 1. mgr. 168. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Varnaraðili lagði fram greinargerð 18. september 2013. Sóknaraðili lagði fram greinargerð 9. október 2013. Hinn 10. desember 2013 var málið flutt munnlega og tekið til úrskurðar.

Sóknaraðili krefst þess að bú varnaraðila verði tekið til gjaldþrotaskipta. Þá krefst sóknaraðili máls­kostnaðar úr hendi varnaraðila.

Varnaraðili krefst þess aðallega að kröfu sóknaraðila verði vísað frá dómi en til vara að henni verði hafnað. Þá krefst varnaraðili málskostnaðar úr hendi sóknaraðila.

Málavextir

                Krafa sóknaraðila byggir á fjórum lánssamningum sem Sparisjóður Reykjavíkur og nágrennis (SPRON) og varnaraðili gerðu með sér.

                Lánssamningur nr. 9432 er dagsettur 21. apríl 2004. Á forsíðu lánssamningsins kemur fram að samningurinn sé ,,í erlendum myntum“. Fram kemur m.a. í 2. gr. lánssamningsins að varnaraðili taki að láni 267.500 svissneska franka (CHF), 29.741.000 japönsk jen (JPY) og 172.140 evrur (EUR). Lánið skyldi endurgreiða þannig að greiddur væri 1/60 af höfuðstól á þriggja mánaða fresti og ein greiðsla í lokin. Samningurinn gilti í þrjú ár en varnaraðila væri heimilt að framlengja lánið alls fjórum sinnum til þriggja ára í senn ef samkomulag næðist um kjör. Varnaraðili heimilaði lánveitanda að skuldfæra reikning sinn nr. 1158-26-008810 fyrir greiðslu afborgana og vaxta, en tekið var fram að greiddi varnaraðili í íslenskum krónum skyldi hann greiða samkvæmt sölugengi lánveitanda. Samkvæmt 3. gr. lánssamningsins bar lánið breytilega vexti sem voru LIBOR-vextir eins og þeir ákvörðuðust fyrir viðkomandi gjaldmiðil hverju sinni, tveimur virkum bankadögum fyrir upphaf hvers vaxtatímabils að viðbættu 1,2% vaxtaálagi. Með LIBOR (London Inter Bank Offered Rate) vöxtum væri átt við vexti á millibankamarkaði í London eins og þeir væru auglýstir kl. 11:00 að staðartíma í London á BBA-síðu Reuters. Í 6. gr. kemur fram í a-lið að lánveitandi megi segja upp láninu einhliða og fyrirvaralaust og án aðvörunar eða sérstakrar uppsagnar ef vanskil verði á greiðslu afborgana eða vaxta sem hafi varað í 15 daga eða lengur. Tekið er fram í 6. gr. að verði láninu sagt upp eða það falli í gjalddaga sé lánveitanda heimilt að umreikna allt lánið í íslenskar krónur á gjalddaga/uppsagnardegi miðað við skráð sölugengi lánveitanda á viðkomandi myntum. Að sögn sóknaraðila er lánið í vanskilum frá 20. júlí 2007 og hafi hann gjaldfellt lánið samkvæmt 6. gr. lánssamningsins.

                Lánssamningur nr. 9815 er dagsettur 9. júní 2006. Á forsíðu lánssamningsins kemur fram að samningurinn sé ,,í erlendum myntum“. Fram kemur m.a. í 5. gr. lánssamningsins að varnaraðili taki að láni ,,jafnvirði 150.000.000 ISK í eftirtöldum myntum: CHF 626.671,12 JPY 174.499.767“. Lánið skyldi endurgreiða á fjórum gjalddögum á þriggja mánaða fresti, í fyrsta sinn 2. ágúst 2006. Varnaraðili heimilaði lánveitanda að skuldfæra reikning sinn nr. 1158-26-008810 fyrir greiðslu afborgana og vaxta, en tekið var fram að greiddi varnaraðili í íslenskum krónum skyldi andvirði greiðslunnar umreiknað samkvæmt sölugengi lánveitanda á viðkomandi myntum. Tekið er fram að á lokadegi hvers vaxtatímabils sé varnaraðila heimilt að breyta gjaldmiðli lánsins. Hámarksfjöldi gjaldmiðla sé sex hverju sinni. Fram kemur í greininni að varnaraðili staðfesti að hann hafi verið upplýstur um og skilji að  hugsanlegar gengissveiflur geti haft þau áhrif að ,,heildarskuld hans í þeim gjaldmiðlum sem lánið samanstendur af hverju sinni [geti] orðið hærri en upphafleg lánsfjárhæð“. Þá segir í sömu grein að varnaraðila sé ljóst og hann staðfesti að sparisjóðnum beri engin skylda til þess að upplýsa hann um ,,hækkanir er kunna að verða á lánsfjárhæðinni vegna óhagstæðra gengissveiflna“. Samkvæmt 6. gr. lánssamningsins bar lánið breytilega vexti sem voru LIBOR-vextir eins og þeir ákvörðuðust fyrir viðkomandi gjaldmiðil hverju sinni, tveimur virkum bankadögum fyrir upphaf hvers vaxtatímabils að viðbættu 1,75% vaxtaálagi. Með LIBOR (London Inter Bank Offered Rate) vöxtum væri átt við vexti á millibankamarkaði í London eins og þeir væru auglýstir kl. 11:00 að staðartíma í London á BBA-síðu Reuters. Fram kemur í 3. og 4. gr. að stofnfjárbréf í SPRON séu sett að handveði. Í 9. gr. kemur fram í a-lið að lánveitandi megi segja upp láninu einhliða og fyrirvaralaust og án aðvörunar eða sérstakrar uppsagnar ef vanskil á greiðslu afborgana eða vaxta hafi varað í 15 daga eða lengur. Tekið er fram í 9. gr. að verði láninu sagt upp eða það falli í gjalddaga sé lánveitanda heimilt að umreikna allt lánið í íslenskar krónur á gjalddaga/ uppsagnardegi miðað við skráð sölugengi lánveitanda á viðkomandi myntum.

                Viðauki var gerður við lánssamninginn 7. maí 2008. Þar kemur m.a. fram að eftirstöðvar lánsins 2. maí 2008 séu 571.837,39 svissneskir frankar (CHF) og 159.231.038 japönsk jen (JPY) auk þar tilgreindra áfallinna vaxta í hvorum gjaldmiðli fyrir sig. Með viðaukanum var lánið framlengt þannig að það skyldi greiða með fjórum gjalddögum á þriggja mánaða fresti, í fyrsta sinn 2. maí 2008. Annar viðauki var gerður við lánssamninginn 13. febrúar 2009. Þar kemur m.a. fram að eftirstöðvar lánsins 2. febrúar 2009 séu 548.010,83 svissneskir frankar (CHF) og 152.596.411 japönsk jen (JPY) auk þar tilgreindra áfallinna vaxta í hvorum gjaldmiðli fyrir sig. Með viðaukanum var lánið framlengt þannig að það skyldi greiða með einum gjalddaga 2. maí 2009. Að sögn sóknaraðila er lánið í vanskilum og hafi hann gjaldfellt lánið samkvæmt 9. gr. lánssamningsins.

                Lánssamningur nr. 9936 er dagsettur 2. nóvember 2006. Á forsíðu lánssamningsins kemur fram að samningurinn sé ,,í erlendum myntum“. Fram kemur m.a. í 5. gr. lánssamningsins að varnaraðili taki að láni ,,jafnvirði 80.000.000 ISK í eftirtaldri mynt: CHF 1.477.923,52“. Lánið skyldi endurgreiða með einni greiðslu 2. desember 2006. Varnaraðili heimilaði lánveitanda að skuldfæra reikning sinn nr. 1158-26-008810 fyrir greiðslu afborgunar og vaxta, en tekið var fram að greiddi varnaraðili í íslenskum krónum skyldi andvirði greiðslunnar umreiknað samkvæmt sölugengi lánveitanda á viðkomandi myntum. Fram kemur í greininni að varnaraðili staðfesti að hann hafi verið upplýstur um og skilji að hugsanlegar gengissveiflur geti haft þau áhrif að ,,heildarskuld hans í þeim gjaldmiðlum sem lánið samanstendur af hverju sinni [geti] orðið hærri en upphafleg lánsfjárhæð“. Þá segir í sömu grein að varnaraðila sé ljóst og hann staðfesti að sparisjóðnum beri engin skylda til þess að upplýsa hann um ,,hækkanir er kunna að verða á lánsfjárhæðinni vegna óhagstæðra gengissveiflna“. Samkvæmt 6. gr. lánssamningsins bar lánið breytilega vexti sem voru LIBOR-vextir eins og þeir ákvörðuðust fyrir viðkomandi gjaldmiðil hverju sinni, tveimur virkum bankadögum fyrir upphaf hvers vaxtatímabils að viðbættu 1,3% vaxtaálagi. Með LIBOR (London Inter Bank Offered Rate) vöxtum væri átt við vexti á millibankamarkaði í London eins og þeir væru auglýstir kl. 11:00 að staðartíma í London á BBA-síðu Reuters. Fram kemur í 3. og 4. gr. að tiltekinn gjaldeyrisreikningur sé settur að handveði. Í 9. gr. kemur fram í e-lið að lánveitandi megi segja upp láninu einhliða og fyrirvaralaust og án aðvörunar eða sérstakrar uppsagnar ef tryggingar/ábyrgðir eru ekki lengur fullnægjandi að mati lánveitanda. Tekið er fram í 9. gr. að verði láninu sagt upp eða það falli í gjalddaga sé lánveitanda heimilt að umreikna allt lánið í íslenskar krónur á gjalddaga/uppsagnardegi miðað við skráð sölugengi lánveitanda á viðkomandi myntum.

                Lánið var framlengt þrisvar sinnum samkvæmt skriflegum beiðnum varnaraðila, 4. desember 2006, 16. febrúar 2007 og 23. maí 2007. Í beiðnunum, sem eru samhljóða að þessu leyti, kemur m.a. fram að lánið hafi í upphafi og þegar beiðnirnar séu gerðar verið að fjárhæð 1.477.923,52 svissneskir frankar (CHF). Samkvæmt síðustu beiðninni var gjalddagi lánsins ákveðinn 5. mars 2010. Sóknaraðili fullyrðir að lánið hafi verið í skilum en hafi verið gjaldfellt miðað við 22. janúar 2010 með vísan til e-liðar 9. gr. lánssamningsins.

                Lánssamningur nr. 10293 er dagsettur 12. júní 2007. Á forsíðu lánssamningsins kemur fram að samningurinn sé ,,í erlendum myntum“. Fram kemur m.a. í 5. gr. lánssamningsins að varnaraðili taki að láni ,,jafnvirði 43.891.587 ISK í eftirtöldum myntum: JPY (100%) 84.781.895“. Lánið skyldi endurgreiða á tveimur gjalddögum, þar af einum vaxtagjalddaga. Fyrsti vaxtagjalddagi væri 15. ágúst 2007 og síðan á mánaðar fresti. Lokagjalddagi væri 15. febrúar 2008. Varnaraðili heimilaði lánveitanda að skuldfæra reikning sinn nr. 1158-26-008810 fyrir greiðslu afborgunar og vaxta, en tekið var fram að greiddi varnaraðili í íslenskum krónum skyldi andvirði greiðslunnar umreiknað samkvæmt sölugengi lánveitanda á viðkomandi myntum. Samkvæmt 6. gr. lánssamningsins bar lánið breytilega vexti sem voru LIBOR-vextir eins og þeir ákvörðuðust fyrir viðkomandi gjaldmiðil hverju sinni, tveimur virkum bankadögum fyrir upphaf hvers vaxtatímabils að viðbættu 1,85% vaxtaálagi. Með LIBOR (London Inter Bank Offered Rate) vöxtum væri átt við vexti á millibankamarkaði í London eins og þeir væru auglýstir kl. 11:00 að staðartíma í London á BBA-síðu Reuters. Í 9. gr. kemur fram í a-lið að lánveitandi megi segja upp láninu einhliða og fyrirvaralaust og án aðvörunar eða sérstakrar uppsagnar ef vanskil á greiðslu afborgana eða vaxta hafi varað í 15 daga eða lengur. Tekið er fram í 9. gr. að verði láninu sagt upp eða það falli í gjalddaga sé lánveitanda heimilt að umreikna allt lánið í íslenskar krónur á gjalddaga/uppsagnardegi miðað við skráð sölugengi lánveitanda á viðkomandi myntum.

                Með viðauka við lánssamninginn, dags. 22. janúar 2009, var felld niður sjálfskuldarábyrgð Guðmundar Kristinssonar, kt. 310550-2999, fyrir greiðslu lánsins. Tekið er fram í viðaukanum að lánssamningurinn sé í erlendri mynt og upphaflega að fjárhæð 84.781.895 japönsk jen (JPY). SPRON og varnaraðili gerðu annan viðauka við lánssamninginn 13. febrúar 2009. Þar kemur m.a. fram að eftirstöðvar lánsins 16. febrúar 2009 séu 77.383.874 japönsk jen (JPY) auk þar tilgreindra áfallinna vaxta í japönskum jenum. Með viðaukanum var lánið framlengt þannig að það skyldi greiða í einu lagi 15. maí 2009. Að sögn sóknaraðila er lánið í vanskilum síðan 15. maí 2009 og hafi hann gjaldfellt lánið samkvæmt 9. gr. lánssamningsins.

                Varnaraðili hefur gefið út tvö tryggingarbréf, áhvílandi á 1. og 2. veðrétti fasteignar í hans eigu að Brautarholti 10-14 í Reykjavík, með fastanúmer 224-0488. Fyrra tryggingarbréfið er gefið út 5. apríl 2004 og tryggir allar skuldir varnaraðila við SPRON, allt að fjárhæð 50 milljónir króna og er sérstaklega tekið fram að þar falli m.a. undir ,,erlend endurlán“. Fjárhæð tryggingarbréfsins er bundin vísitölu neysluverðs miðað við grunnvísitölu 230,7 stig. Síðara tryggingarbréfið er gefið út 22. janúar 2009 og tryggir sömuleiðis allar skuldir varnaraðila við SPRON, allt að fjárhæð 280 milljónir króna. Í skilmálum bréfsins er sömuleiðis tekið fram að þar falli m.a. undir ,,erlend endurlán“. Fjárhæð tryggingarbréfsins er bundin vísitölu neysluverðs miðað við grunnvísitölu 327,9 stig.

Hinn 21. mars 2009 tók Fjármálaeftirlitið ákvörðun um ráðstöfun eigna og skulda SPRON og skipaði sparisjóðnum skilanefnd. Við gildistöku laga nr. 44/2009, 22. apríl 2009, varð skilanefndin að bráðabirgðastjórn sparisjóðsins. Sóknaraðili segir að bráðabirgðastjórnin hafi stofnað sóknaraðila og framselt honum allar eignir sparisjóðsins í samræmi við ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, auk þess sem sóknaraðili hafi tekið yfir öll tryggingarréttindi sem tengdust kröfunum.

                Sóknaraðili sendi varnaraðila áskorun samkvæmt 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Áskorunin er dagsett 11. apríl 2013 og var birt fyrir varnaraðila 16. apríl 2013. Í áskoruninni eru fyrrnefndir lánssamningar taldir upp og útlistað hver væri skuld varnaraðila samkvæmt hverjum lánssamningi, með vanskilum. Skuld varnaraðila samkvæmt lánssamningi nr. 9432 væri 103.717.827 krónur, samkvæmt lánssamningi nr. 9815 435.096.244 krónur, samkvæmt lánssamningi nr. 9936 310.193.155 krónur og samkvæmt lánssamningi nr. 10293 174.192.075 krónur. Samtals næmi skuld varnaraðila 1.023.199.301 krónu. Skorað var á varnaraðila að greiða skuldina nú þegar eða lýsa því skriflega yfir að hann væri fær um að greiða skuldina þegar hún félli í gjalddaga, að því leyti sem hún kynni að vera ógjaldfallin, eða innan skamms hinar gjaldföllnu greiðslur. Jafnframt væri þess óskað að tiltekið væri hvenær og hvernig varnaraðili yrði fær um að greiða skuldina. Hefði slík skrifleg yfirlýsing ekki borist innan þriggja vikna frá birtingu áskorunarinnar yrði krafist gjaldþrotaskipta á búi varnaraðila á grundvelli fyrrnefnds 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991. Varnaraðili svaraði áskoruninni með bréfi dags. 6. maí 2013. Í bréfinu kemur fram að varnaraðili verði innan skamms tíma fær um að greiða skuldir sínar við sóknaraðila. Það verði gert með eignum varnaraðila. Frekar verði fjallað um greiðsluformið í sérstakri greinargerð, verði eftir því kallað.

                Áður hafði sóknaraðili höfðað mál til greiðslu fjárkröfu á grundvelli sömu lánssamninga gegn varnaraðila með stefnu sem þingfest var í Héraðsdómi Reykjavíkur 29. júní 2010. Í því máli var varnaraðili krafinn um greiðslu á 674.160.776 krónum ásamt þar tilgreindum dráttarvöxtum. Það mál felldi sóknaraðili niður í fyrirtöku 24. júní 2011. Sóknaraðili mun hafa sent varnaraðila áskorun samkvæmt 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 sem hafi verið birt honum 8. nóvember 2011 og sem hann hafi svarað með bréfi dags. 17. nóvember 2011. Í kjölfarið krafðist sóknaraðili gjaldþrotaskipta á búi varnaraðila með bréfi sem barst Héraðsdómi Reykjavíkur 5. desember 2011. Krafan var byggð á sömu lánssamningum og þetta mál en sóknaraðili taldi kröfuna nema samtals 490.967.646 krónum. Sóknaraðili mun hafa fellt málið niður 11. apríl 2012. Sóknaraðili krafðist aftur gjaldþrotaskipta á búi varnaraðila með bréfi til Héraðsdóms Reykjavíkur, dags. 10. maí 2012, en ekki sést á framlögðu ljósriti hvenær krafa var móttekin. Krafan var byggð á sömu lánssamningum og sóknaraðili taldi kröfuna nema sömu fjárhæð og áður, samtals 490.967.646 krónum. Sóknaraðili mun hafa fellt málið niður. Sóknaraðili krafðist enn gjaldþrotaskipta á búi varnaraðila með bréfi sem barst Héraðsdómi Reykjavíkur 5. október 2012. Krafan var byggð á sömu lánssamningum en sóknaraðili taldi kröfuna nema samtals 560.673.644 krónum. Sóknaraðili mun hafa fellt málið niður.

                Sóknaraðili sundurliðar kröfu sína í þessu máli á eftirfarandi hátt, miðað við 4. desember 2013:

Lánssamningur nr. 9432:

Höfuðstóll                                                                                          kr.             71.082.269

Dráttarvextir til 29.5.2013                                                              kr.             43.358.783

Innheimtuþóknun                                                                            kr.               2.558.132

Virðisaukaskattur                                                                             kr.                  652.324

Innborgun fyrir innheimtu                                                              kr.             - 1.239.024

Samtals                                                                                              kr.          115.412.484

Lánssamningur nr. 9936:

Höfuðstóll                                                                                          kr.           213.932.079

Dráttarvextir til 29.5.2013                                                              kr.           122.265.132

Innheimtuþóknun                                                                            kr.               7.038.036

Virðisaukaskattur                                                                             kr.               1.794.699

Samtals                                                                                              kr.          345.029.946

Lánssamningur nr. 9815:

Höfuðstóll                                                                                          kr.           259.716.770

Dráttarvextir til 29.5.2013                                                              kr.           212.151.485

Innheimtuþóknun                                                                            kr.               9.751.456

Virðisaukaskattur                                                                             kr.               2.486.621

Samtals                                                                                              kr.          484.106.332

Lánssamningur nr. 10293:

Höfuðstóll                                                                                          kr.           104.641.889

Dráttarvextir til 29.5.2013                                                              kr.             84.305.701

Innheimtuþóknun                                                                            kr.               4.093.043

Virðisaukaskattur                                                                             kr.               1.043.726

Samtals                                                                                              kr.          194.084.359

Samtals                                                                               kr.     1.138.633.121

Krafa um gjaldþrotaskipti                                                              kr.                    15.000

Skiptakostnaður                                                                kr.                  350.000

Samtals                                                                                              kr.    1.138.998.121

Málsástæður og lagarök sóknaraðila

Sóknaraðili byggir á því að hann eigi gilda kröfu á hendur varnaraðila á grundvelli fjögurra lánssamninga, auðkenndra nr. 9432, 9815, 9936 og 10293.  Sóknaraðili telur lánssamningana vera gilda lánssamninga í erlendum myntum, sbr. dóm Hæstaréttar Íslands í máli nr. 524/2011. Lánssamningarnir beri fyrirsögnina ,,Lánssamningur í erlendum myntum“, lánsfjárhæðir séu tilgreindar í erlendum myntum, vextir séu í samræmi við að um erlent lán sé að ræða og allar skilmálabreytingar tilgreini lánsfjárhæðir í erlendum myntum. Þessir lánssamningar séu í vanskilum og hafi verið gjaldfelldir og umreiknaðir í íslenskar krónur á gjaldfellingardegi. Fyrir liggi að sú eign sem standi til tryggingar kröfunni dugi ekki fyrir skuld varnaraðila. Yfirlýsing varnaraðila á grundvelli áskorunar sóknaraðila beri ekki með sér að varnaraðili sé fær um að greiða skuldir sínar við sóknaraðila og hann hafi ekki brugðist við áskorun sóknaraðila með greiðslu skuldarinnar. Rangt sé að varnaraðila hafi verið meinað að greiða kröfuna á fyrri stigum þessa máls. Það gæti auk þess ekki leitt til þess að hafna beri kröfu sóknaraðila þegar fyrir liggi að skuldir varnaraðila séu hærri en verðmæti eigna félagsins. Huglæg afstaða varnaraðila breyti engu þar um. Varnaraðili geti ekki borið fyrir sig að hann hafi verið í þeirri trú að honum hafi verið óskylt að greiða af þessum lánum.

Bú varnaraðila eigi að taka til gjaldþrotaskipta á grundvelli 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. og að fyrri mál milli aðila skipti engu. Þau mál takmarki ekki skýran rétt sóknaraðila til þess að krefjast gjaldþrotaskipta á búi varnaraðila og sá málatilbúnaður sem hafi verið hafður uppi í fyrri málum sé ekki til úrlausnar í þessu máli.

Er sóknaraðili bað um að bú varnaraðila yrði tekið til gjaldþrotaskipta 5. október 2012 hafi hann talið að varnaraðili myndi halda því fram að sóknaraðili hafi gert sér tilboð um að ljúka skuldaskiptum aðilanna á grundvelli endurútreikninga sem hafi verið sendir fyrir mistök. Þá hafi verið ákveðið að miða útreikninga við þessi sjónarmið en áskilja sér rétt til að lýsa ítrustu kröfum við gjaldþrotaskiptin. Þessu meinta tilboði hafi varnaraðili hafnað í greinargerð sinni í því máli og því sé hvorugur aðili bundinn af þessum útreikningum. Varnaraðili hafi þannig hafnað því sérstaklega að lögum nr. 151/2010 verði beitt um endurútreikning þessara lána, því þessir endurútreikningar hafi verið byggðir á þeim lögum. Varnaraðili geti ekki á seinni stigum krafist þess að endurútreikningur þessara lána fari að þeim lögum. Í bókun sóknaraðila frá 31. janúar 2013 komi skýrt fram að sóknaraðili hafi áskilið sér þann rétt að reikna kröfurnar frá grunni miðað við erlend og innlend lán og höfða mál til greiðslu þeirrar skuldar og krefjast skuldarinnar þannig út reiknaðrar. Þannig liggi fyrir að fyrri yfirlýsing og endurútreikningar séu ekki bindandi fyrir sóknaraðila í þessu máli.

Varnaraðili haldi því ranglega fram að það sé skilyrði fyrir beitingu 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 að skuldari verði að lýsa því yfir að efnahag hans sé þannig komið að hann sé ógreiðslufær. Til þess að yfirlýsing teljist fullnægjandi í skilningi ákvæðisins verði skuldari í raun að lýsa því yfir að efnahag hans sé ekki þannig komið að hann sé ógreiðslufær. Yfirlýsing varnaraðila í þessu máli hafi ekki borið það með sér og ekki hafi verið gerð grein fyrir því með hvaða hætti varnaraðili hygðist standa í skilum. Fullyrðing varnaraðila um að staðið verði í skilum með eignum félagsins sé röng þar sem eignir hans standi ekki undir skuldbindingum hans.  Tilvísun til eigna hluthafa eða annarra systurfélaga sé ekki fullnægjandi. Sóknaraðili hafni því jafnframt að bókun hans í fyrra máli aðila hafi bindandi gildi í þessu máli þar sem hún hafi verið sett fram í öðru máli og í samhengi við aðrar forsendur. Fyrri gjaldþrotabeiðni sóknaraðila hafi verið byggð upp með öðrum hætti en beiðni hans í þessu máli.

                Hvergi séu settar takmarkanir fyrir því hversu oft megi krefjast gjaldþrotaskipta á búi skuldara samkvæmt 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991. Það eigi ekki heldur stoð í lögum eða greinargerð að aðeins megi beita ákvæðinu þegar enginn ágreiningur sé um skuldina, sbr. dóm Hæstaréttar í málinu nr. 673/2012.

Sóknaraðili hafnar því að kröfugerð hans sé ekki skýr. Auðvelt sé að átta sig á lánssamningum og hvernig útreikningi á þeim sé háttað. Með beiðninni hafi fylgt ítarlegar skýringar með hverju láni og útreikningum þess. Varnaraðili hafi aldrei mótmælt þessum útreikningi á kröfunni.

Sóknaraðili hafnar því alfarið að umrædd lán séu bundin ólögmætri gengistryggingu. Hæstiréttur hafi nú þegar dæmt um lögmæti sambærilegra lánssamninga og þau fordæmi séu skýr. Tilgreining á jafnvirði í íslenskum krónum ásamt fjárhæðum mynta skipti engu. Það sem skipti máli sé að fjárhæðir hinna erlendu mynta séu tilgreindar. Slík tilgreining sé aðeins til upplýsinga fyrir lántaka en skipti engu varðandi gildi samningsins. Ákvæði um gengissveiflur sé aðeins til upplýsinga fyrir lántaka. Með þessu ákvæði sé lántaki upplýstur um að þótt aðilar megi semja um lán í erlendum myntum þá hafi hagstjórn mikil áhrif á sveiflu gengis íslensku krónunnar þannig að það kosti mismikið að kaupa gjaldeyri á gjalddögum lánanna til greiðslu á afborgunum og vöxtum. Þannig sinni lánveitandi upplýsingaskyldu sinni gagnvart lántaka. Þetta ákvæði fjalli ekki um gengistryggingu láns og leiði ekki til þess að lán verði talið íslenskt lán með ólögmætri gengistryggingu. Sóknaraðili hafnar því að enginn munur sé á því hvort erlenda fjárhæðin sé tilgreind í prósentum eða fjárhæðum, þegar fyrir liggi að fjárhæðir séu útkomur prósentanna að teknu tilliti til gengis á útgáfudegi lánssamningsins. Dómur Hæstaréttar í máli nr. 155/2011 eigi ekki við í þessu tilviki þar sem fjárhæðir hinna erlendu mynta í lánssamningum skuldara séu sérstaklega tilgreindar en í dóminum hafi hinar erlendur myntir aðeins verið tilgreindar í prósentum. Ákvæði um breytingu á myntsamsetningu sé haft inni svo lántaki viti af þeim möguleika að breyta láninu í aðrar myntir. Slík ákvæði séu ekkert óeðlileg og séu einnig inni í íslenskum samningum. Umræddir lánssamningar séu um lán í erlendum myntum og sjónarmið varnaraðila um útreikning varnaraðila eigi ekki við.

Í rökstuðningi sínum virðist varnaraðili gleyma aðaleinkenni og áhættu lánssamninga í erlendum myntum, sem sé gengið. Það sé breytilegt milli daga, þannig að skuldari geti fengið greitt í íslenskum krónum, óski hann þess, á útborgunardegi lánsins aðra jafnvirðisfjárhæð í íslenskum krónum en sé tiltekin í lánssamningi. Aðilar geti þó samið sín á milli um að festa gengið á útborgunardegi miðað við ákveðinn dag.  Það sé einungis samkomulag milli samningsaðila að varnaraðili hafi fengið lánsfjárhæðir greiddar út í íslenskum krónum og ekkert sé óeðlilegt við slíkt samkomulag. Heimild lántaka til að greiða afborganir og vexti í íslenskum krónum sé aðeins þjónusta við lántaka, sem að óbreyttu hefði átt að greiða í myntum samningsins.

Skuldir varnaraðila séu langt umfram eignir hans samkvæmt síðasta ársreikningi varnaraðila, fyrir reikningsárið 2009. Varnaraðili hafi hvorki greitt skuldir sínar, þrátt fyrir áskorun þar um, né lagt fram nægilegar tryggingar fyrir þeim. Fasteign varnaraðila og sjálfskuldarábyrgð eiganda hans dugi ekki til þess að tryggja kröfu sóknaraðila. Varnaraðili hafi heldur ekki hnekkt útreikningi sóknaraðila á skuldum hans. Ekkert bendi til þess að varnaraðili verði fær um að standa í skilum með skuldir sínar nú eða innan skamms tíma. Þótt lán varnaraðila verði talin íslensk lán með ólögmætri gengistryggingu sé skuld varnaraðila umfram eignir hans. Sóknaraðili hafi reiknað út lánin og innheimtustöður miðað við að þau væru íslensk lán með ólögmætri gengistryggingu og tekið sé mið af fordæmum Hæstaréttar í málum nr. 600/2011 og 464/2012 um fullnaðarkvittanir. Sjálfskuldarábyrgð eiganda varnaraðila tryggi ekki kröfuna nægilega, því það gæti tekið tvö til fjögur ár að fá dóm um ágreining aðila og nauðungarsölu á eign varnaraðila. Að teknu tilliti til vaxta sem myndu leggjast við skuldina dugi sjálfskuldarábyrgðin ekki. Sjálfskuldarábyrgðin sé einnig skilyrt þannig að hún uppfylli ekki ákvæði 65. gr. laga nr. 21/1991.

Um lagarök vísar sóknaraðili til laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. og almennra reglna kröfu- og samningaréttar um efndir fjárskuldbindinga. Þá vísar sóknaraðili til laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, einkum 129. og 130. gr.

Málsástæður og lagarök varnaraðila

                Varnaraðili vísar til þess að hann hafi svarað áskorun sóknaraðila með yfirlýsingu, dags. 6. maí 2013. Varnaraðili hafi einnig svarað fyrri áskorun sóknaraðila með sambærilegri yfirlýsingu sem hafi verið lögð fram í fyrri málum sóknaraðila gegn honum. Í yfirlýsingunni komi skýrt fram að varnaraðili geti innan skamms tíma greitt skuldir sínar. Varnaraðili standi við þá yfirlýsingu sína svo lengi sem skuldin sé sú sem varnaraðili telur hana eiga að vera.

                Í kröfu sinni um að bú varnaraðila yrði tekið til gjaldþrotaskipta, sem hafi verið móttekin í héraðsdómi 5. október 2012, hafi sóknaraðili talið kröfu sína vera um 561 milljón króna. Í þeirri beiðni hafi sóknaraðili talið lán samkvæmt lánssamningum nr. 9815, 9936 og 10293 vera í íslenskum krónum, bundin ólögmætri gengistryggingu, og hafi sóknaraðili endurreiknað lánin. Varnaraðili hafi í greinargerð sinni í því máli talið kröfu sóknaraðila geta verið hæsta um 499 milljónir króna. Varnaraðili hafi í því máli lagt fram mat dómkvadds matsmanns. Matsmaður hafi talið verðmæti hinnar veðsettu eignar að Brautarholti 10-14 í Reykjavík vera 400 milljónir króna. Einnig hafi verið lögð fram yfirlýsing aðaleiganda varnaraðila þar sem hann hafi lofað að leggja varnaraðila til allt að 100 milljónir króna til þess að varnaraðili gæti greitt skuld sína við sóknaraðila. Í upphafi hafi ágreiningur aðila því snúist um 62 milljónir króna, miðað við minnsta mun. Í greinargerð sinni hafi varnaraðili bent á að í útreikningum sínum á fjárhæð kröfunnar hafi sóknaraðili reiknað Seðlabankavexti frá upphafi lánstímans, en þessi aðferð hafi áður verið dæmd ólögleg af Hæstarétti Íslands.

Þegar málflutningur hafi átt að fara fram um kröfuna 31. janúar 2013 hafi sóknaraðili lagt fram bókun þar sem m.a. segi að varnaraðili hafi ,,tryggt þær fjárhæðir sem fram voru settar í gjaldþrotaskiptabeiðni og hafnað því að á útsendum endurútreikningunum skuli byggt“. Síðar í bókuninni segi: ,,Þar sem Guðmundur Kristinsson, kt. 310550-2999, hefur gengist í sjálfsskuldarábyrgð fyrir þeirri skuld sem út af stendur miðað við fram setta gjaldþrotabeiðni er málið fellt niður.“ Sóknaraðili vísi hér til þeirra allt að 100 milljóna króna sem Guðmundur hafi ætlað að ábyrgjast fram yfir þær 400 milljónir króna sem veðið fyrir skuldinni var metið á. Með bókuninni hafi sóknaraðili viðurkennt að varnaraðili hafi tryggt þær fjárhæðir sem hafi verið grundvöllur kröfunnar um gjaldþrotaskipti og því sé málið fellt niður.

Í 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. sé skýrt tekið fram að skuldari þurfi að lýsa því yfir að efnahag hans sé þannig komið að hann sé ógreiðslufær til þess að krafa um gjaldþrotaskipti verði byggð á ákvæðinu. Sýni varnaraðili hins vegar fram á að hann geti greitt fram setta kröfu verði ákvæðið ekki notað sem grundvöllur kröfu um gjaldþrotaskipti. Sóknaraðili hafi í bókun sinni lýst því yfir að varnaraðili ætti fyrir fram settri kröfu hans. Þannig hafi málsaðilar báðir staðfest að varnaraðili ætti fyrir skuldinni.

Sóknaraðili geti ekki síðar fallið frá yfirlýsingu sinni, farið aftur af stað með nýja útreikninga á kröfum sínum og ætlað aftur að krefjast gjaldþrotaskipta á búi varnaraðila með vísan til 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991. Sóknaraðili hafi þegar viðurkennt greiðslugetu varnaraðila og það standi. Beiðni um gjaldþrotaskipti verði því ekki aftur gerð á grundvelli þess ákvæðis. Varnaraðili vísar einnig til 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála um skýrleika kröfugerðar, svo og til 3. mgr. 177. gr. laga nr. 21/1991. Í fjórum kröfum sóknaraðila um gjaldþrotaskipti og einni stefnu hafi sóknaraðili vísað til margra mismunandi kröfufjárhæða. Af þessari ástæðu fyrst og fremst beri að vísa þessu máli frá dómi eða hafna kröfu sóknaraðila.

Varnaraðili telur að 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 eigi að túlka mjög þröngt. Ákvæðið hafi verið sett til þess að flýta fyrir aðgerðum en þá aðeins í tilfellum þar sem ekki sé ágreiningur milli aðila og síst af öllu er aðila greini á um útreikningsaðferðir eða fjárhæðir.

Verði ekki fallist á ofangreinda málsástæðu varnaraðila vísar hann til þess að hann hafi alla tíð mótmælt útreikningum sóknaraðila á stöðu lánanna og geri enn. Full ástæða hafi verið til þess með vísan til síbreytilegra útreikninga sóknaraðila. Ekki sé annar möguleiki fyrir hendi til að niðurstaða fáist um þennan ágreining aðila en að úr því fáist skorið fyrir dómi hver sé hin rétta fjárhæð sem varnaraðili skuldar. Þá bendi varnaraðili á að aðstandendur hans og eigendur séu vel stæðir og geri alls ekki ráð fyrir að hann verði gjaldþrota.

Varnaraðili byggir enn fremur á því að lánssamningar aðila hafi verið í íslenskum krónum tengdir verðbreytingum við gengi erlendra mynta á gjalddögum þeirra. Í því sambandi vísar hann til 13. gr. og 14. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu. Lögin heimili ekki að lán í íslenskum krónum séu verðtryggð með því að binda þau við gengi erlendra gjaldmiðla. Reglur 13. og 14 gr. laganna séu ófrávíkjanlegar, sbr. 2. gr. og verði því ekki samið um grundvöll verðtryggingar sem ekki sé stoð fyrir í lögum. Ákvæði lánssamninganna um gengistryggingu sé því í andstöðu við þessi fyrirmæli laganna og skuldbindi þau því ekki varnaraðila.

Orðin á forsíðu lánssamninganna, ,,Lánssamningur í erlendum myntum“, verði ekki skilin á annan veg en þann, með vísan til innihalds samninganna, að um sé að ræða lánssamning verðtryggðan í erlendum myntum. Þessi yfirskrift og skilgreining hennar eigi sér stoð í 5. gr. samninganna þar sem fram komi að SPRON lofi að lána jafnvirði íslenskra króna í erlendum myntum. Setningin verði aðeins skilin á þann veg að lánsfjárhæðin sé í íslenskum krónum en fjárhæðin sé verðtryggð miðað við breytingar á gengi myntanna tveggja.

Skilgreiningin fái einnig stoð í gr. 5.7, sem beri fyrirsögnina ,,Áhætta af gengissveiflum“. Í þeirri grein sé beinlínis sagt að upphafleg lánsfjárhæð geti hækkað vegna áhrifa frá gengissveiflum. Hér sé ekki átt við neitt annað en að lánið í íslenskum krónum sé bundið breytingum á gengi þessara tveggja nefndra mynta og það sé fjárhæðin sem geti hækkað við breytingu á gengi þeirra. Það geti alls ekki verið að erlendu fjárhæðirnar hækki. Heildarskuldin í erlendum myntum geti aldrei hækkað, heldur standi hún í stað eða lækki við innborgun á höfuðstól. Hins vegar hækki íslensku krónurnar fyrir áhrif gengissveiflna. Þessi skilningur sé einnig staðfestur í grein 5.8, sem beri fyrirsögnina ,,Ábyrgð lántakanda“.

Myntirnar í lánssamningunum til verðtryggingar fjárhæð í íslenskum krónum séu þannig samsettar að í lánssamningi nr. 9815 sé fjárhæðin 626.671,12 svissneskir frankar 75% af heildarláninu og fjárhæðin 174.499.767 japönsk jen 25% af heildarláninu, 150 milljónum króna. Í lánssamningi nr. 9936 sé fjárhæðin 1.477.923,52 svissneskir frankar 100% af 80 milljónum króna. Í lánssamningi nr. 10295 sé fjárhæðin 84.781.895 japönsk jen 100% af 43.891.587 krónum.

Hæstiréttur hafi í dómum sínum, t.d. í málum nr. 92/2010, 153/2010 og 155/2011, komist að þeirri niðurstöðu að prósentuhlutfall erlendu myntanna á eftir jafnvirði íslensku krónanna sýni að um lán í íslenskum krónum hafi verið að ræða, verðtryggð eftir viðkomandi prósentuhlutföllum mynta miðað við breytingar á gengi þeirra. Enginn munur sé á því hvort erlenda fjárhæðin sé tekin fram í prósentum eða fjárhæðum þegar það liggi fyrir að fjárhæðirnar séu útkomur prósentanna að teknu tilliti til gengis á útgáfudegi lánssamningsins. Tilgreiningin í prósentum tiltaki í raun fjárhæðina þar sem allar staðreyndir liggi strax fyrir til útreiknings á fjárhæðinni.

Í Hæstaréttarmáli nr. 155/2011 hafi legið fyrir við útborgun lánsins að þær fjárhæðir í erlendri mynt myndu sem prósenta hverrar myntar skila tilteknum fjárhæðum í íslenskum krónum:

Gjaldmiðill	Prósenta	Gengi	Erlend upphæð	Lán í krónum
Svissneskur franki	25	54,23	691.499,17	37.500.000
Japanskt jen	15	0,5595	40.214.477,21	22.500.000
Bandaríkjadalur	35	65,88	796.903,46	52.500.000
Evra	25	87,94	426.427,11	37.500.000
Samtals	100			150.000.000

Sé þá litið til gengis hverrar myntar á útborgunardegi þar sem gengi sé tiltekið og íslensku og erlendu fjárhæðirnar séu þegar til staðar.

SPRON hafi lagt andvirðið inn á reikninga varnaraðila hjá sparisjóðnum í íslenskum krónum. Sú fjárhæð sé sú sama og fram komi í íslenskum krónum í lánssamningunum að frádregnum kostnaði. Sóknaraðili hafi þannig efnt greiðsluskyldu sína vegna útborgunar lánsins með því að greiða lánið út í íslenskum krónum. Þá hafi varnaraðili innt allar greiðslur af hendi á gjalddögum lánanna með íslenskum krónum af reikningi varnaraðila í íslenskum krónum. Allar greiðslur hafi verið inntar af hendi í samræmi við grein lánssamningsins nr. 5.3 þar sem varnaraðili heimili SPRON að skuldfæra tiltekinn reikning varnaraðila í sparisjóðnum. Báðir samningsaðilar hafi þannig efnt meginskyldur sínar samkvæmt lánssamningnum með greiðslum í íslenskum krónum. Í dómum Hæstaréttar í málum nr. 603/2010 og 604/2010 hafi niðurstaðan orðið sú að um væri að ræða lán í íslenskum krónum og talið að þar skipti mestu að lánsfjárhæðin væri ákveðin í íslenskum krónum og hana bæri að endurgreiða í sama gjaldmiðli. Þá hafi rétturinn í dómum í málum nr. 30/2011 og 31/2011 tekið þá afstöðu að lánssamningar, sem hefðu að geyma sömu skilmála og fram komi í lánssamningum í þessu máli, hafi verið um skuldbindingar í íslenskum krónum.

Í lánssamningi um erlenda mynt gerist þess engin þörf að taka fram fjárhæð í íslenskum krónum. Erlendi gjaldmiðillinn standi einn fyrir sínu og lánveiting í erlendri mynt sé fullkomlega heimil og þurfi engan stuðning frá íslensku krónunni. Sóknaraðili hafi ekki útskýrt af hverju lánssamningarnir hafi tiltekið viðmið við íslenskar krónur, hafi verið um lán í erlendum gjaldmiðlum að ræða. Svar við þessu skipti mjög miklu máli við greiningu á því hvort lán sé í erlendri eða innlendri mynt, sbr. dóm Hæstaréttar í máli nr. 155/2011.

Í grein 5.6 í lánssamningi nr. 9815 sé heimilað að breyta þeirri myntsamsetningu sem lagt hafi verið af stað með til verðtryggingar láninu. Það sé vandséð af hverju erlent lán ætti að miðast við aðrar myntir ef lánið væri í raun í erlendri mynt. Með þessu ákvæði hafi varnaraðila verið veitt heimild til að óska þess að breyta vísitölugrundvelli lánsins meðan á lánstíma stæði. Hafi lánið í reynd verið í erlendri mynt hefði heimildarákvæðið um breytingu á andlagi lánsfjárhæðar ekki kveðið á um breytingu á viðmiðun heldur beinlínis um sölu þess gjaldmiðils sem lánað var í og kaup á öðrum gjaldmiðli. Þetta sýni glöggt að lánið hafi aldrei verið í erlendri mynt heldur í íslenskum krónum með tengingu við erlenda gjaldmiðla til verðtryggingar, sbr. dóm Hæstaréttar í máli nr. 155/2011.

Varnaraðili vísar til þess að með lögum nr. 151/2010 hafi verið settar reglur um hvernig skyldi taka á því að verðtrygging lána reyndist ekki fyrir hendi vegna ólögmætis þeirra. Við útreikning á kröfu þessa máls skuli farið að þeim lögum að undanskildu því að vaxtareikningur frá upphafstíma lánsins með vöxtum birtum af Seðlabanka Íslands samkvæmt 1. ml. 4. gr. laga nr. 38/2001 hafi verið dæmdur ólögmætur. Styðjast skuli við þá vexti aðeins miðað við óuppgerða gjalddaga og vaxtatímabil. Sóknaraðili hafi endurreiknað lán varnaraðila á þessum forsendum og séu aðilar að öllu leyti bundnir af þeim endurútreikningi að frágengnum vaxtaútreikningnum. Í fyrri kröfum sóknaraðila um gjaldþrotaskipti á varnaraðila hafi verið byggt á endurútreikningi með vísan til áður nefndra laga. SPRON hafi samið lánssamningana og hafi aðstöðumunur aðila verið mikill. Því beri sóknaraðili einn ábyrgð á því að binda lánssamninginn við gengi erlendra gjaldmiðla til verðtryggingar.

Sóknaraðili haldi því fram að heildarskuld varnaraðila við hann sé 1.068 þúsund milljónir króna, eða rúmur milljarður króna. Sé þá gengið út frá því að lánin séu lögleg erlend lán. Séu a.m.k þrjú lánanna ólögleg telji sóknaraðili skuldina vera samtals um 516 miljónir króna.

Varnaraðili hafi óskað eftir útreikningi hjá skoðunarmanni félagsins á heildarskuld sinni við sóknaraðila og hafi sá útreikningur farið þannig fram að fundinn sé höfuðstóll skuldarinnar með því að lækka upprunalega höfuðstólinn með þeim innborgunum sem inntar hafi verið af hendi og þær vaxtagreiðslur sem greiddar hafi verið fram að gjaldfellingardegi látnar standa sem fullnaðargreiðsla vaxta fram að þeim tíma. Þessi aðferð sé í samræmi við dóm Hæstaréttar í máli nr. 464/2012.

Niðurstöður útreikninga varnaraðila byggi á því að frá og með gjaldfellingardegi lánanna séu reiknaðir á höfuðstólinn í fyrsta lagi samningsvextir, í öðru lagi vextir Seðlabanka Íslands og í þriðja lagi dráttarvextir. Allir útreikningarnir nái til apríl 2013 eins og útreikningur sóknaraðila miðist við. Miðað við stöðu lánanna 31. desember 2012 sé niðurstaða þessara útreikninga eftirfarandi:

Lán nr. 9432: Heildarskuld í apríl 2013, sé reiknað með samningsvöxtum, 35.704.704 krónur, með vöxtum Seðlabanka Íslands 39.344.200 krónur og með dráttarvöxtum 46.185.556 krónur. Þvert á skoðun varnaraðila telji sóknaraðili þetta lán vera erlent lán en reynist svo vera muni staða þess í apríl 2013 vera með samningsvöxtum frá gjaldfellingu 81.001.710 krónur, með vöxtum Seðlabanka Íslands 87.271.485 krónur og með dráttarvöxtum 106.840.386 krónur.

Lán nr. 9815: Heildarskuld í apríl 2013, sé reiknað með samningsvöxtum, 150.088.081 króna, með vöxtum Seðlabanka Íslands 176.402.894 krónur og með dráttarvöxtum 218.574.873 krónur.

Lán nr. 9936: Heildarskuld í apríl 2013, sé reiknað með samningsvöxtum, 90.592.357 krónur, með vöxtum Seðlabanka Íslands 99.698.253 krónur og með dráttarvöxtum 120.244.205 krónur.

Lán nr. 10293: Heildarskuld í apríl 2013, sé reiknað með samningsvöxtum, 45.812.009 krónur, með vöxtum Seðlabanka Íslands 52.561.138 krónur og með dráttarvöxtum 65.879.743 krónur.

Samtals skuld vegna þessara fjögurra lána í apríl 2013 sé því með samningsvöxtum 322.197.151 króna, með vöxtum Seðlabanka Íslands 368.006.485 krónur, með dráttarvöxtum 451.550.059 krónur. Sé lán nr. 9432 talið erlent lán sé heildarskuldin í apríl 2013 512.204.889 krónur.

Samkvæmt yfirlýsingu eiganda varnaraðila taki hann á sig ábyrgð á 70 milljónum til greiðslu skulda varnaraðila fari þær ekki yfir 517 milljónir króna. Varnaraðili hafi sýnt fram á að hann geti staðið við greiðslu skuldar sinnar við sóknaraðila. Sé þá reiknað með að hin veðsetta eign að Brautarholti 10-14 sé að verðmæti um 450 milljónir króna. Varnaraðili byggir mat sitt á verðmæti eignarinnar á mati dómkvadds matsmanns frá því í október 2012 og til yfirlýsingar matsmanns 17. september 2013 þar sem hann telji að sambærilegt húsnæði hafi hækkað í verði um a.m.k. 12% frá því í október 2012. Þessar tryggingar eigi að duga sé tekið tillit til þess að þrjú lánanna séu ólögleg en eitt löglegt. Sóknaraðili hafi reiknað út að lánin standi í u.þ.b. 517 milljónum króna og varnaraðili að þau standi í 512 milljónum króna miðað við sama útreikningstíma.

Með þessu hafi varnaraðili fullnægt áskilnaði 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 um að sýna fram á að geta staðið skil á lánum. Verði því ekki fallist á kröfu sóknaraðila með vísan til ákvæðisins.

Meginreglan sé áfram sú að ágreining aðila eigi að leysa með dómsniðurstöðu.  Eins og hér standi á sé ágreiningur um útreikning höfuðstóls og vaxta sem og útreikning á öllum innborgunum og vöxtum sem á þær eigi að falla.

Um lagarök vísar varnaraðili til laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. og til laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga. Þá vísar hann til laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, einkum 3. og 4. gr., svo og 13. og 14. gr. og laga nr. 151/2010. Varðandi kröfu um málskostnað vísar varnaraðili til 129. og 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.

Niðurstaða

                Varnaraðili krefst þess aðallega að þessu máli verið vísað frá dómi. Frávísunarkrafa varnaraðila byggir annars vegar á því að með bókun, framlagðri 31. janúar 2013 í fyrra máli sóknaraðila um töku bús varnaraðila til gjaldþrotaskipta, hafi sóknaraðili viðurkennt að krafa hans hafi verið nægilega tryggð. Sóknaraðili geti ekki síðar fallið frá þessari yfirlýsingu sinni, reiknað kröfu sína á nýjan leik og krafist á ný gjaldþrotaskipta á búi varnaraðila á grundvelli 5. tl. 2 mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Þá hafi sóknaraðili í fyrri kröfum sínum um gjaldþrotaskipti á búi varnaraðila og í stefnu á hendur honum sett fram mismunandi kröfufjárhæðir, þótt öll málin snúist um sömu lánin, og setji enn fram nýjar kröfufjárhæðir í þessu máli. Um þetta vísar varnaraðili til 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála og 3. mgr. 177. gr. laga nr. 21/1991.

Sóknaraðili felldi niður mál sitt 31. janúar 2013, þar sem hann krafðist þess að bú varnaraðila yrði tekið til gjaldþrotaskipta á grundvelli skuldar hans samkvæmt sömu lánssamningum og krafa hans í þessu máli byggir á. Samkvæmt 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 2. mgr. 168. gr. og 3. mgr. 166. gr. laganna, gilda almennar reglur um meðferð einkamála í héraði um meðferð mála samkvæmt XXIV. kafla laga nr. 21/1991, svo fremi sem annað leiðir ekki af ákvæðum þeirra laga. Af því leiðir að um réttaráhrif niðurfellingar máls sem rekið er eftir XXIV. kafla laga nr. 21/1991, þ. á m. ágreiningsmáls um kröfu lánardrottins um að bú skuldara verði tekið til gjaldþrotaskipta, gilda almennar reglur laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála um niðurfellingu mála. Samkvæmt þeim lögum stendur ekkert því í vegi að stefnandi máls sem fellir mál sitt niður höfði síðar nýtt mál um sama sakarefni. Eru engin efni til að draga aðra ályktun um mál sem rekin eru eftir XXIV. kafla laga nr. 21/1991. Efni fyrrnefndrar bókunar sóknaraðila 31. janúar 2013 þykir ekki hagga þessari niðurstöðu. Verður málinu því ekki vísað frá á þessum grundvelli.

Einungis verður leyst úr þeim kröfum og málsástæðum sem sóknaraðili gerir í þessu máli og koma kröfur og málatilbúnaður í eldri málum sóknaraðila ekki til skoðunar. Getur það því ekki varðað frávísun málsins þótt sóknaraðili setji fram í þessu máli aðra fjárkröfu byggða á öðrum málsástæðum en í fyrri málum hans gegn varnaraðila. Í beiðni sóknaraðila í þessu máli er skýrt tekið fram hvaða kröfur hann telji sig eiga gegn varnaraðila og gerð er nákvæm grein fyrir því í beiðninni hvernig hann reiknar út stöðu hvers láns. Verður ekki séð að neinir gallar séu á málatilbúnaði sóknaraðila í þessu máli sem varði frávísun þess frá dómi. Samkvæmt þessu verður frávísunarkröfu varnaraðila hafnað.

Það er ekki gert að skilyrði í 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 að krafa sé óumdeild. Ráð er fyrir því gert í 4. mgr. 70. gr. og 168. gr., sbr. 3. mgr. 166. gr., laga nr. 21/1991 að skuldari geti mótmælt kröfu um gjaldþrotaskipti og því eru ekki settar sérstakar skorður hvaða varnir skuldari getur haft uppi. Skuldari getur þannig í ágreiningsmáli sett fram varnir er varða réttmæti kröfu þess sem hefur hana uppi. Af þessu leiðir að ágreiningur aðila um kröfu lánardrottins stendur ekki í vegi fyrir því að bú skuldara sé tekið til gjaldþrotaskipta.

Sóknaraðili sendi varnaraðila áskorun samkvæmt 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 sem varnaraðili svaraði. Þar kemur fram að varnaraðili verði innan skamms tíma fær um að greiða skuldir sínar við sóknaraðila. Það verði gert með eignum varnaraðila. Frekari upplýsingar um greiðsluformið verði gefnar í sérstakri greinargerð, verði eftir þeim kallað. Þótt ekki verði gerðar ríkar kröfur til svars skuldara við áskorun verður skuldari þó að setja fram einhverjar röksemdir fyrir afstöðu sinni, sbr. dóm Hæstaréttar Íslands í máli nr. 274/2011, sbr. einnig dóm í máli nr. 744/2013. Varnaraðili staðhæfir að vísu að hann geti greitt skuld sína en hann setur engar upplýsingar fram um eignir sínar eða hvernig hann hyggist nota þær til að greiða skuld sína við sóknaraðila. Þá er þessa að geta að samkvæmt lánssamningum aðila skal varnaraðili endurgreiða skuld sína með peningum og verður sóknaraðila ekki gert að taka eignir upp í skuldina. Svar varnaraðila uppfyllir að mati dómsins því ekki skilyrði 5. tl. 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991. Samkvæmt upphafsorðum 2. mgr. 65. gr. verður bú varnaraðila því tekið til gjaldþrotaskipta nema hann sýni fram á að hann sé allt að einu fær um að standa full skil á skuldbindingum sínum þegar þær falla í gjalddaga eða verði það innan skamms tíma.

Aðilar málsins deila um fjárhæð skuldar varnaraðila samkvæmt fjórum lánssamningum varnaraðila við forvera sóknaraðila, Sparisjóð Reykjavikur og nágrennis (SPRON). Sóknaraðili byggir á því að lánin séu lögmæt lán í erlendum gjaldmiðlum en varnaraðili hafnar því og telur að lánin séu í íslenskum krónum og gengistryggð miðað við gengi erlendra gjaldmiðla, í trássi við ákvæði laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu.

Samkvæmt dómafordæmum Hæstaréttar í málum þar sem málsaðilar hafa deilt um það hvort lán væri í erlendum gjaldmiðlum eða íslenskum krónum, bundið við gengi erlendra gjaldmiðla, verður við úrlausn slíks ágreinings fyrst og fremst að líta til forms og meginefnis þeirra gerninga sem liggja til grundvallar skuldbindingunni. Í því sambandi skipti einkum máli hvernig sjálf skuldbindingin sé tilgreind í þeim gerningum, sbr. dóma Hæstaréttar í málum nr. 3/2013, 337/2013 og 391/2013.

                Í lánssamningi nr. 9432 segir að varnaraðili taki að láni 267.500 svissneska franka (CHF), 29.741.000 japönsk jen (JPY) og 172.140 evrur (EUR). Í samningnum er hvergi minnst á að íslenskar krónur séu teknar að láni og engin lánsfjárhæð í íslenskum krónum er sett fram. Tilgreining á forsíðu lánssamningsins að hann sé ,,í erlendum myntum“, tilgreining vaxta sem LIBOR-vextir, ákvæði um að greiði varnaraðili greiðslur í íslenskum krónum skuli hann greiða samkvæmt sölugengi bankans og ákvæði um að við uppsögn eða gjaldfellingu sé bankanum heimilt að umreikna allt lánið í íslenskar krónur, benda til þess að lánið sé erlent lán. Í samningnum er mælt fyrir um að varnaraðili heimili að tiltekinn bankareikningur hans, sem ekki er deilt um að sé reikningur í íslenskum krónum, verði skuldfærður fyrir greiðslum samkvæmt lánssamningnum. Ekki er heldur um það deilt að lánið var greitt út í íslenskum krónum. Hæstiréttur hefur slegið því föstu í dómaframkvæmd sinni að sé fjárhæð skýrlega tilgreind í hinni erlendu mynt sé lánið löglegt lán í þeirri mynt. Ekki skiptir máli þótt greiðslur fari fram í íslenskum krónum, sbr. t.d. dóma réttarins í málum nr. 524/2011, 3/2013 og 446/2013. Í dómum réttarins í málum nr. 603/2010, 604/2010, 30/2011 og 31/2011 reyndi hins vegar á lán þar sem lánsfjárhæð var tilgreind í íslenskum krónum og einungis vísað til prósentuhlutfalls erlendra gjaldmiðla, án þess að fjárhæðar þeirra væri getið. Geta þeir dómar ekki verið fordæmisgildi við úrlausn þess hvort umræddur lánssamningur sé í erlendri mynt eða íslenskum krónum. Er því ekki hægt að fallast á það með varnaraðila að engu máli skipti hvort lánsfjárhæð sé tilgreind í erlendum gjaldmiðli eða prósentur hvers gjaldmiðils. Þegar litið er til alls framangreinds er það niðurstaða dómsins að lán samkvæmt lánssamningi nr. 9432 sé lögmætt lán í erlendri mynt.

                Lánssamningar nr. 9815, 9936 og 10293 eru að mestu samhljóða. Fram kemur í samningi nr. 9815 að varnaraðili taki að láni ,,jafnvirði 150.000.000 ISK í eftirtöldum myntum: CHF 626.671,12 JPY 174.499.767“. Í lánssamningi nr. 9936 segir að varnaraðili taki að láni ,,jafnvirði 80.000.000 ISK í eftirtaldri mynt: CHF 1.477.923,52“. Loks segir í lánssamningi nr. 10293 að varnaraðili taki að láni ,,jafnvirði 43.891.587 ISK í eftirtöldum myntum: JPY (100%) 84.781.895“. Eins og í lánssamningi nr. 9432 er tilgreint á forsíðu lánssamninganna að þeir séu ,,í erlendum myntum“, vextir eru tilgreindir sem LIBOR-vextir, kveðið er á um að greiði varnaraðili greiðslur í íslenskum krónum skuli hann greiða samkvæmt sölugengi bankans og mælt er fyrir um að við uppsögn eða gjaldfellingu sé bankanum heimilt að umreikna allt lánið í íslenskar krónur. Í samningunum er á sama hátt og í lánssamningi nr. 9432 mælt fyrir um að varnaraðili heimili að tiltekinn bankareikningur hans, sem ekki er deilt um að sé reikningur í íslenskum krónum, verði skuldfærður fyrir greiðslum samkvæmt samningunum. Sem fyrr benda þessi ákvæði til þess að lánin séu erlend lán.

                Þótt taka megi undir það sjónarmið varnaraðila að ónauðsynlegt sé að tilgreina fjárhæð í íslenskum krónum í samningum um erlend lán getur það ekki leitt til þess að lán teljist í íslenskum krónum, þegar fjárhæð er skýrt tilgreind í erlendum gjaldmiðli, sbr. t.d. dóma Hæstaréttar í málum nr. 524/2011 og 446/2013.

                Í lánssamningum nr. 9815 og 9936 eru samhljóða ákvæði þess efnis annars vegar að varnaraðili staðfesti að hann hafi verið upplýstur um og skilji að hugsanlegar gengissveiflur geti haft þau áhrif að ,,heildarskuld hans í þeim gjaldmiðlum sem lánið samanstendur af hverju sinni [geti] orðið hærri en upphafleg lánsfjárhæð“, hins vegar að varnaraðila sé ljóst og hann staðfesti að sparisjóðnum beri engin skylda til þess að upplýsa hann um ,,hækkanir er kunna að verða á lánsfjárhæðinni vegna óhagstæðra gengissveiflna“. Þótt taka megi undir það með varnaraðila að þessi ákvæði séu óljós og til þess fallin að vekja vafa um það hvort lánin séu í erlendri mynt geta þau að mati dómsins ekki hnekkt skýrum ákvæðum samninganna sem fyrr er lýst og sem benda til þess að lánin séu erlend lán.

                Að auki er í lánssamningi nr. 9815 kveðið á um ,,Gjaldmiðlaskipti“ í grein 5.6. Þar segir í fyrsta málslið að varnaraðila sé ,,heimilt að breyta gjaldmiðli lánsins í sérhvern þann gjaldmiðil sem sparisjóðurinn hefur aðgang að og Seðlabanki Íslands skráir, enda hafi lántakandi tilkynnt sparisjóðnum um val sitt á gjaldmiðli/gjaldmiðlum eigi síðar en kl. 10 að morgni að íslenskum tíma þremur bankadögum fyrir lokadag viðkomandi vaxtatímabils“. Þótt í ákvæðinu sé ekki notað orðalagið að selja og kaupa gjaldmiðla kemur þar skýrt fram að heimilt sé að breyta gjaldmiðli lánsins í annan gjaldmiðil. Orðalag ákvæðisins styður ekki þá málsástæðu varnaraðila að lánið sé í íslenskum krónum, gengistryggt við gengi erlendra gjaldmiðla.

                Ekki getur skipt máli þótt lánsfjárhæðir kunni að hafa verið ákveðnar með hliðsjón af því að þeim væri hægt að skipta í tilteknar fjárhæðir í íslenskum krónum, enda skiptir það ekki máli þótt greiðslur fari fram í íslenskum krónum, séu lánsfjárhæðir á annað borð skýrt tilgreindar í erlendum myntum, eins og áður sagði.

                Samkvæmt þessu verður að fallast á það með sóknaraðila að lánssamningar nr. 9815, 9936 og 10293 mæli fyrir um lán í erlendri mynt.

                Ekki er tölulegur ágreiningur um útreikning sóknaraðila á kröfu sinni miðað við að lán varnaraðila séu í erlendri mynt, eða um það að verðmæti fasteignar varnaraðila er til muna lægra en sem nemur fjárhæð kröfunnar. Ábyrgðarloforð Guðmundar Kristinssonar er bundið því skilyrði að krafa sóknaraðila sé ekki hærri en 517 milljónir króna og kemur því ekki til skoðunar. Eru skilyrði 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 því uppfyllt, enda hefur varnaraðili ekki sýnt fram á að hann sé allt að einu fær um að standa full skil á skuldbindingum sínum eða verði það innan skamms tíma. Ber því að fallast á kröfu sóknaraðila og taka bú varnaraðila til gjaldþrotaskipta.

                Í ljósi niðurstöðu málsins og með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991, skal varnaraðili greiða sóknaraðila málskostnað sem telst hæfilega ákveðinn 500.000 krónur.

                Ásbjörn Jónasson, settur héraðsdómari, kveður upp þennan úrskurð. Vegna mikilla anna dómarans hefur uppkvaðning úrskurðarins dregist fram yfir lögbundinn frest samkvæmt 1. mgr. 115. gr. laga nr. 91/1991, sbr. 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991, en dómari og lögmenn aðila töldu endurflutning óþarfan.

Úrskurðarorð:

                Bú varnaraðila, Guðmundar Kristinssonar ehf., er tekið til gjaldþrotaskipta.

                Varnaraðili greiði sóknaraðila 500.000 krónur í málskostnað.