Þriðjudaginn 18. desember 2001.
Nr. 190/2001.	Útgerðarfélag Akureyringa hf. (Árni Pálsson hrl.) gegn Hannesi Indriða Kristjánssyni (Einar Gautur Steingrímsson hrl.)

 

Sjómenn. Ráðningarsamningur. Uppsögn. Riftun. Skipaskrá.

Fallist var á, að taka skips af skipaskrá fæli í sér missi réttar til að sigla undir íslenskum fána í skilningi 22. gr. sjómannalaga nr. 35/1985, sbr. og 5. gr. siglingalaga nr. 34/1985. Fyrrnefnda ákvæðið felur þó ekki í sér sjálfkrafa riftun af hálfu útgerðarmanns heldur veitir það skipverja rétt á að krefjast lausnar úr skiprúmi nema um annað hafi sérstaklega verið samið. Um greiðslu á kaupi, ferðakostnaði og fæðispeningum fer þá sem segir í 25. gr. sjómannalaga. H lýsti yfir riftun á fyrri skiprúmssamningi sínum við Ú hf. nánast um leið og þeir gerðu með sér nýjan ráðningarsamning um áframhaldandi störf H í þágu Ú hf. sem vinnuveitanda.  Þar sem S hafði misst rétt til að sigla undir íslenskum fána var H heimil riftun og mátti hann þá vænta þess að halda óskertum ráðningarkjörum í þrjá mánuði í samræmi við 25. gr. sjómannalaga. Á þetta gat þó ekki reynt, þar sem H hafði tekið boði Ú hf. um að starfa áfram á S og ekki var sýnt fram á að hann hefði eftir það notið lakari kjara en áður. Var þannig ekki fallist á, að H ætti samtímis rétt til bóta vegna slita fyrri ráðningarsamnings og fullra launa samkvæmt nýjum samningi við sama vinnuveitanda um skiprúm í sama skipi eða í raun tvöfaldra launa. Ú hf. var því sýknað af kröfu H um bætur.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein.

Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 25. maí 2001. Hann krefst aðallega sýknu af kröfu stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann lækkunar á dómkröfunni og verði málskostnaður þá felldur niður.

Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

Meðal nýrra gagna fyrir Hæstarétti er markaðs- og sölusamningur frá 1. mars 2000 milli annars vegar Nasco ehf. sem umboðsaðila og hins vegar áfrýjanda og UA Limited, Isle of Man, sem skipseiganda. Þar kemur meðal annars fram, að í umboði Vigomeras Co. Ltd. í Litháen útvegar Nasco ehf. skipseiganda gegn greiðslu þóknunar sóknardaga fyrir ms. Svalbak á Flæmingjagrunni og Barentshafi, nánar tiltekið 216 daga á Flæmska hattinum og 35 í Barentshafi á árinu 2000.

Hinn 3. mars 2000 sagði áfrýjandi allri áhöfn Svalbaks ÞH 6 upp störfum, þar á meðal stefnda, sem var 2. stýrimaður á skipinu. Ástæða uppsagnanna var sögð sú, að ákveðið hefði verið að leigja skipið „í erlent verkefni næstu tvö til þrjú ár.“ Ákvörðunin hefði verið tekin í því skyni að styrkja rekstur félagsins í heild og myndi verða unnt að bjóða skipverjum um tíu störf í tengslum við hið nýja verkefni en þó aðallega yfirmönnum. Svalbakur var tekinn af skipaskrá 7. mars 2000 og lét úr höfn á Akureyri 2. apríl sama ár.

Stefndi tók boði um að starfa áfram á skipinu og er ráðningarsamningur milli hans og áfrýjanda dagsettur 28. mars 2000. Í honum var sagt, að stefndi myndi starfa í umboði áfrýjanda sem 1. stýrimaður á rækjufrystitogaranum Svalbaki-LYME Litháen að minnsta kosti aðra hverja veiðiferð og væri næsti yfirmaður hans framkvæmdastjóri áfrýjanda. Laun og starfskjör skyldu miðast við gildandi kjarasamninga milli Farmanna- og fiskimannasambands Íslands og Landssambands íslenskra útvegsmanna með nánar greindum undantekningum, sem hér skipta ekki máli. Af ráðningarsamningnum og gögnum málsins er ljóst, að áfrýjandi var vinnuveitandi og launagreiðandi stefnda.

Stefndi afhenti áfrýjanda yfirlýsingu 29. mars 2000, þar sem fram kom, að hann teldi sig eiga rétt til skaðabóta vegna riftunar á skiprúmssamningi, er skipið hefði verið tekið af skipaskrá 7. sama mánaðar og þar með misst rétt til að sigla undir íslenskum fána. Teldist riftun ekki hafa átt sér stað þennan dag lýsti stefndi yfir riftun á skiprúmssamningi sínum við áfrýjanda. Var vísað til 1. mgr. 22. gr. og 25. gr. sjómannalaga nr. 35/1985. Af hálfu áfrýjanda var kröfu stefnda um skaðabætur hafnað með þeirri áritun á yfirlýsinguna, að við gerð nýs skiprúmssamnings hefði fallið niður réttur til launa og/eða bóta vegna eldri samnings. Lögmaður stefnda ritaði áfrýjanda kröfubréf með tilgreindum fjárhæðum 11. apríl 2000, sem var hafnað með bréfi lögmanns áfrýjanda 11. maí sama ár.

Á það verður að fallast að taka skips af skipaskrá feli í sér missi réttar til að sigla undir íslenskum fána í skilningi 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga, sbr. og 5. gr. siglingalaga nr. 34/1985. Fyrrnefnda ákvæðið felur þó ekki í sér sjálfkrafa riftun af hálfu útgerðarmanns heldur veitir það skipverja rétt á að krefjast lausnar úr skiprúmi nema um annað hafi sérstaklega verið samið. Um greiðslu á kaupi, ferðakostnaði og fæðispeningum fer þá sem segir í 25. gr. sjómannalaga.

Stefndi lýsti yfir riftun á fyrri skiprúmssamningi sínum við áfrýjanda nánast um leið og þeir gerðu með sér nýjan ráðningarsamning um áframhaldandi störf stefnda í þágu áfrýjanda sem vinnuveitanda. Þar sem Svalbakur hafði misst rétt til að sigla undir íslenskum fána var stefnda heimil riftun og hefði hann þá mátt vænta þess að halda óskertum ráðningarkjörum í þrjá mánuði í samræmi við ákvæði 25. gr. sjómannalaga. Á þetta getur þó ekki reynt, þar sem nýr ráðningarsamningur tók jafnhliða við af hinum fyrri, og hefur ekki verið sýnt fram á, að stefndi hafi eftir það notið lakari kjara en áður. Verður þannig ekki fallist á, að hann eigi samtímis rétt til bóta vegna slita fyrri ráðningarsamnings og fullra launa samkvæmt nýjum samningi við sama vinnuveitanda um skiprúm í sama skipi eða í raun tvöfaldra launa. Áfrýjandi verður því sýknaður af kröfu stefnda um bætur, en í málinu er ekki gerð krafa um frekari laun í uppsagnarfresti en stefndi fékk greidd.

Eftir atvikum þykir rétt, að hvor aðila ber sinn kostnað af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti.

Dómsorð:

Áfrýjandi, Útgerðarfélag Akureyringa hf., er sýkn af kröfu stefnda, Hannesar Indriða Kristjánssonar.

Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður.

 

Dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 9. mars 2001.

Mál þetta, sem dómtekið var þann 2. febrúar s.l., hefur Hannes Indriði Kristjánsson, kt. 170964-4899, Tungusíðu 28, Akureyri, höfðað hér fyrir dómi gegn Útgerðarfélagi Akureyringa hf., kt. 670269-4429, Fiskitanga, Akureyri, með stefnu birtri þann 10. júlí 2000.

Stefnandi gerir þær dómkröfur, að stefnda verði dæmt til að greiða honum fjárhæð kr. 2.377.123,- auk dráttarvaxta samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25, 1987 af þeirri fjárhæð frá 11. maí 2000 til greiðsludags.  Þá krefst stefnandi málskostnaðar að skaðlausu að teknu tilliti til virðisaukaskatts af málflutningsþóknun.

Stefnda gerir þær dómkröfur aðallega, að stefnda verði sýknað af öllum kröfum stefnanda en til vara að kröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar.  Þá krefst stefnda þess, að stefnanda verði gert að greiða stefnda málskostnað að skaðlausu að mati réttarins.

 

Málsatvik samkvæmt gögnum málsins eru þau, að stefnandi var 2. stýrimaður á vinnsluskipinu Svalbak ÞH-6.  Á árunum 1997-1999 var sá háttur hafður á, að skipið var leigt að vori til Mecklenburger Hochseefischerei til veiða úr úthafskarfakvóta, sem það félag hafði yfir að ráða, en kom úr leigu að hausti.  Öll umrædd ár fylgdi stefnandi skipinu til leigutaka.  Árið 1999 hóf Svalbakur veiðar að nýju á Íslandsmiðum þann 21. nóvember.  Það var síðan 3. mars 2000 sem öllum í áhöfn skipsins var sagt upp, þ.m.t. stefnanda.  Í uppsagnarbréfinu voru tilgreindar ástæður uppsagnanna.  Orðrétt sagði í bréfinu:  „Aðdragandi þessa verkefnis var mjög skammur og því er fyrirvari okkar mun styttri en við hefðum kosið.  Okkur er ljóst að þessar breytingar á rekstri Svalbaks munu koma sér illa fyrir suma ykkar.  Ákvörðun þessi er þó tekin í því ljósi að styrkja rekstur félagsins í heild.“  Í niðurlagi bréfsins sagði síðan:  „Við munum geta boðið núverandi áhafnarmeðlinum um 10 störf í tengslum við hið nýja verkefni en þó aðallega yfirmönnum.  Við munum einnig reyna að aðstoða aðra í áhöfninni um önnur störf hjá félaginu eins og kostur er.“

Þann 7. mars 2000 var Svalbakur tekinn af aðalskipaskrá vegna leigu skipsins til litháenskrar útgerðar.  Kveður stefnda að það hafi samið við hina erlendu útgerð um samvinnu við útgerð Svalbaks og í samstarfi aðila hafi m.a. falist, að stefnda legði til yfirmenn á skipið og annaðist um greiðslu launa þeirra.

Stefnandi lýsti formlega yfir riftun á skiprúmssamningi sínum við stefnda með yfirlýsingu dags. 29. mars 2000.  Þá liggur fyrir í málinu nýr ráðningarsamningur stefnanda dags. 28. mars 2000.  Framkvæmdastjóri stefnda tók við áðurnefndri yfirlýsingu stefnanda, en áskildi sér rétt til að rita inn á hana eftirfarandi athugasemd:  „Af hálfu félagsins er litið svo á að við gerð nýs skiprúmssamnings falli niður réttur til launa og/eða bóta vegna eldri samnings.  Kröfum um skaðabætur er hafnað.

Stefnandi krafði stefnda um bætur vegna riftunar skiprúmssamnings með bréfi dags. 7. apríl 2000, en stefnda hafnaði kröfum stefnanda með svarbréfi dags. 11. maí 2000.  Stefnandi höfðaði því mál þetta.

 

Stefnandi kveðst byggja bótarétt sinn á 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga nr. 35, 1985 en þar segi:  „Ef skip missir rétt til að sigla undir íslenskum fána á skipverji rétt á að krefjast lausnar úr skiprúmi nema um annað hafi sérstaklega verið samið.  Um greiðslu á kaupi, ferðakostnaði og fæðispeningum fer þá sem segir í 25. gr.“

Samkvæmt 25. gr. sjómannalaga eigi yfirmaður á skipi, sem vikið er án ástæðu úr skiprúmi, rétt til skaðabóta miðað við 3 mánuði, sbr. 2. mgr. 9. gr. laganna.  Missi skip rétt til að sigla undir íslenskum fána njóti yfirmaðurinn þessa réttar skv. 1. mgr. 22. gr., sbr. 1. mgr. 25. gr. sjómannalaga.  Feli bótaregla 25. gr. í sér svokallaðar meðalbætur, en með því sé átt við að viðkomandi skipverji eigi rétt til bóta á grundvelli þeirra tekna sem staða hans um borð hafi gefið af sér áður en ráðningunni var rift.  Laun sem skipverji afli eftir ráðningarslit komi hér ekki til frádráttar.

Stefnanda, sem og öðrum skipverjum á Svalbaki ÞH, hafi verið sagt upp þann 3. mars 2000, en stefnandi hafi áður verið afskráður úr skiprúmi þann 30. janúar 2000, en hann hafi ekki verið í síðustu veiðiferð skipsins.  Svalbakur ÞH hafi síðan verið tekinn af skipaskrá 7. mars 2000.  Fyrirsvarsmenn stefnda hafi boðið stefnanda að fylgja skipinu til leigutaka þess í Litháen.  Stefnandi hafi tilkynnt stefnda að hann myndi krefjast bóta þar sem Svalbakur hefði misst rétt til að sigla undir íslenskum fána. Í framhaldi af því hafi lögmaður stefnanda lýst yfir formlegri riftun á skiprúmssamningi stefnanda með bréfi dags. 29. mars 2000, sbr. 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga.  Sama dag hafi stefnandi undirritað nýjan skiprúmssamning við hinn erlenda leigutaka skipsins.  Í yfirlýsingu sinni dags. 29. mars 2000 hafi stefnandi tekið það skýrt fram, að hann rifti ráðningu sinni við stefnda og að hinn nýji skiprúmssamningur við hinn nýja útgerðaraðila væri óháður mögulegum bótakröfum hans á hendur stefnda.  Fyrirsvarsmönnum stefnda hafi því verið ljóst, að forsenda fyrir gerð nýs skiprúmssamnings við hinn nýja útgerðaraðila byggði á því að réttur stefnanda til bóta úr hendi stefnda væri tryggður.

Við ákvörðun áðurnefndra meðalbóta kveður stefnandi við það miðað hvað staða viðkomandi skipverja hafi gefið af sér tekjulega fyrir ráðningarslitin, en ekki hvað staðan hafi gefið af sér eftir að ráðningarslitin áttu sér stað eða meðaltekjur skipverjans sjálfs, sbr. dóma Hæstaréttar frá 1988 bls. 518, 1989 bls. 599 og 1990 bls 1246.

Verði ekki talið að framangreind meðalbótaregla felist í 25. gr. sjómannalaga sé á því byggt, að slík regla sé venjuhelguð, sbr. nefnda dóma Hæstaréttar.  Þá hafi sjómenn og útvegsmenn yfirleitt náð saman um bótaútreikninginn við sölu skips og þar lagt meðalbótaregluna til grundvallar.  Kveður stefnandi rangt að miða hér einungis við kauptryggingu, slík viðmiðun sé röng og í öllu falli í andstöðu við áratuga langa venju.

Stefnandi kveður orðalagið laun í uppsagnarfresti víða koma fyrir dómum Hæstaréttar þar sem meðalbætur hafi verið ákvarðaðar.  Ástæður þessa séu mögulega þær, að í 25. gr. sjómannalaga sé notast við orðalagið “á hann rétt á kaupi“ en ekki orðalagið „á hann rétt á bótum“, sem verði þó að telja eðlilegra.  Ákvæði 25. gr. sjómannalaga sé riftunarregla og riftun leiði af sér skaðabótarétt en ekki launarétt.  Bæturnar beri því að ákvarða miðað við stöðu mála á riftunardegi, þ.e. aflareynslu undanfarinna mánaða, en ekki aflareynslu á komandi mánuðum.  Væri síðargreinda leiðin farin myndi það leiða til þess að útgerðarmaðurinn gæti lagt skipi sínu og greitt skipverjum tímakaup eða kauptryggingu í þrjá mánuði eða til þess tíma að hann væri laus undan skaðabótaskyldu sinni gagnvart hinum brottrekna skipverja.

Kveður stefnandi að hann þurfi ekki að sæta frádrætti frá skaðabótum vegna tekna annars staðar frá eftir riftun ráðningar, sbr. dóm Hæstaréttar frá 1993, bls. 946.

Stefnandi kveður skipverja eiga rétt á að rifta ráðningu sinni ef skip missi rétt til að sigla undir íslenskum fána samkvæmt 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga.  Ákvæðið geti ekki um þann tíma sem skipverjinn hafi til ráðstöfunar í þessum efnum, þ.e. hvenær hann geti í síðasta lagi ákveðið sig.  Geri hann það innan hæfilegs tíma eftir að skipið fellur út af íslenskri skipaskrá, verði að ætla að riftunartíminn miðist við afskráningardaginn, þann 7. mars 2000 í þessu tilfelli.  Hér verði einnig að líta til þess, að fyrirvari stefnda á ráðningarslitunum hafi verið afar knappur, þ.e. fjórir dagar.  Í 5. gr. siglingalaga nr. 34, 1985 sé orðalagið „missir rétt til að sigla undir íslenskum fána“ túlkað svo að átt sé við það tímamark þegar skipið sé fellt úr skipaskrá.

Verði ekki fallist á að riftunardagurinn sé 7. mars 2000, verði að miða við að riftunardagurinn sé afhendingardagur skipsins til hins erlenda leigutaka, sennilega mánaðarmótin mars/apríl 2000.

Stefnandi kveður lögmæta riftun leiða af sér meðalbætur miðað við 3 mánuði þrátt fyrir að uppsögn hafi áður átt sér stað.  Stefnanda hafi verið sagt upp störfum 3. mars 2000.  Ef ráðningu sé síðar slitið vegna atvika sem varði útgerðarmann og uppsagnarfrestur ekki liðinn gildi samt sem áður meðalbótaregla 25. gr. sjómannalaga um bætur miðað við 3 mánaða laun, sbr. 2. mgr. 9. gr. sjómannalaga.  Viðmiðunin sé m.ö.o. þriggja mánaða laun og skipti þá engu máli hversu langur tími hafi verið eftir af uppsagnarfresti skipverjans. 

Kveður stefnandi að samkvæmt 15. gr. vaxtalaga nr. 25, 1987 skuli skaðabótakröfur bera dráttarvexti að liðnum mánuði frá þeim degi er kröfuhafi sannanlega lagði fram þær upplýsingar sem þörf var á til að meta tjónsatvik og fjárhæð bóta.  Með bréfi lögmanns stefnanda dags. 10. apríl 2000 hafi kröfur stefnanda í meginatriðum verið lagðar fyrir stefnda.  Því sé rétt að miða upphafstíma dráttarvaxta við 11. maí 2000.

Stefnandi kveður útreikning bóta miðast við heildarlaun 2. stýrimanns á Svalbak tímabilið 21. nóvember 1999 til 7. mars 2000 og þá 86 daga sem honum beri réttur til.  Bótakrafa stefnanda samkvæmt þessum forsendum nemi kr. 2.377.123,-.

Stefnandi kveðst byggja kröfur sínar aðallega á 5., 6., 9., 22. og 25. gr. sjómannalaga og réttarvenju um útreikning meðalbóta samkvæmt 25. gr. sjómannalaga.  Þá byggi stefnandi á kjarasamningi milli Landsambands íslenskra útvegsmanna og Farmanna- og fiskimannasambands Íslands sem gildi hafi tekið 27. mars 1998, 5. gr. siglingalaga nr. 34, 1985, dómum Hæstaréttar frá 1988 bls. 518, 1989 bls. 599, 1990 bls. 1246 og 1993 bls 946.

Um dráttarvexti vísist til 15. gr. vaxtalaga nr. 25, 1987.  Um málskostnað vísist til 1. mgr. 130. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91, 1991 og um virðisaukaskatt vísist til laga um virðisaukaskatt nr. 50, 1988.

 

Stefnda kveðst hafna þeim málsástæðum og lagarökum sem stefnandi færi fram fyrir kröfum sínum.  Þær forsendur sem stefnandi gefi sér og málatilbúnaðurinn byggi á, séu rangar og ekki í samræmi við málavexti eða ákvæði sjómannalaga.

Stefnda kveðst byggja á því, að stefnandi hafi með gerð nýs skiprúmssamnings samþykkt boð stefnda um að vera áfram í skiprúmi með þeim breytingum á kjörum sem kveðið hafi verið á um í ráðningarsamningi aðila.  Með gerð nýs skiprúmssamnings hafi fallið niður réttur stefnanda til launa og annarra greiðslna samkvæmt uppsagnarbréfi stefnda dags. 3. mars 2000.  Framsetning stefnanda þess efnis, að hann geti annars vegar samþykkt nýjan skiprúmssamning og hins vegar rift honum, gangi ekki upp.  Yfirlýsing stefnanda dags. 29. mars 2000 breyti engu þar um, enda hafi stefnda þegar gert stefnanda ljóst við móttöku hennar, að hann hafnaði því að stefnandi gæti átt frekari kröfur á stefnda vegna eldri skiprúmssamnings eftir gerð nýs.  Þá sé ekki rétt að það hafi verið forsenda af hálfu stefnanda fyrir áframhaldandi ráðningu, að réttur til bóta væri tryggður.  Stefnda hafi gert stefnanda það ljóst er það hafi samþykkt nýjan skiprúmssamning, að bótakröfu stefnanda væri hafnað.  Það hafi ekki orðið til að stefnandi hætti við gerð skiprúmssamningsins, sem honum hafi þó borið að gera vildi hann gera það að forsendu fyrir samþykki samningsins, að stefnda viðurkenndi bótarétt hans.

Kveðst stefnda telja, að úrlausn þess álitaefnis, hvort stefnandi hafi eftir 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga átt rétt til að losan undan skiprúmssamningi sínum, geti ekki skipt máli fyrir niðurstöðu máls þessa þar sem ekki hafi komið til ágreinings um heimild stefnanda til að losna undan skiprúmssamningi sínum.  Á engum tíma hafi það staðið til af hálfu stefnda, að þvinga stefnanda til áframhaldandi starfa um borð í Svalbaki eða reyna að halda upp á hann skiprúmssamningi.  Stefnda hafi látið það í hendur stefnanda og annarra yfirmanna um borð, að velja hvort þeir kysu fremur að vera áfram í skiprúmi eða losna vegna þeirra breytinga, sem til stóð að gera á úthaldi skipsins.  Á þennan hátt hafi stefnanda, með samningi við stefnda, verið boðið að taka afstöðu til þess hvort hann vildi losna úr skiprúmi eða ekki og því hafi ekki reynt á það hvort stefnandi hefði einhliða rétt til að losna úr skiprúmi.  Ekki sé um það deilt, að stefnandi hafi kosið að vera áfram í skiprúmi og gert við stefnda nýjan skiprúmssamning.  Stefnda telji sig því hafa efnt að fullu skyldur sínar gagnvart stefnanda í samræmi við skiprúmssamning hans á hverjum tíma og því eigi stefnandi engar frekari kröfur á hann.

Þá kveðst stefnda byggja á því, að sú megin röksemd stefnanda, að hann geti átt rétt til skaðabóta eftir ákvæðum 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga nr. 35, 1985, standist ekki, enda taki greinin ekki til þess tilviks sem um ræði í málinu.  Í 1. mgr. 22. gr. sé fjallað um rétt sjómanns til að losna úr skiprúmi í þeim tilfellum er skip missi rétt til að sigla undir íslenskum fána.  Skip stefnda Svalbakur ÞH-6 hafi ekki misst rétt til að sigla undir íslenskum fána og verði sú ákvörðun stefnda, að taka skipið af skipaskrá vegna leigu þess erlendis, hvorki komið undir orðalag 1. mgr. 22. gr. né verði ætlað að greininni hafi verið ætlað að taka til slíkra tilfella.

Verði talið að leysa þurfi úr því, hvort stefnandi hafi átt einhliða rétt til að losna úr skiprúmi, kveðst stefnda byggja á því að svo hafi ekki verið.  Sú breyting sem átt hafi sér stað á útgerðarháttum Svalbaks ÞH-6 með leigu skipsins og samvinnu stefnda við erlendan útgerðaraðila hafi ekki haft þær breytingar á réttarstöðu stefnanda, eða annarra skipverja, sem heimilað hefði þeim riftun skiprúmssamnings.  Hafa verði í huga, að veiðar í samvinnu við erlendan aðila með þessum hætti hafi verið orðið reglubundinn háttur á útgerð skipsins, sem stefnandi hefði tekið þátt í og samþykkt með áralangri ráðningu sinni.  Hafi stefnandi talið eða viljað byggja á því gagnvart stefnda að það hafi verið forsenda fyrir skiprúmssamningi hans, að ekki kæmi til þess að skipið yrði tekið af íslenskri skipaskrá, þá hafi honum borið að hætta þegar á árinu 1997, er skipið hafi verið tekið af íslenskri skipaskrá.  Skipið hafi aftur verið tekið af íslenskri skipaskrá árin 1998 og 1999 án þess að stefnandi héldi því fram, að slík afskráning bryti gegn forsendum hans fyrir ráðningu eða gerði stefnda með öðrum hætti kunnugt um að hann teldi slíkt fela í sér riftun skiprúmssamnings hans.  Það hafi ekki verið fyrr en í apríl 2000, sem því hafi verið haldið fram af hálfu stefnanda, að það hafi verið forsenda fyrir ráðningu hans í skiprúm á Svalbak ÞH-6 að skipið væri á íslenskri skipaskrá.  Slík málsmeðferð fái ekki staðist.  Stefnandi hafi í verki samþykkt framangreint fyrirkomulag á skiprúmssamningi sínum og með þögn sinni skapað stefnda trú um að samkomulag ríkti um þetta fyrirkomulag.

Stefnda kveðst einnig byggja á því, að þrátt fyrir að talið verði að stefnandi eigi rétt til bóta eftir ákvæðum 22. gr. sjómannalaga þá beri að sýkna stefnda þar sem hann hafi greitt stefnanda full laun í uppsagnarfresti, enda geti hugsanlegar bætur skv. 25. gr. ekki numið annarri fjárhæð en fullum launum í uppsagnarfresti.  Í þessu sambandi kveðst stefnda vísa sérstaklega til 3. mgr. 25. gr. sjómannalaga.  Þá áréttar stefnda að stefnandi hafi ekki haldið því fram, að launagreiðslur í uppsagnarfresti hafi vantað.

Verði talið að stefnandi eigi bótakröfu á hendur stefnda vegna riftunar á skiprúmssamningi hans og sú krafa talin hærri en sem nemi þeim launum sem stefnda hafi greitt honum, kveðst stefnda byggja á því að krafa stefnanda sé allt of há og hana beri að lækka.

Við ákvörðun bóta eftir ákvæði 25. gr. sjómannalaga verði að líta til kjarasamnings aðila auk dómafordæma.  Krafan um svokölluð meðallaun eigi hvorki stoð í kjarasamningi aðila né sjómannalögum.  Geti bætur vegna riftunar á skiprúmssamningi, að áliti stefnda, aldrei orðið hærri en sem nemur þeim launum, er stöðunni fylgdu.  Stefnandi hafi gegnt stöðunni áfram og megi því miða við laun hans á tímabilinu til að finna staðgengilslaun.  Leiði þetta til þeirrar sérkennilegu niðurstöðu, að launin sem stefnandi hafi tapað séu launin sem hann fékk.

Stefnda kveðst hafa lagt fram afrit launaseðla stefnanda fyrir tímabilið mars, apríl maí og til 16. júní 2000.  Hafi laun stefnanda eftir að skipið hélt til veiða þann 10. apríl 2000 til 3. júní 2000 verið samtals kr. 1.284.495,-, en þá sé reiknað með hálfum launum fyrir veiðiferðina sem staðið hafi frá 17. maí til 19. júní 2000.  Frá þessum launum eigi að draga greidda kauptryggingu fyrir tímabilið 10. apríl til 3. júní 2000 samtals kr. 207.295,-.  Samkvæmt þessu séu ógreidd staðgengilslaun stefnanda að hámarki kr. 1.077.200,-.

Stefnda kveðst einnig mótmæla sérstaklega meðallaunaútreikningi stefnanda sem sé augljóslega rangur og ekki í samræmi við framlagða launaseðla.  Þá mótmæli stefnda harðlega þeirri fullyrðingu stefnanda að venja sé fyrir uppgjöri með þessum hætti eða að venja sé að nota hina svokölluðu meðalbótareglu með þeim hætti sem stefnandi haldi fram.

Kveðst stefnda hafa lagt fram afrit af launaseðlum stefnanda fyrir tímabilið sem stefnandi miði við í útreikningum sínum, eða frá 21. nóvember1999 til 7. mars 2000, og séu heildarlaun stefnanda fyrir það tímabil kr. 2.261.205,- eða kr. 21.133,- á dag miðað við 107 daga.

Stefnda kveðst auk launa samkvæmt hinum nýja ráðningarsamningi hafa greitt stefnanda kauptryggingu og orlof til 3. júní 2000 með sama hættu og greitt hafi verið til þeirra yfirmanna sem viljaðhafi losna úr skiprúmi.  Þetta hafi stefnda gert án skyldu eða samkomulags við stefnanda, en í því skyni að tryggja að stefnanda og aðrir yfirmenn, sem endurnýjað hafi skiprúmssamninga sína, fengju ekki minna greitt en þeir sem farið hafi úr skiprúmi til starfa annars staðar.  Með þessum aukagreiðslum hafi stefnda hins vegar alls ekki viðurkennt að stefnandi ætti rétt til frekari launa en samkvæmt hinum nýja ráðningarsamningi.

Verði að einhverju leyti fallist á kröfur stefnanda um bætur kveðst stefndi krefjast þess að laun stefnanda hjá stefnda á uppsagnarfrestinum komi ávallt til frádráttar kröfum stefnanda, en samtals hafi stefnandi fengið greiddar kr. 336.365,- frá stefnda á þeim hluta uppsagnarfrests, sem um sé deilt í málinu, þ.e. frá 6. mars til 3. júní 2000.

Stefnda kveðst mótmæla kröfu stefnanda um dráttarvexti og telur að ekki séu forsendur til að dæma dráttarvexti fyrr en frá dómsuppkvaðningu, verði fallist á einhverjar kröfur stefnanda.

Um málskostnaðarkröfu kveðst stefnda vísa til XXI. kafla laga nr. 91, 1991.

 

Samkvæmt 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga nr. 35, 1985 á skipverji rétt á að krefjast lausnar úr skiprúmi, missi skip rétt til að sigla undir íslenskum fána, nema um annað hafi sérstaklega verið samið.  Þá segir jafnframt í 1. mgr., að um greiðslu á kaupi, ferðakostnaði og fæðispeningum fari þá sem segi í 25. gr. laganna.

Skip stefnda, Svalbakur ÞH-6, var þann 7. mars 2000 tekið af íslenskri skipaskrá vegna fyrirhugaðra veiða skipsins undir litháenskum fána utan íslenskrar efnahagslögsögu.  Í ljósi þessa og með vísan til 1., 2. og 15. gr. laga nr. 115, 1985 um skráningu skipa er það álit dómsins, að Svalbakur ÞH-6 hafi þann 7. mars 2000, er skipið var tekið af skipaskrá, misst rétt til að sigla undir íslenskum fána í skilningi 1. mgr. 22. gr. laga nr. 35, 1985.

Með yfirlýsingu dags. 29. mars 2000 krafðist stefnandi lausnar úr skiprúmi vegna töku Svalbaks ÞH-6 af hérlendri skipaskrá, með vísan til 1. mgr. 22. gr. laga nr. 35, 1985.  Ekki verður á það fallist með stefnda, að stefnandi hafi með með undirritun nýs ráðningarsamnings dags. 28. mars 2000, eða á annan hátt, afsalað eða glatað áðurgreindum rétti til að krefjast lausnar úr skiprúmi.  Þvert á móti verður ekki annað ráðið af nefndri yfirlýsingu stefnanda frá 29. mars, en þá hafi verið uppi ágreiningur milli aðila um umræddan rétt stefnanda, sbr. skýrt orðalag yfirlýsingarinnar og athugasemdar framkvæmdastjóra stefnda, sem rituð var á hana.  Það er því með öllu ósannað að aðilar hafi samið svo um við gerð nýs ráðningarsamnings, að framangreindur réttur stefnanda skv. 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga félli niður.

Fyrri ákvarðanir stefnanda, um að fylgja skipinu til erlends leigutaka án þess að setja jafnhliða fram kröfur um greiðslu kaups með vísan til 1. mgr. 22. gr., sbr. 25. gr. sjómannalaga, geta ekki talist bindandi fyrir stefnanda í því tilfelli, sem hér er til úrlausnar.

Samkvæmt 25. gr. laga nr. 35, 1985, sem títtnefnd 1. mgr. 22. gr. laganna vísar beint til, á skipverji, sem ákvæðið tekur til, rétt á kaupi í þann tíma sem mælt er fyrir um í 9. gr. laganna.  Fyrir liggur að stefnanda, líkt og öðrum skipverjum Svalbaks ÞH-6, var sagt upp störfum þann 3. mars 2000.  Naut stefnandi 3 mánaða uppsagnarfrests frá þeim degi, sbr. 2. mgr. 9. gr. sjómannalaga.  Stefnandi á hins vegar rétt á kaupi samkvæmt 25. gr. laga nr. 35, 1985 í 86 daga af þeim 90, sem féllu innan uppsagnarfrests hans, sbr. það sem að framan hefur verið rakið og 28. gr. sjómannalaga, en rétt þykir að upphafstími kaupgreiðslna samkvæmt 25. gr. miðist við 7. mars 2000, þ.e. afskráningardag Svalbaks ÞH-6.

Í 25. gr. sjómannalaga er kveðið á um greiðslu kaups til skipverja sem vikið er úr skiprúmi áður en ráðningartími hans er liðinn og án þess að heimild sé til þess í 23. eða 24. gr. laganna.  Þá segir í 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga, að í þeim tilvikum, sem greinin taki til, fari um greiðslu kaups samkvæmt 25. gr. laganna.  Þar sem í 25. gr. er fjallað um greiðslu kaups vegna heimildarlausrar brottvikningar skipverja úr skiprúmi og í 1. mgr. 22. gr. um missi réttar skips til að sigla undir íslenskum fána, sem leitt getur til mikilla breytinga á útgerðarstað skipsins og útgerðarháttum að öðru leyti, er það álit dómsins, að kaupgreiðslur til skipverja samkvæmt 25. gr. verði að leiða til þess að hann missi í engu af launum sínum, sbr. hér til hliðsjónar almennar reglur vinnuréttar.

Er í mörgu óljóst um stöðu stefnda eftir leigu skipsins til hins litháenska aðila.  Þar sem stefnda hefur ekki hirt um að leggja fram leigusamning félagsins við hinn erlenda leigutaka þykir það verða að bera hallan af nefndri óvissu.  Er það því álit dómsins, að líkur standi til þess, að á umræddum tíma hafi skipið ekki verið gert út af stefnda, sbr. að stefnda sagði allri áhöfn Svalbaks ÞH-6 upp með bréfi dags. 3. mars 2000 og að skipið var tekið af íslenskri skipaskrá þann 7. mars s.á.  Stefnda hafi því gert áðurnefndan ráðningarsamning við stefnanda dags. 28. mars 2000 í umboði hins lítháenska útgerðaraðila.  Þykir því við ákvörðun kaups stefnanda ekki verða miðað við meðallaun út frá aflareynslu eftir leigu skipsins.  Er því ekki við annað að miða í málinu en þau meðallaun, sem stefnandi krefur um.

Stefnandi hefur skýrt og sundurliðað kröfur sínar þannig, að þær byggi á heildarlaunum 2. stýrimanns á Svalbaki ÞH-6 frá 21. nóvember 1999 til 7. mars 2000.

Veiðiferð 21. nóvember til 23. desember 1999.  Hásetahlutur kr. 607.962,-.

Veiðiferð 2. til 30. janúar 2000.  Hásetahlutur kr. 552.944,-.

Veiðiferð 4. febrúar til 7. mars 2000.  Hásetahlutur kr. 891.292,-.

Samtals hásetahlutur sé því kr. 2.052.198,- og hlutur 2. stýrimanns 1,25 hásetahlutur eða kr. 2.565.247,-.  Aflahlutur 2. stýrimanns miðað við 86 daga nemi því kr. 2.061.764,-  Þá reiknist auk þess eftirtaldir launaliðir til 2. stýrimanns umrædda daga:  Fatapeningar kr. 6.931,-, föst laun kr. 7.378,- starfsaldursálag kr. 12.212,- og fæðispeningar kr. 69.402,-, eða samtals kr. 95.923,-.  Samtals sé krafa stefnanda því kr. 2.157.687,- og við þá fjárhæð bætist 10,17 % orlof eða kr. 219.436.  Krafa stefnanda nemi því samkvæmt framansögðu kr. 2.377.123,-.

Með vísan til þess sem áður hefur verið rakið, þykir í málinu mega miða við framangreindan útreikning stefnanda við ákvörðun kaups hans, skv. 25. gr. sjómannalaga, enda hefur stefnda ekki sýnt fram á að forsendur hans séu tölulega rangar.

Frá kaupi stefnanda ber hins vegar að draga greidda kauptryggingu, en óumdeilt er að stefnandi hafi fengið greidda kauptryggingu út uppsagnarfrestinn.  Greiðslur kauptryggingar og orlofs á umræddu tímabili námu samkvæmt gögnum málsins kr. 336.365,-.  Kaup stefnanda sætir hins vegar ekki frekari frádrætti.

Með vísan til alls þess, sem rakið hefur verið, dæmist stefnda því til að greiða stefnanda kr. 2.377.123 – 336.365, eða samtals kr. 2.040.758,- með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25, 1987 frá 11. maí 2000 til greiðsludags, sbr. 9. gr. vaxtalaga nr. 25, 1987.

Mál þetta var eitt 3 mála sem lögmaður stefnanda flutti þann 2. febrúar s.l. gegn stefnda, vegna þeirra atvika er að framan hefur verið lýst.  Rétt þykir með vísan til þessa og úrslita málsins, að stefnda greiði stefnanda kr. 250.000,- í málskostnað og er virðisaukaskattur innifalinn í þeirri fjárhæð.

Dóm þennan kveður upp Freyr Ófeigsson, dómstjóri.

 

D Ó M S O R Ð :

Stefnda, Útgerðarfélag Akureyringa hf., greiði stefnanda, Hannesi Indriða Kristjánssyni, kr. 2.040.758,- auk dráttarvaxta samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25, 1987, af þeirri fjárhæð frá 11. maí 2000 til greiðsludags og kr. 250.000,- í málskostnað.