Þriðjudaginn 10. febrúar 2009.
Nr. 50/2009.	Ríkislögreglustjóri (Helgi Magnús Gunnarsson saksóknari) gegn X (Sveinn Andri Sveinsson hrl.)

 

Kærumál. Farbann. Sératkvæði.

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms um að X yrði áfram bönnuð för úr landi á grundvelli 1. mgr. 100 gr.  laga nr. 88/2008, sbr. b. lið 1. mgr. 95. gr. sömu laga.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Jón Steinar Gunnlaugsson og Hjördís Hákonardóttir og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari.

Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 29. janúar 2009, sem barst réttinum degi síðar. Kærumálsgögn bárust þann dag og 4. febrúar sama ár. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 29. janúar 2009, þar sem varnaraðila var áfram bönnuð för frá Íslandi allt til föstudagsins 27. febrúar 2009 kl. 16. Kæruheimild er í l. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, til vara að honum verði gert að setja tryggingu fyrir nærveru sinni í stað farbanns, en að því frágengnu að farbanni verði markaður skemmri tími.

Sóknaraðili krefst þess aðallega að farbann yfir varnaraðila verði framlengt allt til föstudagsins 27. mars 2009 kl. 16, en til vara að hinn kærði úrskurður verði staðfestur.

Sóknaraðili hefur ekki kært úrskurðinn fyrir sitt leyti og kemur aðalkrafa hans ekki til álita fyrir Hæstarétti.

Varnaraðili hefur sætt farbanni frá 13. apríl 2007 vegna rannsóknar á meintri þátttöku í umfangsmiklum efnahagsbrotum. Í dómi Hæstaréttar 22. september 2008 í máli sömu aðila nr. 493/2008 voru rakin þau meginsjónarmið sem til athugunar koma vegna þvingunarráðstafana eins og farbanns í þágu sakamáls og hvernig þau vegast á. Í dómi Hæstaréttar 27. nóvember 2008 í öðru máli sömu aðila nr. 611/2008 er vísað til fyrrnefnda dómsins. Í þeim dómi er þess einnig getið að rannsókn málsins hafi frá því áðurnefndur dómur gekk verið ómarkviss og tafir á henni meðal annars komnar til vegna atriða er sóknaraðila varða. Var talið að varla yrði séð að nokkuð markvert hafi gerst við rannsóknina þá tvo mánuði sem liðið höfðu frá dómi réttarins 22. september 2008. Jafnframt var vísað til þess að miklir hagsmunir væru tengdir rannsókninni og að búast mætti við, samkvæmt þeim upplýsingum sem þá voru lagðar fyrir Hæstarétt, að til tíðinda myndi draga í rannsókninni á næstu vikum. Var fallist á að framlengja farbann til 19. desember 2008 kl. 16. Með dómi Hæstaréttar 23. desember 2008 í máli nr. 688/2008 var staðfest niðurstaða héraðsdóms um að framlengja enn farbann til 29. janúar 2009 kl. 16.

Í gögnum málsins er gerð grein fyrir framgangi rannsóknar síðustu vikur. Hefur rannsókninni ekki miðað sem skyldi og vekur meðal annars athygli að varnaraðili  hefur ekki verið yfirheyrður um þau gögn, sem þegar hefur verið aflað, þótt skylt sé, samkvæmt 2. mgr. 53. gr. laga nr. 88/2008, að hraða rannsókn sakamála eftir því sem kostur er. Heldur varnaraðili því fram í greinargerð sinni til Hæstaréttar að ekki hafi verið tekin skýrsla af honum síðan í október 2007. Þrátt fyrir að þetta þyki aðfinnsluvert er rétt að sóknaraðili eigi þess kost að ljúka rannsókninni að því marki sem nauðsynlegt er til að unnt sé að ákveða hvort sækja skuli varnaraðila til sakar, sbr. 1. mgr. 53. gr. laga nr. 88/2008. Verður ekki annað ráðið en að sóknaraðila sé það mögulegt innan skamms. Með þessari athugasemd verður hinn kærði úrskurður staðfestur.

Það athugast að er varnaraðili lýsti því yfir á dómþingi 29. janúar 2009 að hann kærði úrskurð héraðsdóms var ekki bókað í þingbók í hvaða skyni kært væri svo sem bar að gera samkvæmt 2. mgr. 193. gr. laga nr. 88/2008.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

 

 

Sératkvæði

Jóns Steinars Gunnlaugssonar

Enn á ný er þess krafist að farbann yfir varnaraðila verði framlengt. Hæstiréttur hefur fram að þessu 11 sinnum fallist á kröfur sóknaraðila um framlengingu þess. Svo sem fram kemur í atkvæði meirihluta Hæstaréttar hefur farbannið staðið óslitið frá 13. apríl 2007.

Með dómi 14. mars 2008 í máli nr. 142/2008 staðfesti meirihluti Hæstaréttar úrskurð Héraðsdóms Reykjavíkur um framlengingu á farbanni varnaraðila til 9. maí 2008. Ég vildi þá fella hinn kærða úrskurð úr gildi og færði meðal annars svofelld rök fyrir þeirri afstöðu: „Það er skilyrði fyrir farbanni í þágu rannsóknarhagsmuna í opinberu máli að rannsókn sé haldið áfram með forsvaranlegum hraða. Fyrir liggur í málinu að ekki hefur tekist að uppfylla þessa kröfu við þá rannsókn á hendur varnaraðila sem stendur yfir. Við athugun á þessu skiptir ekki máli hvort innlendri lögreglu verði kennt um tafir. Þykir sóknaraðili ekki hafa sýnt fram á að skilyrði séu til að beita varnaraðila þessu rannsóknarúrræði lengur en þegar er orðið.“ Í atkvæði meirihlutans var þá meðal annars sagt að skilyrði fyrir farbanni væri að rannsókn sé fram haldið án tafa sem ekki hafi verið réttlættar. Var ennfremur sagt að ekki skipti máli hvort innlendum eða erlendum lögregluyfirvöldum væri um að kenna að rannsókn hefði dregist. Þrátt fyrir þetta féllst meirihlutinn á farbannskröfuna og staðfesti hinn kærða úrskurð.

Eftir að dómurinn var kveðinn upp 14. mars 2008 hefur nokkrum sinnum verið skotið til Hæstaréttar úrskurðum um framlengingu farbanns varnaraðila. Ég hef þá átt sæti í dómum réttarins í málum nr. 261/2008, 493/2008, 611/2008 og 688/2008 og jafnan skilað sératkvæði um að hafna bæri kröfum um framlengingu. Við meðferð þessara mála hefur ávallt komið fram að frekari tafir hafi orðið á rannsókninni og henni hafi miðað lítt áfram. Samt hefur verið fallist á kröfur um framlengingu farbanns.

Fyrir Hæstarétti nú hefur sóknaraðili leitast við að lýsa því sem gerst hefur upp á síðkastið við rannsókn á máli varnaraðila. Meðal annars er þess getið að yfirheyrslur hafi farið fram í London 10. desember 2008, en gögn um þær séu ekki komin til landsins ennþá. Nefndar eru skýrslur sem talið er að enn þurfi að afla erlendis, í einhverjum tilvikum vegna tilefna sem til hafi orðið við skýrslutöku af öðrum vitnum. Um meðferð einstakra réttarbeiðna er meðal annars komist svo að orði að viðbrögð hafi borist, töluverð samskipti hafi átt sér stað og að mál sé í farvegi, án þess að séð verði að rannsókninni miði í reynd mikið áfram. Ég tel að framgangur rannsóknarinnar á hendur varnaraðila sé með þeim hætti að ekki komi til greina að láta hann enn á ný sæta skerðingu á frelsi sínu vegna hennar. Það er því niðurstaða mín að fella beri hinn kærða úrskurð úr gildi.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 29. janúar 2009.

Ríkislögreglustjóri hefur lagt fram kröfu þess efnis að dómurinn úrskurði, með vísan til 1. mgr. 100. gr., sbr. b.-lið 1. mgr. 95. gr., laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, að framlengt verði farbann sem X sætir til fimmtudagsins 29. janúar 2009 og að honum verði bönnuð brottför af Íslandi allt til föstudagsins 27. mars n.k. kl. 16:00.

Í greinargerð kemur fram að miðvikudaginn 11. apríl 2007 hafi forráðamenn Y tilkynnt saksóknara efnahagsbrota um ætlaða refsiverða háttsemi X í störfum hans sem framkvæmdastjóri Y. Leiki grunur á að hann hafi misnotað aðstöðu sína hjá fyrirtækinu og falsað og/eða rangfært skjöl sem beri það með sér að eiga að stafa frá Y, en í þessum skjölum sé vísað til viðskipta sem ekki sé nokkur fótur fyrir að átt hafi sér stað á vegum Y eða fyrir tilstuðlan félagsins. Í hinum fölsuðu og/eða rangfærðu skjölum er m.a. yfirlýsing um að tilteknir fjármunir, 200.000.000 bandaríkjadala, séu í vörslu Y á tilteknum bankareikningi. Skjal þetta ber yfirskriftina Certificate of deposit, sem þýða megi sem staðfesting á innstæðu. Samkvæmt efni skjalsins sé það staðfest að á innlánsreikningi sé að finna 200 milljónir bandaríkjadala. Innistæðan sé á lokuðum reikningi og sé þar með óafturkallanleg, til hagsbóta fyrir tilgreinda aðila. Innistæðuna skuli greiða þeim aðilum eða þeim sem þeir vísa til á gjalddaga sem er 31. desember 2009, gegn framvísun skjalsins á skrifstofu Y að S, Reykjavík. Sérstaklega sé tekið fram í skjalinu að það megi framselja. Skjal þetta virðist hafa bein tengsl við lánasamning. Í samningi þessum er rakið hvernig staðfestingu á innistæðunni sem vísað er til sem “CD” tengist lánasamningnum. Ekki hafi enn tekist að hafa uppi á frumriti skjalsins. Lánasamningurinn sem fjallað sé um hér að ofan, sé gerður á milli Z sem lánveitanda og Þ sem lántakanda. Í öðrum kafla lánasamningsins sé að finna ákvæði um hvaða skjöl þurfa að vera til staðar til að draga megi á lánið og ber lántakanda að afhenda lánveitanda skuldabréf (Medium Term Note) að fjárhæð 200 milljónir bandaríkjadala útgefnum af Þ, ásamt staðfestingunni á innistæðunni, sbr. hér að ofan útgefinni af Y.

Í hinum fölsuðu og/eða rangfærðu skjölum sé að finna yfirlýsingu vegna einhvers konar ábyrgðar á skuldabréfaútboði Þ, sem skráð er á Channel Island Stock Exchange, um að Þ eigi á reikningum hjá Y erlend hlutabréf skráð í Bandaríkjunum að andvirði 84.365.000 bandaríkjadollara, erlend verðbréf skráð í Bandaríkjunum að andvirði 32.524.095 bandaríkjadollara og peningainnistæðu í 59.552.793.649 japönskum yenum, eða samtals inneign að virði 623.087.842 bandaríkjadala. Það hafi verið upplýst af forráðamönnum Y að eftirgrennslan og athuganir starfsmanna Y hafi leitt í ljós að engar slíkar innistæður séu eða hafi verið hjá félaginu á umræddum tíma.

Ekki sé loku fyrir það skotið að með útgáfu hinna fölsuðu og/eða rangfærðu skjala í nafni Y kunni X, sem framkvæmdastjóri og prókúruhafi Y, að hafa með ólögmætum hætti drýgt athafnir sem fyrirtækið sé bundið við og kunni að hljóta fjártjón af. Einnig megi benda á það að X hafi verið skráður eigandi 25% hlutafjár í Þ (leiðrétt 20. apríl s.l.), auk þess sem hann sé skráður í stjórn félagsins samkvæmt gögnum málsins sem varða útboðslýsingu á skuldabréfaútboði Þ.

Frekari upplýsingar hafi fengist með skoðun á tölvupóstum kærða sem sýni að hann hafi haft meiri samskipti við hina erlendu aðila og aðkomu að þeim viðskiptum sem reynt var að koma á, en hann hefur viðurkennt í skýrslum sínum hjá lögreglu. Þá hafi komið fram upplýsingar varðandi kaup aðila í Bandaríkjunum á skuldabréfum Þ í áðurnefndu skuldabréfaútboði alls að fjárhæð 7 milljónir bandaríkjadollara. Upp hafi komist um þetta tilvik í kjölfar rannsóknar á tölvupóstum X.

Málið sé mjög alvarlegt og ábyrgðir geti fallið á Y, í það minnsta vegna 200 milljóna bandaríkjadollara samkvæmt Certificate of Deposit, en frumritið hefur eins og áður kom fram ekki fundist og getur, að áliti lögmanna Y, bundið Y gagnvart grandlausum framsalshafa allt fram á árslok 2009, þegar gjalddagi ábyrgðarinnar er. Enn fremur liggur fyrir að ábyrgð vegna skuldabréfaútboðsins sé á gjalddaga árið 2017. Þótt enn hafi ekki verið upplýst með vissu um hversu mikla ábyrgð má ætla að Y hafi verið tengt við í tengslum við útboðið eru líkur fyrir að það byggi að öllu leiti á ábyrgðum Y, bæði að því er varðar beina skráningu þess í kauphöllina á Guernsey og ábyrgð á greiðslum skuldabréfanna sem gefin voru út.

Réttarbeiðnir hafi verið sendar til Bandaríkjanna, Guernsey, Jersey og Englands, auk þess sem fyrirspurn var send til Filipseyja, en eins og nánar sé rakið í þeim virðist fjöldi einstaklinga tengdur brotunum og eru þeir flestir búsettir erlendis aðrir en kærði. Mál þetta verði því illa eða ekki upplýst án aðstoðar lögreglu í viðkomandi löndum. Séu slíkar réttarbeiðnir sendar eftir tilteknum leiðum í samræmi við ákvæði alþjóðasamninga þar um. Sé meðferð slíkra beiðna seinleg og sé ekki við því að búast að niðurstaða fáist úr þeim fyrr en að nokkrum tíma liðnum.

Svar hafi borist frá Guernsey fljótt og vel, eða í lok júlí 2007. Kom fram í því að í útboðslýsingu (Offering Circular), sem lögð var inn hjá kauphöllinni á Guernsey dags. 18.10.2006,  er vísað til ábyrgðar Y vegna útboðsins með vísan til “Collateral Trust Guaranty” á milli Þ og Y vegna skuldabréfaútboðsins. Jafnframt kemur fram í þessu sama skjali að kærði X sé “Director” hjá Þ og eigandi 25% hlutafjár. Svar barst frá Jersey um miðjan október sl., en þar koma fram svipaðar upplýsingar og frá Guernsey varðandi skráningu skuldabréfaútboðs Þ á Channel Island Stock Exchange.

Seinlegt hafi reynst að fá svar við réttarbeiðninni sem send hafi verið til Bandaríkjanna. Það hafi þó loks borist í apríl sl. Í kjölfar þess hafi farið fram yfirheyrslur yfir þremur vitnum í Bandaríkjunum í lok maí. Til aðstoðar íslenskum yfirvöldum séu þrír bandarískir saksóknarar staðsettir í Portland í Oregon, Phoenix Arizona og Sakramento í Kaliforniu, en þar fóru yfirheyrslurnar fram. Voru saksóknari og aðstoðaryfirlögregluþjónn efnahagsbrotadeildar viðstaddir seinni yfirheyrslurnar tvær. Í tengslum við og í framhaldi af yfirheyrslunum stefndu bandarísku saksóknararnir umræddum vitnum til að afhenda gögn. Um afhendingu þessara gagna sé farið eftir þeim reglum sem almennt gilda í meðferð réttarbeiðna þannig að þeim sé, ásamt endurritum af yfirheyrslunum, komið til dómsmálaráðuneytis Bandaríkjanna, sem hafi verið íslenskum yfirvöldum til aðstoðar, og síðan þaðan send til Íslands. Íslenskum lögregluyfirvöldum hafa nú borist gögn vegna yfiheyrslnanna í  Kaliforníu, Oregon og Arizona. Í morgun, 29. janúar, voru að berast gögn frá bandarískum stjórnvöldum sem aflað var með dómsúrskurði.  Um sé að ræða gögn frá saksóknara í Arizonaríki um Þ og L fyrirsvarsmann Þ, um stjórn, rekstur og fjárhagsstöðu fyrirtækisins.

Í tengslum við yfirheyrslu yfir einu vitninu komu fram upplýsingar um konu að nafni A í New York sem telur sig hafa orðið fyrir tjóni vegna kaupa sinna á skuldabréfum úr útboði Þ á Guernsey. Til stendur að yfirheyra þá konu og fá frá henni gögn um málið. Var viðbótarréttarbeiðni vegna fyrirhugaðra rannsóknaraðgerða send bandarískum yfirvöldum vegna þessa þann 25. júní sl. Viðbrögð hafa borist við viðbótarréttarbeiðninni í Bandaríkjunum, sjá yfirlit um framgang málsins. Ákveðið hefur verið að alríkislögreglumaðurinn B muni yfirheyra A mjög fljótlega. Öll gögn fóru með réttarbeiðninni og þau atriði sem lögreglan vildi að upplýstu yrðu í yfirheyrslunni yfir A. Nánari spurningalistar hafa verið sendir til herra B að hans beiðni 5. janúar sl.  

Varðandi réttarbeiðnina sem send hafi verið til Bretlands þá hafi fengist þær upplýsingar frá breskum yfirvöldum að meðferð réttarbeiðnarinnar væri í gangi og hefur verið ýtt frekar á eftir þeirri afgreiðslu. Síðastliðna mánuði hafa töluverð samskipti átt sér stað við löggæslu yfirvöld í Bretlandi vegna málsins. Vísað sé til meðfylgjandi yfirlits um framgang málsins varðandi þau. Þann 10. desember sl. yfir heyrðu aðstoðaryfirlögregluþjónn efnahagsbrotadeildar og löglærður fulltrúi í efnahagsbrotadeild C og D, hjá ensku lögreglunni í Lundúnum, en þeir eru fyrirsvarsmenn fyrirtækja sem L, viðskiptafélagi kærða setti sig í samband við og kynnti fjármögnunarmöguleika með lánasamingi og innleggskírteini (e. Certificate of Deposit), sem að ofan er greint frá, þar sem kemur fram að Þ hafi hjá Y $ 200 milljónir sem tryggingu handa tryggingahafa (e. beneficiary) á gjalddaga. Einnig hafi verið talað við F framkvæmdastjóra Z bankanum í Lundúnum, en málið eigi rætur að rekja til viðvarana hans til S vegna skjala í málinu sem vöktu grunsemdir hans, innleggskírteini og staðfestinga á því með Swift-skeytum.

Ekki hafi enn borist endurrit af yfirheyrslunum hjá ensku lögreglunni í Lundúnum og öðrum gögnum sem þeir öfluðu samkvæmt réttarbeiðni. Í byrjun janúar bárust ófullkomin drög að gögnunum en endanlegra gagna er að vænta innan tíðar samkvæmt upplýsingum frá ensku lögreglunni í tölvupósti 5. janúar sl.

Vitnaskýrslur af bankastarfsmönnum í Skotlandi vanti en þar hafi verið reynt að nota umrædd gögn til lántöku hjá R.  Óskað hafi verið eftir þeim í ofangreindri réttarbeiðni. Viðbrögð hafi fengist við réttarbeiðninni vegna fyrirhugaðra rannsóknaraðgerða í Skotlandi og sé það mál í farvegi, sjá yfirlit um framgang málsins. Í tölvupósti dags. 9. janúar sl. kemur fram að fyrirhugað er að gera húsleit hjá fjármögnunarfyrirtækinu og yfirheyra G fyrirsvarsmans M. Skoska lögreglan hefur framkvæmt húsleit hjá fjármögnunarfyrirtækinu M. Einnig hefur skoska lögreglan verið í sambandi við R vegna rannsóknar málsins.

Yfirheyrslurnar í Lundúnum 10. desember sl. yfir C og D hafi varpað ljósi á mikilvægi þess að teknar yrðu vitnaskýrslur yfir starfsmönnum fjármögnunarfyrirtækisins M í Skotlandi, en það hafði milligöngu um fjármögnun fyrirtækja þeirra. Er nú vinna í gangi að taka skýrslur starfsmönnum M, þ. á m. G fyrirsvarsmans M við fyrsta mögulega tækifæri. Þegar hafi verið sendar spurningar og öll gögn vegna fyrirhugðra yfirheyrslna í Skotlandi. Jafnframt hafi aðstoðaryfirlögþjónn efnahagsbrotadeildar verið í sambandi við þann rannsóknar-lögreglumann sem sé ábyrgur fyrir yfirheyrslunni í Skotlandi, en hann gaf loforð um að framkvæma yfirheyrsluna við fyrsta mögulega tækifæri. Gögn hafi enn ekki borist frá Skotlandi.

Gögn frá ensku lögreglunni vegna yfirheyrslnanna 10. desember sl. muni berast innan tíðar. Jafnframt sé ljóst að meðferð framangreindra beiðna í Bandaríkjunum og Skotlandi mun enn taka nokkurn tíma. Sé því nauðsynlegt að kærða verði enn um sinn meinuð för af landinu, þangað til hægt sé að ljúka framangreindum rannsóknarþáttum, en ella er hætta á að rannsókn málsins tefjist eða að hann reyni að koma sér undan rannsókn og hugsanlegri saksókn síðar.

Hætta þyki vera á að kærði muni reyna að komast úr landi og þar með torvelda rannsókn málsins, en benda má á að hann var búsettur í Arizona í Bandaríkjunum þar sem hann á ættingja, auk þess sem fyrirsvarsmaður Þ, L, sé búsettur þar. Eins og rakið hafi verið hér að framan eiga enn eftir að berast mikilvægar upplýsingar erlendis frá og sé nauðsynlegt að tryggja að kærði verði til staðar til að unnt verði að yfirheyra hann um þær.

Sé til stuðnings kröfunni sérstaklega vísað til meðfylgjandi yfirlits H aðstoðaryfirlögregluþjóns um framgang rannsóknarinnar.

Í þágu rannsóknar málsins þyki, með vísan til þess sem að framan sé rakið, brýna nauðsyn bera til að dómari leggi fyrir kærða að halda sig á Íslandi allt til föstudagsins 27. mars n.k. kl. 16:00.

  Af framangreindri greinargerð og yfirliti má ráða að rannsókn máls þessa sé mjög umfangsmikil og nái til margra landa. Þá er og að nefna að um mjög háar fjárhæðir er að ræða sem rannsókn málsins beinist að og miklir hagsmunir í húfi sem tengjast rannsókninni. Enn á eftir að afla gagna erlendis frá svo sem fram kemur í greinargerð ríkislögreglustjóra. Samkvæmt yfirliti yfir framgang rannsóknarinnar má ætla að von sé á gögnum erlendis frá sem beðið hefur verið eftir, innan tíðar, og hafa raunar sum borist nú nýlega sem vinna þarf úr. Er fallist á það með ríkislögreglustjóra að nauðsynlegt sé að tryggja nærveru varnaraðila enn um sinn svo unnt verði að ljúka rannsókn málsins. Er því fallist á að enn séu skilyrði 1. mgr. 100. gr., sbr. b.-lið 1. mgr. 95. gr., laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála uppfyllt til að fallast megi á kröfu ríkislögreglustjóra um farbann. Þó þykir rétt að stytta tímalengd farbanns á þann hátt sem greinir í úrskurðarorði.

Allan V. Magnússon héraðsdómari kvað upp úrskurðinn.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð :

                Kærða, X, kt. [...], er bönnuð för frá Íslandi allt til föstudagsins 27. febrúar n.k. kl. 16:00.