Ákvörðun Hæstaréttar

1. Samkvæmt 4. mgr. 16. gr. laga nr. 50/2016 um dómstóla standa að ákvörðun þessari hæstaréttardómararnir Sigurður Tómas Magnússon, Björg Thorarensen og Ólafur Börkur Þorvaldsson.

2. Með beiðni 2. desember 2024 leitar Búsæld ehf. leyfis Hæstaréttar, á grundvelli 1. mgr. 175. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, til að áfrýja beint til réttarins í formi meðalgöngu dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 18. nóvember sama ár í máli nr. E-4202/2024: Innnes ehf. gegn Samkeppniseftirlitinu. Gagnaðili Samkeppniseftirlitið gerir ekki athugasemd við kröfu leyfisbeiðanda um meðalgönguaðild fyrir Hæstarétti. Gagnaðili Innnes ehf. telur óhugsandi að leyfisbeiðandi hafi beina og lögvarða hagsmuni af áfrýjun málsins.

3. Ágreiningur málsins varðar kröfu gagnaðila Innness ehf. 8. júlí 2024 um að gagnaðili Samkeppniseftirlitið grípi inn í háttsemi framleiðendafélaga samkvæmt 5. gr. búvörulaga nr. 99/1993 en því hafnaði gagnaðili Samkeppniseftirlitið með ákvörðun 26. sama mánaðar. Kröfunni var synjað með vísan til þess að ekki væri á valdsviði Samkeppniseftirlitsins að grípa til íhlutunar gagnvart háttsemi framleiðendafélaga vegna undanþáguheimilda frá samkeppnislögum sem settar hefðu verið í 71. gr. A búvörulaga með lögum nr. 30/2024. Gagnaðili Innnes ehf. byggði á því að samþykkt laga nr. 30/2024 hafi verið í andstöðu við ákvæði 44. og 65. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944.

4. Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur var ákvörðun gagnaðila Samkeppniseftirlitsins felld úr gildi. Héraðsdómur taldi að breyting á búvörulögum sem samþykkt var á Alþingi 21. mars 2024 og gefin út sem lög nr. 30/2024 hafi ekki verið gerð á stjórnskipulegan hátt þar sem hún stríddi gegn stjórnarskránni og hefði af þeim sökum ekki lagagildi. Þar leit héraðsdómur til þeirra gagngeru breytinga sem gerðar hefðu verið á frumvarpi því sem varð að lögum nr. 30/2024 við meðferð þess á Alþingi. Þannig hefði frumvarp sem upphaflega var útbýtt aðeins fengið eina umræðu. Eftir það hefði öðru eðlisólíku frumvarpi, með breytingum gerðum í þingnefnd, verið útbýtt og það rætt við tvær umræður. Í raun hefði það frumvarp sem varð að lögum nr. 30/2024 því verið samþykkt eftir aðeins tvær umræður á Alþingi, í stað þess að það væri rætt við þrjár umræður eins og áskilið væri í 44. gr. stjórnarskrárinnar.

5. Leyfisbeiðandi byggir á því að einboðið sé að málið geti haft fordæmisgildi, almenna þýðingu fyrir beitingu réttarreglna eða samfélagslega þýðingu. Niðurstaða málsins hafi ekki eingöngu þýðingu fyrir stjórnskipulegt gildi laga nr. 30/2024 og lögskipti í skjóli þeirra, heldur jafnframt þýðingu í víðara samhengi, þar á meðal um kröfu til lagasetningar og það svigrúm sem löggjafinn njóti í því tilliti meðal annars að virtum fyrirmælum 44. gr. stjórnarskrárinnar. Niðurstaða málsins geti haft þýðingu fyrir stjórnskipulegt gildi annarra laga þar sem lagafrumvörp hafi tekið breytingum við þinglega meðferð. Auk þess geti niðurstaðan haft fordæmisgildi um heimildir dómstóla til endurskoðunar á starfsháttum Alþingis með þeim hætti sem hér reyni á.

6. Um heimild til meðalgöngu vísar leyfisbeiðandi til þess að hann hafi verið stærsti hluthafi félagsins Kjarnafæði Norðlenska ehf., sem sé framleiðendafélag í skilningi 5. gr. búvörulaga, sbr. lög nr. 30/2024. Það félag hafi verið selt Kaupfélagi Skagfirðinga svf. með kaupsamningi 19. september 2024. Standi hinn áfrýjaði dómur óhaggaður geti það, án neinnar viðurkenningar leyfisbeiðanda þar um, haft beina þýðingu gagnvart lögskiptunum þar með talið í formi íhlutunar Samkeppniseftirlitsins. Ekki þurfi því að fjölyrða um verulega fjárhagslega hagsmuni leyfisbeiðanda og hagaðila hans. Verði áfrýjunarleyfi veitt muni hann krefjast þess að sér verði heimiluð meðalganga og að Samkeppniseftirlitið verði sýknað af kröfum Innness ehf. sem er í samræmi við kröfur Samkeppniseftirlitsins í héraði.

7. Í 1. mgr. 175. gr. laga nr. 91/1991 eru tæmandi taldar heimildir til að áfrýja dómi héraðsdóms beint til Hæstaréttar. Af ákvæðinu verður ekki leidd heimild þriðja manns sem ekki var aðili að máli í héraði til að óska eftir leyfi Hæstaréttar til áfrýjunar héraðsdóms og þá verður heimild til að veita slíkt leyfi ekki fundin stoð í öðrum ákvæðum laganna. Beiðni um áfrýjunarleyfi er því hafnað.

8. Til þess er þó að líta að með ákvörðun Hæstaréttar í máli nr. 2024-151 var gagnaðila Samkeppniseftirlitinu veitt heimild til að áfrýja umræddum héraðsdómi beint til Hæstaréttar. Ekki er loku fyrir það skotið að heimild kunni að standa til aukameðalgöngu leyfisbeiðanda í því máli fyrir réttinum á grundvelli meðalgöngustefnu til réttarins. Ákvörðun um hvort slík meðalganga verði heimiluð verður tekin af dómurum málsins undir rekstri þess.