Miðvikudaginn 23. apríl 2014.
Nr. 268/2014.	B (Hulda Rós Rúriksdóttir hrl.) gegn A (Guðmundur Kristjánsson hrl.)

 

Kærumál. Lögræði.

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms þar sem B var svipt fjárræði í sex mánuði.

 

Dómur Hæstaréttar

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Viðar Már Matthíasson og Ólafur Börkur Þorvaldsson og Ingveldur Einarsdóttur settur hæstaréttardómari.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 8. apríl 2014 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 15. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Austurlands 4. apríl 2014, þar sem sóknaraðili var svipt fjárræði í sex mánuði. Kæruheimild er í 1. mgr. 16. gr. lögræðislaga nr. 71/1997. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og að kærumálskostnaður verði greiddur úr ríkissjóði.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur um fjárræðissviptingu sóknaraðila og málskostnað.

Samkvæmt 1. mgr. 17. gr. lögræðislaga greiðist þóknun skipaðs verjanda sóknaraðila og skipaðs talsmanns varnaraðila vegna flutnings málsins fyrir Hæstarétti úr ríkissjóði og ákveðst hún að meðtöldum virðisaukaskatti eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur. 

Þóknun skipaðs verjanda sóknaraðila, Huldu Rósar Rúriksdóttur hæstaréttarlögmanns, 125.500 krónur, og þóknun skipaðs talsmanns varnaraðila,  Guðmundar Kristjánssonar hæstaréttarlögmanns, 125.500 krónur, greiðist úr ríkissjóði.

 

Úrskurður Héraðsdóms Austurlands 4. apríl 2014.

Með beiðni, sem barst dóminum 26. mars sl., krafðist sóknaraðili, A , kt, [...], [...], þess að varnaraðili, B, kt. [...], [...], yrði svipt fjárræði með vísan til a- og b-liða 4. gr. lögræðislaga nr. 71/1997. Fyrir þingfestingu málsins barst dóminum breytt krafa sóknaraðila, dags. 31. mars sl., þar sem þess er krafist að varnaraðili verði svipt lögræði, þ.e. bæði sjálfræði og fjárræði, á sama lagagrundvelli og áður greinir. Við munnlegan flutning málsins dró skipaður talsmaður sóknaraðila úr þeirri kröfu þannig að einungis er krafist tímabundinnar lögræðissviptingar, bæði sjálfræðis- og fjárræðissviptingar, til 6 mánaða. Þá er þess krafist að skipuðum talsmanni sóknaraðila verði ákvörðuð þóknun úr ríkissjóði. Um aðild sóknaraðila er vísað til a-liðar 2. mgr. 7. gr. sömu laga, en sóknaraðili er dóttir varnaraðila.

Af hálfu varnaraðila er þess krafist að kröfu sóknaraðila um sjálfræðissviptingu verði vísað frá dómi en ella hafnað og að kröfu um fjárræðissviptingu verði hafnað. Þá er krafist þóknunar til handa skipuðum verjanda varnaraðila úr ríkissjóði.

Málið var þingfest 2. apríl sl. og tekið samdægurs til úrskurðar.

I

Í kröfu sóknaraðila, dags. 31. mars sl., kemur fram að varnaraðili hafi um langt árabil verið í sambúð með C, sem hafi lokið síðast liðið sumar og sé varnaraðili nú einhleyp. Auk sóknaraðila eigi varnaraðili fjögur börn með fyrrverandi sambýlismanni sínum sem talin eru í beiðninni og er tekið fram að þau hafi verið upplýst um kröfuna.

Ástæða kröfu sóknaraðila er í beiðninni sögð alvarlegur andlegur heilsubrestur varnaraðila og fíkniefnaneysla, sem geri hana alls ófæra til að ráða persónulegum högum sínum, sem og fé sínu.

Í beiðninni kemur fram að helstu eignir varnaraðila komi fram í óundirrituðum samningi „vegna fjárskipta við slit á óvígðri sambúð“ milli hennar og nefnds C. Telji sóknaraðili andlegt ástand varnaraðila vera þannig að hún geti engan veginn borið og haft fullnægjandi skynbragð og skilning á efni umrædds samnings og þeim ráðstöfunum öllum sem hann feli í sér.

II

Samkvæmt gögnum sem dómari aflaði frá innanríkisráðuneytinu samþykkti ráðuneytið hinn 15. mars sl. beiðni sóknaraðila um nauðungarvistun varnaraðila á sjúkrahúsi í mest 21 sólarhring frá þeim degi að telja, sbr. 3. mgr. 19. gr. lögræðislaga. Meðal þeirra gagna er læknisvottorð D geðlæknis vegna beiðni um nauðungarvistun, dags. 15. mars sl., sem lá til grundvallar ákvörðun ráðuneytisins. Kemur fram í niðurstöðukafla þess vottorðs að sóknaraðili hafi greinilega átt við vaxandi andleg veikindi að stríða síðasta árið a.m.k. Hegðun hennar og framkoma sé mjög breytt og skýr merki séu um geðrofseinkenni. Óvíst sé af hverjum toga veikindin séu, hugsanlega manískt ástand með geðrofseinkennum eða geðrof vegna fíkniefnaneyslu. Sóknaraðili sé algerlega innsæislaus í þetta ástand sitt og vilji, þegar vottorðið er ritað, ekki þiggja nein ráð eða meðferð.

                Undir rekstri málsins var aflað læknisvottorðs E, sérfræðings í geðlækningum, dags. 26. mars 2014, á geðsviði Landspítala háskólasjúkrahúss (LSH). Vottorðið er ítarlegt og eru þar raktar upplýsingar sem fram kemur að aflað hafi verið frá bæði aðstandendum og varnaraðila sjálfri, m.a. um kannabisneyslu varnaraðila og um atvik sem aðstandendur telji sýna fram á óráðsíu hennar í fjármálum. Kemur fram að þvag-stix sem tekið hafi verið við komu varnaraðila á geðdeildina hafi gefið til kynna að kannabisefna hafi verið neytt á undanförnum vikum og að varnaraðili neiti því ekki að hafa verið að nota slík efni.

                Í vottorðinu kemur m.a. fram að varnaraðili uppfylli greiningarskilmerki fyrir að vera í manísku ástandi með geðrofseinkenni í formi ranghugmynda, mögulega einnig ofheyrna og hugsanatruflana. Kemur fram að það sé mat geðlæknisins að varnaraðili sé haldin alvarlegum geðsjúkdómi, þ.e. geðhvarfasjúkdómi. Í niðurstöðukafla vottorðsins kemur fram að það sé mat geðlæknisins að varnaraðili sé vegna geðsjúkdóms sem hún sé haldin ófær um að ráða fjármálum sínum. Styðji geðlæknirinn framkomna beiðni um að varnaraðili verði svipt lögræði. Standi vonir til þess að meðferð geti slegið á einkenni varnaraðila og því sé rétt að svipting standi eingöngu í 12 mánuði.

                Fyrir dómi staðfesti F geðlæknir framangreint vottorð sitt og svaraði spurningum um efni þess. Kom þar fram að í niðurstöðukafla vottorðsins hafi fallið niður setning þess efnis að varnaraðili sé að mati geðlæknisins ekki aðeins ófær um að ráða fé sínu, heldur einnig persónulegum högum, eins og vottorðið beri að öðru leyti með sér. Kvaðst geðlæknirinn fylgjandi því að fallist yrði á kröfu um lögræðissviptingu, þ.e. bæði sjálfræðis- og lögræðissviptingu, þó þannig að henni yrði markaður tími. Kvaðst geðlæknirinn vilja gera þá breytingu á vottorði sínu að 6 mánaða svipting gæti talist fullnægjandi.

                Þar sem fram kom í skýrslu E fyrir dómi að hún hafi verið fjarverandi frá vinnustað sínum vegna læknismeðferðar síðan 20. mars sl. og því ekki annast sóknaraðila persónulega frá þeim tíma, var F geðlæknir og yfirlæknir á geðsviði LSH einnig kallaður til skýrslugjafar fyrir dómi. Staðfesti hann að hafa komið að umönnun varnaraðila að undanförnu. Kom fram í framburði hans að varnaraðili væri róleg og þægileg í allri samvinnu og að hún virtist sátt á geðdeildinni. Kvað hann það sitt mat að varnaraðili gæti yfirgefið geðdeildina á næstu dögum eða um það leyti sem 21 dags nauðungarvistun renni út. Kvaðst hann hafa kynnt sér vottorð E og taka undir álit hennar um sjúkdómsgreiningu og nauðsyn lyfjameðferðar. Þá kvaðst hann taka undir það að nauðsyn beri til fjárræðissviptingar og að 6 mánaða svipting ætti að nægja, en ekki taka undir það að nauðsyn beri til sjálfræðissviptingar. 

Varnaraðili kom fyrir dóminn og gaf þar skýrslu. Kvaðst hún ekki skilja hvers vegna sóknaraðili hefði uppi þessa kröfu. Kvaðst hún ekki sammála því mati geðlækna að hún væri haldin geðsjúkdómi, en tók þó fram að hún væri ekki læknisfróð og að hún treysti mati F geðlæknis. Þá kvaðst hún ekki kannast við að eiga við fíknivanda að stríða en vék sér undan spurningum um kannabisneyslu að undanförnu. Hún kvaðst ekki kannast við neina óráðsíu í fjármálum en hafa styrkt fjárhagslega tvær dætur sínar sem séu í háskólanámi. Hún hafi lengi verið fjárhagslega vel stæð og geti leyft sér munað eins og þann að kaupa nýja Porsche bifreið á 18,5 milljónir króna, sem er meðal þeirra atvika sem nefnd eru í vottorði E, sem dæmi um hugsanlega óráðsíu.

                Óumdeilt er og stutt gögnum að eignir varnaraðila eru umtalsverðar og hefur verið upplýst að varnaraðili og fyrrverandi sambýlismaður hennar til áratuga, C, séu um þessar mundir að vinna að fjársskiptasamningi sín á milli vegna sambúðarslita, með aðstoð lögmanna. Upplýst var af hálfu varnaraðila fyrir dómi að hún sé þinglýstur eigandi jarðarinnar [...] og að jörðin [...] sé þinglýst sameign hennar og C. Liggur fyrir í málinu óundirritaður fjárskiptasamningur, sem varnaraðili kvaðst fyrir dómi hafa í hyggju að undirrita svo fljótt sem auðið er. Samkvæmt þeim samningi eru sameiginlegar eignir varnaraðila og C jörðin [...] að verðmæti 20 milljónir króna, 2/3 hluti íbúðarhúss og vélageymsla á jörðinni [...], að verðmæti 13 milljónir króna, tvær bifreiðir, önnur að verðmæti 1,5 milljónir króna og hin að verðmæti 18,5 milljónir króna og loks rekstur [...], sem samkvæmt framlögðu verðmati og fylgiskjölum þess er nú metinn á ríflega 83 milljónir króna.  Samkvæmt samningnum er gert ráð fyrir því að jörðin [...] og rekstur [...] komi í hlut C og að hann muni greiða varnaraðila tæpar 35 milljónir króna við fjárskiptin, auk þess sem í hennar hlut komi bifreiðir og fasteignir að verðmæti 33 milljónir króna.

Þá liggja fyrir reikningsyfirlit tveggja bankareikninga varnaraðila sem sýna færslur fyrir árið 2013, frá ársbyrjun og fram til októbermánaðar. Virðast þau yfirlit sýna að varnaraðili hafi látið umtalsverða fjármuni renna til nokkurra af börnum sínum, þar á meðal til sóknaraðila.

III

                Niðurstaða:

                Hér verður fyrst vikið að þeirri kröfu sóknaraðila að varnaraðili verði svipt sjálfræði.

                Samkvæmt 1. mgr. 8. gr. lögræðislaga nr. 71/1997 skal krafa um lögræðissviptingu vera skrifleg og þar skulu koma fram atriði sem talin eru í stafliðum a til i. Samkvæmt c-lið skal í hinni skriflegri kröfu tilgreina hvort krafist er sviptingar sjálfræðis, fjárræðis eða hvors tveggja.

                Eins og rakið var í upphafi var í upphaflegri kröfu sóknaraðila, dags. 25. mars sl., sem barst dóminum 26. s.m., einungis höfð uppi sú krafa að varnaraðili yrði svipt fjárræði sínu, en fyrir þingfestingu málsins barst dóminum breytt kröfugerð sóknaraðila, dags. 31. mars sl., þar sem farið var fram á að varnaraðili yrði svipt sjálfræði auk fjárræðis.

                Ekki er tekið fram í lögræðislögum að breyta megi kröfu um lögræðissviptingu undir rekstri máls, þótt hana megi afturkalla á hvaða stigi máls sem er, sbr. 7. mgr. 10. gr. laganna. Samkvæmt 1. mgr. sömu lagagreinar sæta máls til sviptingar lögræðis almennri meðferð einkamála með þeim frávikum sem í lögunum greinir. Verður af framangreindu dregin sú ályktun að sé kröfugerð í upphafi takmörkuð við fjárræðissviptingu, eins og háttar til í máli þessu, sé dómari af því bundinn og verði ekki aukið við kröfuna með þeim hætti sem sóknaraðili krefst. Vísast hér til hliðsjónar til dóms Hæstaréttar frá 26. febrúar 2013 í máli nr. 113/2012, þar sem fjallað var um ákvæði d-liðar 1. mgr. 8. gr. lögræðislaga og því hafnað að sóknaraðili gæti breytt kröfu sinni undir rekstri máls úr kröfu um tímabundna lögræðissviptingu í ótímabundna sviptingu. Þegar af framangreindri ástæðu verður að hafna kröfu sóknaraðila um að varnaraðili verði svipt sjálfræði sínu, en engin réttarfarsleg nauðsyn ber til þess að vísa kröfunni frá dómi líkt og sóknaraðili krefst.

                Verður þá vikið að þeirri kröfu sóknaraðila sem eftir stendur, að varnaraðili verði svipt fjárræði tímabundið í 6 mánuði. Varnaraðili krefst þess að þeirri kröfu verði hafnað og byggir einkum á því að engin hlutlæg gögn hafi verið lögð fram sem sýni fram á vanhæfni hennar til að ráða fé sínu þannig að nauðsyn beri til fjárræðissviptingar. Var af hálfu varnaraðila vísað í þessu sambandi til dóms Hæstaréttar frá 30. nóvember 2004 í máli nr. 468/2004. Ekki voru hins vegar við munnlegan málflutning af hálfu varnaraðila bornar sérstakar brigður á þá niðurstöðu geðlækna að varnaraðili sé haldin geðsjúkdómi.

                Samkvæmt vottorði E geðlæknis, sem hún staðfesti fyrir dómi og gaf nánari skýringar á, er það álit geðlæknisins að varnaraðili sé haldin alvarlegum geðsjúkdómi, geðhvarfasjúkdómi, og sé vegna sjúkdómsins ekki fær um að ráða fé sínu. Er í vottorði geðlæknisins tekið undir það með sóknaraðila að nauðsyn beri til tímabundinnar fjárræðissviptingar og kom fram við skýrslugjöf hennar fyrir dómi að hún teldi 6 mánaða sviptingu nægja. F yfirlæknir tók fyrir dómi undir þetta álit E, bæði hvað sjúkdómsgreiningu og nauðsyn fjárræðissviptingar varðar. Þá verður að telja vottorð D geðlæknis, dags. 15. mars sl., sem lá til grundvallar nauðungarvistun varnaraðila, samræmast og styðja við álit framangreindra tveggja geðlækna.

                Ekkert þykir fram komið í málinu sem hnekkir því áliti geðlæknanna E og F að varnaraðili sé haldin alvarlegum geðsjúkdómi og sé af þeim sökum ófær um að ráða fé sínu.

                Eins og að framan er rakið eru eignir varnaraðila umtalsverðar og gangi undirritun þess fjárskiptasamnings eftir sem fyrir liggur mun varnaraðili fá í hendur umtalsvert reiðufé. Þótt ekki þyki í ljós leitt neitt óeðlilegt við ráðstafanir varnaraðila á umtalsverðum fjármunum til barna sinna að undanförnu, bætist þar við sú ráðstöfun sem viðurkennd er af hálfu varnaraðila að festa kaup á Porsche bifreið, sem telja verður dýra, jafnvel miðað við fjárhag hennar. Að framangreindu virtu þykir nægjanlega sýnt fram á þörf fjárræðissviptingar, en aðstæðum í máli þessu þykir ekki verða jafnað til þeirra aðstæðna sem uppi voru í þeim dómi Hæstaréttar sem vísað er til af hálfu varnaraðila. Jafnframt verður að telja að það þjóni hagsmunum varnaraðila sjálfrar að verða tímabundið svipt fjárræði, á meðan þess er freistað, í samvinnu við hana sjálfa, að vinna bug á geðsjúkdómi hennar með lyfjameðferð. Er í almennum athugasemdum við II. kafla frumvarps þess er varð að lögræðislögum nr. 71/1997 lögð áhersla á það grundvallarsjónarmið að svipting og skipun lögráðamanns eigi að vera hinum svipta til farsældar og vernda hagsmuni hans.

                Með vísan til framanritaðs verður fallist á það með sóknaraðila að skilyrði séu uppfyllt til þess að svipta varnaraðila fjárræði tímabundið með vísan til a-liðar 4. gr. lögræðislaga nr. 71/1997, sbr. 1. mgr. 5. gr. sömu laga. Þótt vísbendingar séu fyrir hendi um kannabisneyslu varnaraðila og hugsanlega fíknivanda þykja fyrirliggjandi gögn ekki fullnægjandi til að reisa úrskurð í málinu á b-lið 4. gr. sömu laga.

                Samkvæmt framanrituðu verður því orðið við kröfu sóknaraðila um tímabundna fjárræðissviptingu varnaraðila í 6 mánuði, sem er lágmarkstími sviptingar skv. 1. mgr. 5. gr. lögræðislaga, og miðast réttaráhrif úrskurðarins gagnvart varnaraðila sjálfri við uppkvaðningu úrskurðarins, sbr. 2. mgr. 13. gr. sömu laga.

                Samkvæmt 1. mgr. 17. gr. lögræðislaga greiðist málskostnaður úr ríkissjóði, þar meðtalin þóknun skipaðs talsmanns sóknaraðila og þóknun skipaðs verjanda varnaraðila. Þykir þóknun til handa hvors þeirra um sig hæfilega ákveðin með þeim fjárhæðum sem nánar greinir í úrskurðarorði og er virðisaukaskattur þar meðtalinn. Þá ber að greiða úr ríkissjóði kostnað vegna öflunar læknisvottorðs, en reikningur vegna þess kostnaðar hefur enn ekki borist dóminum.

                Hildur Briem héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan.

Úrskurðarorð:

Varnaraðili, B, er svipt fjárræði í 6 mánuði.

Málskostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin þóknun skipaðs talsmanns sóknaraðila, Guðmundar Kristjánssonar hrl., 125.500 krónur og þóknun skipaðs verjanda varnaraðila, Huldu Rósar Rúriksdóttur hrl., 125.500 krónur.