Föstudaginn 18. maí 2012.
Nr. 306/2012.	M (Guðbjarni Eggertsson hdl.) gegn K (Halldór Þ. Birgisson hrl.)

 

Kærumál. Opinber skipti. Óvígð sambúð.

Fallist var á kröfu K um opinber skipti til fjárslita vegna loka óvígðrar sambúðar hennar og M, sbr. 100. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl., með vísan til þess að sýnt væri að sambúð málsaðila hafði staðið samfleytt yfir í að minnsta kosti tvö ár og að uppfyllt væru skilyrði ákvæðisins til fjárslita milli þeirra.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma Eiríkur Tómasson hæstaréttardómari og Benedikt Bogason og Helgi I. Jónsson settir hæstaréttardómarar.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 18. apríl 2012, sem barst héraðsdómi sama dag og Hæstarétti ásamt kærumálsgögnum 4. maí sama ár. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Vesturlands 4. apríl 2012, þar sem tekin var til greina krafa varnaraðila um opinber skipti til fjárslita milli málsaðila. Kæruheimild er í 1. mgr. 133. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl. Sóknaraðili krefst þess að hafnað verði kröfu um skiptin. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

Fyrir liggur að sóknaraðili flutti til varnaraðila á jörðina A í [...] eigi síðar en árið 2002 og þar munu þau síðan hafa átt lögheimili. Hafa málsaðilar um árabil verið eigendur jarðarinnar að jöfnum hlut og saman eiga þau félagið A ehf. sem mun hafa verið stofnað um búrekstur á jörðinni. Þá kannaðist sóknaraðili við í skýrslu sinni fyrir héraðsdómi að hafa á tímabilum deilt sæng með varnaraðila. Að þessu gættu og að öðru leyti með vísan til vitnisburðar, sem rakinn er í hinum kærða úrskurði, er nægjanlega leitt í ljós að aðilar hafi verið í óvígðri sambúð og búið saman samfleytt í að minnsta kosti tvö ár, sbr. 100. gr. laga nr. 20/1991. Samkvæmt því verður úrskurðurinn staðfestur.

Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sóknaraðili, M, greiði varnaraðila, K, 250.000 krónur í kærumálskostnað.

 

Úrskurður Héraðsdóms Vesturlands 4. apríl 2012.

Með beiðni mótekinni 29. nóvember 2011, krafðist sóknaraðili, K, kt. [...], [...] þess að kveðinn yrði upp úrskurður um opinber skipti til fjárslita milli hennar og fyrrum sambýlismanns hennar M kt. [...],[...].

Við þingfestingu málsins 6. desember sl. mætti varnaraðili og óskaði frests til greinargerðar en af hans er þess krafist að kröfum sóknaraðila verði hafnað og honum úrskurðaður málskostnaður.

Greinargerð varnaraðila var lögð fram 17. janúar sl. og málinu frestað til 23. febrúar sl. Í þinghaldi 24. febrúar var málinu frestað til flutnings um kröfu sóknaraðila til 9. mars sl. Málið var flutt þá og tekið til úrskurðar.

Af hálfu sóknaraðila er atvikum lýst svo að aðilar hafi hafið sambúð árið 1998 þegar varnaraðili hafi flutt á heimili hennar að A. Þau hafi slitið samvistir en séu enn bæði með skráð lögheimili að A. Þau hafi átt sameiginlegt heimili þar öll sambúðarár sín. Sóknaraðili dvelji nú ekki lengur á heimilinu að A þar sem hún hafi ekki getað búið undir sama þaki og varnaraðili og hafi ekki getað náð samkomulagi um að hún hafi afnot ein af heimili sínu þar sem hún hafi búið frá barnæsku. Sóknaraðili hafi reynt eftir megni að sinna búskaparskyldum að A til þess að búskapur leggist ekki af enda hafi varnaraðili ekki sinnt búinu enda sinni hann öðrum störfum fjarri búinu. Sóknaraðili telji allan búrekstur í uppnámi þar sem ekki sé samkomulag um hvernig verði að honum staðið og verðmæti kvóta sé mögulega í uppnámi. Auk þess óttist hún um velferð skepnanna í því skipulagsleysi sem ríki. Aðilar hafi ekki náð samkomulagi um fjárslit og kveðst sóknaraðili ekki eiga annan kost en að krefjast opinberra skipta á búi þeirra. Ágreiningur ríki um skiptingu eigna.

Byggt er á því að aðilar hafi hafið sambúð á árinu 1998 en þá hafi varnaraðili flutt heimili sitt á heimili sóknaraðila að A. Vísar sóknaraðili til 100. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o. fl. og heldur því fram að það skilyrði ákvæðisins að aðilar hafi búið saman samfleytt í að minnsta kosti tvö ár sé uppfyllt.

Varnaraðili mótmælir kröfu sóknaraðila og byggir aðallega á því að krafan sé svo vanreifuð að ekki verði hjá því komist að hafna henni enda hafi ekki verið sýnt fram á að skilyrði 100. gr. laga nr. 20/1991 séu uppfyllt auk þess að sóknaraðili hafi ekki sýnt fram á lögvarða hagsmuni af því að fá kröfuna samþykkta. Aðilar hafi ekki talið fram saman til skatts né verið skráð í sambúð í þjóðskrá.

Ágreiningur aðila lýtur að því hvort fram skuli fara opinber skipti til fjár­slita milli sóknaraðila og varnaraðila. Sóknaraðili byggir kröfu sína á 100. gr. laga nr. 20/1991 um opinber skipti á dánarbúum o.fl. Ákvæðinu var breytt með lögum nr. 65/2010. Sambandi málsaðila lauk á árinu 2008 og því verður, við úrlausn þessa máls, ákvæðið lagt til grund­vallar, eins og það var á þeim tíma.

Ef karl og kona slíta óvígðri sambúð eftir að hafa búið saman samfleytt í að minnsta kosti tvö ár eða búið saman skemmri tíma og annaðhvort eignast barn eða konan er þunguð af völdum karlsins getur annað þeirra eða þau bæði krafist opinberra skipta til fjárslita milli þeirra. Sama gildir um sambúðarslit einstaklinga af sama kyni.

 Enn sem komið er, er ekki í íslenskum rétti algild skilgreining á hugtakinu óvígð sambúð. Til þess að sambúð fólks falli undir hugtakið óvígð sambúð hefur í fræðum verið miðað við að fólk hafi sameiginlegan bústað og fjárhags­lega samstöðu auk þess sem samband á sameiginlegu heimili með sam­tvinnaðan fjárhag þarf að hafa staðið í ákveðinn lágmarkstíma. Skilgreiningar í lögum eru mismunandi. Í sumum er skráning í þjóðskrá eitt skilyrða þess að óvígð sambúð hafi þau réttaráhrif sem laga­ákvæðið veitir, önnur setja sameiginlegt lögheimili sem skilyrði án þess að tilgreina skráningu sérstaklega.

 Í 100. gr. laga nr. 20/1991 var það hvorki gert að skilyrði fyrir því að sambúðar­fólk gæti krafist opinberra skipta til fjárslita sín í milli að þau hefðu skráð sambúðina í þjóðskrá eða hefðu sameiginlegt lögheimili. Með þeirri breyt­ingu sem var gerð á ákvæðinu með lögum nr. 65/2010, til þess að færa efni ákvæð­is­ins að þróun samfélagsins, var útfært nánar með hvaða hætti fólk gæti sannað óvígða sambúð. Annars vegar með því að skrá sambúðina í þjóðskrá en slíkt verður ekki gert nema sambúðarfólk hafi sama lögheimili, sbr. 3. mgr. 7. gr. laga um lög­heimili nr. 21/1990, sbr. 1. gr. laga nr. 65/2006 og 11. gr. laga nr. 65/2010 og hins vegar með öðrum ótvíræðum gögnum. Þrátt fyrir að skráning lögheimilis geti verið eitt þeirra gagna er hvorki í ákvæðinu né frumvarpi til breytingar á því tekið fram að lög­heimilisskráning skuli vera meðal þeirra ótvíræðu gagna sem sannað geta sambúð.

Eins og áður segir eru tvö ár lágmarkstími sambúðar samkvæmt ákvæðinu. Sóknaraðili byggir á því að sambúð málsaðila hafi verið samfelld frá 1997 til 2008 en varnaraðili byggir á því að samband þeirra hafi aldrei verið þess eðlis að um sambúð væri að ræða sem hefði varað óslitið í að minnsta kosti tvö ár eins og áskilið er í lögunum.

Málsaðilar gáfu skýrslu fyrir dómi svo og 6 vitni. Öll báru vitnin að málsaðilar hefðu búið saman að A á tímabilinu 1997 til 2007 þótt sú sambúð hafi verið með hléum. Þá kom fram hjá vitnunum B, syni sóknaraðila að aðilar hefðu samið saman og segja mætti að varnaraðili hafi verið húsbóndinn á heimilinu. Hafi þau sofið saman í sama rúmi og í sama herbergi. Vitnið leit svo á að varnaraðili hafi búið uppfrá frá 2001 en vitnið flutti þaðan 2008. Vitnið C kvað samband aðila hafa blasað við. Varnaraðili hafi verið sambýlismaður móður vitnisins og að aðilar hefðu búið saman og haldið heimili að A. Hún kvað varnaraðila hafa verið búinn að búa þarna einhvern tíma er dóttir hennar var skýrð árið 2003. Aðilar hefðu haft sameiginlegt svefnherbergi og fjölskyldan komið saman á jólum og öðrum hátíðum svo sem sjá megi á ljósmyndum sem frammi liggja í málinu. Vitnið D mágkona sóknaraðila kvað aðila hafa verið byrjuð að búa saman í maí 2001. Varnaraðili hafi komið ásamt sóknaraðila í afmæli í fjölskyldunni. Hafi þau komið sem par sem byggi saman. Vitnið kvað aðila enn hafa verið í sambúð 2006 er ættarmót hafi verið haldið að A. Varnaraðili hafi verið að sinna gestum en sóknaraðili verið inni. Vitnið E sem er hálfbróðir sóknaraðila kvað þau hafa búið saman uppi á A. Á árinu 2001 þegar vitnið varð fertugur hafi þau verið búin að búa saman og varnaraðili komið með sóknaraðila sem sambýlismaður hennar í afmælið. Vitnið hafi kynnst varnaraðila fyrir aldamót á árinu 1997 eða 1998. Leit vitnið á aðila sem par til nálægt 10 ára. vitnið F sóknarprestur í [...] bar að það hefði verið alkunnugt í sveitinni að aðilar voru í sambúð. Hann kvað vafalaust að þau hefði deilt matborði og sæng undir sama þaki og enn fremur kom fram hjá vitninu að hann hefði komið á heimili þeirra og unnið prestverk á þessu tímabili. Ljóst væri að sambúð þeirra hafi varað að minnsta kosti 2 ár samfleytt á tímabilinu. Vitnið G nágranni aðila kvað þau hafa búið saman og rekið búið að A. Leit vitnið á þau sem par og sambúðarfólk og kvað sambúð þeirra hafa varað lengur en tvö ár.

Varnaraðili heldur því fram að ekki hafi verið um sambúð aðila í lagalegum skilningi að ræða svo sem að framan greinir heldur hafi verið með þeim viðskiptasamband. Hann hafi öðru hvoru gist að A og raunar deilt sæng með sóknaraðila. Sú skýring hans að samband þeirra sóknaraðila hafi verið annars eðlis en gengur og gerist með fólki sem deilir heimili þykir fráleit í ljósi þess sem fram kemur í framburði vitna sem rakinn er hér að framan.

Þykir sýnt fram á það hér að aðilar máls þessa hafi búið saman samfleytt í að minnsta kosti 2 ár og þar með er skilyrði 100. gr. sem lýtur að sambúð aðila uppfyllt og því verður krafa sóknaraðila tekin til greina. Ekki þykja þeir annmarkar á kröfugerð sóknaraðila að leiði til þess að kröfu hennar verði hafnað.

Samkvæmt framansögðu verður krafa sóknaraðila um opinber skipti til fjárslita á búi aðila tekin til greina.

Allan V. Magnússon héraðsdómari kvað upp þennan úrskurð.

ÚRSKURÐARORÐ

Opinber skipti til fjárslita á búi sóknaraðila, K og varnaraðila, M, skulu fara fram.