Þriðjudaginn 11. nóvember 2014.
Nr. 711/2014.	Ákæruvaldið (enginn) gegn X (enginn) (Steinunn Erla Kolbeinsdóttir hdl. f.h. brotaþola)

 

Kærumál. Frávísun frá Hæstarétti.   

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem brotaþola í máli Á gegn X var synjað um skipan réttargæslumanns. Í dómi Hæstaréttar í máli nr. 710/2014 var staðfestur úrskurður héraðsdóms um að vísa máli Á gegn X frá héraðsdómi. Var því ekki lengur grundvöllur fyrir kröfu brotaþola um skipan réttargæslumanns og var málinu þegar af þeirri ástæðu vísað frá Hæstarétti.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma Helgi I. Jónsson hæstaréttardómari og Ingveldur Einarsdóttir og Karl Axelsson settir hæstaréttardómarar.

Brotaþolar, A og B, skutu málinu til Hæstaréttar með kæru 24. október 2014 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 4. nóvember sama ár. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Suðurlands 23. október 2014 þar sem þeim var synjað um skipan réttargæslumanns. Kæruheimild er í e. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Þess er krafist að lagt verði fyrir héraðsdóm að skipa brotaþolum réttargæslumann. Þá er krafist kærumálskostnaðar.

Hvorki sóknaraðili né varnaraðili hafa látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti.

Með dómi Hæstaréttar í máli nr. 710/2014, sem kveðinn var upp fyrr í dag, var staðfestur úrskurður Héraðsdóms Suðurlands um að vísa máli sóknaraðila á hendur varnaraðila frá héraðsdómi. Er því ekki lengur grundvöllur fyrir kröfu brotaþola um skipan réttargæslumanns. Málinu verður þegar af þeirri ástæðu vísað frá Hæstarétti en kærumálskostnaður dæmist ekki.

Dómsorð:

Máli þessu er vísað frá Hæstarétti.

 

Úrskurður Héraðsdóms Suðurlands 23. október 2014.

Mál þetta, sem þingfest var 25. apríl 2014, er höfðað með ákæru lögreglustjórans á Selfossi dagsettri 24. mars 2014 á hendur X, kt. [...], [...], [...].

„fyrir umboðssvik

með því að hafa á tímabilinu [...] til 24. ágúst 2011 er ákærði sat í óskiptu búi eftir eiginkonu sína C, kt. [...] er lést hinn [...], með óhæfilegri fjárstjórn í neðangreind skipti rýrt efni hins óskipta bús á grófan og óforsvaranlegan hátt;

a.            með því að millifæra á tímabilinu 2. apríl 2009 til 2. júní 2009 samtals kr. 6.603.949,- inn á reikninga tveggja óþekktra kvenna í Ghana.

b.            með því að hafa 20. júní 2008 og 13. janúar 2009 móttekið tjónabætur frá Vátryggingarfélagi Íslands og Viðlagatryggingu Íslands vegna jarðskjálfta-skemmda samtals að fjárhæð kr 9.623.311, án þess að verja nema óverulegum hluta skaðabótanna til viðgerða á því tjóni sem orðið hafði á fasteign hins óskipta bús.

Ofangreindar ráðstafanir ákærða leiddu m.a. til þess að allur arfshluti samerfingja ákærða úr dánarbúinu reyndist glataður þar sem búið reyndist eignalaust er opinber skipti á því fóru fram á síðari hluta ársins 2011.

Telst brot þetta varða við 249. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19,1940, en til vara við 247. gr. sömu laga.

Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.

Einkaréttarkröfur:

Í málinu gerir Grímur Hergeirsson hdl. f.h. A, kt. [...] og B, kt. [...] kröfu um að ákærða verði með dómi gert að greiða hvorum þeirra um sig skaðabætur að fjárhæð kr. 1.046.769 með vöxtum skv. 8. gr. laga nr. 38, 2001 um vexti og verðtryggingu frá 24. ágúst 2011 til þess dags er mánuður er liðinn frá birtingu bótakröfu, en dráttarvöxtum skv. 1. mgr. 6. gr., sbr. 9. gr. laga nr. 38, 2001 um vexti og verðtryggingu frá þeim degi til greiðsludags.  Til vara er þess krafist að bótaskylda ákærða vegna óforsvaranlegrar meðferðar á fjármunum í hinu óskipta búi verði viðurkennd með dómi.  Ef bótakröfu verður vísað til meðferðar í sérstöku einkamáli gera tjónþolar jafnframt kröfu um að ákærði verði dæmdur til að greiða þeim málskostnað að skaðlausu að teknu tilliti til virðisaukaskatts samkvæmt síðar framlögðum málskostnaðarreikningi eða samkvæmt mati dómsins.

Í málinu gerir Sigurður Jónsson hrl. f.h. D, kt. [...], E, kt. [...] og F, kt. [...] kröfu um að ákærða verði með dómi gert að þeim hverjum um sig skaðabætur að fjárhæð kr. 1.046.769 með vöxtum skv. 8. gr. laga nr. 38, 2001 um vexti og verðtryggingu frá 24. ágúst 2011 til þess dags er mánuður er liðinn frá birtingu bótakröfu, en dráttarvöxtum skv. 1. mgr. 6. gr., sbr. 9. gr. laga nr. 38, 2001 um vexti og verðtryggingu frá þeim degi til greiðsludags.  Til vara er þess krafist að bótaskylda ákærða vegna óforsvaranlegrar meðferðar á fjármunum í hinu óskipta búi verði viðurkennd með dómi.  Ef bótakröfu verður vísað til meðferðar í sérstöku einkamáli gera tjónþolar jafnframt kröfu um að ákærði verði dæmdur til að greiða þeim málskostnað að skaðlausu að teknu tilliti til virðisaukaskatts samkvæmt síðar framlögðum málskostnaðarreikningi eða samkvæmt mati dómsins.“

Ákærði neitar sök og hafnar bótakröfum.

Af hálfu bótakrefjendanna A og B er þess krafist að þeim verði skipaður réttargæslumaður. Af hálfu ákærða er ekki tekin afstaða til kröfu bótakrefjenda um skipun réttargæslumanns, en af hálfu sækjanda er litið svo á að lagaskilyrði séu til skipunar réttargæslumanns sbr. 2. ml. 1. mgr. 41. gr. laga nr. 88/2008.

Í V. kafla laga um meðferð sakamála nr. 88/2008 eru ákvæði um skipun réttargæslumanns.

Í 1. mgr. 41. gr. laganna segir „Skylt er lögreglu að tilnefna réttargæslumann ef rannsókn máls beinist að broti á XXII. kafla almennra hegningarlaga og brotaþoli óskar þess. Þó skal ávallt tilnefna réttargæslumann ef brotaþoli hefur ekki náð 18 ára aldri þegar rannsókn hefst.“

Í 2. mgr. 41. gr. laganna segir „Skylt er lögreglu endranær eftir ósk brotaþola að tilnefna honum réttargæslumann ef rannsókn beinist að broti á XXIII. eða XXIV. kafla almennra hegningarlaga eða 251.–253. gr. laganna og ætla má að brotaþoli hafi orðið fyrir verulegu tjóni á líkama eða andlegu heilbrigði af völdum brotsins eða að brotið hafi verið gegn honum af einhverjum sem er honum nákominn. Það er skilyrði fyrir tilnefningu réttargæslumanns samkvæmt þessari málsgrein að brotaþoli hafi að mati lögreglu þörf fyrir sérstaka aðstoð réttargæslumanns til þess að gæta hagsmuna sinna í málinu.“

Í 3. mgr. 41. gr. laganna segir „Heimilt er lögreglu að tilnefna brotaþola réttargæslumann þótt hann hafi ekki óskað þess ef skilyrðum 2. mgr. er fullnægt og hann er ekki fær um að gæta hagsmuna sinna sem skyldi við rannsókn máls.“

Í 1. mgr. 42. gr. laganna kemur fram að þegar mál hefur verið höfðað og skilyrði eru til þess að tilnefna réttargæslumann skv. framangreindum ákvæðum 1. mgr. – 3. mgr. 41. gr. laganna skipar dómari brotaþola réttargæslumann.

Ekki er af hálfu bótakrefjenda vísað til 2. mgr. 41. gr. laga nr. 88/2008 vegna kröfu þeirra um skipun réttargæslumanns, enda ljóst að mati dómsins að það ákvæði á ekki við, enda ekki ákært í málinu fyrir brot gegn XXIII. eða XXIV. kafla almennra hegningarlaga eða 251.–253. gr. þeirra laga. Aðeins er uppfyllt það að ætlað brot hafi verið framið af einhverjum nákomnum, en það eitt er ekki nægilegt heldur þarf að uppfylla önnur skilyrði ákvæðisins til að heimilt eða skylt sé að skipa réttargæslumann á grundvelli þess.

Ekki er heimilt að skipa brotaþolum réttargæslumann á grundvelli 3. mgr. 41. gr. laga nr. 88/2008, enda vísar það ákvæði til 2. mgr. 41. gr. laganna, sem á ekki við að mati dómsins samkvæmt framansögðu.

Samkvæmt 1. ml. 1. mgr. 41. gr. laga nr. 88/2008 er skipun réttargæslumanns háð því að um sé að tefla brot gegn XXII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940, þ.e. kynferðisbrot. Í 2. ml. 1. mgr. 41. gr. laganna segir að „Þó skal ávallt tilnefna réttargæslumann ef brotaþoli hefur ekki náð 18 ára aldri þegar rannsókn hefst“ en á þessum grundvelli er krafist skipunar réttargæslumanns þar sem bótakrefjendurnir A og B voru yngri en 18 ára þegar rannsókn hófst.

Í greinargerð með frumvarpi því sem varð að lögum nr. 88/2008 sagði um ákvæði 41. gr. að greinin væri efnislega eins og 44. gr. b þágildandi laga, þ.e. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála með síðari breytingum. Ákvæði 44. gr. b laga nr. 19/1991 var lögfest með 14. gr. laga nr. 36/1999, sem breyttu lögum nr. 19/1991. Í frumvarpi að lögum nr. 36/1999 var lagt til að ákvæði 1. mgr. 44. gr. b yrði svohljóðandi: „Skylt er lögreglu að tilnefna brotaþola réttargæslumann ef brotaþoli hefur ekki náð 18 ára aldri þegar rannsókn máls hefst og hún beinist að broti á XXII. kafla almennra hegningarlaga.“ Í greinargerð með frumvarpi að lögum nr. 36/1999 sagði um ákvæðið: „Í 1. mgr. 44. gr. b er kveðið á um fortakslausa skyldu lögreglu til að tilnefna brotaþola réttargæslumann ef í hlut á barn sem er yngra en 18 ára þegar rannsókn hefst, enda leiki grunur á að það hafi orðið fyrir kynferðisbroti, sbr. XXII. kafla almennra hegningarlaga, nr. 19/1940.“

Í framsögu dómsmálaráðherra á Alþingi 4. febrúar 1999 sagði m.a. um þetta „Ef um börn er að ræða, yngri en 18 ára þegar rannsókn hefst, og grunur leikur á að þau hafi orðið fyrir kynferðisbroti er gengið lengra og lagt til að skylt verði að skipa þeim réttargæslumann í öllum tilvikum.“

Með breytingatillögu Allsherjarnefndar Alþingis var lagt til að orðalag umrædds ákvæðis yrði svo sem nú er í 1. mgr. 41. gr. laga nr. 88/2008, þ.e. „Skylt er lögreglu að tilnefna réttargæslumann ef rannsókn máls beinist að broti á XXII. kafla almennra hegningarlaga og brotaþoli óskar þess. Þó skal ávallt tilnefna réttargæslumann ef brotaþoli hefur ekki náð 18 ára aldri þegar rannsókn hefst.“ Í nefndaráliti Allsherjarnefndar Alþingis sagði um þetta m.a. „Þykir nefndinni rétt, til að taka af öll tvímæli, að leggja til að það verði tekið sérstaklega fram í frumvarpinu að lögreglu sé í öllum tilvikum skylt að tilnefna réttargæslumann ef rannsókn beinist að broti á XXII. kafla almennra hegningarlaga og brotaþoli óskar þess. Ef brotaþoli hefur ekki náð 18 ára aldri þegar rannsókn hefst skuli hins vegar ávallt tilnefna réttargæslumann eins og gert er ráð fyrir í frumvarpinu.“ Í framsögu þáverandi formanns Allsherjarnefndar Alþingis þegar hún mælti fyrir áliti nefndarinnar 6. mars 1999 sagði m.a. um þetta: „Enn lengra er gengið ef um er að ræða börn yngri en 18 ára sem grunur leikur á að hafi orðið fórnarlömb kynferðisbrota þar sem lagt er til að skylt verði að skipa þeim réttargæslumann í öllum slíkum tilvikum.“

Að mati dómsins er það vafalaust, að ofangreindu virtu, að óhjákvæmilegt er að skýra 1. og 2. ml. 1. mgr. 41. gr. laga nr. 88/2008 saman, þannig að hin fortakslausa skylda til tilnefningar réttargæslumanns brotaþola sem er yngri en 18 ára, eða skipunar hans í dómi sbr. 1. mgr. 42. gr. laganna, er háð því að um sé að tefla brot gegn XXII. kafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940.

Í þessu máli er ákærða ekki gefið að sök brot gegn XXII. kafla almennra hegningarlaga og eru því að mati dómsins ekki uppfyllt skilyrði til skipunar réttargæslumanns fyrir framangreinda bótakrefjendur.

Verður kröfu um skipun réttargæslumanns hafnað skv. framansögðu.

                Sigurður G. Gíslason héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan.

Ú r s k u r ð a r o r ð :

Hafnað er skipun réttargæslumanns fyrir bótakrefjendurna A og B í máli þessu.