Föstudaginn 14. mars 2014.
Nr. 133/2014.	Íslandsbanki hf. (Jón Auðunn Jónsson hrl.) gegn Gunnari Magnússyni (enginn)

Kærumál. Vanreifun. Frávísunarúrskurður felldur úr gildi.

Felldur var úr gildi úrskurður héraðsdóms, þar sem vísað var frá sökum vanreifunar máli Í hf. á hendur G til heimtu skuldar, með skírskotun til þess að þótt málatilbúnaður Í hf. við þingfestingu málsins hefði verið studdur fáum gögnum hefði Í hf. átt þess allan kost undir rekstri málsins að renna frekari stoðum undir kröfu sína á hendur G miðað við þær varnir sem hafðar væru uppi af hans hálfu. Teldi héraðsdómari skorta á sönnun fyrir því að Í hf. ætti þá kröfu sem hann hefði uppi í málinu gæti það ekki leitt til frávísunar þess. Var því lagt fyrir héraðsdóm að taka málið til löglegrar meðferðar.

Dómur Hæstaréttar

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Viðar Már Matthíasson, Benedikt Bogason og Þorgeir Örlygsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 18. febrúar 2014 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 24. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 10. febrúar 2014, þar sem vísað var frá dómi máli sóknaraðila á hendur varnaraðila. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að lagt verði fyrir héraðsdóm að taka málið til löglegrar meðferðar.

Varnaraðili tilkynnti með bréfi til Hæstaréttar 3. mars 2014 að hann léti málið ekki til sín taka.

Sóknaraðili höfðaði mál þetta fyrir héraðsdómi og krafðist greiðslu á 1.541.630 krónum auk nánar tilgreindra dráttarvaxta frá 31. ágúst 2012. Þá krafðist hann málskostnaðar. Hann gerði einnig kröfu um að sér yrði heimilt að bæta dráttarvöxtum við höfuðstól á tólf mánaða fresti í fyrsta sinn 6. maí 2010.

Varnaraðili skilaði greinargerð af sinni hálfu og krafðist sýknu af dráttarvaxtakröfunni og ,,innheimtuþóknun og virðisaukaskatti“. Þá gerði hann kröfu um að viðurkenndur yrði réttur hans til að skuldajafna kröfu sem hann ætti á hendur sóknaraðila að sömu fjárhæð og stefnukröfunni næmi. Enn fremur krafðist hann frávísunar á kröfu sóknaraðila um að höfuðstólsfæra ætti dráttarvexti á tólf mánaða fresti. Til vara krafðist hann skuldajafnaðar fyrir hærri fjárhæð en í aðalkröfu greindi. Loks gerði hann kröfu um málskostnað.

Við þingfestingu málsins í héraði lagði sóknaraðili fram, auk stefnu og skrár um framlögð skjöl, reikningsyfirlit, innheimtuviðvörun og innheimtubréf. Með greinargerð sinni lagði varnaraðili fram yfirlit um úttektir og innborganir á tilgreindan bankareikning og yfirlit um vaxtaútreikning vegna gagnkröfu hans.

Krafa sóknaraðila á hendur varnaraðila er reist á því að hann hafi yfirdregið ,,tékkareikning“ sem hafi haft númerið 0521-26-8466. Varnaraðili andmælir ekki höfuðstól kröfunnar en telur að þar sem um hafi verið að ræða yfirdráttarlán sé það neytendalán í skilningi laga nr. 121/1994 um það efni, sem giltu á þeim tíma sem hér skipti máli og sé honum óskylt að greiða dráttarvexti, ,,innheimtuþóknun og virðisaukaskatt“. Rökin fyrir því séu einkum þau, að sóknaraðili hafi ekki farið eftir fyrirmælum laganna um upplýsingaskyldu og samningsgerð við varnaraðila. Gagnkrafa varnaraðila miðar við að hann eigi rétt á endurgreiðslu þeirrar fjárhæðar sem hann hafi greitt í vexti til sóknaraðila af yfirdráttarskuldinni, án þess að hinn fyrrnefndi hefði lagaheimild til að krefjast þeirra. Á þá fjárhæð reiknar varnaraðila svo vexti.

Við meðferð málsins lagði sóknaraðili fram tölvupóstsamskipti aðila og tvö skjöl sem höfðu að geyma upplýsingar um framangreindan bankareikning.

Þótt málatilbúnaður sóknaraðila við þingfestingu málsins hafi verið studdur fáum gögnum hefur hann átt þess allan kost undir rekstri þess að renna frekari stoðum undir kröfu sína miðað við þær varnir, sem hafðar eru uppi af hálfu varnaraðila. Héraðsdómara bar við svo búið að leggja efnisdóm á málið. Teldi hann skorta á sönnun fyrir því að sóknaraðili ætti þá kröfu, sem hann hafði uppi í málinu, gat það ekki leitt til frávísunar þess.

Samkvæmt framansögðu verður hinn kærði úrskurður felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm að taka málið til löglegrar meðferðar. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er úr gildi felldur og lagt fyrir héraðsdóm að taka málið til löglegrar meðferðar.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 10. febrúar 2014.

Mál þetta, sem dómtekið var 31. janúar sl., höfðaði stefnandi, Íslandsbanki hf., Kirkjusandi 2, Reykjavík, hinn 30. apríl 2013, gegn stefnda, Gunnari Magnússyni, Álfkonuhvarfi 33, Kópavogi.

Dómkröfur stefnanda eru þær að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 1.541.630 krónur með dráttarvöxtum skv. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 31. ágúst 2012 til greiðsludags. Krefst stefnandi þess jafnframt að honum verði heimilað að færa dráttarvexti upp á höfuðstól skuldarinnar á tólf mánaða fresti, í fyrsta skipti 31. ágúst 2013. Þá krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefnda.

Stefndi krefst aðallega sýknu af þeim hluta kröfu stefnanda sem lýtur að dráttarvöxtum, innheimtuþóknun og virðisaukaskatti. Jafnframt krefst hann þess að viðurkenndur verði réttur hans til að beita skuldajöfnuði vegna kröfu að fjárhæð 1.541.630 krónur sem hann eigi á hendur stefnanda.

Til vara krefst stefndi þess að viðurkenndur verði réttur hans til að beita skuldajöfnuði vegna kröfu að fjárhæð 1.703.878 krónur sem hann eigi á hendur stefnanda.

Í báðum tilvikum krefst stefndi málskostnaðar úr hendi stefnanda.

I

Stefndi stofnaði tékkareikning nr. 0521-26-8466 hjá fjármála­fyrirtækinu S24  sem síðar rann inn í BYR-sparisjóð. Stofndagur reikningsins var 17. maí 2001. Sparisjóðurinn sameinaðist síðan stefnanda máls þessa.

 Hinn 31. ágúst 2012 var staðan á fyrrnefndum tékkareikningi neikvæð um 1.541.630 krónur. Stefnandi sendi stefnda innheimtubréf 10. september 2012 og skoraði á stefnda að greiða meinta skuld hans samkvæmt reikningnum. Stefndi varð ekki við áskorun stefnanda og höfðaði bankinn því mál þetta 30. apríl 2013 samkvæmt áðursögðu.

II

Stefnandi segir kröfu sína til komna vegna yfirdráttar að fjárhæð 1.541.630 krónur á tékkareikningi stefnda nr. 0521-26-8466 í Íslandsbanka hf., en stefnda hafi ekki verið heimilt að yfirdraga reikninginn. Þar sem stefndi hafi ekki greitt kröfu stefnanda, þrátt fyrir ítrekaðar innheimtutilraunir, hafi málssókn þessi verið nauðsynleg.

Stefnandi kveður ljóst af framlögðum gögnum að umræddur reikningur hafi strax í upphafi verið með yfirdráttarheimild og hafi hún þegar í upphafi verið nýtt af stefnda.

Af hálfu stefnanda er einnig til þess vísað að S24 hafi verið netbanki sem starfað hafi með fullri heimild Fjármálaeftirlitsins. Samskipti viðskiptavina við S24 hafi verið rafræn. Þá hafi verið mögulegt að fá send yfirlit vegna reikninga í netbankanum, væri sérstaklega um það beðið.

Gagnkröfu stefnda segir stefnandi ekki dómtæka. Skilyrði 28. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála séu ekki uppfyllt í málinu.

Stefnandi bendir á að stefndi hafi aldrei mótmælt vaxtaútreikningi stefnanda. Þá hafi hann heldur ekki mótmælt öðrum þeim kostnaði sem stefnandi hafi innheimt. Stefndi hafi greitt vexti og kostnað án nokkurs fyrirvara.

Skv. 4. gr. tékkalaga nr. 92/1933 hafi stefnda borið að hafa til umráða fé hjá greiðslubankanum. Hafi stefnandi fulla heimild til að krefja stefnda um höfuðstól skuldarinnar, sem og dráttarvexti og kostnað, sbr. 44. og 45. gr. tékkalaga.

Af hálfu stefnanda er því mótmælt að stefndi eigi kröfu á hendur bankanum. Stefndi hafi möglunarlaust greitt kostnað og vexti í tíu ár. Mótmæli hans gegn greiðsluskyldu hafi fyrst komið fram tólf árum eftir stofnun reikningsins.

Ákvæði 3. mgr. 3. gr. laga nr. 121/1994 um neytendalán segir stefnandi ekki eiga við í málinu. Bankinn hafi aldrei skuldfært reikninginn fyrir svokölluðum FIT-kostnaði. Þá eigi ákvæði 14. gr. laganna heldur ekki við þar sem sérákvæði gildi um yfirdráttarlán.

Hvað málskostnaðarkröfu sína varðar tekur stefnandi sérstaklega fram að hann sé ekki virðisaukaskattsskyldur aðili og honum beri því nauðsyn til að fá dóm fyrir skattinum úr hendi stefnda.

Til stuðnings kröfum sínum vísar stefnandi til almennra reglna kröfuréttar um skyldu til greiðslu fjárskuldbindinga.

III

Stefndi segir kröfu sína um sýknu af greiðslu dráttarvaxta og kostnaðar byggjast á 3. mgr. 3. gr. laga nr. 121/1994 um neytendalán. Í ákvæðinu sé skýrt kveðið á um að heimild til innheimtu kostnaðar af óheimilum yfirdrætti skuli eiga sér stoð í samningi. Þar sem enginn skriflegur samningur sé til staðar er varði umræddan tékkareikning stefnda hjá stefnanda sé bankanum óheimilt að krefjast þess kostnaðar sem hann krefji stefnda um í formi dráttarvaxta, innheimtukostnaðar og virðisaukaskatts. Þá verði ekki séð að samið hafi verið um hámarks fjárhæð yfirdráttar þar sem ekki sé til staðar neinn samningur milli aðila.

Krafa stefnda um skuldajöfnuð gagnvart kröfum stefnanda byggist á því að stefnanda hafi frá öndverðu verið óheimilt að innheimta nokkurn kostnað af yfirdrætti á tékkareikningnum þar sem skriflegur samningur hafi ekki verið gerður milli aðila, svo sem skylt sé skv. 3. gr., sbr. 5. gr., sbr. 1. mgr. 14. gr., laga nr. 121/1994 um neytendalán. Því beri stefnanda að endurgreiða stefnda allan þann kostnað, sem innheimtur hafi verið af reikningnum, með vöxtum skv. 4. gr., sbr. 18. gr., laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu.

Skv. 5. gr. laga nr. 121/1994 skuli lánveitandi gera skriflegan samning um lánveitingu til neytanda. Skuli neytandi fá afrit samningsins í hendur. Stefnandi hafi í málinu ekki lagt fram samning um yfirdráttarheimild þá sem hér um ræði, enda kannist stefndi ekki við að slíkur samningur hafi verið gerður.

Í 3. gr. laga nr. 121/1994, stafliðum a-e, sé kveðið á um hvaða upplýsingar lánveitandi skuli veita í samningi um yfirdráttarheimild. Í a-lið sé kveðið á um skyldu til þess að greina frá takmörkunum á lánsfjárhæðinni. Í b-lið sé kveðið á um að greina skuli frá vöxtum og því hvaða gjöld falli á lánið frá þeim tíma sem gengið sé frá samningi. Skv. c-lið skuli tilgreint í samningi með hvaða hætti honum verði sagt upp. Skv. d-lið skal í samningi upplýst hvort breytingar geti orðið á vöxtum eða öðrum gjöldum á samningstímanum. Þá sé í e-lið að finna ákvæði um skyldu þess efnis að greina skuli frá árlegri hlutfallstölu kostnaðar, sbr. 10.-12. gr., við mismunandi notkun á heimildinni. Enn fremur sé kveðið á um það að þrátt fyrir ákvæði 5. gr. sé heimilt að breyta fjárhæð heimildar samkvæmt munnlegri beiðni neytanda. Segir stefndi ekkert þessara lagaákvæða hafa verið uppfyllt við upphaf samningssambands aðila varðandi yfirdráttarheimildina, og heldur ekki á síðari stigum.

Stefndi kveður vanrækslu stefnanda á skyldu til samningsgerðar leiða til þess að beita verði ákvæði 14. gr. laga nr. 121/1994. Í 1. mgr. 14. gr. sé skýrt kveðið á um það að ekki sé heimilt að innheimta vexti eða annan lántökukostnað sem ekki sé tilgreindur í lánssamningi. Þetta sé áréttað í 1. málslið 2. mgr. 14. gr. Jafnframt segi í 2. málslið sömu málsgreinar að sé árleg hlutfallstala kostnaðar, sbr. 5. tölulið 1. mgr. 6. gr., of lágt reiknuð sé lánveitanda ekki heimilt að innheimta kostnað sem gæfi hærri árlega hlutfallstölu kostnaðar. Fái þetta einnig stoð í greinargerð með frumvarpi til laga nr. 121/1994, en í skýringum við 8. gr. segi að ef ekki sé kveðið á um vaxtatöku í lánssamningi skuli vextir ekki reiknaðir af láninu. Sama gildi um annan lántökukostnað.

Stefndi segir samkvæmt framansögðu skýrt að stefnanda sé ekki, og hafi aldrei verið, heimilt að innheimta nokkurn kostnað vegna hinnar umþrættu yfirdráttar­heimildar.

Af hálfu stefnda er til þess vísað að lög nr. 121/1994 um neytendalán, upphaflega lög nr. 30/1993, hafi verið sett til innleiðingar á tilskipun 87/102/EBE um samræmingu á lögum og stjórnsýslufyrirmælum aðildarríkjanna varðandi neytendalán og leiði af samningnum um Evrópska efnahagssvæðið. Af því leiði að meginreglan um samræmda túlkun lagaákvæða, sem innbyggð sé í EES-samninginn, gildi um ákvæði laga um neytendalán. Því beri við túlkun ákvæða innlendra afleiddra laga að taka mið af niðurstöðum EFTA-dómstólsins og Evrópudómstólsins varðandi tilskipanir sem innleiddar hafi verið í íslenskan rétt.

Stefndi telur einnig ljóst af ákvæðum 36. gr. a. til d. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, sérstaklega 36. gr. b., að skilmáli um verðákvæði samnings sem ekki sé til staðar í samningi geti ekki talist vera á skýru og skiljanlegu máli í skilningi nefnds lagaákvæðis og 5. gr. tilskipunar 93/13/EBE um ósanngjarna skilmála í neytendasamningum sem tilvitnuð 1. mgr. 36. gr. b. sé leidd af. Leiði það til þess  að slíkur skilmáli sé ósanngjarn og þar með ekki bindandi fyrir hann, sbr. 3. mgr. 36. gr. c. laga nr. 7/1936 og 1. mgr. 6. gr. fyrrnefndrar tilskipunar.

Skylda stefnanda til að gera samning við stefnda hafi verið fortakslaus. Þar sem stefnandi sé fjármálafyrirtæki, sem starfi samkvæmt lögum nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, verði hann að bera hallann af því að hafa ekki uppfyllt skýr ákvæði laga um neytendalán. Þessi háttsemi stefnanda sé jafnframt í andstöðu við 19. gr. laga um fjármálafyrirtæki. Stefnandi sé sérfróður aðili á umræddu sviði og beri honum að gæta að því að fara að lögum í starfsemi sinni. Verði að telja að slíkt standi honum mun nær en stefnda, sbr. og dóm Hæstaréttar Íslands í máli nr. 50/2013. Þá megi ráða af dómi réttarins í máli nr. 672/2012 að hafi ekki verið gerður samningur sem innihaldi þær upplýsingar sem skylda sé að veita samkvæmt lögum nr. 121/1994 sé stefnanda ekki heimilt að innheimta kostnað, hverju nafni sem hann nefnist.

Af hálfu stefnda er til þess vísað að hann hafi tekið saman allan kostnað sem innheimtur hafi verið af stefnanda vegna yfirdráttarheimildarinnar, að árinu 2002 undanskildu, en svo virðist sem ekki séu til gögn um það ár. Heildarfjárhæð kostnaðar sé samkvæmt þeirri samantekt 1.290.949 krónur miðað við 31. ágúst 2012.  Reiknaðir vextir í samræmi við 18. gr., sbr. 4. gr., laga nr. 38/2001 séu að fjárhæð 524.195 krónur og hafi þá vöxtum ekki verið bætt við höfuðstól kröfunnar á 12 mánaða fresti eftir 12. gr. laga nr. 38/2001 og heildarkrafa stefnda samkvæmt því að fjárhæð 1.815.144 krónur. Sé vöxtum hins vegar bætt við höfuðstól á 12 mánaða fresti verði fjárhæð heildarkröfu stefnda hins vegar 1.983.919 krónur.

Samkvæmt öllu framansögðu kveður stefndi ljóst að hann eigi kröfu á hendur stefnanda um hærri fjárhæð en stefnandi krefji hann um. Því beri að viðurkenna rétt stefnda til þess að beita skuldajöfnuði gegn kröfu stefnanda. Jafnframt beri að sýkna stefnda af kröfum stefnanda um dráttarvexti, innheimtuþóknun og virðisaukaskatt.

Til stuðnings kröfum sínum vísar stefndi meðal annars til laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga, einkum 36. gr. b. og 36. gr. c. Einnig vísar hann til laga um neytendalán nr. 121/1994, aðallega 3., 5. og 14. gr. laganna. Þá kveður stefndi heimild sína til skuldajafnaðar í máli þessu byggjast á 28. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.

IV

Upplýst er að stefndi stofnaði tékkareikning þann er mál þetta varðar hjá fjármálafyrirtækinu S24 árið 2001. Yfirdráttarheimild var til staðar á reikningnum frá upphafi og var hún strax nýtt af stefnda.

Yfirdráttarheimild stefnda á reikningnum var margoft framlengd frá því reikningurinn var stofnaður 17. maí 2001. Var yfirdráttarheimildin í gildi allt til 4. maí 2012. Að þessu virtu, sbr. 1. gr. og a-lið 2. gr. laga nr. 121/1994 um neytendalán, sem í gildi voru er atvik máls gerðust, verður ekki annað séð en tilvitnuð lög eigi við um lánssamning aðila.

Stefna málsins er afar knöpp að efni. Um málsástæður stefnanda og önnur atvik máls segir í raun eingöngu þetta: „Skuld þessi er til komin vegna yfirdráttar að fjárhæð kr. 1.541.630,00 á tékkareikningi stefnda nr. 0521-26-8466 í Íslandsbanka hf., en stefnda var ekki heimilt að yfirdraga reikninginn.“ Af áðursögðu virðist hins vegar ljóst að síðastgreind fullyrðing er ekki rétt. Málatilbúnaður stefnanda samkvæmt stefnu er því bæði fátæklegur og villandi.

Enginn ágreiningur er í málinu um höfuðstól skuldar stefnda. Sýknukrafa stefnda byggist hins vegar á því að frá upphafi hafi verið óheimilt að innheimta kostnað af yfirdrætti á umræddum reikningi samkvæmt ákvæðum laga nr. 121/1994 um neytendalán. Stefnanda beri því að endurgreiða stefnda allan þann kostnað sem innheimtur hafi verið af reikningnum með vöxtum skv. 4. gr., sbr. 18. gr., laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu. Eftir atvikum greinir aðila einnig á um hvort stefndi hafi glatað mögulegum rétti sínum vegna aðgerðarleysis.

Stefndi hefur lagt fram gögn, er frá S24 og stefnanda stafa, um þann kostnað sem innheimtur hafi verið af reikningi hans, sem og eigin útreikninga á meintri gagnkröfu, er grundvallast á nefndum gögnum. Stefnandi hefur lagt fram yfirlit yfir stöðu reikningsins 7. september 2012 og sögu yfirdráttarheimildar á reikningum ásamt útprentuðu yfirliti úr tölvukerfi sínu varðandi reikninginn. Stefnandi hefur hins vegar engin gögn lagt fram sem varpað geta ljósi á efni hins umdeilda lánssamnings hvað vexti og kostnað varðar. Af þeim sökum verður því ekki með réttu slegið föstu, að teknu tilliti til framangreinds málatilbúnaðar stefnda, hvort stefnandi eigi í raun þá fjárkröfu sem hann hefur uppi á hendur stefnda í málinu. Er því hvorki mögulegt að dæma stefnanda hina umkröfðu fjárhæð í heild eða að hluta, né sýkna stefnda af kröfum hans. Af þeim sökum þykir málið svo vanreifað að vísa beri því frá dómi ex officio.

Samkvæmt framangreindri niðurstöðu dómsins, sbr. 2. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, ber að úrskurða stefnanda til að greiða stefnda málskostnað er hæfilega þykir ákveðinn, svo sem í úrskurðarorði greinir.

Úrskurð þennan kveður upp Kristinn Halldórsson héraðsdómari.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð:

Máli þessu er vísað frá dómi ex officio.

Stefnandi greiði stefnda 400.000 krónur í málskostnað.