Þriðjudaginn 20. maí 2008.
Nr. 261/2008.	Ríkislögreglustjóri (Helgi Magnús Gunnarsson, saksóknari) gegn X (Sveinn Andri Sveinsson hrl.)

 

Kærumál. Farbann. Sératkvæði.

Úrskurður héraðsdóms um að X skyldi áfram sæta farbanni samkvæmt b. lið 1. mgr. 103. gr. og 110. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála var staðfestur.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Jón Steinar Gunnlaugsson, Hjördís Hákonardóttir og Páll Hreinsson.

Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 9. maí 2008, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum sama dag. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 9. maí 2008, þar sem varnaraðila var áfram bönnuð för frá Íslandi allt til miðvikudagsins 9. júlí 2008 kl. 16. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, til vara að honum verði gert að setja tryggingu, en ella að farbanninu verði markaður skemmri tími.

Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar.

Eins og rakið er í héraðsdómi er varnaraðili undir rökstuddum grun um að hafa framið skjalafals og auðgunarbrot. Sóknaraðili telur brot varnaraðila geta leitt til þess að ábyrgðir fyrir að minnsta kosti 200 milljón bandaríkjadali gætu orðið bindandi fyrir Y gagnvart grandlausum framsalshafa allt fram til ársloka 2009. Þá kunni Y að bera ábyrgð af einhverju leyti á skuldabréfaútboði Þ sem sé á gjalddaga 2017 en í hinum fölsuðu og/eða rangfærðu skjölum málsins sé að finna yfirlýsingu um að Þ. eigi á reikningum hjá Y inneign að virði 623.087.842 bandaríkjadala. Af framansögðu er ljóst að málið varðar afar mikla fjármuni.

Varnaraðili hefur sætt farbanni vegna málsins allt frá 13. apríl 2007. Í dómi Hæstaréttar nr. 142/2008 frá 14. mars 2008, var farbann yfir varnaraðila framlengt til 9. maí 2008. Í niðurstöðu dómsins kemur fram að því séu takmörk sett hversu lengi heimilt sé að beita farbanni sem rannsóknarúrræði. Þá sé það einnig skilyrði fyrir beitingu þess að rannsókn sé fram haldið án tafa sem ekki hafa verið réttlættar.

Samkvæmt gögnum málsins hefur rannsókn lögregluyfirvalda miðað nokkuð áfram frá uppkvaðningu fyrrgreinds dóms Hæstaréttar 14. mars 2008. Sóknaraðili segir skýrslutökur vegna málsins fyrirhugaðar í Bandaríkjunum síðar í maímánuði. Þá verði teknar skýrslur af A í Phoenix Arizona 27. maí, B í Sacramento Kaliforníu 28. maí og C í Portland Oregon 30. maí. Saksóknari efnahagsbrota og sá lögreglumaður, sem fer með rannsókn málsins hér á landi, verði viðstaddir skýrslutökurnar. Sóknaraðili telur umræddar skýrslur skipta miklu máli fyrir framgang málsins og mikilvægt sé að varnaraðili sæti farbanni áfram þangað til þær liggi fyrir.

Í ljósi þess sem að framan er rakið, umfangi málsins og þeirra gífurlegu hagsmuna sem það varðar, þykir enn um sinn mega tryggja nærveru varnaraðila hér á landi í þágu rannsóknar málsins með farbanni. Með þessum athugasemdum en að öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

 

Sératkvæði

Jóns Steinars Gunnlaugssonar

Varnaraðili hefur sætt farbanni vegna máls þess, sem sóknaraðili hefur til rannsóknar, allt frá 13. apríl 2007 eða í meira en 13 mánuði. Þann 14. mars 2008 féllst Hæstiréttur í máli nr. 142/2008 á kröfu sóknaraðila um staðfestingu á úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur, þar sem farbannið hafði verið framlengt til 9. maí 2008. Þá greiddi ég atkvæði gegn staðfestingu úrskurðarins. Sóknaraðili krefst enn framlengingar á farbanninu og nú til 9. júlí 2008. Nái krafan óbreytt fram að ganga verður varnaraðili þá búinn að sæta farbanni samfellt í um 15 mánaða skeið. Þær ástæður sem sóknaraðili teflir fram til stuðnings þessari kröfu breyta ekki afstöðunni sem fram kemur í forsendum sératkvæðis míns í nefndu máli. Tel ég því með vísan til þeirra að fella beri hinn kærða úrskurð úr gildi.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 9. maí 2008.

Ríkislögreglustjóri hefur krafist þess, með vísan til 110. gr., sbr. b.-lið 1. mgr. 103. gr., laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála, að framlengt verði farbann sem X sætir til föstudagsins 9. maí 2008 og að honum verði bönnuð brottför af Íslandi allt til miðvikudagsins 9. júlí n.k. kl. 16:00.

Í greinargerð ríkislögreglustjóra kemur fram að miðvikudaginn 11. apríl 2007 hafi forráðamenn Y tilkynnt Saksóknara efnahagsbrota um ætlaða refsiverða háttsemi X í störfum hans sem framkvæmdastjóri Y. Grunur leiki á að hann hafi misnotað aðstöðu sína hjá fyrirtækinu og falsað og/eða rangfært skjöl sem beri það með sér að eiga að stafa frá Y, en í þessum skjölum sé vísað til viðskipta sem ekki sé nokkur fótur fyrir að átt hafi sér stað á vegum Y eða fyrir tilstuðlan félagsins. Í hinum fölsuðu og/eða rangfærðu skjölum sé m.a. yfirlýsing um að tilteknir fjármunir, 200.000.000 bandaríkjadala, séu í vörslu Y á tilteknum bankareikningi. Skjal þetta beri yfirskriftina Certificate of deposit, sem þýða megi sem Staðfesting á innstæðu. Samkvæmt efni skjalsins sé það staðfest að á innlánsreikningi sé að finna 200 milljónir bandaríkjadala. Innistæðan sé á lokuðum reikningi og sé þar með óafturkallanleg, til hagsbóta fyrir tilgreinda aðila. Innistæðuna skuli greiða þeim aðilum eða þeim sem þeir vísi til á gjalddaga sem sé 31. desember 2009 gegn framvísun skjalsins á skrifstofu Y að [heimilisfang], Reykjavík. Sérstaklega sé tekið fram í skjalinu að það megi framselja. Skjal þetta virðist hafa bein tengsl við lánasamning. Í samningi þessum sé rakið hvernig staðfestingu á innistæðunni sem vísað sé til sem “CD” tengist lánasamningnum. Ekki hafi enn tekist að hafa uppi á frumriti skjalsins. Lánasamningurinn sem fjallað sé um hér að ofan, sé gerður á milli Z sem lánveitanda og Þ. sem lántakanda. Í öðrum kafla lánasamningsins sé að finna ákvæði um hvaða skjöl þurfa að vera til staðar til að draga megi á lánið og beri lántakanda að afhenda lánveitanda skuldabréf (Medium Term Note) að fjárhæð 200 milljónir bandaríkjadala útgefnum af Þ ásamt staðfestingunni á innistæðunni, sbr. hér að ofan útgefinni af Y.

Jafnframt sé að finna í hinum fölsuðu og/eða rangfærðu skjölum yfirlýsingu vegna einhvers konar ábyrgðar á skuldabréfaútboði Þ., sem skráð sé á Channel Island Stock Exchange, um að Þ. eigi á reikningum hjá Y erlend hlutabréf skráð í Bandaríkjunum að andvirði 84.365.000 bandaríkjadollara, erlend verðbréf skráð í Bandaríkjunum að andvirði 32.524.095 bandaríkjadollara og peningainnistæðu í 59.552.793.649 japönskum yenum, eða samtals inneign að virði 623.087.842 bandaríkjadala. Það hafi verið upplýst af forráðamönnum Y að eftirgrennslan og athuganir starfsmanna Y hafi leitt í ljós að engar slíkar innistæður séu eða hafi verið hjá félaginu á umræddum tíma.

Ekki sé loku fyrir það skotið að með útgáfu hinna fölsuðu og/eða rangfærðu skjala í nafni Y kunni X, sem framkvæmdastjóri og prókúruhafi Y, að hafa með ólögmætum hætti drýgt athafnir sem fyrirtækið sé bundið við og kunni að hljóta fjártjón af. Einnig megi benda á það að X hafi verið skráður eigandi 25% hlutafjár í Þ. (leiðrétt 20. apríl s.l.), auk þess sem hann sé skráður í stjórn félagsins samkvæmt gögnum málsins sem varði útboðslýsingu á skuldabréfaútboði Þ.

Frekari upplýsingar hafi fengist með skoðun á tölvupóstum kærða sem sýni að hann hafi haft meiri samskipti við hina erlendu aðila og aðkomu að þeim viðskiptum sem reynt hafi verið að koma á, en hann hafi viðurkennt í  skýrslum sínum hjá lögreglu. Þá hafi komið fram upplýsingar varðandi kaup aðila í Bandaríkjunum á skuldabréfum Þ í áðurnefndu skuldabréfaútboði alls að fjárhæð 7 milljónir bandaríkjadollara. Upp hafi komist um þetta tilvik í kjölfar rannsóknar á tölvupóstum X.

Málið sé mjög alvarlegt og ábyrgðir geti fallið á Y, í það minnsta vegna 200 milljóna bandaríkjadollara samkvæmt Certificate of Deposit, en frumritið hafi eins og áður hafi komið fram ekki fundist og geti, að áliti lögmanna Y, bundið Y gagnvart grandlausum framsalshafa allt fram á árslok 2009, þegar gjalddagi ábyrgðarinnar sé. Enn fremur liggi fyrir að ábyrgð vegna skuldabréfaútboðsins sé á gjalddaga árið 2017. Þótt enn hafi ekki verið upplýst með vissu um hversu mikla ábyrgð megi ætla að Y hafi verið tengt við í tengslum við útboðið séu líkur fyrir að það byggi að öllu leyti á ábyrgðum Y, bæði að því er varði beina skráningu þess í kauphöllina á Guernsey og ábyrgð á greiðslum skuldabréfanna sem gefin hafi verið út.

Réttarbeiðnir hafi verið sendar til Bandaríkjanna, Guernsey, Jersey og Englands, auk þess sem fyrirspurn hafi verið send til Filipseyja, en eins og nánar sé rakið í þeim virðist fjöldi einstaklinga tengdur brotunum og séu þeir flestir búsettir erlendis aðrir en kærði. Mál þetta verði því illa eða ekki upplýst án aðstoðar lögreglu í viðkomandi löndum. Séu slíkar réttarbeiðnir sendar eftir tilteknum leiðum í samræmi við ákvæði alþjóðasamninga þar um. Meðferð slíkra beiðna sé seinleg og ekki við því að búast að niðurstaða fáist úr þeim fyrr en að nokkrum tíma liðnum.

Svar hafi borist frá Guernsey fljótt og vel, eða í lok júlí s.l.  Hafi komið fram í því að í útboðslýsingu (Offering Circular), sem lögð hafi verið inn hjá kauphöllinni á Guernsey dags. 18.10.2006, sé vísað til ábyrgðar Y vegna útboðsins með vísan til “Collateral Trust Guaranty” á milli Þ og Y vegna skuldabréfaútboðsins. Jafnframt komi fram í þessu sama skjali að kærði X sé “Director” hjá Þ og eigandi 25% hlutafjár.

Svar hafi borist frá Jersey um miðjan október sl., en þar komi fram svipaðar upplýsingar og frá Guernsey varðandi skráningu skuldabréfaútboðs Þ. á Channel Island Stock Exchange.

Seinlegt hafi reynst að fá viðbrögð við réttarbeiðninni sem send hafi verið til Bandaríkjanna. Það hafi þó loks borist og séu fyrirhugaðar skýrslutökur þar síðar í þessum mánuði. Verði þá teknar skýrslur af A í Arizona, B í Kaliforníu og C í Oregon, að viðstöddum saksóknara efnahagsbrota og lögreglumanni þeim sem fari með rannsókn málsins hér á landi. Skipti umræddar skýrslur miklu fyrir framgang málsins og sé mikilvægt að kærði sæti farbanni áfram, þangað til þær liggi fyrir.

Svar hafi enn ekki borist vegna réttarbeiðninnar sem send hafi verið til Bretlands, þrátt fyrir að mjög hafi verið þrýst á um svör.

Hætta þyki vera á að kærði muni reyna að komast úr landi og þar með torvelda rannsókn málsins, en benda megi á að hann hafi verið búsettur í Æ í Bandaríkjunum, þar sem hann eigi ættingja, auk þess sem fyrirsvarsmaður Þ., A, sé búsettur þar. Eftir því sem upplýsingar berist erlendis frá þurfi að yfirheyra kærða um þær. Sé vísað sérstaklega til þeira skýrslna sem teknar verði síðar í þessum mánuði í Bandaríkjunum í því samhengi. Sé því nauðsynlegt, í þágu rannsóknar málsins, að krefjast framlengingar farbanns.

Sé til stuðnings kröfunni sérstaklega vísað til meðfylgjandi yfirlits Sveins Ingibergs Magnússonar aðstoðaryfirlögregluþjóns um framgang rannsóknarinnar.

Í þágu rannsóknar málsins þyki, með vísan til þess sem að framan er rakið, brýna nauðsyn bera til að dómari leggi fyrir kærða að halda sig á Íslandi allt til miðvikudagsins 9. júlí n.k. kl. 16:00.

Kærði er undir rökstuddum grun um að hafa framið verknað sem fangelsisrefsing er lögð við. Telur lögreglan sig hafa rökstuddan grun um að kærði hafi framið brot sem kunni að varða við ákvæði hegningarlaga um skjalafals og auðgunarbrot. Mál þetta varðar mikla fjármuni og rannsókn þess er tímafrek einkum þar sem leita þarf réttaraðstoðar erlendis frá. Í gögnum málsins kemur fram að réttarbeiðnir hafi m.a. verið sendar til Bandaríkja Norður-Ameríku, Guernsey, Jersey, Kanada og Englands, en fjöldi einstaklinga virðist tengjast ætluðum brotum og þeir flestir búsettir erlendis aðrir en kærði.  Svör munu hafa borist frá öðrum en Englandi, en sækjandi væntir gagna þaðan fljótlega. Í gögnum málsins kemur fram að ákveðið hefur verið að yfirheyra aðila í Bandaríkjunum í lok þessa mánaðar, sem tengjast þessu máli. Sækjandi hefur lýst því að nauðsynlegt sé að bera undir kærða fyrrgreindar yfirheyrslur, er þær liggja fyrir.  Saksóknari telur því nauðsynlegt að tryggja nærveru kærða.

Kærði var upphaflega úrskurðaður í farbann 11. apríl 2007 og hefur það verið framlengt 7 sinnum.  Hefur Hæstiréttur Íslands staðfest umrædda úrskurði, síðast með dómi 14. mars 2008.  Við síðustu framlengingu farbannsins var tekið fram í forsendum dóms Hæstaréttar að því séu takmörk sett hversu lengi heimilt sé að beita farbanni sem rannsóknarúrræði.  Á sóknaraðila hvílir skylda til að sýna fram á að framlengingar á farbanni sé nú þörf á ný enda felst í farbanni takmörkun á frelsi varnaraðila sem ekki verður beitt nema fyrir liggi að þess sé þörf í þágu meðferðar máls. Ekki verður fram hjá því litið að málið er flókið og umfangsmikið. Dráttur sá sem orðinn er á rannsókninni hefur verið skýrður. Eins og mál þetta er vaxið og stöðu rannsóknar þess er háttað má fallast á að enn sé þörf á að tryggja nærveru kærða hér á landi í þágu rannsóknar málsins með farbanni.  Ber því að fallast á að skilyrði b-liðar 1. mgr. 103. gr. og 110. gr. laga nr. 19/1991, séu uppfyllt og ekki efni til að fallast á varakröfu kærða um að honum verði gert að setja tryggingu í stað farbanns. Verður því fallist á beiðni Ríkislögreglustjóra um að kærði sæti áfram  farbanni svo sem greinir í úrskurðarorði, en ekki þykir ástæða til að marka því skemmri tíma.

Hervör Þorvaldsdóttir héraðsdómari kvað upp dóminn.

Úrskurðarorð

X, kt. [...] er bönnuð brottför af Íslandi allt til miðvikudagsins 9. júlí n.k. kl. 16:00.