Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þorgeir Örlygsson, Greta Baldursdóttir, Helgi I. Jónsson, Markús Sigurbjörnsson og Viðar Már Matthíasson.

Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 15. september 2016. Hann krefst þess að viðurkennd verði slit á fyrningu kröfu sinnar á hendur stefnda samkvæmt skuldabréfi númer G-001651, útgefnu 15. júní 2005 og upphaflega að fjárhæð 3.724.251 króna. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.

Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

Samkvæmt gögnum málsins gaf stefndi út 15. júní 2005 skuldabréf til áfrýjanda með númerinu G-001651 og að fjárhæð 3.724.251 króna, sem bundin var vísitölu neysluverðs með tiltekinni grunntölu, en óumdeilt er að skuldabréf þetta hafi vegna skilmálabreytinga komið í stað annars eldra, sem stefndi hafi gefið út til áfrýjanda vegna námslána á árunum 1999 til 2002. Fyrir liggur að stefndi hafi staðið skil á greiðslum samkvæmt nýja skuldabréfinu frá fyrsta gjalddaga þeirra í september 2005 til og með gjalddaga í sama mánuði á árinu 2010. Stefndi sótti 20. desember 2010 um greiðsluaðlögun samkvæmt lögum nr. 101/2010 um greiðsluaðlögun einstaklinga og komst á samningur um hana 20. janúar 2012. Sá samningur átti ekki að raska kröfu áfrýjanda á hendur stefnda að öðru leyti en því að þar var mælt fyrir um að afborganir og vextir af kröfunni skyldu falla niður í tvö ár frá gildistöku samningsins, sbr. g. lið 1. mgr. 3. gr. laga nr. 101/2010. Með kröfu, sem barst héraðsdómi 19. desember 2012, leitaði stefndi gjaldþrotaskipta á búi sínu og var krafan tekin til greina 6. febrúar 2013. Við skiptin voru viðurkenndar kröfur að fjárhæð samtals 21.776.604 krónur, en þar af mun krafa áfrýjanda á grundvelli fyrrnefnds skuldabréfs hafa numið 5.199.509 krónum. Skiptunum lauk 31. maí 2013 og greiddust við þau 0,6% upp í viðurkenndar kröfur. Samkvæmt 2. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., svo sem þeirri lagagrein var breytt með 1. gr. laga nr. 142/2010, rufu gjaldþrotaskiptin á búi stefnda fyrningu á kröfu áfrýjanda samkvæmt skuldabréfinu, en við lok skiptanna hófst nýr tveggja ára fyrningarfrestur kröfunnar. Í málinu er deilt um hvort fullnægt sé skilyrðum 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 1. gr. laga nr. 142/2010, til að áfrýjandi fái með dómi viðurkennd slit á þessari fyrningu kröfunnar með þeim áhrifum að upp frá því gildi um hana fyrningarfrestur eftir almennum reglum laga.

Samkvæmt 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 er réttur áfrýjanda til að fá slitið fyrningu kröfu sinnar á hendur stefnda háður þeim skilyrðum að áfrýjandi sýni fram á annars vegar að hann hafi sérstaka hagsmuni af því og hins vegar að líkur megi telja á að fullnusta geti fengist á kröfunni á nýjum fyrningartíma. Varðandi skýringu á fyrirmælum um þessi skilyrði hefur áfrýjandi meðal annars vísað til þess að með 1. gr. laga nr. 142/2010 hafi ekki aðeins verið sett ný regla um að krafa á hendur þrotamanni fyrnist á tveimur árum eftir lok gjaldþrotaskipta í stað eldri reglu 2. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 um að gjaldþrotaskipti ryfu fyrningu lýstrar kröfu og hæfist við lok þeirra á nýjan leik sami fyrningarfrestur og áður gilti um hana, heldur hafi einnig verið takmörkuð mjög heimild kröfuhafa til að fá fyrningu slitið. Standi 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar því í vegi að leidd séu í lög á afturvirkan hátt skilyrði, sem tálmi í svo ríkum mæli að fyrningu verði slitið að þau jafngildi banni við því, en að þessu verði sérstaklega að gæta við skýringu og beitingu 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991. Um þessa röksemd áfrýjanda er til þess að líta að fyrirmælin í síðastnefndu lagaákvæði eru ekki afturvirk í öðrum skilningi en þeim að þau taka til allra krafna á hendur þrotamanni, sem ekki er fullnægt við gjaldþrotaskipti, án tillits til þess hvort þær hafi orðið til áður en eða eftir að lög nr. 142/2010 tóku gildi. Með lögum er unnt að breyta fyrningartíma kröfu frá því, sem gilti við stofnun hennar, enda sé kröfuhafa þá gefið ráðrúm til að rjúfa fyrningu kröfu sinnar ef nýjum fyrningartíma hennar væri að öðrum kosti að ljúka eða þegar lokið. Eðli máls samkvæmt hefur löggjafinn þá einnig svigrúm til að setja nýjar reglur um hvernig og með hvaða skilyrðum fyrningu kröfu verði slitið. Ákvæði 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 fela í sér almenna takmörkun á rétti kröfuhafa til að slíta fyrningu við tilteknar aðstæður og tekur hún jafnt til allra. Eru því ekki efni til að láta 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar setja sérstakt mark á skýringu 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991.

Í lögskýringargögnum, sem lýst er í hinum áfrýjaða dómi, verður lítið séð sem máli skiptir um hvernig löggjafinn hafi ætlast til að skýrð yrðu þau fyrirmæli í 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 að kröfuhafi þurfi að sýna fram á sérstaka hagsmuni sína af því að slíta fyrningu kröfu til þess að við því megi verða. Eftir orðalagi þessa lagaákvæðis og með hliðsjón af því, sem þó kom fram í lögskýringargögnum, verður að líta svo á að í tilvikum, þar sem krafa hefur ekki orðið til út af ólögmætri háttsemi skuldarans, feli þetta skilyrði einkum í sér að kröfuhafi þurfi vegna sinna eigin aðstæðna að hafa svo að teljandi sé hagsmuni umfram aðra kröfuhafa af því að tiltekin krafa verði ekki látin falla niður fyrir fyrningu. Þótt áfrýjandi beri eftir lögum nr. 21/1992 um Lánasjóð íslenskra námsmanna ríkar skyldur til að veita námsmönnum fjárhagslega aðstoð með lánum geta þær einar ekki valdið því að aðstæður hans séu í framangreindum skilningi sérstakar í samanburði við aðra lánveitendur. Í því sambandi verður heldur ekki litið fram hjá því að áfrýjandi er ríkisstofnun, sem fær samkvæmt 2. tölulið 1. mgr. 15. gr. laga nr. 21/1992 fé til að standa undir starfsemi sinni meðal annars með framlögum ríkisins, þess sama og hefur í skjóli löggjafarvalds síns sett 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 án þess að undanþiggja áfrýjanda eða aðra tiltekna lánardrottna frá því að þurfa að hlíta reglum ákvæðisins. Því hefur ekki verið borið við að stefndi hafi með ólögmætri háttsemi stofnað til skuldar við áfrýjanda. Þegar af þessum ástæðum eru ekki uppfyllt skilyrði 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 til að verða við kröfu áfrýjanda um að viðurkennd verði slit á fyrningu kröfu hans á hendur stefnda og þarf þá ekki að líta frekar til þess að áfrýjandi hefur á engan hátt leitt í ljós að líkur séu á að fullnusta kröfunnar gæti fengist á nýjum fyrningartíma.

Samkvæmt framansögðu verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur. Áfrýjanda verður gert að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Héraðsdómur skal vera óraskaður.

Áfrýjandi, Lánasjóður íslenskra námsmanna, greiði stefnda, Kristni L. Aðalbjörnssyni, 750.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti.

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 5. júlí 2016.

                Þetta mál, sem var tekið til dóms 31. maí 2016, er höfðað af Lánasjóði íslenskra náms­manna, kt. [...], Borgartúni 21, Reykjavík, með stefnu birtri 22. maí 2015 á hendur Kristni L. Aðal­björnssyni, kt. [...], Miðholti 17, Sel­fossi.

                Stefnandi krefst þess að dómurinn viðurkenni að rofin sé fyrning þeirrar kröfu sem stefnandi eigi á hendur stefnda sam­kvæmt skuldabréfi nr. G-001651, útgefnu 15. júní 2005, upphaflega að fjárhæð 3.724.251 kr.

                Stefnandi krefst málskostnaðar úr hendi stefnda að viðbættum virðis­auka­skatti á málflutningsþóknun.

                Stefndi krefst sýknu af kröfu stefnanda.

                Hann krefst jafnframt málskostnaðar úr hendi stefnanda að viðbættum virðis­auka­skatti.

Málsatvik

Orsök ágreiningsins, 2. og 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991, sbr. lög 142/2010

                Þetta mál snýst um túlkun 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Í 2. mgr. 165. gr. var mælt fyrir um hver yrðu afdrif krafna sem ekki greiddust við gjald­þrotaskipti. Fram til 29. desember 2010 hljóðaði 2. mgr. 165. gr. laganna þannig:

Þrotamaðurinn ber ábyrgð á skuldum sínum sem fást ekki greiddar við gjald­þrota­skiptin. Ef kröfu hefur verið lýst við gjaldþrotaskiptin og ekki fengist greidd við þau er fyrningu hennar slitið gagnvart þrotamanninum og byrjar nýr fyrningarfrestur að líða á þeim degi sem skiptunum er lokið, ef krafan var viðurkennd, en ella á þeim degi sem kröfunni var lýst.

                Samkvæmt þessu rufu gjaldþrotaskipti fyrningu kröfu og þá hófst nýr fyrn­ing­ar­frestur sem gat verið 4, 10 eða 20 ár eftir eðli hverrar kröfu, sbr. lög nr. 14/1905, um fyrn­ing skulda og annarra kröfuréttinda, og lög nr. 150/2007, um fyrningu kröfu­rétt­inda.

                Með lögum nr. 142/2010 var 165. gr. breytt og við hana bætt þriðju máls­grein­inni. Ákvæði 2. og 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 hljóða nú svo:

Þrotamaðurinn ber ábyrgð á skuldum sínum sem fást ekki greiddar við gjald­þrota­skiptin. Hafi kröfu verið lýst við gjaldþrotaskiptin og ekki fengist greidd við þau er fyrn­ingu slitið gagnvart þrotamanninum og byrjar þá nýr tveggja ára fyrn­ingar­frestur að líða á þeim degi sem skiptunum er lokið. Þótt kröfu hafi ekki verið lýst við skiptin gildir þessi sami fyrningarfrestur um hana, enda fyrnist hún ekki á skemmri tíma.

Fyrningu krafna sem um ræðir í 2. mgr. verður aðeins slitið á ný með því að kröfu­hafi höfði innan fyrningarfrests mál á hendur þrotamanninum og fái þar dóm um viður­kenningu á fyrningarslitum gagnvart honum. Slíka viðurkenningu skal því aðeins veita með dómi að kröfuhafi sýni fram á að hann hafi sérstaka hagsmuni af því að slíta aftur fyrningu, svo og að líkur megi telja á að fullnusta geti fengist á kröfu hans á nýjum fyrningartíma, en að gengnum slíkum dómi gilda almennar reglur um fyrningu hennar. Hafi kröfuhafi fengið tryggingarréttindi fyrir kröfu sinni í eign þrotamannsins áður en frestur skv. 2. mgr. var á enda fyrnist krafa hans þó ekki að því leyti sem fullnusta fæst á henni á síðari stigum vegna þeirra trygg­ing­ar­rétt­inda.

                Í þessari lagabreytingu felst að þegar bú einstaklings hefur verið tekið til gjald­þrota­skipta styttist fyrn­ing­ar­frestur allra krafna sem ekki fást greiddar við skiptin og verður tvö ár, burtséð frá því hversu langur hann var fyrir skiptin. Því til við­bótar kemur að kröfu­hafi getur ekki rofið fyrningu kröfu sinnar nema dómstóll sam­þykki það með dómi. Áður nægði kröfuhafa að höfða mál með birtingu stefnu, sbr. 1. gr. laga nr. 14/1905 og 15. gr. laga nr. 150/2007.

                Ofan á þetta bætist að dóm­ari má einungis viðurkenna slit fyrningar að kröfu­hafi sýni fram á sérstaka hags­muni af því að rjúfa fyrningu kröfu sinnar svo og að telja megi líkur á því að hann fái fulln­ustu hennar á nýjum fyrningar­tíma. Við­ur­kenni dóm­stóll að tveggja ára fyrningin sé rofin, verður nýr fyrningartími sá sem hann var í upp­hafi, fyrir gjald­þrota­skiptin, 4, 10 eða 20 ár.

                Stefndi tók námslán árin 1999-2002 og hóf endurgreiðslu árið 2005. Bú hans var tekið til gjaldþrotaskipta 6. febrúar 2013. Þá var lánið ekki að fullu greitt en við skipta­lok, 31. maí 2013, hófst fyrn­ing þeirrar kröfu sem stefnandi eignaðist á hendur stefnda þegar hann veitti honum lánið og fékkst ekki greidd við gjaldþrotaskiptin.

                Álitaefnið er því hvort stefnandi, Lánasjóður íslenskra námsmanna, uppfylli það skilyrði sem 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 setur fyrir því að rjúfa megi fyrn­ingu kröfu hans á hendur stefnda.

Stefnandi og þau lán sem hann veitir

                Allt fram til 1952 þurftu þeir sem vildu stunda framhaldsnám að finna sjálfir leiðir til að kosta það. Þeir gátu þó sótt um styrk skv. lögum nr. 35/1925 væru þeir við nám í erlendum háskólum. Í janúar 1952 voru sett lög nr. 5/1952, um lánasjóð stúd­enta, en með lögum nr. 52/1961 var Lánasjóður íslenskra námsmanna stofnaður. End­ur­bætur voru gerðar á þeim lögum með lögum nr. 7/1967, um námslán og náms­styrki. Enn á ný voru lögin bætt með lögum nr. 57/1976 með sama nafni svo og lögum nr. 72/1982.

                Lög nr. 21/1992 um Lánasjóð íslenskra námsmanna tóku gildi 29. maí 1992. Það er hlutverk sjóðsins að tryggja þeim sem falla undir lögin tækifæri til náms án til­lits til efnahags, sbr. 1. gr. Sjóðnum ber að veita hverjum þeim sem stundar lánshæft nám lán til að standa straum af námi og framfærslu á námstímanum að teknu tilliti til stærðar fjölskyldu námsmannsins.

                Frá og með 31. júlí 2009, við gildistöku laga nr. 78/2009, hefur sjóðurinn ekki krafið lán­taka um ábyrgðar­menn nema lántaki sé á vanskilaskrá þegar hann sækir um náms­lánið, sbr. 5. mgr. 6. gr. laga nr. 21/1992.

                Ríkissjóður leggur stefnanda til 47% af útlánum hvers árs en að öðru leyti tekur stefnandi lán á frjálsum markaði til þess að geta veitt lán öllum þeim náms­mönnum sem um það sækja. Vextir sem sjóð­ur­inn þarf að greiða eru misháir eftir mark­aðs­aðstæðum og geta verið á bil­inu 4-6% en meðalvextir af öllu lánasafninu munu vera eitthvað lægri. Þau lán sem sjóðurinn veitir bera hins vegar ein­ungis 1% vexti, sbr. 8. gr. reglu­gerðar nr. 478/2011 um Lánasjóð íslenskra náms­manna. Lánin eru því niður­greidd enda er 47% framlag ríkissjóðs nýtt til að mæta hag­stæðum vaxta­kjörum og afföllum á ævitíma lánasafnsins. Í lánunum felst því opinber aðstoð við að standa straum af framfærslu og kostnaði við námið á meðan á því stendur.

                Þótt vextir af námslánum séu niðurgreiddir eru lánin verðtryggð og tengd vísi­tölu neyslu­verðs, sbr. 7. gr. laga nr. 21/1992. Afborganir sem sjóðurinn fær af lána­safn­inu nýtir hann til að endurgreiða þau lán sem hann hefur tekið.

                Námsmenn sem fá lán hjá sjóðnum undirrita skuldabréf við lántöku til við­ur­kenn­ingar á teknum lánum, sbr. 5. mgr. 6. gr. laga nr. 21/1992 og 7. gr. reglu­gerðar nr. 478/2011. Fjárhæð náms­lána er færð á skuldabréf að námi loknu. Endur­greiðsla náms­lána hefst tveimur árum eftir námslok, sbr. 4. mgr. 7. gr. laga nr. 21/1992.

                Afborgun af lánum frá sjóðnum er algerlega óháð fjárhæð lánsins. Afborgunin er hins vegar tengd tekjum lántaka þannig að þeir þurfa ein­ungis að endurgreiða jafn­virði 3,75% af tekjum sínum á hverju ári. Gjald­dagar eru tveir: 1. mars er greidd föst afborgun og 1. september er greidd sú fjárhæð sem eftir stendur til þess að endur­greiðsla ársins samsvari 3,75% af tekjum næstliðins árs. Greiðslum hvors gjalddaga um sig má ætíð dreifa á sex mánuði.

                Lendi greiðendur í vanskilum er sjóð­ur­inn á öllum stigum innheimtu, hvort heldur er við upphaf vanskila, þegar krafan er komin í milli­innheimtu eða lög­inn­heimtu, reiðu­búinn að semja við greiðanda um leiðir til að koma endurgreiðslum í skil. Stefn­andi býður lántökum sem hafa lent í van­skilum upp á vanskilaskuldabréf sem eru að jafn­aði til tíu ára. Reynist afborganir af vanskilum lán­taka mjög íþyngjandi er hægt að fá skulda­bréf sem endurgreiðist á lengri tíma.

                Þegar sérstaklega stendur á, ef skyndilegar og verulegar breytingar verða á högum greiðanda, er jafnframt hægt að fá undanþágur frá því að greiða af námsláni, sbr. 6. mgr. 8. gr. laga nr. 21/1992. Sækja þarf um undanþágu fyrir báða föstu gjald­dag­ana. Sá sem sækir um og uppfyllir hlutlæg, skráð skilyrði á rétt á und­an­þágu.

                Það er markmið sjóðsins með margvíslegum úrræðum að gefa greiðendum sem rík­astan kost á því að koma lánum sínum í skil og vera í skilum við sjóðinn. Því skiptir ekki máli þótt lán hafi verið gjaldfelld vegna gjaldþrotaskipta. Sé fyrning rofin er skuld­ara gefinn kostur á að koma láni í skil og síðan hefjast eðlilegar endurgreiðslur að nýju.

                Hafi námsmaður tekið mjög hátt lán kann endurgreiðslutíminn að vera mjög langur. Hins vegar falla eftirstöðvar lánsins niður andist lántaki áður en hann hefur end­ur­greitt allan höfuðstól lánsins, sbr. 4. mgr. 9. gr.

                Samkvæmt svari stefnanda, 12. maí 2005, við fyrirspurnum nefndasviðs Alþingis voru þá tæplega 73.000 námslán ógreidd. Tæplega 53.700 voru svonefnd lokuð lán, þar sem námi var lokið og endurgreiðsla hafin. Tæplega 19.300 lán voru enn opin sem þýðir að námsmenn voru enn í námi og endurgreiðsla ekki hafin.

                Samkvæmt ársskýrslu stefnanda fyrir árið 2015 óskuðu 47 lánþegar skipta á búi sínu árið 2012. Árið 2013 voru þeir 84, árið 2014 105 og 2015 óskuðu 134 lán­þegar skipta á búi sínu. Stefnandi áætlar að á tveimur árum hverfi milljarður úr kröfu­safni hans af þessu sökum verði fyrning krafnanna ekki rofin.

                Samkvæmt 5. gr. laga nr. 150/2007, um fyrningu kröfuréttinda, fyrnist krafa um end­ur­greiðslu námslána á 10 árum en vextir af þeim fyrnast þó á fjórum árum, sbr. 3. gr. laganna. Hver krafa um afborgun af láninu fyrnist því á tíu árum.

Stefndi og gjaldþrotaskiptin

                Stefndi Kristinn hafði lært pípulagnir og unnið við það fag. Hann vildi skipta um starfs­vett­vang og fór í nám í byggingafræði við VIA University í Horsens í Dan­mörku. Því lauk hann 20. des­em­ber 2002. Hann sótti um námslán hjá stefnanda á árunum 1999-2002 vegna þessa náms. Til viðurkenningar á því að hann hefði tekið lánið ritaði hann undir skulda­bréf nr. R-027618 í samræmi við 7. gr. reglugerðar nr. 478/2011. Hann greiddi fyrstu afborgun af skulda­bréfinu 1. mars 2005 í samræmi við 4. mgr. 7. gr. laga nr. 21/1992.

                Skulda­bréfi nr. R-027618 var skuldbreytt 15. júní 2005 í skulda­bréf nr. G-001651, að fjár­hæð 3.724.251 kr. Það sem ávannst við að breyta R-lán­inu í G-lán var að afborganir af því lækkuðu um 1%. Endurgreiðsla af R-lánum nemur 4,75% af tekjum en endur­greiðsla af G-lánum nemur 3,75% af tekjum.

                Fyrsti gjaldagi greiðslu af skuldabréfi vegna náms­láns nr. G-001651 var 1. sept­em­ber 2005. Stefndi greiddi réttilega af láninu árin 2006-2010, 3,75% af tekjum sínum, og lenti aldrei í vanskilum.

                Stefnandi starfaði hjá bygg­inga­deild Mosfellsbæjar en missti þá vinnu árið 2010. Starf stefnda var lagt niður og hafði hann í kjöl­farið enga fasta atvinnu. Til þess rekur hann fjárhagserfiðleika sína. Stefndi fór til Noregs en snéri aftur að liðnum sex mán­uðum. Hann bar fyrir dómi að hann hefði verið í íhlaupavinnu við pípulagnir árin 2010, 2011 og 2012.

                Umboðsmaður skuldara auglýsti í Lögbirtingablaðinu 21. desember 2010 að embættið hefði tekið við umsókn stefnda um greiðsluaðlögun ein­stakl­inga. Þá hófst tíma­bundin frestun greiðslna hjá stefnda, greiðsluskjól, skv. lögum nr. 128/2010, um breyt­ingar á lögum nr. 101/2010 um greiðsluaðlögun ein­stakl­inga. Rúmu ári síðar, 11. janúar 2012, komst á samningur um greiðsluaðlögun stefnda. Sá samningur var tekinn upp þar eð í fyrri samningi hafði ekki verið tekið tillit til líf­eyris­sjóðs­láns sem nam tæpum 10.000.000 kr. og inneignar á vörslu­reikningi stefnda.

                Nýr samningur um greiðslu­aðlögun komst á 24. febrúar 2012. Greiðslu­að­lög­un­ar­tíma­bilið var tvö ár. Í lögum nr. 101/2010, um greiðsluaðlögun ein­staklinga, eru tilteknar kröfur undanþegnar greiðsluaðlögun, námslán þeirra á meðal, sbr. j-lið 3. gr. Af þeim eru hvorki greiddar afborganir né vanskilavextir á greiðslu­aðlög­un­ar­tím­anum. Stefndi hefði því ekki átt að greiða aftur af náms­láni sínu fyrr en á gjalddaga 1. mars 2014.

                Í samningi stefnda um greiðsluaðlögun var gert ráð fyrir að hann hefði 200.000 kr. í tekjur. Hann átti á þessum tíma 50 ha jörð í Hvalfjarðarsveit. Á henni stóð 120 fm hús og fast­eigna­mat jarðar og lóðar var 34.000.000 kr. Að teknu tilliti til framfærslu stefnda var talið að hann gæti greitt kröfuhöfum sínum 50.000 kr. á mánuði.

                Lán frá Arion banka sem var tryggt með veði í fasteigninni í Hvalfirði nam 13.490.506 kr. Á stefnda hvíldu margvíslegar samningskröfur og var ein þeirra, líf­eyris­sjóðs­lánið, tryggð með veði í fasteign eigin­konu hans. Hann hafði einnig tekið á sig ábyrgð á námslánum þriggja skuldara.

                Með greiðsluaðlögunarsamningnum voru allar þessar samningskröfur felldar niður þegar við gildistöku samningsins 24. febrúar 2012. Stefndi hélt áfram að greiða af fast­eigna­veð­láni við Arion banka, 50.000 kr. á mánuði, enda var það talin greiðslu­geta hans og hann bjó í hús­næð­inu sem sett var að veði til tryggingar láninu.

                Í maí 2012 höfðu stefndi og eiginkona hans gengið frá lögskilnaði sínum. Þá kom eignin í Hvalfirði í hlut konunnar. Í lok ágúst tók hún yfir fasteignaskuldina við Arion banka sem hvíldi á þeirri eign og stefndi hafði áður greitt 50.000 kr. á mánuði af sam­kvæmt skilmálum greiðsluaðlögunarsamningsins.

                Tæpum tíu mánuðum eftir að samningur til greiðsluaðlögunar komst á og allar samn­ingsskuldir stefnda voru felldar niður og fjórum mánuðum eftir að fyrrum eigin­kona hans tók yfir greiðslu fasteignaveðslánsins, 19. desember 2012, lagði stefndi fram í Héraðs­dómi Vesturlands kröfu um að bú hans yrði tekið til gjaldþrotaskipta. Í beiðn­inni kvaðst hann skulda bæði Arion banka, Borgun, TM og LÍN. Með greiðslu­að­lög­un­ar­samningnum og skuldaraskiptum á fasteignaveðláninu átti hann þó að vera laus undan öllum skuldbindingum öðrum en námsláninu.

                Í beiðninni tekur stefndi fram að þar eð fyrrverandi eiginkona hans hafi tekið yfir fasteignaveðlánið við Arion banka ásamt með eigninni sem sett var því til trygg­ingar hafi Arion banki óskað eftir því að samningnum um greiðsluaðlögun yrði breytt en umboðsmaður skuldara hafi hafnað því að breyta greiðsluaðlögunarsamningnum. Þessi gögn hafa ekki verið lögð fram. Með því að afsala eiginkonu sinni því húsnæði sem hann bjó í þurfti stefndi að finna annað húsnæði og greiða af því leigu. Þar eð 50.000 kr. afborgunin af fast­eigna­veð­lán­inu var ígildi leigu var leiga ekki tilgreind sem hluti af framfærslukostnaði stefnda. Sá leigukostnaður sem þarna bættist við kann að skýra hvers vegna umboðsmaður skuldara taldi stefnda ekki geta greitt Arion banka af öðrum lánum þótt hann væri hættur að greiða af fasteignaveðláninu eftir að fyrr­ver­andi eigin­kona hans tók við því láni.

                Þegar stefnandi óskaði skipta á búi sínu var hann, eins og áður segir, í skilum með námslánið og bar ekki að greiða af því fyrr en 1. mars 2014.

                Héraðs­dómur Vest­ur­lands tók bú stefnda til gjaldþrotaskipta með úrskurði 6. febrúar 2013. Í úrskurðinum segir: Samkvæmt beiðninni er skuldari atvinnulaus og eigna­laus en skuldar samkvæmt gögnum málsins rúmar 7 milljónir.

                Við upp­kvaðningu úrskurðar héraðs­dóm­ara um að bú sé tekið til gjald­þrota­skipta falla allar kröfur á hendur þrota­búi sjálfkrafa í gjalddaga án tillits til þess sem áður kann að hafa verið umsamið eða ákveðið með öðrum hætti, sbr. 99. gr. laga nr. 21/1991, um gjald­þrota­skipti o.fl. Af þessum sökum féll náms­lán stefnda í gjalddaga 6. febrúar 2013. Stefnandi lýsti kröfu vegna náms­lánsins í þrotabú stefnda. Skiptum á þrota­bú­inu lauk 31. maí 2013 án þess að nokkuð fengist upp í lýstar kröfur.

                Samkvæmt skattframtali námu heildartekjur stefnda árið 2013, 4.275.792 kr. eða 356.316 kr. á mánuði. Meðal tilgreindra skulda í framtalinu er skuld við Arion banka, sem hefði þó samkvæmt greiðsluaðlögunarsamningnum átt að vera fallin niður.

                Stefnandi hóf störf hjá Bláskógabyggð 1. maí 2014. Samkvæmt skattframtali námu heildarárslaun hans árið 2014, 5.749.441 kr. eða 479.120. kr. á mánuði. Meðal til­greindra skulda er ekki lengur skuldin við Arion banka, eingöngu námslán og þing- og sveitarsjóðsgjöld.

                Heildarárslaun stefnda 2015 námu 8.218.4000 kr. samkvæmt skattframtali eða 684.866 kr. á mánuði. Stefna þessa máls var, eins og áður segir, birt 22. maí 2015.

                Stefnda var tilkynnt með bréfi 8. febrúar 2016 að starf hans hjá Bláskógabyggð yrði lagt niður því breyta ætti skipuriti og verkefnum starfssviða. Uppsagnarfrestur var þrír mánuðir, talinn frá 1. mars. Honum var jafnframt boðið starf á nýju sviði frá og með 1. júní sl. Stefndi vildi ekki þiggja þetta nýja starf því hann taldi að í því fælist of mikið líkamlegt álag og útivinna sem hann gæti ekki lengur lagt á sig. Það hafði fengið á hann að missa vinnuna og var hann því í veikindaleyfi frá 15. apríl sl. Við aðal­með­ferð málsins 31. maí sl. hafði hann ekki fengið annað starf.

                Með áritun á skuldabréf nr. G-001651 tók sonur stefnda, [...], að sér sjálfskuldarábyrgð til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu á höf­uð­stól lánsins. [...]

Málsástæður og lagarök stefnanda

                Stefnandi byggir á því að stefndi hafi með undirritun sinni á skulda­bréf vegna náms­láns nr. G-001651 skuldbundið sig til að endurgreiða náms­lánið í samræmi við skil­mála í skuldabréfinu sjálfu og fyrir­mæli laga nr. 21/1992, um Lánasjóð íslenskra náms­manna.

                Námslán stefnda hafi fallið í gjalddaga við úrskurð héraðs­dóms 6. febrúar 2013 um töku bús hans til gjaldþrotaskipta, sbr. 99. gr. laga nr. 21/1991. Sam­kvæmt 2. mgr. 165. gr. sömu laga hefjist nýr fyrningarfrestur á kröfum á hendur þrota­manni á þeim degi sem skiptunum er lokið, hvort sem kröfu er lýst við gjald­þrota­skiptin eða ekki, svo framarlega sem vanlýst krafa fyrnist ekki á skemmri tíma. Nýr fyrn­ing­ar­frestur kröfu stefnanda hafi því hafist 31. maí 2013, þann dag sem skiptum á þrota­búi stefnda lauk.

                Stefnandi byggir þá kröfu sína að slit fyrningar verði viðurkennd á því að hann hafi sér­staka hagsmuni af því að fá fyrningunni slitið. Sérstaða stefn­anda felist í því hlut­verki hans að veita námsmönnum námslán og allir námsmenn sem upp­fylla skil­yrði laga nr. 21/1992, sbr. reglugerð nr. 478/2011, fyrir því að fá námslán eigi rétt á náms­lánum í samræmi við markmið og tilgang stefnanda.

                Samkvæmt 1. mgr. 1. gr. laga nr. 21/1992, um Lánasjóð íslenskra námsmanna, sé það hlutverk sjóðsins að tryggja þeim sem falla undir lögin tækifæri til náms án til­lits til efnahags. Í 1. mgr. 3. gr. laganna segi að miða skuli við að lán, sem falla undir ákvæði laganna, nægi hverjum námsmanni til að standa straum af náms- og fram­færslu­kostnaði meðan á námi stendur að teknu tilliti til fjölskyldustærðar hans, sbr. einnig 12. gr. laganna. Í 3. mgr. 7. gr. segi að lánstími sé ótilgreindur en greitt skuli af náms­láni skv. 8. gr. þar til skuldin sé að fullu greidd. Samkvæmt 4. mgr. 7. gr. skuli end­ur­greiðsla námslána hefjast tveimur árum eftir námslok. Þá segi í 5. mgr. 7. gr. lag­anna að vextir skuli vera breytilegir, en þó aldrei hærri en 3% ársvextir af höfuð­stól skuld­ar­innar, og reiknist þeir frá námslokum. Samkvæmt 8. gr. reglu­gerðar nr. 478/2011, beri námslán auk verðtryggingar 1% ársvexti sem leggist á verð­tryggðan höfuð­stól.

                Samkvæmt 8. gr. laga nr. 21/1992 ákvarðist árleg endurgreiðsla lánanna í tvennu lagi. Annars vegar föst greiðsla óháð tekjum og hins vegar við­bótar­greiðsla sem miðast við ákveðinn hundraðshluta tekjuársins á undan endur­greiðslu­ári, sbr. 10. gr. laganna.

                Í íslenskri löggjöf séu þess víða merki að kröfur stefnanda séu taldar sérstaks eðlis og að baki því liggi sérstakir og ríkir almannahagsmunir. Stefnandi vísar til þess að lán hans eru undanþegin lögum um neytendalán, sbr. j-lið 1. mgr. 3. gr. laga nr. 33/2013, um neytendalán, sbr. áður c-lið 1. mgr. 2. gr. laga nr. 121/1994. Stefn­andi vísar einnig til þess að lán hans eru undanþegin lögum um greiðslu­aðlögun, sbr. g- og h-lið 3. gr. laga nr. 101/2010. Að baki þessum sérstöku íviln­unum í garð stefn­anda séu þau rök að kröfusafn hans byggist á ríkum almannahagsmunum, því endur­greiðsla náms­lána standi að verulegu leyti undir fjármögnun nýrra lán­veit­inga. Markmið lán­anna sé að jafna aðstöðu til náms. Þau séu veitt á niður­greiddum kjörum og ekki á við­skipta­legum forsendum. Þá séu endur­greiðslu­kjör þeirra óvenju­hagstæð þar eð þau taka að mestu mið af tekjum lán­þeg­ans. Enn fremur sé stefn­anda heimilt að veita und­an­þágur frá árlegum endur­greiðslum vegna sérstakra aðstæðna hjá lánþega sem taldar eru upp í 6. mgr. 8. gr. laga nr. 21/1992, sbr. 12. og 13. gr. reglugerðar nr. 478/2011.

                Kröfur stefnanda séu einkaréttarlegs eðlis og byggjast á skilyrðislausu loforði skuld­arans um að endurgreiða lánið á tiltekinn hátt, þ.e. samkvæmt skilmálum skulda­bréfs og fyrirmælum laga, sbr. 5. mgr. 6. gr. laga nr. 21/1992 og 7. gr. reglu­gerðar nr. 478/2011, sbr. áður 5. gr. reglugerðar nr. 602/1997.

                Stefnandi byggir á því að hann hafi verulega hagsmuni af því að fá fyrningunni slitið vegna eðlis námslána sem samfélagslegs úrræðis, vegna mik­il­vægis end­ur­greiðslu lánanna fyrir fjármögnun nýrra útlána og jafnræðis sem aðrir lán­þegar og eftir atvikum sjálfskuldarábyrgðaraðilar verði að njóta. Á stefn­anda hvíli sú skylda sam­kvæmt 11. gr. laga nr. 37/1993 að koma eins fram við alla lánþega sína og gæta fyllsta jafn­ræðis meðal þeirra. Verði látið við­gang­ast að kröfur lítils hóps lánþega náms­lána fyrn­ist á tveimur árum, meðan gætt sé að því að inn­heimta kröfur gegn öðrum skuld­urum á miklu lengri tíma sé þeim síðar­nefndu mis­munað á ólögmætan hátt.

                Stefnandi hafi sérstaka hagsmuni af því að fá fyrningunni slitið. Líta verði til þess að lán stefnanda eru veitt á afar hagstæðum kjörum, niðurgreidd af almannafé, og greiðslu­byrði þeirra miðast að mestu við tekjur hvers greiðanda. Náms­lán séu end­ur­greidd á löngum tíma, jafnvel mörgum áratugum, allt eftir greiðslugetu hvers lán­þega. Líta verði til þessa þegar metnar eru líkur á því að námslánaskuldin verði endur­greidd.

                Í 6. mgr. 8. gr. laga nr. 21/1992 sé lögbundin heimild fyrir stefnanda að veita lán­þega námsláns undanþágu frá árlegri endurgreiðslu að hluta eða að öllu leyti, verði skyndi­legar og verulegar breytingar á högum skuldara, svo sem vegna veikinda eða slysa, sem skerði ráðstöfunarfé hans eða möguleika á því að afla tekna. Stefnanda sé jafn­framt heimilt að veita undanþágu frá árlegri endurgreiðslu ef nám, atvinnu­leysi, veik­indi, þungun, umönnun barna eða aðrar sambærilegar ástæður valda veru­legum fjár­hags­erfiðleikum hjá lánþega eða fjölskyldu hans.

                Á því er byggt að samkvæmt verklagsreglum stefnanda sé öllum greiðendum heim­ilt að koma námslánum sínum í skil, einnig þótt krafan hafi verið gjald­felld.

                Eftirleiðis greiðist afborganir af námsláninu samkvæmt fyrirmælum 8. gr. laga nr. 21/1992, og samkvæmt skilmálum skuldabréfs stefnda vegna námslána. Greiðslu­byrði náms­lána stefnda verði aldrei hærri en 3,75% af tekjustofni hans, en annars rétt rúmar tíu þúsund kr. á mánuði á ársvísu, sé tekið mið af fastri árlegri afborgun af náms­lán­inu.

                Stefnandi byggir á því að ætla verði að stefndi geti greitt skuld sína eftir slit fyrn­ingar vegna aukins aflahæfis á grundvelli þeirrar menntunar sem hann hafi aflað sér. Í skaðabótarétti sé viðurkennt að við útreikning á töpuðum framtíðartekjum verði afla­hæfi metið út frá því hvort tjónþoli hafi lokið námi sem hann hefur lagt stund á. Tjón á aflahæfi sé þá metið á grundvelli starfsréttinda hafi námi verið lokið á slys­degi. Á því er byggt að sömu sjónarmið verði lögð til grundvallar hér og aflahæfi og greiðslu­geta stefnda verði metin á grundvelli mögulegra tekna á því fagsviði sem hann hefur menntað sig til.

                Verði stefndi fyrir alvarlegum áföllum geti hann óskað eftir því við stjórn stefn­anda að honum verði veitt undanþága frá afborgun árlegrar endurgreiðslu á náms­láni sínu, að hluta eða að öllu leyti, sbr. 6. mgr. 8. gr. laga nr. 21/1992 sem fyrr greinir.

                Allt framangreint sýni að líkur megi telja til að fullnusta fáist á kröfu stefn­anda á nýjum fyrningartíma. Skrá yfir kröfur í þrotabú stefnda styðji málsástæðu stefn­anda um framtíðargreiðsluhæfi stefnda.

                Af lögskýringargögnum verði ráðið að dómstólum sé eftirlátið að meta hvenær sér­stakir hagsmunir kröfuhafa séu fyrir hendi svo viðurkenna megi slit fyrn­ingar. Í lög­skýr­ingargögnum sé nefnt í dæmaskyni að geti niðurfelling talist óhæfi­leg gagn­vart öðrum skuldurum eða samfélaginu sjálfu teljist hagsmunir kröfuhafa sér­stakir. Stefn­andi telur hvort tveggja eiga við í tilviki stefnda, samfélagið verði fyrir tjóni ef náms­lán, sem er hugsað til langs tíma og veitt á samfélagslegum for­sendum, fyrnist hjá afmörk­uðum hópi skuldara á tveimur árum, meðan aðrir greiðendur náms­lána séu bundnir greiðsluskyldu áratugum saman.

                Stefndi búi að sérmenntun sinni í byggingafræði alla ævi. Engin sann­girn­is­rök mæli með því að skuld hans verði markaður skemmri fyrningartími en ann­arra sem tekið hafa félagsleg lán á niðurgreiddum kjörum hjá stefnanda.

                Til stuðnings kröfum sínum vísar stefnandi til meginreglu kröfuréttar um efndir fjárskuldbindinga. Hann vísar til laga nr. 21/1992, um Lánasjóð íslenskra náms­manna, laga nr. 91/1991, um með­ferð einkamála, laga nr. 38/2001, um vexti og verð­trygg­ingu, laga nr. 21/1991, um gjald­þrotaskipti o.fl., laga nr. 33/2013, um neyt­enda­lán, laga nr. 121/1994, um neyt­enda­lán (brottfallin), og 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Hann vísar jafnframt til reglu­gerðar nr. 478/2011, um Lánasjóð íslenskra náms­manna, með síðari breytingum og reglu­gerðar nr. 602/1997 (brottfallin). Um varn­ar­þing vísast til ákvæða í skulda­bréfinu sjálfu og 3. mgr. 42. gr. laga nr. 91/1991. Krafa um máls­kostnað styðst við 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991. Krafa um virðis­auka­skatt styðst við lög nr. 50/1988, en stefnandi er ekki virðis­aukaskattsskyldur og honum því nauð­syn­legt að fá dæmdan virðisaukaskatt úr hendi stefnda.

Málsástæður og lagarök stefnda

                Stefndi mótmælir öllum kröfum og málsástæðum stefnanda og vísar einkum til eftir­farandi sjónarmiða.

1. Ákvæði 165. gr. laga nr. 21/1991, um gjaldþrotaskipti o.fl.

                Stefndi bendir á að með lögum nr. 142/2010 var gerð breyting á 165. gr. laga nr. 21/1991, um gjald­þrotaskipti o.fl., og bætt við tveimur nýjum máls­greinum. Nú gildi tveggja ára fyrningarfrestur um allar kröfur á hendur þrota­mönnum frá skipta­lokum í stað hinna almennu fyrningarfresta, sem gildi sam­kvæmt lögum nr. 150/2007 um fyrn­ingu kröfuréttinda, þ.e. fjögur, tíu eða tuttugu ár. Að auki sé ekki unnt að rjúfa fyrn­ingu tveggja ára fyrningarfrestsins nema dómsmál sé höfðað innan fyrningarfrests til við­ur­kenn­ingar á fyrningarslitum. Slíka viðurkenningu skuli því aðeins veita með dómi að lán­ar­drottinn sýni fram á að hann hafi sérstaka hags­muni af því að slíta aftur fyrn­ingu svo og að líkur megi telja á að fullnusta geti feng­ist á kröfu hans á nýjum fyrn­ingar­tíma.

                Í greinargerð með frumvarpi til laganna sé tekið fram í athugasemdum við ákvæðið að tilgangur þess sé að auðvelda einstaklingum, sem hafa verið teknir til gjald­þrotaskipta en bera áfram ábyrgð á skuldum sem ekki hafa fengist greiddar við gjald­þrotaskiptin, að koma fjármálum sínum á réttan kjöl. Eins og fyrr greini verði tveggja ára fyrningarfresturinn aðeins rofinn með því að lánardrottinn höfði mál innan hans gegn þrotamanni. Til þess að fá slíkan dóm þurfi lánar­drott­inn að sýna fram á að hann hafi sérstaka hagsmuni af því að slíta fyrningu og að líkur megi teljast á að fulln­usta geti fengist á kröfu hans á nýjum fyrningartíma. Í grein­ar­gerð­inni segir um þetta:

Þegar rætt er hér um sérstaka hagsmuni lánardrottins er horft til þess af hvaða rót kröf­urnar eru runnar og höfð í huga tilvik eins og krafa á hendur þrotamanni sem til hefur orðið með saknæmri eða ámælisverðri háttsemi hans. Hér er að sjálf­sögðu ekki um tæm­andi talningu að ræða en til þess ber að líta að hér er gert ráð fyrir að um undan­tekn­ingar­til­felli verði að ræða og þrönga túlkun á heim­ild­inni.

                Samkvæmt þessu beri að beita mjög þröngri túlkun á heimild ákvæðisins og ein­göngu í algjörum undantekningartilfellum.

2. Skilyrði 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 eru ekki uppfyllt

                Stefndi byggir á því að skilyrði 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 fyrir því að rjúfa fyrningu kröfu stefnanda séu ekki uppfyllt. Túlka beri afar þröngt skil­yrðin um sér­staka hagsmuni kröfuhafa og að líkur séu á að fá fullnustu kröfunnar á nýjum tveggja ára fyrn­ing­ar­tíma.

a) Krafa stefnanda varð ekki til sökum saknæmrar eða ámælisverðrar háttsemi stefnda

                Í greinargerð með frumvarpi til laga nr. 142/2010 komi fram þau efnisatriði sem löggjafinn telur að skuli vera leiðandi við mat á skilyrðum laganna, þ.e. að fyrst og fremst sé um að ræða kröfur sem rekja megi til háttsemi sem telja megi saknæma eða ámælisverða. Krafa stefnanda byggist á skuldabréfi með skilgreindum greiðslu­skil­málum og tryggingum. Bréfið hafi verið tryggt með sjálfskuldarábyrgð en stefn­andi óskað eftir því á sínum tíma að stefndi legði fram ábyrgð, sem sjóðurinn teldi við­un­andi, þar með talda sjálfskuldarábyrgð á endurgreiðslu námsláns, auk vaxta og verð­tryggingar, sbr. 5. mgr. 6. gr. laga nr. 21/1992, um Lánasjóð íslenskra náms­manna sem og úthlutunarreglur sjóðsins.

                Bú ábyrgðarmanns skuldabréfsins hafi verið tekið til gjald­þrotaskipta 25. mars 2013. Stefndi geti hins vegar ekki borið ábyrgð á því að þær trygg­ingar brugðust sem hinn opinberi lána­sjóður mat traustar. Stefnandi hafi sjálfur kosið að veita lánið gegn trygg­ingu sem hann mat gilda. Þar eð krafa stefnanda hafi sam­kvæmt þessu ekki orðið til sökum sak­næmrar eða ámælisverðrar háttsemi stefnda ber þá þegar að sýkna hann af öllum kröfum stefnanda.

b) Stefnandi hefur ekki sýnt fram á „sérstaka hagsmuni“ umfram aðra lánardrottna

                Þá hafi stefnandi, hvað sem öðru líður, ekki sýnt fram á að hann hafi sérstaka hags­muni af lengingu fyrningarfrests á kröfu sinni umfram aðra lánar­drottna. Stefn­andi sé vissu­lega opinber lánasjóður sem sé ætlað að tryggja þeim sem falla undir lög nr. 21/1992 tækifæri til náms án tillits til efnahags en lán úr sjóðnum séu veitt gegn tryggingum, sem hann metur traustar. Að öðrum kosti séu lán ekki veitt.

                Í 1. mgr. 3. gr. laganna segi að miða skuli við að lán sem falla undir ákvæði lag­anna nægi hverjum námsmanni til að standa straum af náms- og fram­færslu­kostn­aði meðan á námi stendur að teknu tilliti til fjölskyldustærðar hans. Sam­kvæmt 5. mgr. 6. gr. laganna eins og hún hljóðaði fram að því að henni var breytt með 1. gr. laga nr. 78/2009 skyldu námsmenn, sem fengju lán úr sjóðnum, undirrita skulda­bréf við lán­töku og leggja fram yfirlýsingu að minnsta kosti eins manns um að hann tæki að sér sjálf­skuldarábyrgð á endurgreiðslu lánsins ásamt vöxtum og verð­trygg­ingu allt að til­tek­inni hámarksfjárhæð. Þannig beri stefnanda að taka afstöðu og meta gildar trygg­ingar, sem boðnar eru fram, fyrir endurgreiðslu láns úr sjóðnum.

                Staða stefnanda sé því ekki frábrugðin öðrum lánasjóðum sem veita tilteknum þjóð­félagshópum skilgreind lán og oft á hagstæðari eða betri kjörum en annars bjóð­ast en gegn tryggingum, sem metnar eru traustar. Hér megi t.d. nefna lánveitingar Byggða­stofn­unar, sem starfar samkvæmt lögum nr. 106/1999, sem og lífeyris­sjóða, sem veita sjóðsfélögum lán. Fyrrgreind ákvæði gjaldþrotaskiptalaga og til­gangur þeirra næðu aug­ljós­lega ekki markmiði sínu, gætu slíkar lána­stofn­anir og sjóðir haldið kröfum sínum lifandi lengi eftir gjaldþrot. Minnt skal á í þessu sam­bandi að túlka ber heim­ild til fyrningarslita samkvæmt 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991 mjög þröngt og henni megi eingöngu beita í algerum undan­tekn­ing­ar­til­vikum.

                Enn fremur þurfi að líta til hagsmuna aðila. Annars vegar sé eigna­laus 63 ára ein­stakl­ingur, sem fari á eftirlaun innan fárra ára, og hins vegar opin­ber lánasjóður, sem orðið hafi fyrir því að tryggingar, sem hann mat sjálfur traustar, brugðust. Í ljósi til­gangs og markmiðs 3. mgr. 165. gr. laga um gjald­þrota­skipti o.fl. sé augljóst að hags­munir stefnda af því að krafa stefnanda falli niður og hann fái tæki­færi til að koma fjár­málum sínum á réttan kjöl eftir gjaldþrot séu mun þungvægari en hags­munir stefn­anda.

c) Stefnandi hefur ekki sýnt fram á að líkur séu á fullnustu kröfu sinnar hjá stefnda

                Stefnandi hafi heldur ekki sýnt fram á að líkur séu á fullnustu kröfunnar hjá stefnda. Þetta skilyrði beri að túlka þannig að stefnandi þurfi að sýna fram á að stefndi eigi eignir sem hægt sé að fullnusta til greiðslu kröfu stefnanda, þannig að krafan fáist greidd að öllu leyti.

                Óumdeilt sé að stefndi eigi engar eignir, hvorki lausafé né fasteignir, og eigi, eins og áður greini, einungis fáein ár eftir á almennum vinnu­mark­aði. Hann hafi því engin tök á að greiða þessa kröfu, ekki frekar en þegar hann var úrskurð­aður gjald­þrota. Stefnandi geti ekki vísað til framtíðaraflahæfis stefnda til stuðn­ings kröfum sínum, enda tilheyri það stefnda sjálfum en ekki stefnanda eða öðrum lánardrottnum hans. Þetta sé meginregla í íslenskum rétti, sbr. t.d. 45.-47. gr. laga nr. 90/1989, um aðför, þar sem bann er lagt við aðför í margvíslegum kröfum til fram­færslu skuldara, svo sem ógreiddum launum, eftirlaunum, launum á upp­sagnar­fresti, örorkubótum, fram­færslueyri, o.fl. Tilvísun til framtíðartekna stefnda sé því hald­laus.

3. Niðurlag

                Stefndi telur að yrði fallist á túlkun stefnanda á 165. gr. laga nr. 21/1991 hafi enga þýðingu ákvæði þess um skemmri fyrningarfrest í kjölfar gjaldþrots í því skyni að auð­velda ein­stakl­ingum að koma undir sig fótum á ný. Yrði fallist á kröfu stefn­anda myndi slíkt einungis leiða til þess að bú stefnda yrði tekið á ný til gjald­þrota­skipta. Málshöfðun stefnanda sé því algerlega þarflaus. Enn fremur myndi viður­kenn­ing­ar­dómur um rof fyrningarinnar opna leið fyrir alla lánardrottna til að fylgja kröfum sínum eftir á hendur þrota­mönnum endalaust, þvert gegn tilgangi greinds ákvæðis gjald­þrota­skipta­laga. Stefndi mótmælir dráttarvaxtakröfu stefnanda sérstaklega.

                Máli sínu til stuðnings vísar stefndi til 2. og 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991, um gjaldþrotaskipti, sbr. 1. gr. laga nr. 142/2010, einnig til laga nr. 150/2007 um fyrn­ingu kröfu­réttinda, almennra meginreglna íslensks réttar um að framtíðaraflahæfi til­heyri skuld­ara sjálfum, sbr. t.d. 45.-47. gr. laga nr. 90/1989, um aðför og 3. mgr. 72. gr. hjú­skap­ar­laga, nr. 31/1993. Stefndi vísar og til laga um meðferð einkamála nr. 91/1991, einkum 24. gr., 1. og 2. mgr. 25. gr. og 80. gr. laganna, en krafa stefndu um máls­kostnað styðst við XXI. kafla síðastnefndra laga. Um virðisaukaskatt vísast til laga um virð­is­auka­skatt nr. 50/1988.

Niðurstaða

                Í þessu máli þarf stefnandi, Lánasjóður íslenskra námsmanna, að sýna fram á að hann uppfylli það skilyrði 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1992, um gjald­þrota­skipti o.fl., sbr. lög nr. 142/2010, að hafa sér­staka hagsmuni af því að rofin sé fyrning þeirrar kröfu sem hann lýsti við gjaldþrotaskipti á búi stefnda en fékkst ekki greidd.

                Til stuðnings því að hann hafi sérstaka hagsmuni af því að rjúfa fyrningu kröf­unnar vísar stefnandi annars vegar til hlutverks síns og eðlis þeirra lána sem hann veitir og hins vegar til skulda­stöðu stefnda þegar hann óskaði gjaldþrotaskipta á búi sínu.

                Skiptum á búi stefnda lauk 31. maí 2013. Stefna málsins var birt 22. maí 2015 og því var málið höfðað áður en tvö ár voru liðin frá skiptalokum og þar með innan nýja tveggja ára fyrningarfrestsins.

                Stefnandi byggir, eins og áður segir, á því að hann hafi sérstaka hagsmuni af því að rjúfa fyrningu kröfu sinnar á hendur stefnda á þeim grundvelli að þegar stefndi óskaði gjald­þrotaskipta, síðla árs 2012, hafi ekki hvílt á honum neinar aðrar skuldir en náms­lánið og því hafi það einungis verið til þess að losna undan endur­greiðslu þess að stefndi óskaði skipta á búi sínu. Námslánið var þá í skilum og ekki skyldi greiða af því fyrr en 1. mars 2014, að liðnum greiðsluaðlögunartímanum. Að mati stefnanda er náms­lánið sem hann veitti stefnda því ekki orsök fjárhagsvanda hans.

                Sam­kvæmt fram lögðum greiðsluaðlögunarsamningi átti stefndi í febrúar 2012 ógreitt fast­eignaveðlán að fjárhæð 13.500.000 kr. og aðrar skuldir að fjárhæð ríflega 16.000.000 kr. Hann hafði einnig gengist í ábyrgð fyrir námslánum barna sinna og ann­arra sem námu samanlagt á þessum tíma ríflega 13.500.000 kr. Utan við þetta stóð náms­lánið. Samkvæmt greiðsluaðlögunarsamningnum nam skuld stefnda við stefn­anda í febrúar 2012, 1.020.000 kr.

                Samkvæmt þessu var skuld stefnda við stefnanda aðeins lítill hluti þeirra skuld­bindinga sem á honum hvíldu í upphafi og þar fyrir utan átti hann ekki að hefja endur­greiðslu námslánsins fyrr en í mars 2014 en á því ári höfðu tekjur hans hækkað veru­lega.

                Stefndi rekur fjárhagsvanda sinn til þess að hann missti vinnu sína hjá Mos­fellsbæ árið 2010. Hann fékk þá starf í Noregi en undi þar aðeins í sex mánuði. Þegar stefndi kom heim þáði hann atvinnuleysisbætur en fékk einnig tímabundin verkefni við pípulagnir, sem mun þó hafa verið óregluleg vinna. Í lýsingu málavaxta var greint frá tekjum hans eftir að bú hans var tekið til gjaldþrotaskipta og til dagsins í dag.

                Eins og áður hefur komið fram átti stefndi, þegar hann óskaði gjaldþrotaskipta á búi sínu, ekki að skulda neinum nema stefnanda því í greiðslu­að­lög­un­ar­samn­ingnum segir að allar samningsskuldir falli niður við samþykkt hans og fyrrverandi eiginkona hans yfirtók bæði eignina sem hann átti og fasteignalánið sem hvíldi á þeirri eign. Ekki tókst að varpa ljósi á það við aðalmeðferð málsins hvaða skuldir það voru sem stefndi gat ekki greitt af síðla árs 2012 og réttlættu að bú hans var tekið til gjald­þrota­skipta.

                Stefnandi lagði áherslu á það við aðalmeðferð að víða í lögskýringargögnum kæmi fram að gjaldþrotaskipti ættu að vera algert neyðarúrræði þegar allt annað hefði verið reynt en ekki dugað til. Stefndi hefði ekki verið í slíkri neyð sem vísað sé til í lög­skýr­ing­ar­gögnum þegar hann óskaði skipta á búi sínu.

                Engu að síður verður því ekki haggað að héraðsdómur tók bú stefnda til gjald­þrota­skipta 6. febrúar 2013. Því verður að ganga út frá því að stefndi hafi þá upp­fyllt öll skilyrði laganna fyrir því að það yrði gert. Þar eð því hefur ekki verið hnekkt að hann hafi uppfyllt skilyrði 1. mgr. 64. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. þegar hann ósk­aði gjald­þrotaskipta á búi sínu verður ekki fall­ist á að nokkuð það við gjald­þrota­skipti hans sé þess eðlis að stefnandi verði tal­inn hafa af þeim sökum sér­staka hagsmuni af því að rjúfa fyrn­ingu kröfu sinnar. Ekki hefur heldur verið sýnt fram á að skuldir stefnda, aðrar en námslánið, stafi af öðru en því að halda heimili og fram­fleyta fjöl­skyldu.

                Til grundvallar kröfu sinni um rof fyrningar vísar stefnandi þó sérstaklega til hlut­verks síns, eðlis lána sinna og endurgreiðslukjara. Eins og farið var yfir í lýsingu mála­vaxta er stefn­anda skylt að veita lán hverjum þeim sem stundar lánshæft nám. Slík lán eru veitt á mun hagstæðari kjörum en nokkur önnur lán. Þau eru niðurgreidd af ríkissjóði því þau bera einungis 1% vexti þótt þau lán, sem sjóðurinn tekur til þess að geta veitt náms­lánin, beri allt að 4-6% vexti.

                Endurgreiðsla námslána hefst ekki fyrr en að liðnum tveimur árum frá náms­lokum. Afborg­anir taka ein­vörð­ungu mið af tekjum lántaka, 3,75% af tekjum næst­lið­ins árs, en ekki því hversu hátt lán hann tók.

                Standi sérstaklega illa á hjá lánþega og hann uppfyllir skráð, hlutlæg skilyrði er stjórn sjóðs­ins skylt að veita honum undanþágu frá greiðslu afborgana og fresta afborg­unum hans. Falli lánþegi frá er námslánið afskrifað burtséð frá því hversu hár höf­uð­stóll er þá enn ógreiddur. Lánið er samkvæmt öllu þessu ekki veitt á við­skipta­legum forsendum eða í gróðaskyni heldur er það félagslegt úrræði í þágu almennings.

                Um 53% af fjármögnun stefnanda byggjast á endurgreiðslu námslána og er honum því mikilvægt að innheimta þau með sem minnstum afföllum. Sjóðurinn þarf að greiða jafnt og þétt af þeim lánum sem hann tekur. Vegna marg­vís­legra heimilda lán­taka til þess að fresta greiðslum, svo og þar eð endurgreiðsla ræðst af tekjum greið­anda, berast stefnanda endurgreiðslur náms­lána ekki jafnt og þétt heldur sveiflukennt.

                Stefnandi hefur ekki nein úrræði til þess að mæta afföllum af endurgreiðslum því hann getur ekki og má ekki reikna mögulegt tap útlána inn í vaxtakjör sín eins og sá sem veitir lán á frjálsum markaði.        Það sem ekki fæst greitt verður greitt af öllum almenn­ingi, einnig öðrum sem hafa tekið námslán en ekki óskað gjaldþrotaskipta á búi sínu.

                Stefnandi þarf jafnframt að gæta jafnræðis við innheimtu lána enda er hann bund­inn bæði af jafnræðisreglu stjórnsýsluréttar og jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar. Honum er því skylt að láta reyna á innheimtu gagnvart öllum lánþegum.

                Til þess má einnig líta að í lögum nr. 101/2010 um greiðsluaðlögun ein­stakl­inga er lánum stefnanda veitt sú sérstaða að þau falla ekki niður eins og lán frá öðrum lán­veitendum, hvorki í heild né hluta, við gerð samn­ings um greiðslu­aðlögun. Þvert á móti standa þau utan við slíkan samning eins og skattar og með­lag. Hlé er gert á end­ur­greiðslu náms­lána þann ára­fjölda sem lánþeginn greiðir sam­kvæmt greiðslu­aðlög­un­ar­samn­ingnum og á þeim tíma falla hvorki á þau vextir né vanskilagjöld. Að liðnum greiðslu­aðlög­unar­tíma hefst end­ur­greiðsla náms­lána á ný.

                Stefnandi byggir mál sitt, eins og áður segir, á því að hann uppfylli skilyrði ákvæðis 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991, um gjaldþrotaskipti o.fl., og hafi sérstaka hags­muni af því að rjúfa fyrningu kröfu sinnar. Við aðalmeðferð vísaði hann til ákvæða stjórnar­skrár­innar, sérstaklega 2. gr. um þrí­skipt­ingu ríkisvaldsins, 27. gr. um birt­ingu laga og 65. gr. um jafnræði en einkum og sér í lagi til 72. gr. um friðhelgi eign­ar­réttar.

                Stefnandi vísaði til þess að dómstóll geti ekki túlkað óljósa lagareglu þannig að hann setji lögbundin viðmið. Með því væri hann kominn inn á verksvið löggjafans, Alþingis, og bryti gegn reglunni um þrískiptingu ríkisvaldsins. Með því væri einnig brotið gegn þeirri reglu að almenningur eigi að geta lesið skýrar réttarreglur út úr texta lag­anna í stað þess að þær væru búnar til eftir hendinni í hverju máli sérstaklega. Enn fremur væri með því brotið gegn meginreglunni um jafnræði því erfitt sé að tryggja jafna stöðu allra fyrir lögunum þegar regla sé mótuð í einstökum dómsmálum.

                Hann áréttaði einnig að með því að taka af kröfuhafa þann rétt hans að halda kröfu sinni lifandi væri eign­ar­réttur hans skertur. Ekki hvað síst væri alvarlegt að þessi eigna­skerðing hafi aftur­virk áhrif því hún taki til krafna sem stofnuðust löngu áður en lög nr. 142/2010 voru sett.

                Þótt stefnandi sjái ýmsa annmarka á ákvæðinu byggði hann ekki á því að víkja bæri því til hliðar fyrir þá sök að það væri and­stætt stjórnarskrá, heldur lagði hann einkum áherslu á að nýta bæri efnisinntak 72. gr. stjórnarskrárinnar sem lög­skýr­ing­ar­gagn þegar hug­takið „sér­stakir hags­munir“ í 3. mgr. 165. gr. væri túlkað eða skýrt.

                Það er afdráttarlaust markmið laga nr. 142/2010, sem breyttu 165. gr. laga nr. 21/1991, um gjaldþrotaskipti o.fl., að losa gjaldþrota fólk undan sér­hverri fjár­hagslegri skuld­bindingu sinni, með þeirri margnefndu undantekningu þó, að geti kröfu­hafi sýnt fram á sérstaka hagsmuni skal dómstóll veita honum heimild til að halda á lífi kröfu sinni á hendur gjaldþrota manni.

                Vissulega má fallast á það með stefnanda að lán hans njóti mikillar sérstöðu meðal lána og að þau hafi mikla samfélagslega þýðingu. Það er einnig vafalaust að hann verði fyrir miklu fjárhagslegu áfalli þegar hann fær ekki endurgreidd náms­lán þeirra greiðenda sem óska gjaldþrotaskipta á búi sínu og að hann sé að ýmsu leyti verr í stakk búinn en aðrir lán­veit­endur til að bregðast við því áfalli svo og að það áfall verði ekki lagt á herðar annarra en almennings.

                Eignaskerðingin sem ákvæðið veldur er almenn því hún tekur til allra kröfu­hafa. Hún mun þó vafalaust koma mis­jafn­lega niður á lánveitendum. Þegar litið er til allra þeirra fjölmörgu en ólíku kröfuhafa sem hafa misst og munu missa spón úr aski sínum vegna gjald­þrotaskipta einstaklinga þykir þó ljóst að skerðingin muni bitna hlut­falls­lega miklu harðar á kröfuhöfum sem lána fáum eða eiga af öðrum sökum kröfu á hendur fáum en jafnvel hærri fjárhæðir hjá hverjum en stefn­andi gerir. Hlut­falls­lega verst og ósanngjarnast mun hún þó væntanlega bitna á þeim einstaklingum, og hugsanlega lög­aðilum, sem eiga einstaklings­bundn­ari og sérstæðari kröfu á hendur gjald­þrota manni en þeir sem lána stórum hópi.

                Í þessum heildarsamanburði, þegar jafnframt er horft til þess markmiðs lög­gjaf­ans að losa fólk undan skuldum sínum, verður ekki talið, þrátt fyrir sérstöðu stefn­anda sem lánastofnunar og þrátt fyrir sérstakt eðli þeirra lána sem hann veitir, að þessi skerð­ing bitni svo einstaklega hart á honum umfram aðra sem lána jafnfjölmennum hópi að hann verði talinn hafa sérstakra hags­muna að gæta í skilningi 3. mgr. 165. gr. laga nr. 21/1991. Af þessum sökum verður að hafna kröfu stefnanda.

                Þar eð því hefur verið hafnað að stefnandi hafi sýnt fram á sérstaka hagsmuni sína af því að rjúfa fyrningu þeirrar kröfu sem hann lýsti við gjaldþrotaskipti á búi stefnda þarf ekki að taka afstöðu til þess hvort stefndi gæti greitt árlega 3,75% af tekjum sínum til að endurgreiða lánið.

                Vegna þessarar niðurstöðu og með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála, ber að dæma stefnanda til að greiða stefnda málskostnað sem þykir, að teknu tilliti til virðis­auka­skatts, hæfilega ákveðinn 800.000 kr.

                Ingiríður Lúðvíksdóttir, settur héraðsdómari, kveður upp þennan dóm.

D Ó M s o r ð

                Stefndi, Kristinn L. Aðalbjörnsson, er sýkn af kröfu stefnanda, Lánasjóðs íslenskra námsmanna.

                Stefnandi greiði stefnda 800.000 kr. í málskostnað.