Þriðjudaginn 18. desember 2001.
Nr. 188/2001.	Útgerðarfélag Akureyringa hf. (Árni Pálsson hrl.) gegn Júlio Júlíusi E. Soares Goto (Einar Gautur Steingrímsson hrl.)

 

Sjómenn. Ráðningarsamningur. Uppsögn. Riftun. Skipaskrá.

Fallist var á, að taka skips af skipaskrá fæli í sér missi réttar til að sigla undir íslenskum fána í skilningi 22. gr. sjómannalaga nr. 35/1985, sbr. og 5. gr. siglingalaga nr. 34/1985. Fyrrnefnda ákvæðið felur þó ekki í sér sjálfkrafa riftun af hálfu útgerðarmanns heldur veitir það skipverja rétt á að krefjast lausnar úr skiprúmi nema um annað hafi sérstaklega verið samið. Um greiðslu á kaupi, ferðakostnaði og fæðispeningum fer þá sem segir í 25. gr. sjómannalaga. Af  gögnum málsins varð ekki annað ráðið en að skipverjinn JJ hefði valið að rifta ráðningu sinni þegar skipið S var tekið af íslenskri skipaskrá og ætti því rétt á bótum samkvæmt 25. gr. sjómannalaga. Við ákvörðun bóta var litið til meðallauna JJ næstu mánuðina fyrir starfslok.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein.

Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 25. maí 2001. Hann krefst aðallega sýknu af kröfu stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara lækkunar á dómkröfu og að málskostnaður falli niður.

 Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

Meðal nýrra gagna fyrir Hæstarétti er markaðs- og sölusamningur frá 1. mars 2000 milli annars vegar Nasco ehf. sem umboðsaðila og hins vegar áfrýjanda og UA Limited, Isle of Man, sem skipseiganda. Þar kemur meðal annars fram, að í umboði Vigomeras Co. Ltd. í Litháen útvegar Nasco ehf. skipseiganda gegn greiðslu þóknunar sóknardaga fyrir ms. Svalbak á Flæmingjagrunni og Barentshafi, nánar tiltekið 216 daga á Flæmska hattinum og 35 í Barentshafi á árinu 2000.

Hinn 3. mars 2000 sagði áfrýjandi allri áhöfn Svalbaks ÞH 6 upp störfum, þar á meðal stefnda, sem var vélstjóri á skipinu. Ástæða uppsagnanna var sögð sú, að ákveðið hefði verið að leigja skipið „í erlent verkefni næstu tvö til þrjú ár.“ Ákvörðunin hefði verið tekin í því skyni að styrkja rekstur félagsins í heild og myndi verða unnt að bjóða skipverjum um tíu störf í tengslum við hið nýja verkefni en þó aðallega yfirmönnum. Svalbakur var tekinn af skipaskrá 7. mars 2000 og lét úr höfn á Akureyri 2. apríl sama ár.

Samkvæmt gögnum, sem lögð hafa verið fyrir Hæstarétt, mun stefnda hafa verið boðið að halda starfi sínu um borð, en hann hafnað því. Greiddi áfrýjandi honum laun út uppsagnarfrestinn eða til 3. júní 2000. Er óumdeilt að greiðslur þessar voru samkvæmt ákvæðum í kjarasamningi um kauptryggingu.

Með bréfi lögmanns stefnda til áfrýjanda 11. apríl 2000, fór stefndi fram á að honum yrðu greidd „svokölluð meðalbótalaun í þrjá mánuði frá því skipið missti rétt til að sigla undir íslenzkum fána” 7. mars 2000 og talið að þar með hafi ráðningu hans verið rift. Var vísað til 1. mgr. 22. gr. og 25. gr. sjómannalaga nr. 35/1985. Af hálfu áfrýjanda var kröfu stefnda um skaðabætur hafnað 11. maí sama ár.

Á það verður að fallast að taka skips af skipaskrá feli í sér missi réttar til að sigla undir íslenskum fána í skilningi 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga, sbr. og 5. gr. siglingalaga nr. 34/1985. Fyrrnefnda ákvæðið felur þó ekki í sér sjálfkrafa riftun af hálfu útgerðarmanns heldur veitir það skipverja rétt á að krefjast lausnar úr skiprúmi nema um annað hafi sérstaklega verið samið. Um greiðslu á kaupi, ferðakostnaði og fæðispeningum fer þá sem segir í 25. gr. sjómannalaga. Af gögnum málsins verður ekki annað ráðið en að stefndi hafi valið að rifta ráðningu sinni þegar skipið var tekið af íslenskri skipaskrá og á hann því rétt á bótum samkvæmt 25. gr. sjómannalaga.

Við ákvörðun bóta samkvæmt þessu lagaákvæði ber að líta til launa stefnda næstu mánuðina fyrir starfslok, enda er viðmiðun við kjör hans á árunum 1998 og 1999 háð mikilli óvissu vegna mismunandi útgerðarhátta skipsins á þeim árum, sbr. til hliðsjónar dóm Hæstaréttar 29. nóvember 2001 í máli nr. 197/2001. Verður þá að fallast á það með héraðsdómara, að ekki sé við annað að miða en þau meðallaun, sem stefndi krefur um og ekki hafa sætt tölulegum andmælum. Málinu var ekki gagnáfrýjað til endurskoðunar á ákvörðun héraðsdóms um tímabil greiðslu samkvæmt 25. gr. sjómannalaga og þarf þá ekki að taka afstöðu til upphafstíma hennar. Niðurstaða héraðsdóms verður þannig staðfest.

Áfrýjandi skal greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti, svo sem nánar greinir í dómsorð. Við ákvörðun málskostnaðar verður tekið tillit til þess að mál þetta er eitt af þrem samkynja málum sem flutt eru samhliða.

Dómsorð:

Héraðsdómur skal vera óraskaður.

Áfrýjandi, Útgerðarfélag Akureyringa hf., greiði stefnda, Júlio Júlíusi E. Soares Goto, 200.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti.

 

Dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 9. mars 2001.

Mál þetta, sem dómtekið var þann 2. febrúar s.l., hefur Júlio Júlíus E. Soares Goto, kt. 140959-7829, Tröllagili 9, Akureyri, höfðað hér fyrir dómi gegn Útgerðarfélagi Akureyringa hf., kt. 670269-4429, Fiskitanga, Akureyri, með stefnu birtri þann 10. júlí 2000.

Stefnandi gerir þær dómkröfur, að stefnda verði dæmt til að greiða honum fjárhæð kr. 2.313.108,- auk dráttarvaxta samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25, 1987 af þeirri fjárhæð frá 7. mars 2000 til greiðsludags.  Þá krefst stefnandi málskostnaðar að skaðlausu að teknu tilliti til virðisaukaskatts af málflutningsþóknun.

Stefnda gerir þær dómkröfur aðallega, að það verði sýknað af öllum kröfum stefnanda en til vara að kröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar.  Þá krefst stefnda þess, að stefnanda verði gert að greiða stefnda málskostnað að skaðlausu að mati réttarins.

 

Málsatvik samkvæmt gögnum málsins eru þau, að stefnandi réðst til starfa hjá stefnda 1991, sem vélstjóri á Sólbak EA-305.  Í apríl 1997 var stefnandi síðan ráðinn 2. vélstjóri á Svalbak EA-2, síðar Svalbakur ÞH-6.  Á árunum 1997-1999 var sá háttur hafður á, að skipið var leigt að vori til Mecklenburger Hochseefischerei til veiða úr úthafskarfakvóta, sem það félag hafði yfir að ráða, en kom úr leigu að hausti.  Öll umrædd ár fylgdi stefnandi skipinu til leigutaka.  Árið 1999 hóf Svalbakur veiðar að nýju á Íslandsmiðum þann 21. nóvember.  Það var síðan 3. mars 2000 sem allri áhöfn skipsins var sagt upp, þ.m.t. stefnanda.  Í uppsagnarbréfinu voru tilgreindar ástæður uppsagnanna.  Orðrétt sagði í bréfinu:  „Aðdragandi þessa verkefnis var mjög skammur og því er fyrirvari okkar mun styttri en við hefðum kosið.  Okkur er ljóst að þessar breytingar á rekstri Svalbaks munu koma sér illa fyrir suma ykkar.  Ákvörðun þessi er þó tekin í því ljósi að styrkja rekstur félagsins í heild.“  Í niðurlagi bréfsins sagði síðan:  „Við munum geta boðið núverandi áhafnarmeðlinum um 10 störf í tengslum við hið nýja verkefni en þó aðallega yfirmönnum.  Við munum einnig reyna að aðstoða aðra í áhöfninni um önnur störf hjá félaginu eins og kostur er.“

Þann 7. mars 2000 var Svalbakur tekinn af aðalskipaskrá vegna leigu skipsins til litháenskrar útgerðar.  Kveður stefnda að það hafi samið við hina erlendu útgerð um samvinnu við útgerð Svalbaks og í samstarfi aðila hafi m.a. falist, að stefnda legði til yfirmenn á skipið og annaðist um greiðslu launa þeirra.

Var stefnanda boðin áframhaldandi staða á skipinu, en hann hafnaði því boði. 

Stefnandi krafði stefnda um bætur vegna riftunar skiprúmssamnings með bréfi dags. 7. apríl 2000, en stefnda hafnaði kröfum stefnanda með svarbréfi dags. 11. maí 2000.  Stefnandi höfðaði því mál þetta.

 

Stefnandi kveðst byggja bótarétt sinn á 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga nr. 35, 1985 en þar segi:  „Ef skip missir rétt til að sigla undir íslenskum fána á skipverji rétt á að krefjast lausnar úr skiprúmi nema um annað hafi sérstaklega verið samið.  Um greiðslu á kaupi, ferðakostnaði og fæðispeningum fer þá sem segir í 25. gr.“

Samkvæmt 25. gr. sjómannalaga eigi yfirmaður á skipi, sem vikið er án ástæðu úr skiprúmi, rétt til skaðabóta miðað við 3 mánuði, sbr. 2. mgr. 9. gr. laganna.  Missi skip rétt til að sigla undir íslenskum fána njóti yfirmaðurinn þessa réttar skv. 1. mgr. 22. gr., sbr. 1. mgr. 25. gr. sjómannalaga.  Feli bótaregla 25. gr. í sér svokallaðar meðalbætur, en með því sé átt við að viðkomandi skipverji eigi rétt til bóta á grundvelli þeirra tekna sem staða hans um borð hafi gefið af sér áður en ráðningunni var rift.  Laun sem skipverji afli eftir ráðningarslit komi hér ekki til frádráttar.

Stefnanda, sem og öðrum skipverjum á Svalbaki, hafi verið sagt upp þann 3. mars 2000, en stefnandi skráður úr skiprúmi 6. s.m.  Svalbakur ÞH hafi síðan verið tekinn af skipaskrá degi síðar.  Fyrirsvarsmenn stefnda hafi boðið stefnanda að fylgja skipinu til leigutaka þess í Litháen, en samningar hafi ekki tekist milli aðila enda hafi stefnandi talið áhættusamt að fylgja skipinu.  Mikið hafi verið í húfi enda hafi því farið fjarri, að afkoma skipsins yrði sú sama hjá hinu nýja fyrirtæki og verið hafði hjá stefnda.  Þá hafi stefnandi litið svo á, að hin ýmsu réttindi, sem hann nyti samkvæmt íslenskum lögum, væru fyrir bí ef hann flytti sig með þessum hætti milli landa.  Þetta hafi stefnandi tilkynnt fyrirsvarsmönnum stefnda og í framhaldi af því hafi lögmaður stefnanda lýst yfir formlegri riftun á skiprúmssamningi stefnanda með bréfi dags. 7. apríl 2000.

Við ákvörðun áðurnefndra meðalbóta kveður stefnandi við það miðað hvað staða viðkomandi skipverja hafi gefið af sér tekjulega fyrir ráðningarslitin, en ekki hvað staðan hafi gefið af sér eftir að ráðningarslitin áttu sér stað eða meðaltekjur skipverjans sjálfs, sbr. dóma Hæstaréttar frá 1988 bls. 518, 1989 bls. 599 og 1990 bls 1246.

Verði ekki talið að framangreind meðalbótaregla felist í 25. gr. sjómannalaga sé á því byggt, að slík regla sé venjuhelguð, sbr. nefnda dóma Hæstaréttar.  Þá hafi sjómenn og útvegsmenn yfirleitt náð saman um bótaútreikninginn við sölu skips og þar lagt meðalbótaregluna til grundvallar.  Kveður stefnandi rangt að miða hér einungis við kauptryggingu, slík viðmiðun sé röng og í öllu falli í andstöðu við áratuga langa venju.

Stefnandi kveður orðalagið laun í uppsagnarfresti víða koma fyrir dómum Hæstaréttar þar sem meðalbætur hafi verið ákvarðaðar.  Ástæður þessa séu mögulega þær, að í 25. gr. sjómannalaga sé notast við orðalagið „á hann rétt á kaupi“ en ekki orðalagið „á hann rétt á bótum“, sem verði þó að telja eðlilegra.  Ákvæði 25. gr. sjómannalaga sé riftunarregla og riftun leiði af sér skaðabótarétt en ekki launarétt.  Bæturnar beri því að ákvarða miðað við stöðu mála á riftunardegi, þ.e. aflareynslu undanfarinna mánaða, en ekki aflareynslu á komandi mánuðum.  Væri síðargreinda leiðin farin myndi það leiða til þess að útgerðarmaðurinn gæti lagt skipi sínu og greitt skipverjum tímakaup eða kauptryggingu í þrjá mánuði eða til þess tíma að hann væri laus undan skaðabótaskyldu sinni gagnvart hinum brottrekna skipverja.

Kveður stefnandi að hann þurfi ekki að sæta frádrætti frá skaðabótum vegna tekna annars staðar frá eftir riftun ráðningar, sbr. dóm Hæstaréttar frá 1993, bls. 946.

Þá lögskýringu lögmanns stefnanda í bréfi dags. 11. maí 2000, að stefnandi hafi verið á uppsagnarfresti hjá stefnda og því borið laun, kauptryggingu, þar til uppsagnarfresturinn var liðinn, kveður stefnandi ranga.  Túlkun fræðimanna á ákvæðum sjómannalaga og fjölmargir dómar Hæstaréttar staðfesti gagnstæða niðurstöðu.  Um sé að ræða bótarétt til handa stefnanda vegna riftunar á skiprúmssamningi.  Hið sama verði að segja um þau sjónarmið stefnda, að það skipti máli hvort stefnanda hafi verið boðin áframhaldandi staða um borð í skipinu hjá hinum nýja eiganda þess.

Stefnandi kveður skipverja eiga rétt á að rifta ráðningu sinni ef skip missi rétt til að sigla undir íslenskum fána samkvæmt 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga.  Ákvæðið geti ekki um þann tíma sem skipverjinn hafi til ráðstöfunar í þessum efnum, þ.e. hvenær hann geti í síðasta lagi ákveðið sig.  Geri hann það innan hæfilegs tíma eftir að skipið fellur út af íslenskri skipaskrá, verði að ætla að riftunartíminn miðist við afskráningardaginn, þann 7. mars 2000 í þessu tilfelli.  Hér verði einnig að líta til þess, að fyrirvari stefnda á ráðningarslitunum hafi verið afar knappur, þ.e. fjórir dagar.  Í 5. gr. siglingalaga nr. 34, 1985 sé orðalagið „missir rétt til að sigla undir íslenskum fána“ túlkað svo að átt sé við það tímamark þegar skipið sé fellt úr skipaskrá.

Verði ekki fallist á að riftunardagurinn sé 7. mars 2000, verði að miða við að riftunardagurinn sé afhendingardagur skipsins til hins erlenda leigutaka, sennilega mánaðarmótin mars/apríl 2000.

Stefnandi kveður lögmæta riftun leiða af sér meðalbætur miðað við 3 mánuði þrátt fyrir að uppsögn hafi áður átt sér stað.  Stefnanda hafi verið sagt upp störfum 3. mars 2000.  Ef ráðningu sé síðar slitið vegna atvika sem varði útgerðarmann og uppsagnarfrestur ekki liðinn gildi samt sem áður meðalbótaregla 25. gr. sjómannalaga um bætur miðað við 3 mánaða laun, sbr. 2. mgr. 9. gr. sjómannalaga.  Viðmiðunin sé m.ö.o. þriggja mánaða laun og skipti þá engu máli hversu langur tími hafi verið eftir af uppsagnarfresti skipverjans. 

Kveður stefnandi að samkvæmt 15. gr. vaxtalaga nr. 25, 1987 skuli skaðabótakröfur bera dráttarvexti að liðnum mánuði frá þeim degi er kröfuhafi sannanlega lagði fram þær upplýsingar sem þörf var á til að meta tjónsatvik og fjárhæð bóta.  Með bréfi lögmanns stefnanda dags. 10. apríl 2000 hafi kröfur stefnanda í meginatriðum verið lagðar fyrir stefnda.  Því sé rétt að miða upphafstíma dráttarvaxta við 10. maí 2000.

Formleg riftun á skiprúmssamningi stefnanda hafi átt sér stað með bréfi lögmanns stefnanda dags. 7. apríl 2000.  Ekki skipti máli hvort riftun á skiprúmssamningi aðila miðist við 7. mars eða 7. apríl 2000.  Bótakröfur stefnanda í málinu byggist samt sem áður á sömu forsendum og bótafjárhæðir málsins séu þær sömu, hvort tímamarkið sem valið sé.  Upphafstími dráttarvaxta muni þó færast aftar og miðast við 10. apríl í stað 7. mars 2000, sbr. framangreint.

Stefnandi kveður útreikning bóta miðast við heildarlaun stefnanda tímabilið 21. nóvember 1999 til 7. mars 2000, þ.e. kr. 2.877.938,-.  Meðallaun á dag samkvæmt þessu hafi því numið kr. 26.896,- og séu bætur stefnanda ákvarðaðar út frá þeirri tölu.

Kveður stefnandi aukahlut 2. vélstjóra vera 0,25 hásetahlut með vísan til úrskurðar frá 10. maí 1999, kveðnum upp samkvæmt 10. gr. fylgiskjals nr. III. með lögum nr. 10, 1998 um kjaramál fiskimanna.  Bótaútreikningur stefnanda í málinu byggi á greindum úrskurði.

Stefnandi kveðst byggja kröfur sínar aðallega á 5., 6., 9., 22. og 25. gr. sjómannalaga og réttarvenju um útreikning meðalbóta samkvæmt 25. gr. sjómannalaga.  Þá byggi stefnandi á kjarasamningi milli Landsambands íslenskra útvegsmanna og Vélstjórafélags Íslands sem gildi hafi tekið 27. mars 1998, úrskurði samkvæmt 10. gr. fylgiskjals nr. III. með lögum nr. 10, 1998 um kjaramál fiskimanna, 5. gr. siglingalaga nr. 34, 1985, dómum Hæstaréttar frá 1988 bls. 518, 1989 bls. 599, 1990 bls. 1246 og 1993 bls 946.

Um dráttarvexti vísist til 15. gr. vaxtalaga nr. 25, 1987.  Um málskostnað vísist til 1. mgr. 130. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91, 1991 og um virðisaukaskatt vísist til laga um virðisaukaskatt nr. 50, 1988.

 

Stefnda kveðst hafna þeim málsástæðum og lagarökum sem stefnandi færi fram fyrir kröfum sínum.  Þær forsendur sem stefnandi gefi sér og málatilbúnaðurinn byggi á, séu rangar og ekki í samræmi við málavexti eða ákvæði sjómannalaga.

Kveðst stefnda byggja á því, að sú megin röksemd stefnanda, að hann geti átt rétt til skaðabóta eftir ákvæðum 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga nr. 35, 1985, standist ekki, enda taki greinin ekki til þess tilviks sem um ræði í málinu.  Í 1. mgr. 22. gr. sé fjallað um rétt sjómanns til að losna úr skiprúmi í þeim tilfellum er skip missi rétt til að sigla undir íslenskum fána.  Skip stefnda Svalbakur ÞH-6 hafi ekki misst rétt til að sigla undir íslenskum fána og verði sú ákvörðun stefnda, að taka skipið af skipaskrá vegna leigu þess erlendis, hvorki komið undir orðalag 1. mgr. 22. gr. né verði ætlað að greininni hafi verið ætlað að taka til slíkra tilfella.

Þá kveðst stefnda telja, að úrlausn þess álitaefnis, hvort stefnandi hafi eftir 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga átt rétt til að losan undan skiprúmssamningi sínum, geti ekki skipt máli fyrir niðurstöðu máls þessa þar sem ekki hafi komið til ágreinings um heimild stefnanda til að losna undan skiprúmssamningi sínum, heldur hafi aðilar samið sérstaklega um að svo skyldi vera.  Á engum tíma hafi það staðið til af hálfu stefnda, að þvinga stefnanda til áframhaldandi starfa um borð í Svalbaki eða reyna að halda upp á hann skiprúmssamningi.  Stefnda hafi látið það í hendur stefnanda og annarra yfirmanna um borð, að velja hvort þeir kysu fremur að vera áfram í skiprúmi eða losna vegna þeirra breytinga, sem til stóð að gera á úthaldi skipsins.  Á þennan hátt hafi stefnanda, með samningi við stefnda, verið boðið að taka afstöðu til þess hvort hann vildi losna úr skiprúmi eða ekki og því hafi ekki reynt á það hvort stefnandi hefði einhliða rétt til að losna úr skiprúmi.  Ekki sé um það deilt, að stefnandi hafi kosið að losna úr skiprúmi og jafnframt að stefnda hafi eftir þá ákvörðun stefnanda ekki gert kröfu til að hann leysti af hendi frekari vinnu fyrir stefnda.  Hafi stefnda greitt stefnanda laun út uppsagnarfrest hans í samræmi við ákvæði kjarasamnings.  Stefnda telji sig því hafa efnt að fullu skyldur sínar gagnvart stefnanda í samræmi við óskir hans um að losna úr skiprúmi.

Verði talið að leysa þurfi úr því, hvort stefnandi hafi átt einhliða rétt til að losna úr skiprúmi, kveðst stefnda byggja á því að svo hafi ekki verið.  Sú breyting sem átt hafi sér stað á útgerðarháttum Svalbaks ÞH-6 með leigu skipsins og samvinnu stefnda við erlendan útgerðaraðila hafi ekki haft þær breytingar á réttarstöðu stefnanda, eða annarra skipverja, sem heimilað hefði þeim riftun skiprúmssamnings.  Hafa verði í huga, að veiðar í samvinnu við erlendan aðila með þessum hætti hafi verið orðið reglubundinn háttur á útgerð skipsins, sem stefnandi hefði tekið þátt í og samþykkt með áralangri ráðningu sinni.  Hafi stefnandi talið eða viljað byggja á því gagnvart stefnda að það hafi verið forsenda fyrir skiprúmssamningi hans, að ekki kæmi til þess að skipið yrði tekið af íslenskri skipaskrá, þá hafi honum borið að hætta þegar á árinu 1997, er skipið hafi verið tekið af íslenskri skipaskrá.  Skipið hafi aftur verið tekið af íslenskri skipaskrá árin 1998 og 1999 án þess að stefnandi héldi því fram, að slík afskráning bryti gegn forsendum hans fyrir ráðningu eða gerði stefnda með öðrum hætti kunnugt um að hann teldi slíkt fela í sér riftun skiprúmssamnings hans.  Það hafi ekki verið fyrr en í apríl 2000, sem því hafi verið haldið fram af hálfu stefnanda, að það varðaði riftun ráðningu hans í skiprúm á Svalbak ÞH-6 að taka skipið af íslenskri skipaskrá.  Slík málsmeðferð fái ekki staðist.  Stefnandi hafi í verki samþykkt framangreint fyrirkomulag á skiprúmssamningi sínum og með þögn sinni skapað stefnda trú um að samkomulag ríkti um þetta fyrirkomulag, sbr. einnig 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga.

Stefnda kveðst einnig byggja á því, að þrátt fyrir að talið verði að stefnandi eigi rétt til bóta eftir ákvæðum 22. gr. sjómannalaga þá beri að sýkna stefnda þar sem hann hafi greitt stefnanda full laun í uppsagnarfresti, enda geti hugsanlegar bætur skv. 25. gr. ekki numið annarri fjárhæð en fullum launum í uppsagnarfresti.  Í þessu sambandi kveðst stefnda vísa sérstaklega til 3. mgr. 25. gr. sjómannalaga.  Þá áréttar stefnda að stefnandi hafi ekki haldið því fram, að launagreiðslur í uppsagnarfresti hafi vantað.

Verði talið að stefnandi eigi bótakröfu á hendur stefnda vegna riftunar á skiprúmssamningi hans og sú krafa talin hærri en sem nemi þeim launum sem stefnda hafi greitt honum, kveðst stefnda byggja á því að krafa stefnanda sé allt of há og hana beri að lækka.

Við ákvörðun bóta eftir ákvæði 25. gr. sjómannalaga verði að líta til kjarasamnings aðila auk dómafordæma.  Krafan um svokölluð meðallaun eigi hvorki stoð í kjarasamningi aðila né sjómannalögum.  Geti bætur vegna riftunar á skiprúmssamningi, að áliti stefnda, aldrei orðið hærri en sem nemur þeim launum, er stöðunni fylgdu. 

Samkvæmt upplýsingum stefnda hafi verið farnar tvær veiðiferðir á skipinu innan uppsagnartíma stefnanda, sú fyrri hafi staðið frá 10. apríl til 16. maí 2000 en sú síðari frá 17. maí til 19. júní 2000.  Ef stefnandi hefði farið báðar þessar veiðiferðir hefði hlutur hans (brúttó laun), miðað við útreikninga stefnda, orðið kr. 765.962,- fyrir fyrri veiðiferðina en kr. 504.626,- fyrir þá síðari.  Síðari veiðiferðin hafi staðið í 34 daga.  Ef hún sé reiknuð hlutfallslega miðað við starfslok stefnanda þann 3. júní 2000 verði hlutur stefnanda í þeirri ferð kr. 267.155,-.  Sú aflahlutdeild sem stefnandi hafi misst af á uppsagnarfrestinum nemi því kr. 1.033.117,-.

Tekur stefnda fram, að á Svalbaki ÞH-6 hafi verið tekið upp skiptakerfi sem falið hafi í sér að hver skipverji hafi farið í eina ferð en verið aðra í fríi.

Þá eigi frá ofangreindum launum að draga greidda kauptryggingu fyrir tímabilið 10. apríl til 3. júní 2000 samtals kr. 207.295,-.  Samkvæmt þessu séu ógreidd staðgengilslaun stefnanda að hámarki kr. 825.822,-.

Stefnda kveðst einnig mótmæla sérstaklega meðallaunaútreikningi stefnanda sem sé augljóslega rangur og ekki í samræmi við framlagða launaseðla.  Þá mótmæli stefnda harðlega þeirri fullyrðingu stefnanda að venja sé fyrir uppgjöri með þessum hætti eða að venja sé að nota hina svokölluðu meðalbótareglu með þeim hætti sem stefnandi haldi fram.

Stefnandi hafi lagt fram afrit af launaseðlum sínum fyrir nefnt viðmiðunartímabil 21. nóvember 1999 til 7. mars 2000 og séu heildarlaun stefnanda fyrir það tímabil kr. 1.854.526,- eða kr. 17.332,- á dag miðað við 107 daga.  Mótmæli stefndi því að stefnandi geti átt rétt til launa fyrir lengra tímabil en sem nemi fyrirhuguðum ráðningartíma eða til 3. júní 2000.

Verði að einhverju leyti fallist á kröfur stefnanda um bætur kveðst stefndi krefjast þess að laun stefnanda hjá stefnda á uppsagnarfrestinum komi ávallt til frádráttar kröfum stefnanda, en samtals hafi stefnandi fengið greiddar kr. 336.365,- frá stefnda á þeim hluta uppsagnarfrests, sem um sé deilt í málinu, þ.e. frá 6. mars til 3. júní 2000.

Stefnda kveðst mótmæla kröfu stefnanda um dráttarvexti og telur að ekki séu forsendur til að dæma dráttarvexti fyrr en frá dómsuppkvaðningu, verði fallist á einhverjar kröfur stefnanda.

Um málskostnaðarkröfu kveðst stefnda vísa til XXI. kafla laga nr. 91, 1991.

 

Samkvæmt 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga nr. 35, 1985 á skipverji rétt á að krefjast lausnar úr skiprúmi, missi skip rétt til að sigla undir íslenskum fána, nema um annað hafi sérstaklega verið samið.  Þá segir jafnframt í 1. mgr., að um greiðslu á kaupi, ferðakostnaði og fæðispeningum fari þá sem segi í 25. gr. laganna.

Skip stefnda, Svalbakur ÞH-6, var þann 7. mars 2000 tekið af íslenskri skipaskrá vegna fyrirhugaðra veiða skipsins undir litháenskum fána utan íslenskrar efnahagslögsögu.  Í ljósi þessa og með vísan til 1., 2. og 15. gr. laga nr. 115, 1985 um skráningu skipa er það álit dómsins, að Svalbakur ÞH-6 hafi þann 7. mars 2000, er skipið var tekið af skipaskrá, misst rétt til að sigla undir íslenskum fána í skilningi 1. mgr. 22. gr. laga nr. 35, 1985.

Fyrir liggur að stefnanda var boðið að fylgja skipinu yfir til hins litháenska leigutaka, en hann hafnaði því boði. 

Með bréfi dags. 7. apríl 2000 setti stefnandi fram kröfur á hendur stefnda vegna töku Svalbaks ÞH-6 af hérlendri skipaskrá, með vísan til 1. mgr. 22. gr. laga nr. 35, 1985.  Er það álit dómsins, að með bréfi þessu hafi stefnandi krafist lausnar úr skiprúmi sínu á Svalbaki, enda koma ástæður kröfugerðarinnar skýrlega fram í bréfinu sem og tilvísun stefnanda til 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga.  Þá hefur ekkert komið fram í málinu sem styður þær fullyrðingar stefnda, að stefnandi hafi með samningi eða á annan hátt afsalað eða glatað áðurgreindum rétti til að krefjast lausnar úr skiprúmi, en fyrri ákvarðanir stefnanda, um að fylgja skipinu til erlends leigutaka án þess að setja jafnhliða fram kröfur um greiðslu kaups með vísan til 1. mgr. 22. gr., sbr. 25. gr. sjómannalaga, geta ekki talist bindandi fyrir stefnanda í því tilfelli, sem hér er til úrlausnar.

Samkvæmt 25. gr. laga nr. 35, 1985, sem títtnefnd 1. mgr. 22. gr. laganna vísar beint til, á skipverji, sem ákvæðið tekur til, rétt á kaupi í þann tíma sem mælt er fyrir um í 9. gr. laganna.  Samkvæmt 2. mgr. 9. gr., sem á við um stefnanda, skal uppsagnarfrestur á skiprúmssamningi yfirmanns vera þrír mánuðir nema um annað hafi sérstaklega verið samið.

Fyrir liggur að stefnanda, líkt og öðrum skipverjum Svalbaks ÞH-6, var sagt upp störfum þann 3. mars 2000.  Ráðningarsambandi hans og stefnda lauk því að liðnum 3 mánaða uppsagnarfresti stefnanda þann 3. júní s.á.  Stefnandi á hins vegar rétt á kaupi samkvæmt 25. gr. laga nr. 35, 1985 í 86 daga af þeim 90, sem féllu innan uppsagnarfrests hans, sbr. það sem að framan hefur verið rakið og 28. gr. sjómannalaga, en rétt þykir að upphafstími kaupgreiðslna samkvæmt 25. gr. miðist við 7. mars 2000, þ.e. afskráningardag Svalbaks ÞH-6.

Í 25. gr. sjómannalaga er kveðið á um greiðslu kaups til skipverja sem vikið er úr skiprúmi áður en ráðningartími hans er liðinn og án þess að heimild sé til þess í 23. eða 24. gr. laganna.  Þá segir í 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga, að í þeim tilvikum, sem greinin taki til, fari um greiðslu kaups samkvæmt 25. gr. laganna.  Þar sem í 25. gr. er fjallað um greiðslu kaups vegna heimildarlausrar brottvikningar skipverja úr skiprúmi og í 1. mgr. 22. gr. um missi réttar skips til að sigla undir íslenskum fána, sem leitt getur til mikilla breytinga á útgerðarstað skipsins og útgerðarháttum að öðru leyti, er það álit dómsins, að kaupgreiðslur til skipverja samkvæmt 25. gr. verði að leiða til þess að hann missi í engu af launum sínum, sbr. hér til hliðsjónar almennar reglur vinnuréttar.

Er í mörgu óljóst um stöðu stefnda eftir leigu skipsins til hins litháenska aðila.  Þar sem stefnda hefur ekki hirt um að leggja fram leigusamning félagsins við hinn erlenda leigutaka þykir það verða að bera hallan af nefndri óvissu.  Er það því álit dómsins, að líkur standi til þess, að á umræddum tíma hafi skipið ekki verið gert út af stefnda, sbr. að stefnda sagði allri áhöfn Svalbaks ÞH-6 upp með bréfi dags. 3. mars 2000 og að skipið var tekið af íslenskri skipaskrá þann 7. mars s.á.  Þykir því við ákvörðun kaups stefnanda ekki verða miðað við meðallaun út frá aflareynslu eftir leigu skipsins.  Er því ekki við annað að miða í málinu en þau meðallaun, sem stefnandi krefur um.

Stefnandi hefur skýrt og sundurliðað kröfur sínar þannig, að þær byggi á heildarlaunum 2. vélstjóra á Svalbaki ÞH-6 frá 21. nóvember 1999 til 7. mars 2000.

Veiðiferð 21. nóvember til 23. desember 1999.  Hásetahlutur kr. 607.962,-.

Veiðiferð 2. til 30. janúar 2000.  Hásetahlutur kr. 552.944,-.

Veiðiferð 4. febrúar til 7. mars 2000.  Hásetahlutur kr. 833.430,-.

Samtals hásetahlutur sé því kr. 1.994.336,- og hlutur 2. vélstjóra 1,25 hásetahlutur eða kr. 2.492.920,-.  Aflahlutur 2. vélstjóra miðað við 86 daga nemi því kr. 2.003.655,-.  Þá reiknist auk þess eftirtaldir launaliðir til 2. vélstjóra umrædda daga:  Fatapeningar kr. 6.931,-, föst laun kr. 7.381,- starfsaldursálag kr. 12.212,- og fæðispeningar kr. 69.402,-, eða samtals kr. 95.926,-. Samtals sé krafa stefnanda því kr. 2.099.581,- og við þá fjárhæð bætist 10,17 % orlof eða kr. 213.527.  Krafa stefnanda nemi því samkvæmt framansögðu kr. 2.313.108,- eða kr. 26.896,- meðallaun á dag.

Með vísan til þess sem áður hefur verið rakið, þykir í málinu mega miða við framangreindan útreikning stefnanda við ákvörðun kaups hans, skv. 25. gr. sjómannalaga, enda hefur stefnda ekki sýnt fram á að forsendur hans séu tölulega rangar.

Frá kaupi stefnanda ber hins vegar að draga greidda kauptryggingu, en óumdeilt er að stefnandi hafi fengið greidda kauptryggingu út uppsagnarfrestinn.  Greiðslur kauptryggingar og orlofs á umræddu tímabili námu samkvæmt gögnum málsins kr. 336.365,-.  Kaup stefnanda sætir hins vegar ekki frekari frádrætti.

Með vísan til alls þess, sem rakið hefur verið, dæmist stefnda því til að greiða stefnanda kr. 26.896 x 86 = kr. 2.313.108 – 336.365, eða samtals kr. 1.976.743,- með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25, 1987 frá 11. maí 2000 til greiðsludags, sbr. 9. gr. vaxtalaga nr. 25, 1987.

Mál þetta var eitt 3 mála sem lögmaður stefnanda flutti þann 2. febrúar s.l. gegn stefnda, vegna þeirra atvika er að framan hefur verið lýst.  Rétt þykir með vísan til þessa og úrslita málsins, að stefnda greiði stefnanda kr. 250.000,- í málskostnað og er virðisaukaskattur innifalinn í þeirri fjárhæð.

Dóm þennan kveður upp Freyr Ófeigsson, dómstjóri.

 

D Ó M S O R Ð :

Stefnda, Útgerðarfélag Akureyringa h.f., greiði stefnanda, Júlio Júlíusi E. Soares Goto, kr. 1.976.743,- auk dráttarvaxta samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25, 1987, af þeirri fjárhæð frá 11. maí 2000 til greiðsludags og kr. 250.000,- í málskostnað.