Fimmtudaginn 8. mars 2007.
Nr. 405/2006.	Djúpavogshreppur (Kristinn Hallgrímsson hrl.) gegn Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins (Þórunn Guðmundsdóttir hrl.)

 

Lífeyrissjóðir.

Sveitarfélagið D krafðist þess að viðurkennt yrði að því væri heimilt að greiða iðgjald vegna nafngreinds sveitarstjóra síns til B-deildar Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins á grundvelli laga nr. 1/1997 um sjóðinn, en sveitarstjórinn hafði greitt iðgjöld til sjóðsins vegna fyrri starfa sinna frá árinu 1968. Sjóðurinn taldi að lagaheimild stæði ekki til þessa. Aðilar málsins deildu um hvernig skýra bæri 5. mgr. 4. gr. laganna þar sem fram kemur að launagreiðendur, sem fengið höfðu heimild fyrir árslok 1996 til að greiða iðgjald til sjóðsins fyrir starfsmenn sína, hafi áfram sömu heimild til að greiða iðgjald til B-deildar sjóðsins fyrir þá starfsmenn sína og aðra sjóðsfélaga sem greiddu iðgjald til sjóðsins fyrir árslok 1996. Talið var, með vísan til athugasemda við greinina sem fylgdu frumvarpi til laganna, forsögu hennar og þeirra almennu markmiða sem lágu til grundvallar setningu laga nr. 1/1997, að greinina bæri að skýra á þann veg að þau sveitarfélög ein teldust hafa heimild á grundvelli hennar til að greiða fyrir starfsmenn sína til lífeyrissjóðsins sem fengið höfðu heimild stjórnar hans til slíks samkvæmt nánar tilgreindu ákvæði í eldri lögum um sjóðinn nr. 29/1963 fyrir árslok 1996. Svo háttaði ekki til um D. Var lífeyrissjóðurinn því sýknaður af viðurkenningarkröfu D.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ingibjörg Benediktsdóttir, Hjördís Hákonardóttir og Ólafur Börkur Þorvaldsson.

Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 27. júlí 2006. Hann krefst þess að viðurkennd verði heimild sín til að greiða iðgjald til B-deildar Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins vegna Björns Hafþórs Guðmundssonar, sveitarstjóra áfrýjanda, í samræmi við 4. gr. laga nr. 1/1997 um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.

Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

I.

Björn Hafþór Guðmundsson var ráðinn sveitarstjóri áfrýjanda á árinu 2002. Fyrir liggur að við ráðningu hans var fallist á af hálfu áfrýjanda að lífeyrissjóðsiðgjöld af launum hans yrðu greidd til B-deildar Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins. Hafði Björn Hafþór greitt iðgjöld til þess sjóðs vegna fyrri starfa sinna frá árinu 1968. Stefnda var tilkynnt um þessa ætlan Björns Hafþórs og áfrýjanda. Stefndi hafnaði  þessari málaleitan og á þeim grunni að lagaheimild stæði ekki til þess að áfrýjanda væri heimilt að greiða iðgjald til B-deildar stefnda vegna launa Björns Hafþórs. Ágreiningur aðila snýst um þetta.

II.

Um stefnda gilda lög nr. 1/1997 um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins. Með lögum nr. 141/1996 um lífeyrisréttindi starfsmanna ríkisins var meginmál I. kafla þeirra laga fellt inn í eldri lög um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins nr. 29/1963, með síðari breytingum, og þau gefin út svo breytt sem lög nr. 1/1997. Í 2. gr. til 5. gr. síðastgreindra laga er mælt fyrir um hverjir séu og geti verið sjóðfélagar í Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins. Um heimild launagreiðenda, annarra en ríkissjóðs, til greiðslu iðgjalds til B-deildar sjóðsins eftir gildistöku laganna er mælt fyrir í 5. mgr. 4. gr. þeirra. Þar kemur fram að slíkir launagreiðendur, sem fengið höfðu heimild fyrir árslok 1996 til að greiða iðgjald til sjóðsins fyrir starfsmenn sína, hafi áfram sömu heimild til að greiða iðgjald til B-deildar sjóðsins fyrir þá starfsmenn sína og aðra sjóðfélaga sem greiddu iðgjald til sjóðsins við árslok 1996. Aðilar málsins deila um hvort áfrýjandi, sem er sveitarfélag, hafi haft slíka heimild sem að framan greinir fyrir árslok 1996.

Með lögum nr. 101/1943 um lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins var starfsmönnum sveitarfélaga fyrst gert kleift að greiða til sjóðsins en áskilið var að stjórn hans skyldi veita til þess heimild, sbr. 4. gr. þeirra laga. Slík heimild stjórnar var, að því er sveitarfélög varðar, efnislega óbreytt í lögum um lífeyrissjóðinn allt til 1. janúar 1997 er lög nr. 141/1996 tóku gildi, sbr. nú lög nr. 1/1997. Ákvæðið var síðast að finna í 4. gr. laga nr. 29/1963, eins og henni hafði verið breytt með lögum nr. 65/1990. Með ýmsum breytingum á lögum sem giltu á hverjum tíma um lífeyrissjóðinn var tilteknum hópum starfsmanna, sem ekki voru ríkisstarfsmenn, bætt við þá sem stjórn sjóðsins hafði upphaflega haft heimild til að taka í tölu sjóðfélaga. Óumdeilt er í máli þessu að áfrýjandi fékk aldrei, fyrir gildistöku núgildandi laga, heimild frá stjórn lífeyrissjóðsins til að greiða fyrir starfsmenn sína iðgjald til lífeyrissjóðsins. Áfrýjandi byggir á því að hvað sem því líði hafi hann við gildistöku laga nr. 98/1996 um breyting á lögum nr. 29/1963, um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins, ásamt síðari breytingum, sem tóku gildi 1. ágúst 1996, öðlast heimild í skilningi 5. mgr. 4. gr. núgildandi laga um lífeyrissjóðinn nr. 1/1997 til að mega greiða iðgjald til sjóðsins fyrir starfsmenn sína, þar á meðal Björn Hafþór Guðmundsson. Með áðurnefndum lögum nr. 98/1996 var ný málsgrein sett á eftir 1. mgr. 3. gr. þágildandi laga nr. 29/1963 og með henni kveðið á um að kennarar og skólastjórnendur, sem ráðnir voru samkvæmt ákvæðum laga um réttindi og skyldur kennara og skólastjórnenda grunnskóla og starfa við skóla sem reknir eru af sveitarfélögum samkvæmt lögum um grunnskóla, skyldu vera sjóðsfélagar í Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins og greiða iðgjöld til sjóðsins að nánari skilyrðum uppfylltum. Byggir áfrýjandi á því að setning þessa lagaákvæðis hafi falið í sér „formlega staðfestingu á sveitarfélögum sem launagreiðendum án nokkurra takmarkana“. Áfrýjandi hafi því fengið heimild fyrir árslok 1996 til að greiða iðgjald til lífeyrissjóðsins fyrir starfsmenn sína í skilningi 5. mgr. 4. gr. núgildandi laga um sjóðinn nr. 1/1997.

III.

Fram kemur í athugasemdum við 5. mgr. 4. gr. laga nr. 1/1997, sem fylgdu frumvarpi til laganna, að þeir launagreiðendur sem þar um ræðir, og fengið höfðu heimild fyrir árslok 1996 til að greiða iðgjald fyrir starfsmenn sína, væru meðal annars „fjöldi sveitarfélaga og stofnana í eigu sveitarfélaga, stéttarfélög, líknarfélög og heilbrigðisstofnanir á vegum líknarfélaga, stjórnmálaflokkar o.fl. aðilar sem fengið hafa heimild skv. 4. gr. laga nr. 29/1963, ásamt síðari breytingum, til að greiða fyrir starfsmenn sína til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins. Samkvæmt 5. mgr. hafa þessir launagreiðendur „sömu heimild“ til að greiða iðgjald til B-deildarinnar og þeir höfðu til að greiða í Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins.“ Með vísan til þessa og forsögu ákvæðisins, sem rakin hefur verið hér að framan, verður 5. mgr. 4. gr. laga nr. 1/1997 skýrð á þann veg að þau sveitarfélög ein teljist hafa heimild á grundvelli ákvæðisins til að greiða fyrir starfsmenn sína til sjóðsins sem fengið höfðu heimild stjórnar lífeyrissjóðsins til slíks samkvæmt 4. gr. laga nr. 29/1963, með síðari breytingum, fyrir árslok 1996, en svo háttar ekki til um áfrýjanda. Samræmist þessi skýring jafnframt þeim almennu markmiðum sem lágu til grundvallar setningu laga nr. 1/1997 að loka eldra réttindakerfi lífeyrissjóðsins, B-deild, fyrir nýjum launagreiðendum. Ber því að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms um sýknu stefnda af viðurkenningarkröfu áfrýjanda. Rétt er að málskostnaður á báðum dómstigum falli niður.

Dómsorð:

          Héraðsdómur skal vera óraskaður.

Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður.

 

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 5. maí 2006.

Mál þetta, sem dómtekið var 28. apríl 2006, er höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur af Djúpavogshreppi, kt. 570992-2799, Bakka 1, Djúpavogi, gegn Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins, B-deild, kt. 430269-6669, Bankastræti 7, Reykjavík, með því að sótt var þing af hálfu stefnda við þingfestingu málsins 29. júní 2004.

Málið var áður dómtekið 27. maí 2005 og dómur kveðinn upp 10. júní sama ár.  Málinu var skotið til Hæstaréttar 9. september sama ár af stefnanda og með dómi Hæstaréttar 16. febrúar 2006 var hinn áfrýjaði dómur ómerktur og málinu vísað heim í hérað til munnlegs málflutnings og dómsálagningar að nýju.

Dómkröfur stefnanda eru að viðurkennd verði heimild hans til að greiða iðgjald til B-deildar Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins vegna Björns Hafþórs Guðmundssonar, sveitarstjóra stefnanda, í samræmi við ákvæði 4. gr. laga nr. 1/1997 um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins.  Þá er krafist málskostnaðar samkvæmt mati dómsins.

Dómkröfur stefnda eru að sjóðurinn verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og að stefnandi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað að skaðlausu samkvæmt mati dómsins.

Helstu málavextir eru að stefnandi réð Björn Hafþór Guðmundsson sem sveitarstjóra Djúpavogshrepps á árinu 2002.  Björn hafði áður starfað sem grunnskólakennari á Stöðvarfirði á árunum 1968 til 1982, sveitarstjóri Stöðvarhrepps á árunum 1982 til 1991, framkvæmdastjóri sambands sveitarfélaga á Austurlandi 1991 til 1998 og bæjarstjóri Austur-Héraðs 1998 til 2002.  Af hálfu stefnanda segir að Björn Hafþór hafi átt aðild að Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins, B-deild, til febrúarloka 2003.

Í bréfi Björns Hafþórs til stefnda 20. desember 2002, dskj. nr. 10, er vísað til þess að sveitarstjórn Djúpavogshrepps hafi samþykkt aðild sveitarfélagsins að B-deild Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins vegna lífeyrisgreiðslna hans, enda hafi það verið í samræmi við samkomulag, er gert hefði verið vegna ráðningar hans.  Og í bréfinu segir m.a.:

„Undirritaður átti símtal við Arnfríði, starfsmann LSR í gær.

Í ljós hefur komið að LSR telur sig ekki geta tekið á móti lífeyrisgreiðslum v/undirritaðs í B-deild LSR vegna þess að Djúpavogshreppur mun ekki eiga almenna aðild að LSR, heldur eingöngu v/kennara, sem hófu að greiða í sjóðinn fyrir skipulagsbreytingu á kerfinu undir lok síðustu aldar. ...

Með vísun til þess að fram til þessa hefur undirritaður greitt allan starfsferill sinn (og þar af lengstan samfelldan starfstíma í 14 ár sem kennari á Stöðvarfirði), er þess eindregið óskað að LSR samþykki aðild hins aldna kennara að sjóðnum og þar með aðild Djúpavogshrepps að B-deildinni hvað einstaklinginn BJ. Hafþór Guðmundsson varðar. ...“

Hinn 20. janúar 2003 sendi stefndi stefnanda bréf, dskj. nr. 5.  Þar segir:

„Vísa til erindis þíns til stjórnar LSR, dags. 5. janúar sl. þar sem farið er fram á að greiða áfram til B-deildar sjóðsins af starfi sveitastjóra á Djúpavogi.  Erindið var á dagskrá fundar stjórnar LSR þann 15. janúar sl.  Stjórnin hafnaði erindinu þar sem ekki er fyrir að fara lagaheimild til að verða við því.“

Stefnandi byggir á því að hafa, bæði fyrir og eftir gildistöku laga um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins nr. 1/1997, haft heimild til að greiða iðgjöld til stefnda og vísar þar til 5. mgr. 4. gr. laganna.  Stefnandi hafi uppfyllt öll ákvæði laga nr. 29/1963 til að greiða iðgjöld vegna starfsmanna til stefnda.  Ákvæði 1. gr. laga nr. 98/1996 um breytingu á lögum nr. 29/1963 hafi öðlast gildi 1. ágúst 1996.  Samkvæmt því hafi stefnanda verið veitt formleg heimild til að greiða stefnda iðgjöld vegna starfsmanna sinna eins og mælt sé fyrir um í ákvæði 5. mgr. 4. gr. laga nr. 1/1997.  Ekki eigi sér stoð í lögum nr. 1/1997 að aðgreina skuli launagreiðendur á þann hátt að tiltekinn launagreiðandi geti haft heimild til að greiða vegna einhverra starfsmanna og um leið notið viðurkenningar sem slíkur en ekki vegna annarra starfsmanna.

Þá er byggt á því að Björn Hafþór hafi átt aðild að Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins, B-deild, um áratuga skeið.  Stefndi hafi enga hagsmuni af að hafna kröfu stefnanda.

Stefndi byggir á því að ekki sé heimilt að verða við kröfu stefnanda.  Aðild að B-deild sjóðsins hafi lokið við árslok 1996.  Stefnandi hafi ekki fyrir árslok 1996 fengið heimild til að greiða fyrir starfsmenn sína í sjóðinn, sbr. 5. mgr. 4. gr. laga nr. 1/1997.  Heimild stefnanda til að greiða til B-deildar sé takmörkuð við kennara og skólastjórnendur.  Heimild til að greiða iðgjöld starfsmanna til B-deildar hafi verið fyrir hendi fyrir þau sveitarfélög sem sótt hefðu um það og fengið samþykki stjórnar sjóðsins á grundvelli 4. gr. laga nr. 29/1963.  Um hafi verið að ræða heimild fyrir stjórn sjóðsins, en stefnandi hafi ekki sótt um samþykki stjórnar sjóðsins, og hafi stefnandi því ekki haft aðild að sjóðnum í árslok 1996 nema fyrir kennara og skólastjórnendur.

Ályktunarorð:  Hinn 5. júní 1996 var með lögum nr. 98/1996, er taka skyldu gildi 1. ágúst sama ár, gerð sú breyting á lögum um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins nr. 29/1963 að á eftir 1. mgr. 3. gr. kom ný málsgrein er orðuð er þannig:

Kennarar og skólastjórnendur, sem ráðnir eru samkvæmt ákvæðum laga um réttindi og skyldur kennara og skólastjórnenda grunnskóla og starfa við skóla sem eru reknir af sveitarfélögum samkvæmt lögum um grunnskóla, skulu vera sjóðfélagar og greiða iðgjöld til sjóðsins, enda uppfylli ráðning þeirra skilyrði a-liðar I. tölul. 1. mgr. um ráðningartíma og starfshlutfall.  Kennurum og skólastjórnendum er þó heimilt að greiða í annan lífeyrissjóð, ef viðkomandi sveitarfélag samþykkir aðild þeirra að þeim sjóði.  Sama gildir um aðra starfsmenn grunnskóla og fræðsluskrifstofa sem ráðnir voru af ríkinu og áttu aðild að lífeyrissjóðnum 31. júlí 1996 og ráðnir eru til áframhaldandi starfs við grunnskóla sveitarfélaga og skólaskrifstofur þeirra.

Í 57. gr. laga um grunnskóla nr. 66/1995 segir að lög þessi öðlist gildi og komi að fullu til framkvæmda 1. ágúst 1996, enda hafi Alþingi þá samþykkt:

                         a.             Breytingu á lögum um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins sem tryggi öllum kennurum og skólastjórnendum við grunnskóla, sem rétt hafa átt til aðildar að Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins aðild að sjóðnum.

             ...

Ljóst þykir að tilgangur laga nr. 98/1996 hafi verið að tryggja óbreytta aðild að Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins fyrir kennara og skólastjórnendur og aðra starfsmenn grunnskóla.  Með öðrum orðum öðlaðist stefnandi heimild til að greiða iðgjald til lífeyrissjóðsins fyrir kennara og skólastjórnendur og aðra starfsmenn grunnskóla hjá sér að því gefnu að þeir uppfylltu önnur skilyrði til aðildar að lífeyrissjóðnum, s.s. um ráðningartíma og starfshlutfall.  Lögum nr. 98/1996 var ekki ætlað að veita öðrum starfsmönnum stefnanda aðild að lífeyrissjóðnum og var frekari réttur til slíkra aðildar háður því að heimild yrði fengin á grundvelli 4. gr. laga nr. 29/1963 um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins.

Með lögum nr. 141/1996 var gerð umtalsverð breyting á lögum um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins og var eldri hluti sjóðsins, sem þá fékk nafnið B-deild, lokaður fyrir nýjum sjóðfélögum og launagreiðendum.  Lög Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins voru eftir lagabreytinguna endurútgefin sem lög nr. 1/1997 um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins.  Samkvæmt lokamálslið 2. mgr. 4. gr. laganna var áfram tryggður réttur til aðildar að lífeyrissjóðnum fyrir kennara og skólastjórnendur sem fengið höfðu heimild til að greiða fyrir starfsmenn sína í árslok 1996.  Af  athugasemdum í greinargerð er fylgdu frumvarpi sem varð að lögum nr. 141/1996 verður ráðið að ákvæði 5. mgr. 4. gr. frumvarpsins vísi til þeirra launagreiðenda sem hefðu fengið heimild lífeyrissjóðsins til að greiða fyrir starfsmenn sína á grundvelli 4. gr. laga nr. 29/1963 um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins.  Naumast verður rýmri skilningur lagður í ákvæðið, enda var skýrt tekið fram í athugasemdum, er fylgdu frumvarpinu er varð að lögum nr. 141/1996, að ætlunin væri að loka eldri hluta sjóðsins en ekki að rýmka aðild að B-deildinni til þeirra sem ekki höfðu haft heimild til að greiða fyrir starfsmenn sína fyrir gildistöku laganna.

Þannig verður ákvæði 5. mgr. 4. gr. laga nr. 1/1997, þar sem kveðið er á um sömu heimildir til að greiða iðgjald til B-deildar sjóðsins, ekki talið fela í sér heimild fyrir stefnanda til að greiða vegna Björns Hafþórs Guðmundssonar, sveitarstjóra stefnanda, í Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins þar sem slík heimild hafði ekki verið fengin fyrir lagabreytingarnar á árinu 1996.

Samkvæmt framangreindu verður stefndi sýknaður af kröfum stefnanda, en rétt þykir að aðilar beri hvor sinn kostnað af málinu.

Páll Þorsteinsson héraðsdómari kveður upp dóminn.

DÓMSORÐ:

Stefndi, Lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins, B-deild, skal vera sýkn af kröfum stefnanda, Djúpavogshrepps.

Málskostnaður fellur niður.