Miðvikudaginn 6. maí 2009.
Nr. 549/2008.	Ákæruvaldið (Kolbrún Sævarsdóttir, saksóknari) gegn Ólafi Aroni Ingvasyni (Brynjar Níelsson hrl.)

 

Ökuréttarsvipting.

X var ákærður fyrir umferðarlagabrot með því að hafa ekið undir áhrifum ávana- og fíkniefna. Var brot X talið varða við 45. gr. a umferðarlaga nr. 50/1987. Samkvæmt álitsgerð rannsóknastofu HÍ fannst tetrahýdrókannabínólsýra í þvagi X en hið virka efni í kannabis, tetrahýdrókannabínól, fannst ekki í blóði hans. Þessi niðurstaða benti til þess að X hefði ekki verið undir áhrifum fíkniefna við akstur í umrætt sinn. Þá bar hann því við hjá lögreglu og fyrir dómi að hann hefði ekki neytt fíkniefna í nokkrar vikur áður en hann var stöðvaður af lögreglu. Í héraðsdómi var X sakfelldur og dæmdur til greiðslu sektar en tilefni þótti til að beita undanþáguheimild í 1. mgr. 102. gr. umferðarlaga og svipta hann ekki ökurétti. Í dómi Hæstaréttar sagði að í 1. mgr. 102. gr. umferðarlaga væri undantekningarákvæði þar sem fram kæmi að sleppa mætti sviptingu ökuréttar vegna brota á ákvæðum 1. mgr. 45. gr., sbr. 2. mgr. þeirrar greinar, og 45. gr. a ef sérstakar málsbætur væru og ökumaður hefði ekki áður gerst sekur um sams konar brot eða annað verulegt brot gegn skyldum sínum sem ökumaður. Var ágreiningsefnið fyrir Hæstarétti hvernig túlka ætti framangreint undanþáguákvæði og hvort það gæti átt við í tilviki X. Taldi Hæstiréttur að túlka yrði orðalagið „sérstakar málsbætur“ í greindu ákvæði þannig að undir þær gætu fallið þau atvik þegar ökumanni er refsað á grundvelli 45. gr. a en efni sem finnst eingöngu í þvagi hefur sannanlega ekki haft áhrif á hæfni til aksturs, langt var síðan fíkniefna var neytt og ekkert var athugavert við akstur ákærða. Þá var uppfyllt í málinu það skilyrði 1. mgr. 102. gr. umferðarlaga að X hafði ekki áður gerst sekur um sams konar brot eða annað verulegt brot gegn skyldum sínum sem ökumaður. Staðfesti Hæstiréttur hinn áfrýjaða dóm.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson og Hjördís Hákonardóttir og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari.

Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar 29. september 2008 að fengnu áfrýjunarleyfi og krefst þess að ákvörðun héraðsdóms um sakfellingu og refsingu verði staðfest, en að ákærði verði dæmdur til að sæta sviptingu ökuréttar og greiðslu sakarkostnaðar.

Ákærði krefst sýknu af kröfu ákæruvaldsins um sviptingu ökuréttar og að sakarkostnaður fyrir Hæstarétti verði felldur á ríkissjóð.

I

Með lögum nr. 66/2006 um breytingu á umferðarlögum nr. 50/1987 var meðal annarra breytinga bætt við lögin nýrri grein, 45. gr. a, þar sem tekin voru af öll tvímæli um að algert bann væri við því að stjórna eða reyna að stjórna ökutæki ef ólögleg ávana- og fíkniefni mældust í blóði eða þvagi viðkomandi. Til samræmis var gerð breyting á 102. gr. umferðarlaga sem lýtur að sviptingu ökuréttar. Í athugasemdum með frumvarpi til laganna kemur fram að sömu reglur eigi að meginstefnu við um akstur undir áhrifum ávana- og fíkniefna og gildi um akstur undir áhrifum áfengis. Í 1. mgr. 102. gr. umferðarlaga er svohljóðandi undantekningarákvæði: „Ef sérstakar málsbætur eru og ökumaður hefur ekki áður gerst sekur um sams konar brot eða annað verulegt brot gegn skyldum sínum sem ökumaður má sleppa sviptingu ökuréttar vegna brota á ákvæðum 1. mgr. 45. gr., sbr. 2. mgr. þeirrar greinar, eða 45. gr. a.“ Í athugasemdum með frumvarpi því er síðar varð að lögunum kemur fram að líta beri til alvarleika brots og magns vínanda eða ávana- og fíkniefna í blóði og þvagi við ákvörðun sviptingartíma. „Er með þessum hætti gefið ákveðið svigrúm til viðurlagaákvörðunar með tilliti til þessa þátta svo sanngjarnt sé og eðlilegt með hliðsjón af atvikum máls í hvert sinn.“

Í máli þessu er ágreiningsefnið hvernig túlka eigi framangreint undanþáguákvæði og hvort það geti átt við í tilviki ákærða. Af hálfu ákæruvalds er á því byggt að um undanþáguheimild sé að ræða sem beri að skýra þröngt. Markmið breytingarlaganna hafi verið að lögbinda sönnunarreglu í því skyni að auka umferðaröryggi. Er vísað til dómaframkvæmdar og þess að almenn og sérstök varnaðaráhrif styðji að ákærði verði sviptur ökurétti. Af hálfu ákærða er á því byggt að með því að efnið hafi aðeins mælst í þvagi og margar vikur hafi verið liðnar frá neyslu þess, þá hafi hann verið allsgáður og því í raun ekki verið ófær um að aka bifreið og hann hafi ekki vitað að efnið mældist enn í líkama hans. Líta beri til 2. mgr. 70. gr. stjórnarskrár í þessu samhengi. Ekkert hafi verið athugavert við aksturinn. Falli það undir sérstakar málsbætur að ökumaður hafi í raun verið hæfur til aksturs og vegna þess langa tíma sem liðinn var frá neyslu efnisins hafi hann verið grunlaus um að rannsókn á þvagi myndi leiða til þess að ólöglegt efni væri í líkama hans. Þá hafi hann ekki áður gerst sekur um sams konar brot eða annað verulegt brot gegn skyldum sínum sem ökumaður.

II

Í 1. mgr. 45. gr. og 1. mgr. 45. gr. a umferðarlaga er lagt bann við því að stjórna eða reyna að stjórna vélknúnu ökutæki undir áhrifum annars vegar áfengis og hins vegar ávana- og fíkniefna. Í 2. og 3. mgr. 45. gr. er það skilgreint með vísan til magns áfengis í blóði eða í lofti sem hann andar frá sér hvenær ökumaður er ekki talinn geta stjórnað ökutæki örugglega og hvenær hann telst óhæfur til að stjórna ökutæki. Samkvæmt 2. mgr. 45. gr. a telst ökumaður hins vegar vera undir áhrifum ávana- og fíkniefna og óhæfur til að stjórna ökutæki örugglega ef ávana- og fíkniefni sem bönnuð eru á íslensku yfirráðasvæði mælast í blóði eða þvagi. Af athugasemdum með áðurgreindu frumvarpi er ljóst að það var ákvörðun löggjafans að skilgreint mæligildi í blóði eða þvagi ökumanns væri 0 (núll) og sakfelling skyldi því óháð því hvort ökumaður væri í raun undir áhrifum vímuefna við akstur.

Það efni sem mældist í þvagi ákærða var tetrahýdrókannabínólsýra. Í dómi Hæstaréttar 19. júní 2008 í máli nr. 254/2008 er því slegið föstu að efni þetta sé óvirkt umbrotsefni tetrahýdrókannabínóls en meðferð og vörslur allra „isomer þess og afleiður“ séu samkvæmt 2. mgr. 2. gr., sbr. 4. gr., laga nr. 65/1974 um ávana- og fíkniefni óheimil á íslensku yfirráðasvæði. Að slíkt efni finnist í blóði eða þvagi ökumanns sé, samkvæmt ákvörðun löggjafans, nægilegt til sakfellingar óháð því hvort efnið hafi í raun áhrif á hæfni hans til aksturs, og feli ákvæði 45. gr. a umferðarlaga því ekki í sér sakarlíkindareglu í andstöðu við 2. mgr. 70. gr. stjórnarskráinnar. Samhljóða er niðurstaða í dómi Hæstaréttar í máli nr. 260/2008 uppkveðnum sama dag, sbr. einnig hæstaréttardóm í máli nr. 490/2007 sem kveðinn var upp 31. janúar 2008.

Í tilvitnuðum hæstaréttarmálum var ekki fjallað um framangreinda undantekningarheimild í 1. mgr. 102. gr. umferðarlaga, sem eingöngu lýtur að ákvörðun um sviptingu ökuréttar. Dómar í málum er varða akstur undir áhrifum áfengis eru ekki skýrt fordæmi vegna þess mikilvæga munar sem er á viðmiði refsinæmis verknaðar.

Löggjafinn hefur metið það svo að rétt sé í þágu umferðaröryggis að leggja algert bann við akstri ef efni sem ólögleg eru á íslensku yfirráðasvæði finnast í blóði eða þvagi manns. Er bann þetta óháð því hvort efnið sjálft veldur áhrifum á ökuhæfni eða er undir því magni að slík áhrif séu líkleg til að vera til staðar. Eins og að framan er rakið er svigrúm gefið til að ákvarða viðurlög með hliðsjón af atvikum og alvarleika brots þannig að sanngjarnt sé og eðlilegt. Í ljósi þessa verður að túlka orðalagið „sérstakar málsbætur“ í greindu undanþáguákvæði þannig að undir þær geti fallið þau atvik þegar ökumanni er refsað á grundvelli 45. gr. a en efni sem finnst eingöngu í þvagi hefur sannanlega ekki haft áhrif á hæfni til aksturs, langt er síðan fíkniefna var neytt og ekkert var athugavert við akstur ákærða. Þá er uppfyllt í máli þessu það skilyrði 1. mgr. 102. gr. umferðarlaga að ákærði hafi ekki áður gerst sekur um sams konar brot eða annað verulegt brot gegn skyldum sínum sem ökumaður. Með þessum rökum verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur.

Áfrýjunarkostnað skal greiða úr ríkissjóði þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða sem ákveðast að meðtöldum virðisaukaskatti svo sem nánar greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður.

Allur áfrýjunarkostnaður málsins, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Brynjars Níelssonar hæstaréttarlögmanns, 186.750 krónur greiðist úr ríkissjóði.

 

Dómur Héraðsdóms Reykjaness 14. júlí 2008.

Þetta mál, sem var dómtekið 9. júlí, er höfðað með ákæru lögreglustjórans á Suðurnesjum, útgefinni 31. mars sl., á hendur Ólafi Aroni Ingvasyni, kt. 060184-3219, Borgarvegi 10, Reykjanesbæ, „fyrir umferðarlagabrot, með því að hafa að kvöldi miðvikudagsins 6. febrúar 2008 ekið bifreiðinni RI751 undir áhrifum ávana- og fíkniefna (í þvagi tetrahýdrókannabínólsýra) um götur í Reykjanesbæ, uns lögreglan stöðvaði akstur ákærða á Njarðarbraut.

Telst þetta varða við 1. mgr., sbr. 2. mgr. 45. gr. a., sbr. 5. gr. laga nr. 66, 2006, sbr. 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50, 1987.“

Í ákæru er þess krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar og til sviptingar ökuréttar skv. 101. og 102. gr. nefndra umferðarlaga, sbr. 25. gr. laga nr. 44, 1993 og 18. gr. laga nr. 66, 2006.

I.

Málið er dæmt samkvæmt 125. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 19/1991. Ákærði, Ólafur Aron Ingvason, hefur skýlaust viðurkennt að hafa gerst sekur um þá háttsemi sem honum er gefin að sök í ákæru. Hann kvaðst þó ekki hafa fundið fyrir neinum áhrifum af kannabisefninu sem fannst í þvagi hans, enda hefðu liðið sex til sjö vikur frá því hann neytti kannabis síðast og þar til hann var stöðvaður af lögreglu.

Í frumskýrslu lögreglunnar segir að að kvöldi 6. febrúar sl. hafi lögreglan, þá stödd á Hafnargötu í Reykjanesbæ, veitt athygli bifreiðinni RI-751. Hafi verið ákveðið að athuga með ástand og ökuréttindi ökumanns. Hafi verið ekið á eftir bifreiðinni og hafi akstur hennar verið stöðvaður við Stapann. Þess er ekki getið að neitt hafi verið athugavert við aksturslag ökumanns. Ökumaður hafi ekki getað framvísað ökuskírteini en samkvæmt upplýsingum frá Fjarskiptamiðstöð hafi ökuréttindi hans reynst í lagi. Aðspurður hafi ökumaður sagst hafa reykt kannabis síðast fyrir áramót. Hafi hann þá verið beðinn að koma á lögreglustöðina til þess að gefa þvagsýni fyrir Quick Tox fíkniefnapróf. Það hafi verið tekið kl. 22.55 og hafi niðurstaða prófsins sýnt jákvæða svörun á THC. Hafi ákærði þá verið handtekinn vegna gruns um akstur undir áhrifum fíkniefna. Tæpri klst. síðar, kl. 23.45, var dregið blóð úr ákærða til þess að rannsaka mætti hvort fíkniefni fyndust í blóði hans. Í vistunarskýrslu segir um ástand ökumanns að sjáöldur hafi verið eðlileg, jafnvægi stöðugt, framburður greinar­góður og málfar skýrt.

Framburðarskýrsla var tekin af ökumanni kl. 23.05 þetta kvöld og bar hann þá að mjög langt væri síðan hann hefði síðast neytt fíkniefna. Hefði það verið um það bil viku fyrir áramót. Fyrir dómi bar ákærði á sama veg. Hann kvaðst muna eftir því hvenær hann hefði neytt kannabisefnisins þar sem hann hefði verið á fylleríi tiltekinn dag fyrir áramót og hafi hann í það sinn einnig neytt fíkniefnisins.

Hann kvaðst ekki hafa fundið fyrir áhrifum fíkniefna við aksturinn og vegna þeirrar stöðu sem hann væri í í dag myndi hann aldrei vísvitandi fara að keyra hefði hann grun um að með því væri hann að brjóta lög. Hann væri búinn að fara í gegnum sinn skammt í þeim efnum og væri staðfastur í því að brjóta ekki gegn fleiri lögum. Hafi hann því alls ekki gert sér grein fyrir því að með því að setjast upp í bíl þennan dag væri hann að fara að fremja lögbrot. Frá því hann neytti fíkniefna síðast á síðasta ári hefði hann ekki neytt neinna efna og ætlaði sér ekki að gera það aftur.

Í matsgerð Rannsóknastofu í lyfja- og eiturefnafræði, dags. 22. febrúar sl., segir: „Í þvaginu fannst tetrahýdrókanna­bínól­sýra. Tetrahýdrókannabínól var ekki í mælanlegu magni í blóðinu.“

Í 45. gr. a umferðarlaga nr. 50/1987 segir að mælist ávana- og fíkniefni, sem eru bönnuð á íslensku yfirráðasvæði, í blóði eða þvagi ökumanns teljist hann vera undir áhrifum ávana- og fíkniefna og óhæfur til að stjórna ökutæki örugglega. Vegna þessa orðalags lagaákvæðisins og þess að tetrahýdrókannabínólsýra fannst í þvagi ákærða verður að sakfella hann fyrir að hafa verið undir áhrifum ávana- og fíkniefna og óhæfur til að stjórna ökutæki.

II.

Þar sem kannabis fannst í þvagi ákærða hefur hann með akstri sínum umrætt kvöld unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987.

Ákærði er fæddur 1984. Í apríl 2004, þegar ákærði var tvítugur, var hann sakfelldur fyrir minni háttar líkamsárás og dæmdur í 30 daga fangelsi, skilorðsbundið í tvö ár. Í nóvember 2006 var hann dæmdur til greiðslu sektar fyrir brot gegn lögum um ávana- og fíkniefni og ríflega tveimur mánuðum síðar, í febrúar 2007, var hann aftur dæmdur til greiðslu sektar fyrir brot gegn sömu lögum. Í janúar á þessu ári var hann sakfelldur fyrir brot gegn lögum um ávana- og fíkniefni og var þá dæmdur í 12 mánaða fangelsi, skilorðsbundið í 3 ár.

Telst ákærði með því broti sem hann er nú sakfelldur fyrir hafa rofið skilorð þess dóms. Með vísan til heimildar í 60. gr. almennra hegningarlaga verður sá skilorðs­dómur látinn halda sér og dæmd refsing fyrir það brot sem ákærði er nú sakfelldur fyrir sér í lagi. Refsing ákærða samkvæmt 1. mgr. 100. gr. umferðarlaga nr. 50/1987 fyrir brot gegn 45. gr. a þykir hæfilega ákveðin 70.000 króna sekt til ríkissjóðs. Verði hún ekki greidd innan fjögurra vikna frá birtingu þessa dóms komi fangelsi í sex daga í stað sektarinnar.

Samkvæmt 1. mgr. 102. gr. umferðarlaga skal svipta ökurétti stjórnanda vélknúins ökutækis, sem hefur meðal annars brotið gegn ákvæðum 1. mgr. 45. gr. eða 45. gr. a. Ef sérstakar málsbætur eru og ökumaður hefur ekki áður gerst sekur um sams konar brot eða annað verulegt brot gegn skyldum sínum sem ökumaður má sleppa sviptingu ökuréttar, meðal annars vegna brots gegn þessum ákvæðum.

Eins og að framan er getið hefur ákærði ekki áður brotið gegn umferðarlögum. Samkvæmt framburði hans hjá lögreglu, sem hann endurtók fyrir dóminum, hafði hann ekki neytt fíkniefna í að minnsta kosti sex vikur áður en hann var stöðvaður af lögreglu. Ennfremur tók hann fram að hann hefði ekki fundið fyrir neinum áhrifum af fíkniefnum og gekk út frá því að þau væru ekki lengur til staðar í líkama hans. Af því sem fram kemur í vistunarskýrslu, sem gerð var þegar ákærði var handtekinn umrætt kvöld, og matsgerð Rannsóknastofu í lyfja- og eiturefna­fræði fæst ekki séð að ákærði hafi verið undir virkum áhrifum fíkniefna við akstur í umrætt sinn, enda er alkunna að einungis það efni sem finnst í blóði manns hefur áhrif á aksturshæfni hans. Þegar litið er til þessa og framburðar ákærða fæst ekki séð að vilji ákærða til að brjóta gegn 45. gr. a umferðarlaga í umrætt sinn hafi verið einbeittur. Eins og þetta mál er vaxið, þ.e. ákærði var ekki undir virkum áhrifum efnisins og afar langt var um liðið frá því hann neytti þess þannig að brot hans gegn umferðarlögum var framið af einföldu gáleysi og þar sem þetta er fyrsta brot ákærða gegn umferðarlögum, þykir vera tilefni til að nýta þá heimild ofangreinds ákvæðis að svipta ákærða ekki ökurétti vegna þess brots sem hann er nú sakfelldur fyrir.

Með vísan til 165. gr. laga nr. 19/1991 ber að dæma ákærða til að greiða allan sakarkostnað, samtals 102.000 krónur, þar af 48.200 krónur vegna rannsóknar á fíkniefnum í blóði og þvagi ákærða og 53.800 krónur í þóknun til skipaðs verjanda hans, Halldórs Helga Backman hæstaréttarlögmanns, og hefur við ákvörðun þóknun­ar­innar verið tekið tillit til virðisaukaskatts.

Ingiríður Lúðvíksdóttir, settur héraðsdómari, kveður upp þennan dóm.

Dómsorð:

Ákærði, Ólafur Aron Ingvason, greiði 70.000 krónur í sekt til ríkissjóðs innan fjögurra vikna frá dómsbirtingu en sæti ella sex daga fangelsi.

Ákærði greiði 102.000 krónur í sakarkostnað, þar af 53.800 krónur í þóknun til skipaðs verjanda síns, Halldórs Helga Backman hæstaréttarlögmanns.