Mánudaginn 10. maí 2010.
Nr. 287/2010.	Sérstakur saksóknari (Ólafur Þór Hauksson sérstakur saksóknari) gegn X (Hörður Felix Harðarson hrl.)

Kærumál. Gæsluvarðhald. A. liður 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008. Sératkvæði.

Úrskurður héraðsdóms um að X skyldi gert að sæta gæsluvarðhaldi, á grundvelli a. liðar 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, var staðfestur.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson, Hjördís Hákonardóttir og Jón Steinar Gunnlaugsson.

Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 7. maí 2010, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum sama dag. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 7. maí 2010, þar sem varnaraðila var gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til þriðjudagsins 18. maí 2010 klukkan 16 og sæta einangrun meðan á gæsluvarðhaldi stendur. Kæruheimild er í l. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði ómerktur, en til vara að hann verði felldur úr gildi. Til þrautavara er þess krafist að varnaraðili verði einungis úrskurðaður í farbann, en að því frágengnu að gæsluvarðhaldi verði markaður skemmri tími. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar.

Varnaraðili reisir aðalkröfu sína á því að ekki hafi verið gætt ákvæða lokamálsliða 2. mgr. 104. gr. og 1. mgr. 105. gr. laga nr. 88/2008 við meðferð málsins. Samkvæmt endurriti úr þingbók héraðsdóms við fyrirtöku málsins var kærða kynnt krafa sóknaraðila um gæsluvarðhald og hún lögð fram. Rannsóknargögn málsins lágu einnig frammi. Var varnaraðila gefinn kostur á að láta í ljós afstöðu til kröfunnar. Ekki verður séð að við fyrirtöku málsins hafi af hálfu varnaraðila verið gerðar athugasemdir við meðferð þess. Verður því ekki fallist á aðalkröfu varnaraðila.

Samkvæmt gögnum málsins er varnaraðili undir rökstuddum grun um að hafa framið fjölmörg brot er fangelsisrefsing liggur við. Eru þessi ætluðu brot rakin í hinum kærða úrskurði en þau eiga að hafa verið framin á nokkrum árum og til loka árs 2008. Sóknaraðila bárust erindi og kærur vegna þeirra frá Fjármálaeftirlitinu á tímabilinu frá 13. mars 2009 til 22. mars 2010. Þrátt fyrir að langt sé um liðið frá því að hin ætluðu brot eiga að hafa verið framin verður að líta til þess að þau lúta að verulegum fjárhæðum, varða flókin fjárviðskipti og margir eiga að hafa komið að málum, eftir atvikum með skipulögðum hætti. Þá er hvorki ljóst hversu meintur ávinningur af ætluðum brotum sé mikill né hvert hann á að hafa runnið. Varnaraðili hefur neitað sök og er framburður hans að ýmsu leyti ekki í samræmi við framburð annarra sem þegar hafa gefið skýrslur við rannsókn málsins. Kemur fram hjá sóknaraðila að taka þurfi frekari skýrslur af vitnum eða sakborningum. Samkvæmt framanrituðu verður fallist á með sóknaraðila að atvik séu með þeim hætti að ætla megi að varnaraðili muni torvelda rannsókn málsins sæti hann ekki gæsluvarðhaldi. Að þessu virtu verður hinn kærði úrskurður staðfestur.

Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

                                                                           

Sératkvæði

Jóns Steinars Gunnlaugssonar

        Ég er sammála forsendum og niðurstöðu meirihluta dómara um að ekki séu efni til að fallast á kröfu varnaraðila um ómerkingu hins kærða úrskurðar og rökstuðning fyrir henni.

       Sóknaraðili styður kröfu sína fyrir Hæstarétti eingöngu við a. lið 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Af hálfu varnaraðila er því mótmælt að skilyrðum lagaákvæðisins sé fullnægt.

        Ég tel að fallast beri á með sóknaraðila að fram sé kominn rökstuddur grunur um að varnaraðili hafi gerst sekur um háttsemi sem fangelsisrefsing er lögð við, svo sem tilskilið er í 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008. Kemur þá til athugunar hvort „ætla megi að sakborningur muni torvelda rannsókn málsins, svo sem með því að afmá merki eftir brot, skjóta undan munum ellegar hafa áhrif á samseka eða vitni,“ eins og þetta er orðað í a. lið 1. mgr. Hefur varnaraðili mótmælt því að hann hafi vilja til að spilla fyrir rannsókn málsins.

        Þegar metið er hvort framangreindum skilyrðum gæsluvarðhalds sé fullnægt, er óhjákvæmilegt að hafa í huga að ætluð brot varnaraðila, sem rannsókn sérstaks saksóknara beinist að, eru talin hafa verið framin á árunum 2005 til 2008. Á þeim tíma, sem liðinn er síðan, hefur þráfaldlega verið fjallað um hin ætluðu brot á opinberum vettvangi og fyrir hefur legið að þau kynnu að koma til opinberrar rannsóknar. Þá hefur varnaraðili á þessu tímabili verið yfirheyrður hjá lögreglu sem sakborningur að því er nokkur þeirra varðar. Í málsgögnum kemur fram að sérstakur saksóknari hafi aflað skjala hjá A við rannsóknina og að auki framkvæmt húsleit á heimili varnaraðila og vinnustað í þágu rannsóknar sinnar. Einnig liggur fyrir að varnaraðili hefur ekki lengur aðgang að gögnum sem voru í vörslum A í október 2008, þegar fjármálaeftirlitið tók bankann yfir. Samkvæmt þessu eru ekki efni til að ætla að varnaraðili geti torveldað rannsóknina með því að koma skjallegum sönnunargögnum undan.

        Varnaraðili mótmælir því að hætta sé á hann muni reyna að hafa áhrif á aðra grunaða og vitni gangi hann laus. Bendir hann meðal annars á að hann hafi haft næg tækifæri til þess á þeim tíma sem liðinn er frá ætluðum brotum og ekki fái staðist að svipta megi hann frelsi sínu nú af slíku tilefni.

        Samkvæmt a. lið 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 er ekki heimilt að fallast á kröfu sóknaraðila nema ætla megi að varnaraðili „muni“ torvelda rannsókn málsins. Sóknaraðili rökstuddi ekki sérstaklega við meðferð málsins í héraði á hverju hann byggði ætlan sína um þetta. Hann hefur ekki bætt úr þessu fyrir Hæstarétti. Í forsendum hins kærða úrskurðar segir að ætla megi að varnaraðili „geti“ torveldað rannsókn málsins. Þessi forsenda er efnislega frábrugðin því sem texti laganna áskilur auk þess sem hún er með öllu órökstudd. Ég tel þennan annmarka á úrskurðinum samt ekki þess háttar að valda eigi ómerkingu hans heldur tel að málið liggi þannig fyrir Hæstarétti að leggja beri dóm á það.

        Ég geri ekki ágreining við meirihluta dómara um að gögn málsins bendi til þess að mál þetta sé ekki fullrannsakað. Þetta getur hins vegar ekki að mínum dómi verið röksemd fyrir því að úrskurða megi varnaraðila í gæsluvarðhald í þágu rannsóknarhagsmuna. Þar koma einfaldlega til athugunar skilyrði framangreinds lagaákvæðis og úrlausn um hvort málsatvik heimili beitingu þess.

        Í 3. mgr. 67. gr. stjórnarskrárinnar eru gerðar strangar kröfur til þess að hneppa megi í gæsluvarðhald menn sem grunaðir eru um refsiverða háttsemi. Ég tel með vísan til þess sem að framan greinir að sóknaraðili hafi ekki sýnt fram á að skilyrði séu til að varnaraðili verði látinn sæta gæsluvarðhaldi á grundvelli a. liðar 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008. Beri því að fella hinn kærða úrskurð úr gildi.

                                                                 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 7. maí 2010.

Embætti sérstaks saksóknara hefur krafist þess með vísan til  a­. og b. liðar 1. mgr. 95. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008 að X, kt. [...], verði með úrskurði gert að sæta gæsluvarðhaldi í allt að 12 daga, eða allt til þriðjudagsins 18. maí næstkomandi kl. 16:00. Þess er jafnframt krafist að X verði látinn vera í einrúmi á meðan á gæsluvarðhaldi stendur skv. b. lið 1. mgr. 99. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008.

Í greinargerð sérstaks saksóknara kemur fram að embætti hans hafi til rannsóknar mál er varða ætluð refsiverð brot í tengslum við starfsemi A og B, sem hér greinir:

I. Grunur um markaðsmisnotkun með hlutabréf í A.

Þann 1. október 2009 hafi embætti sérstaks saksóknara borist kæra frá Fjármálaeftirlitinu (hér eftir FME) sem varði grun um refsiverða háttsemi fyrrverandi stjórnenda og starfsmanna A en um sé að ræða meinta markaðsmisnotkun með hlutabréf í A á tímabilinu júní 2005 til október 2008. Jafnframt hafi rannsóknarnefnd Alþingis tilkynnt um meinta markaðsmisnotkun A til ríkissaksóknara, eins og komi fram í skýrslu nefndarinnar.

Málsatvik séu þau að frá árinu 2000 hafi A verið með hlutabréf útgefin af bankanum skráð á skipulegan verðbréfamarkað á Íslandi og síðar í Svíþjóð.  Á árunum 2005 til 2008 hafi bankinn keypt umtalsvert af hlutabréfum útgefnum af bankanum eða um 217 milljónir hluta nettó á tímabilinu, sem sé um 29% af útgefnu hlutafé bankans miðað við útgefið hlutafé bankans þann 30. júní 2008.  Um hafi verið að ræða kaup bankans bæði í kauphöllinni á Íslandi og í Svíþjóð. Umfang þessara viðskipta bankans hafi verið stór hluti af veltu hlutabréfanna í kauphöllunum í marga mánuði á tímabilinu sem um ræðir. Sem dæmi megi nefna að frá júní til október 2008 námu nettó kaup bankans, sem hlutfall af heildarkaupum í íslensku kauphöllinni, á bilinu 60-75% á mánuði.

Sérstakur saksóknari telji rökstuddan grun um að yfirstjórnendur, ákveðnir starfsmenn eigin viðskipta og miðlunar bankans hafi stundað þessi viðskipti fyrir hönd bankans með kerfisbundnum og skipulegum hætti yfir langt tímabil í þeim  tilgangi að hafa áhrif eða reyna að hafa áhrif á verð hlutabréfanna á mörkuðum. Talið er að hin umfangsmiklu kaup á hlutabréfum útgefnum af bankanum hafi leitt til þess að röng mynd var gefin af eftirspurn, veltu og verði hlutabréfanna. Háttsemin hafi einnig haft slæm áhrif á heildarvirkni verðbréfamarkaðarins á Íslandi, þar sem telja megi að markaðurinn hafi gefið ranga mynd af eftirspurn, gengi og veltu hlutabréfa í A á áðurnefndu tímabili, en A hafi verið verðmætasta félagið á Íslandi á þessu tímabili og langstærsti einstaki hluti af úrvalsvísitölu kauphallarinnar.

Samkvæmt lögum megi hlutafélög og fjármálafyrirtæki ekki eiga eða taka að veði meira en 10% af nafnverði innborgaðs hlutafjár fyrirtækisins, sbr. 55. gr. hlutafélagalaga nr. 2/1995 og 29. gr. laga um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002.  Í ljósi hinna umfangsmiklu kaupa á eigin bréfum, hafi safnast upp eigin bréf hjá A umfram lögbundin 10 % á tímabili, en samkvæmt gögnum málsins hafi eigin bréf bankans í byrjun janúar árið 2008 verið um 42% af heildareignasafni eigin viðskipta í verðbréfum. Þann 8. október 2008, daginn áður en FME tók yfir rekstur bankans, hafi eigin bréf bankans verið komin upp í 92% af heildarverðbréfasafni eigin viðskipta.

Uppsöfnuð eigin bréf hafi því næst verið seld af eigin viðskiptum bankans í gegnum verðbréfamiðlun bankans, oft á tíðum í stórum utanþingsviðskiptum  til viðskiptavina bankans og hafi hlutafjárkaupin í mörgum tilvikum verið fjármögnuð af bankanum sjálfum með lánveitingum. Brot vegna sölu bankans á eigin bréfum til ákveðinna viðskiptavina og umræddra  lánveitinga séu  þegar til rannsóknar hjá embættinu, en talið sé að sú háttsemi geti varðað við ákvæði auðgunarbrotakafla hegningarlaga nr. 19/1940, helst 249. gr. laganna. Samhliða rannsókn á meintri markaðsmisnotkun sé áfram unnið að rannsókn þeirra mála, sbr. kafla II til IV í greinargerð með kröfunni.

Framangreind háttsemi hafi leitt til veruleg fjártjóns fyrir bankann, bæði vegna taps bankans á stöðu eigin viðskipta í hlutabréfum A og vegna tapaðra útlána sem veitt voru kaupendum umræddra hlutabréfa, en lánin hafi yfirleitt einungis verið tryggð með veði í bréfunum.

Sérstakur saksóknari telji liggja fyrir rökstuddan grun um að tilgangur með framangreindum viðskiptum yfirstjórnenda, starfsmanna eigin viðskipta og verðbréfamiðlunar hafi verið sá að gefa framboð, eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega eða misvísandi til kynna og tryggja óeðlilegt verð eða búa til verð á hlutabréfum A á hinum skipulega verðbréfamarkaði. Í slíkri háttsemi felist markaðsmisnotkun sem sé refsiverð skv. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007. Fangelsisrefsing liggi við brotum þessum. Meint brot varði gríðarlega fjárhagslega hagsmuni og verulega hagsmuni fjölda þeirra sem fjárfestu í bankanum á því tímabili þegar hin meinta markaðsmisnotkun fór fram. Hafi þar verið um að ræða fjárfesta um heim allan sem keyptu hlutabréf í A á verði undir meintum áhrifum verðmyndunar sem eigi rætur að rekja til hinnar meintu markaðsmisnotkunar. Einnig sé vert að horfa til hagsmuna þeirra sem lánuðu bankanum fjármuni til starfseminnar þar sem horft hafi verið til hlutabréfaverðs til marks um afkomu bankans við ákvarðanir um að lána bankanum fé. Af því megi draga þá ályktun að um meiriháttar einka- og og almannahagsmuni sé að ræða.

Samkvæmt gögnum málsins hafi kærði, sem forstjóri, komið beint að kaupum eigin viðskipta bankans frá árinu 2007 með því að ákvarða viðskiptaheimildir sviðsins mánaðarlega, m.a. hafi hann ítrekað veitt aukna heimild frá miðju ári 2007 til að auka kaup á hlutabréfum í bankanum. Kærði hafi, ásamt öðrum lykilstarfsmönnum, haft aðgang að dagsskýrslum eigin viðskipta á innri vef bankans.  Sömuleiðis sýni tölvupóstar að kærði hafi fylgst náið með viðskiptum eigin viðskipta, þar með talið kaupum á eigin bréfum bankans, á tímabili þegar mikill söluþrýstingur var á markaði með bréfin. Þannig hafi líka komið fram upplýsingar um að hann hafi hvatt eigin viðskipti til að kaupa mikið að bréfum í bankanum. Áréttað sé að fyrir liggi rökstuddur grunur um að kærði hafi tekið ákvarðanir sem lutu að því að selja þessi keyptu eigin bréf aftur til útvalinna viðskiptavina með lánafyrirgreiðslu frá bankanum, sem hafi einungis verið tryggðar með veði í bréfunum.

II.                       Kaup C, D og E á hlutabréfum í A

Á tímabilinu 2. júní til 13. ágúst 2009 hafi borist þrjú erindi til embættis sérstaks saksóknara frá FME, þar sem þremur sambærilegum málum sé vísað til embættisins sem öll varði rannsókn á sölu og fjármögnun hlutabréfa A. Embætti sérstaks saksóknari hafi þegar hafið rannsókn á sakarefnunum.

Þessar þrjár kærur séu eftirfarandi:

1.                       Dagsett 2. júní 2009 um rannsókn á sölu og fjármögnun hlutabréfa A til C;

2.                       Dagsett 11. júní 2009 um rannsókn á sölu og fjármögnun hlutabréfa A til D;

3.                       Dagsett 13. ágúst 2009 um rannsókn á sölu og fjármögnun hlutabréfa A til E.

Grunur sé um annars vegar um umboðssvik við lánveitingar A en hins vegar markaðsmisnotkun A þar sem umrædd viðskipti kunni að vera hluti af umfangsmikilli og skipulagðri markaðsmisnotkun yfir lengra tímabil.

Sérstakur saksóknari telji ljóst að fjölmargar innri reglur bankans hafi verið brotnar við lánveitingarnar. Þá sé rökstuddur grunur um að tilteknum stjórnendum bankans hafi verið ljóst að umræddar lánveitingar væru í andstöðu við hagsmuni A þar sem sum lánin hafi verið veitt án formlegra lánasamninga og með ófullnægjandi tryggingum, til eignalausra félaga eða einstaklinga sem skráð voru erlendis. Þá hafi stjórnendum bankans verið ljóst að um mjög mikla tjónsáhættu væri að ræða í viðskiptunum og áhættan af þeim hafi öll verið lögð á bankann. Kærði hafi setið í öllum lánanefndum A.

III.                     Lán A til félaganna F, G, H og I, samtals að fjárhæð 260.000.000 EUR vegna kaupa félaganna Í, og J á skuldabréfum  tengdum skuldatryggingarálagi A (hér eftir nefnt CLN, e credit linked notes) og lánveitingar A, samtals að fjárhæð 250.000.000 EUR til síðastnefndu tveggja félaganna til að mæta veðköllum frá K  vegna kaupanna.

Þrjár kærur hafi borist sérstökum saksóknara frá FME, þar sem vísað sé til embættisins þremur sambærilegum málum sem öll varði lánveitingar til viðskiptamanna vegna fjárfestinga í afleiðusamningum (skuldabréfum) tengdum skuldatryggingarálagi A.  Embætti sérstaks saksóknara hafi þegar hafið rannsókn á sakarefnunum.

1.  Kæra FME dagsett 15. júlí 2009, sem varði rannsókn á lánveitingum A til félaganna F (hér eftir F), G og H (hér eftir H) vegna viðskipta félagsins Í (hér eftir Í) með CLN. Félögin hafi verið í eigu L, M og N og O, en allir hafi þessir eigendur verið stórir viðskiptavinir B. Í hafi síðan verið í eigu hinna félaganna þriggja.

2.  Kæra, dagsett 15. júlí 2009, sem varði rannsókn á lánveitingum A til I í tengslum við viðskipti J með CLN en bæði þessi félög séu í eigu Ó, eins af stærstu hluthöfum A.

3.  Kæra FME dagsett 13. apríl 2009, sem tengist fyrrnefndri rannsókn á kaupum P á hlutabréfum í A með þeim hætti að í fyrstu virðist hafi verið rætt um að Q tæki þátt í sams konar CLN viðskiptum og Í og J. Ekkert hafi þó orðið af þeim viðskiptum annað en lánveiting til félagsins R í eigu Q að fjárhæð 50.000.000 USD.

Sérstakur saksóknari telji að umræddar lánveitingar hafi falið í sér mjög mikla fjártjónshættu fyrir A. Gríðarlega háar fjárhæðir hafi verið lánaðar eignalausum félögum til afar áhættusamra viðskipta og hagsmunum hluthafa og kröfuhafa með því stefnt í stórfellda hættu. Síðustu lánveitingarnar hafi átt sér stað eftir gildistöku neyðarlaganna og veitingu Seðlabanka Íslands á 500.000.000 EUR neyðarláni til A.

Þar sem K hafi upplýst að ekkert fáist endurgreitt til Í og J vegna CLN viðskiptanna sé ljóst að tjón A sé a.m.k. 510.000.000 EUR auk vaxta og kostnaðar.

Rannsókn embættis sérstaks saksóknara beinist meðal annars að því hverjir tóku ákvörðun um framangreind CLN-viðskipti og lánveitingar vegna þeirra, hvernig var staðið að lánveitingum vegna þeirra, hvernig veðköllum var mætt af hálfu A vegna viðskiptanna og loks hvernig staðið var að ákvörðunum af hálfu framangreindra félaga sem virðist hafa verið óvirkir milliliðir í viðskiptunum milli A og K.

Undir rannsókn málsins hafi komið fram upplýsingar um að æðstu stjórnendur A, þeir S stjórnarformaður, X forstjóri, og T forstjóri B hafi tekið ákvarðanir um umræddar lánveitingar og viðskipti.

Rannsóknin beinist að því hvort umrædd háttsemi feli í sér umboðssvik,  önnur auðgunarbrot og mögulega aðra refsiverða háttsemi.

IV.                     Lán og aðrar fjármagnsfærslur A til félaganna U og Ú, kaup þessara félaga á skuldabréfum útgefnum af A á árinu 2008 og skjalagerð vegna þessara viðskipta.

Embætti sérstaks saksóknara hafi borist upplýsingar og gögn frá skilanefnd A sem lúti að grun um refsiverða háttsemi í tengslum við lánveitingar A til félagsins Ú sem skráð sé á Bresku Jómfrúareyjum og um fjármagnsfærslur til félagsins U sem muni vera í eigu O. Jafnframt hafi FME vísað rannsókn málsins til embættisins.

Talið sé að hin meinta refsiverða háttsemi hafi verið framin í tengslum við lánveitingu A til Ú (hér eftir Ú) að fjárhæð 171.000.000 EUR til kaupa á skuldabréfum útgefnum af A en lánveitingin hafi farið fram með peningamarkaðsláni 6. október 2008 án þess að hún væri borin undir lánanefndir bankans. Skuldabréf útgefin af A hafi orðið nær verðlaus eftir yfirtöku FME á stjórn bankans 9. október 2008. Þar sem Ú hafi ekki átt aðrar eignir og engar ábyrgðir eða tryggingar verið veittar fyrir láninu sé tap A mikið.

Samkvæmt gögnum sem embætti sérstaks saksóknara hafi undir höndum hafi Ú keypt umrædd skuldabréf með framvirkum samningum af B, en einnig af U og starfsmönnum B beint eða fyrir milligöngu B. Þá bendi fyrirliggjandi gögn til þess að skuldabréfin hafi verið keypt af Ú á mun hærra verði en markaðsverði á þeim tíma sem viðskiptin fóru fram. Athygli veki að viðskipti með skuldabréf í sama skuldabréfaflokki á sama degi fari fram á mismunandi verði.

Fyrirliggjandi gögn bendi sterklega til þess að skjöl vegna þessara viðskipta hafi verið útbúin og undirrituð í nóvember og desember 2008, eftir fall A og eftir að viðskiptin eigi að hafa átt sér stað samkvæmt dagsetningum skjalanna. Skjölin hafi verið undirrituð m.a. af fyrrverandi forstjóra bankans, kærða X, og starfsmönnum B. Þá virðist V, fyrrverandi framkvæmdastjóri fjármála- og rekstrarsviðs A og þá skilanefndarmaður A, hafa haft milligöngu um frágang skjalanna. Skjölin virðist vera fölsuð bæði hvað varðar efni og dagsetningar.

Fyrirliggjandi skjöl virðist t.d. ósamrýmanleg varðandi eignarhald á Ú en samkvæmt undirritaðri peningaþvættisathugun á kaupdegi skuldabréfanna, 6. október 2008, hafi félagið W, sem sé skráð á Bresku Jómfrúareyjum, verið eigandi Ú.  Samkvæmt skjölum sem síðar hafi komið fram sé A talinn eigandi Ú.

Þá rannsaki embætti sérstaks saksóknara fjölda ábyrgða sem A veitti B á árinu 2008 vegna viðskipta ýmissa stórra viðskiptavina B, þar á meðal vegna skulda félagsins U. Jafnframt sé verið að rannsaka óvenjulega fjármagnsflutninga frá A inn á reikninga U hjá B 30. júní 2008 að fjárhæð um 3 milljarða kr. og 3. október 2008 að fjárhæð um 10 milljarða kr. og jafnframt ráðstöfun þess fjár. Þessir fjármagnsflutningar virðist hafa farið fram án þess að lánasamningar væru gerðir.

Rannsókn embættis sérstaks saksóknara hafi styrkt grun um aðild kærða að umboðssvikum eða eftir atvikum öðrum auðgunarbrotum samkvæmt XXVI. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940 svo og skjalafalsi og öðrum skjalabrotum samkvæmt XVII. kafla laganna.

V.                       Kaup P á hlutabréfum í A.

Embætti sérstaks saksóknara hafi borist 13. mars 2009 erindi Fjármálaeftirlitsins, dagsett sama dag, þar sem vísað hafi verið til embættisins máli vegna gruns um refsiverða háttsemi stjórnenda A, í tengslum við kaup P á hlutabréfum í A.

Samkvæmt gögnum málsins hafi A veitt tveimur félögum skráðum á Tortola (á Bresku Jómfrúareyjum) háar lánafyrirgreiðslur án nokkurra trygginga, annars vegar til félagsins Y, í eigu Ó, að fjárhæð 12.863.497.675 kr. og hins vegar R í eigu Q, að fjárhæð 50.000.000 USD. Þessi lán séu í vanskilum og ekki líkur á að kröfurnar innheimtist þar sem þessi félög séu eignalaus eftir því sem best sé vitað. Verulegar líkur standi til þess að  bankinn hafi orðið fyrir umfangsmiklu tjóni í formi tapaðra útlána.  Lán til félags Q sem tryggt hafi verið með sjálfskuldarábyrgð hans hafi hins vegar verið gert upp með umbreytingu á dollaraláni R yfir í íslenskar krónur á yfirgengi.

Sérstakur saksóknari hafi rökstuddan grun um að kærði hafi átt ríkan þátt í framangreindri háttsemi og hafi með athöfnum sínum brotið gegn ákvæðum auðgunarbrotakafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Fangelsisrefsing liggi við brotum þessum.

Sérstakur saksóknari telji jafnframt liggja fyrir rökstuddan grun um að tilgangurinn með framangreindum viðskiptum og tilkynningu um þau hafi verið sá að hafa með ólögmætum hætti áhrif á verðmyndun hlutabréfa í A á skipulegum verðbréfamarkaði. Slík háttsemi gæti talist markaðsmisnotkun sem er refsiverð skv. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007.

IV. Samantekt

Að lokum kemur fram í greinargerð sérstaks saksóknara að rökstuddur grunur sé um að í framangreindri háttsemi felist brot gegn ýmsum ákvæðum auðgunarbrotakafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940, einkum umboðssvik og skjalabrot, brot gegn 117. gr., sbr. 146. gr., laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007 og eftir atvikum ákvæðum hlutafélagalaga. Fangelsisrefsing liggi við brotum þessum.

Með vísan til þess sem rakið hafi verið telji sérstakur saksóknari að fyrir liggi rökstuddur grunur um mjög stórfelld auðgunarbrot sem hafi valdið A gríðarlegu fjártjóni. Jafnframt liggi fyrir grunur um stórfellda markaðsmisnotkun en þau brot, ásamt innherjasvikum, séu talin ein alvarlegustu brot gegn verðbréfaviðskiptalöggjöfinni. Meint markaðsmisnotkun, sem hér sé til rannsóknar, sé mjög umfangsmikil, kerfisbundin og skipulögð. Mál af þessari stærðargráðu eigi sér ekki hliðstæðu í rannsóknum sakamála hér á landi og þótt víðar væri leitað, hvað fjárhagslega hagsmuni varðar. A hafi verið stærst fjármálafyrirtækja hér á landi og hluthafar, kröfuhafar bankans, ríkissjóður og samfélagið í heild hafi orðið fyrir miklu tjóni vegna falls bankans. Ætla verði að það tjón hafi orðið mun meira en ella vegna hinna meintu brota. Verulegir hagsmunir standi til þess að umrædd brot verði rannsökuð og upplýst vegna afdrifaríkra afleiðinga af háttseminni.

Rannsókn er varði meinta markaðsmisnotkun sé á frumstigi. Rannsóknarefni sé flókið og yfirgripsmikið og spanni mörg ár. Rannsókn annarra framangreindra mála sé framhaldið. Kærði hafi verið forstjóri A frá árinu 2003 fram að falli A í október 2008. Meint brot sem til rannsóknar eru séu talin hafa verið framin á þeim tíma. Kærði hafi setið í öllum lánanefndum A. Grunur leiki á að hann hafi átt veigamikla aðild að þeirri refsiverðu háttsemi sem sé til rannsóknar. Verði að telja að fyrir liggi rökstuddur grunur um stórfelld og kerfisbundin efnahagsbrot kærða þegar hann starfaði sem forstjóri A og eftir að hann lét af störfum.

Á næstu dögum verði teknar skýrslur af öðrum sakborningum og vitnum vegna framangreindra mála. Fyrir liggi áætlun um yfirheyrslur yfir allt að 20 einstaklingum. Talið sé nauðsynlegt að kærði sæti gæsluvarðhaldi þann tíma sem fyrirhugaðar yfirheyrslur standi yfir. Með því verði komið í veg fyrir að hann torveldi rannsókn með því að hafa áhrif á samseka og/eða vitni í málinu. Krafa um gæsluvarðhald sé því sett fram í þágu rannsóknarhagsmuna.

Nokkur framangreindra sakarefna hafi sætt rannsókn um nokkurt skeið og séu kunn, m.a. eftir útgáfu skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis. Rannsókn á meintri markaðsmisnotkun sé hins vegar á frumstigi og næstu daga muni gögn og upplýsingar, sem ekki hafi komið fram áður, verða borin undir vitni og aðra sakborninga í skýrslutökum. Í ljósi rannsóknarhagsmuna verði að telja mikilvægt að fá fram sjálfstæðan framburð vitna og annarra sakborninga án þess að kærði geti þar haft áhrif á. Um sé að ræða stórfelld og alvarleg brot og verulegir rannsóknarhagsmunir standi til þess að rannsókn verði ekki spillt. Í öllum tilvikum hafi kærði tengsl við aðra sakborninga og vitni sem fyrrverandi yfirmaður þeirra og forstjóri A. Í sumum tilvikum séu aðrir sakborningar og vitni ennþá í samstarfi við hann, m.a. í tengslum við félag í hans eigu, Ý. Verði að telja þá fjárhagslega tengda honum gegnum félagið. Sú aðstaða þyki auka líkur á að kærði muni torvelda rannsókn málsins með því að hafa áhrif á samseka eða vitni.

Til viðbótar við framangreint sé talið nauðsynlegt að kærði sæti gæsluvarðhaldi, þannig að honum sé fyrirmunað að koma undan gögnum sem sönnunargildi hafa í málinu og hafa ekki enn verið haldlögð.

Auk þessa verði að horfa til þess að eftir fall A hafi kærði starfað og búið erlendis, ásamt fjölskyldu sinni. Sérstakur saksóknari telji að ætla megi að hann muni reyna að komast úr landi eða leynast ellegar koma sér með öðrum hætti undan málsókn eða fullnustu refsingar. Til þess að tryggja návist kærða, samhliða og/eða eftir framangreindar skýrslutökur af öðrum sakborningum og vitnum í málunum, sé talið nauðsynlegt að hann sæti gæsluvarðhaldi.

Með hliðsjón af öllu framangreindu og til þess að vernda rannsóknarhagsmuni sé þess krafist að kærði sæti gæsluvarðhaldi samkvæmt kröfu og að hann verði látinn vera í einrúmi á meðan á gæsluvarðhaldi stendur.

Um heimild til gæsluvarðhalds er vísað til a. og b. liðar 1. mgr. 95. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008 og til b. liðar 1. mgr. 99. gr.  sömu laga hvað varðar kröfu um einangrun. Verði ekki fallist á kröfu um gæsluvarðhald sé gerð krafa um að sakborningi verði bönnuð brottför af landinu, með vísan til 1. mgr. 100. gr. sömu laga.

Með vísan til þess sem fram kemur í greinargerð sérstaks saksóknara og þess sem rannsóknargögn bera með sér er fallist á að kærði sé undir rökstuddum grun um að hafa framið brot sem geta varðað fangelsisrefsingu. Rannsókn á ætlaðri markaðsmisnotkun er á frumstigi og rannsókn annarra mála í fullum gangi. Ætla má að kærði geti torveldað rannsókn málsins með því að koma undan sönnunargögnum eða hafa áhrif á vitni eða samseka, gangi hann laus. Þótt kærði sé búsettur og starfi erlendis þykir ekki verða ráðið af gögnum málsins að hann muni reyna að komast úr landi og koma sér þannig undan málsókn, sbr. b. lið 1. mgr. 95. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008.  Samkvæmt framansögðu telur dómurinn hins vegar að uppfyllt séu skilyrði a. liðar 1. mgr. 95. gr. laga um meðferð sakamála og er því fallist á kröfu um gæsluvarðhald eins og nánar greinir í úrskurðarorði. Þá er með sömu rökum fallist á að kærði verði látinn vera í einrúmi á meðan á gæsluvarðhaldinu stendur.

Ragnheiður Harðardóttir settur héraðsdómari kvað upp úrskurðinn.

ÚRSKURÐARORÐ:

Kærði, X, skal sæta gæsluvarðhaldi allt til þriðjudagsins 18. maí 2010 kl. 16.

Kærði skal látinn vera í einrúmi á meðan á gæsluvarðhaldi stendur.