Mánudaginn 18. ágúst 2014.
Nr. 486/2014.	Landsbankinn hf. (Stefán Geir Þórisson hrl.) gegn Soffaníasi Cecilssyni hf. (Sigríður Rut Júlíusdóttir hrl.)

 

Kærumál. Dómkvaðning matsmanns.

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms þar sem tekin var til greina beiðni S hf. um dómkvaðningu matsmanna í máli sem L hf. höfðaði gegn S hf. til greiðslu tveggja nánar tilgreindra lánssamninga.

 

Dómur Hæstaréttar

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson, Benedikt Bogason og Þorgeir Örlygsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 2. júlí 2014 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 10. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 19. júní 2014, þar sem tekin var til greina beiðni varnaraðila um að dómkvaddir yrðu tveir sérfróðir menn til að leggja mat á nánar tilgreind atriði sem í matsbeiðni greinir. Kæruheimild er í c. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og fyrrgreindri kröfu varnaraðila hafnað. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili hefur ekki kært úrskurð héraðsdóms fyrir sitt leyti og kemur krafa hans um málskostnað í héraði því ekki til álita hér fyrir dómi.

Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Sóknaraðili greiði varnaraðila kærumálskostnað eins og nánar greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sóknaraðili, Landsbankinn hf., greiði varnaraðila, Soffaníasi Cecilssyni hf., 350.000 krónur í kærumálskostnað.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 19. júní 2014.

I.

         Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 22. maí sl., er höfðað 28. desember 2012 af Landsbankanum hf., Austurstræti 11 í Reykjavík, gegn Soffaníasi Cecilssyni hf., Borgarbraut 1 í Grundarfirði.

         Í málinu krefst stefnandi þess að stefnda verði gert að greiða sér 2.743.711.737 japönsk jen og 2.379.096.967 krónur með nánar tilgreindum dráttarvöxtum. Þá krefst stefnandi málskostnaðar.

         Stefndi krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnanda en til vara að dómkröfurnar verði lækkaðar verulega og að viðurkennt verði með dómi að dómkrafa stefnanda í japönskum jenum sé ólögmæt. Þá krefst stefndi málskostnaðar.

         Stefndi lagði, í þinghaldi 14. maí sl., fram beiðni um dómkvaðningu tveggja matsmanna til að svara nánar tilgreindum matsspurningum, sem raktar verða í kafla III. Stefnandi mótmælti dómkvaðningunni. Hinn 22. maí sl. fengu lögmenn aðila færi á að reifa sjónarmið sín um hvort matsmenn yrðu dómkvaddir í samræmi við beiðnina og var ágreiningsefnið tekið til úrskurðar í kjölfarið.

II.

         Í máli þessu krefur stefnandi stefnda um endurgreiðslu á tveimur lánssamningum milli stefnda og Landsbanka Íslands hf. Annar lánssamningurinn, lán nr. 7206, er dagsettur 13. mars 2007, og var upphaflega að fjárhæð 1.500.000.000 króna, í nánar tilgreindum mynthlutföllum. Bar að endurgreiða lánið með einni afborgun í lok lánstímans 25. mars 2010, en þó skyldi greiða vexti á sex mánaða fresti. Lánið var ekki endurgreitt á gjalddaga. Með bréfi, dags. 6. september 2011, var viðurkennt að lán þetta kvæði á um ólögmæta gengistryggingu og voru eftirstöðvarnar endurreiknaðar. Kveður stefnandi að síðari dómkrafa sín taki mið af þeim endurútreikningi þar sem miðað sé við lægstu óverðtryggðu vexti Seðlabanka Íslands samkvæmt 10. gr. laga nr. 38/2001.

         Hinn lánssamningurinn, lán nr. 9089, er frá 22. ágúst 2007. Samningurinn fól í sér skyldu stefnanda til að veita stefnda „fjölmyntalán til 2,5 ára að jafnvirði kr. 1.500.000.000 ... í japönskum jenum“. Bar að endurgreiða lánið sama dag og fyrrgreint lán nr. 7206, 25. mars 2010, en vexti bar að greiða á sex mánaða fresti. Stefnandi segir að þetta lán hafi verið greitt út með því að leggja samtals 2.687.229.525 japönsk jen inn á gjaldeyrisreikning stefnda í sex hlutum 24. ágúst 2007. Stefnandi vísar einnig til þess að greitt hafi verið af láninu að hluta í japönskum jenum. Kveður stefnandi fyrri dómkröfu sína nema eftirstöðvum lánsins.

         Hið stefnda félag reisir sýknukröfu sína í mjög stuttu máli á því að fjármunirnir hafi verið notaðir til að kaupa annars vegar hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. og hins vegar til að fjármagna kaup stefnda á peningabréfum bankans, allt í samræmi við ákvæði í lánssamningunum. Telur stefndi sig vera óbundinn af þessum samningum þar sem þeir séu ekki gildir og vísar um það m.a. til umboðsskorts, en stefndi sé útgerðarfélag. Þá hafi bankinn við samningsgerðina virt að vettugi upplýsingaskyldu sína, skyldur um góða viðskiptahætti, leiðbeiningarskyldu og reglur um fjárfestavernd. Þannig telur stefndi að stjórnendum bankans hafi verið kunnugt eða átt að vera kunnugt um að fjárhagsstaða bankans væri svo slæm að óheimilt hafi verið að ráðleggja stefnda að kaupa hlut í bankanum. Síðar hafi bankanum einnig verið skylt að vara stefnda við svo félaginu væri unnt að selja bréfin. Þá telur stefndi sig eiga gagnkröfu á hendur stefnda sem sé jafnhá eða hærri en stefnukröfurnar. Varakrafa stefnda um lækkun er meðal annars reist á því að eigi síðar en 3. desember 2007 hafi bankinn átt að ráðleggja stefnda að selja hluti sína í bankanum og peningabréfin til að takmarka tjón stefnda. Jafnframt byggir stefndi á því að lán nr. 9089 sé ólögmætt gengistryggt lán í íslenskum krónum, en ekki erlent lán. Því beri að sýkna stefnda af endurgreiðslu þess í japönskum jenum.

III.

         Með matsbeiðni, sem lögð var fram í þinghaldi 14. maí sl., óskar stefndi eftir dómkvaðningu tveggja sérfróðra og óvilhallra manna til þess að svara sjö matsspurningum sem eru svohljóðandi:

         I.a Hverjar venjur giltu í verðbréfaviðskiptum á árinu 2007 um lán banka til kaupa á eigin verðbréfum, þ.e. hlutabréfum í bankanum sjálfum og peningabréfum?

         I.b Hverjar venjur giltu í verðbréfaviðskiptum árið 2007 um skyldur banka til að vara lántaka við áhættu af að ráðstafa öllu andvirði láns til kaupa á verðbréfum lánveitenda?

         II.a Telja hinir dómkvöddu matsmenn að Landsbanki Íslands hf. hafi starfað í samræmi við góðar venjur í verðbréfaviðskiptum, þegar bankinn gerði lánssamning nr. 7206 hinn 13. mars 2007 við matsbeiðanda um lán að fjárhæð kr. 1.500.000.000 til kaupa á verðbréfum bankans, þ.e. hlutabréfum í bankanum sjálfum?

         II.b Telja hinir dómkvöddu matsmenn að Landsbanki Íslands hf. hafi starfað í samræmi við góðar venjur í verðbréfaviðskiptum, þegar bankinn gerði lánssamning nr. 9089 hinn 22. ágúst 2007 við matsbeiðanda um lán að fjárhæð kr. 1.500.000.000 til kaupa á verðbréfum bankans, þ.e. peningabréfum bankans og hlutabréfum í bankanum sjálfum?

         III. Telja hinir dómkvöddu matsmenn að það hefði verið í samræmi við góðar venjur í verðbréfaviðskiptum, að Landsbanki Íslands hf. hefði ráðlagt matsbeiðanda að selja hlutabréf þau og peningabréf, sem bankinn seldi matsþola í mars og ágúst 2007, þegar markaðsverð verðbréfanna tók að lækka í nóvemberbyrjun 2007 og hélt áfram að lækka allt þar til bankinn féll í október 2008 og hlutabréfin urðu verðlaus?

         IV. Telja hinir dómkvöddu matsmenn að það hefði verið í samræmi við góðar venjur í verðbréfaviðskiptum, að Landsbanki Íslands hf. hefði varað matsþola við þeirri áhættu, sem því fylgdi eða kynni að fylgja, að taka lánin nr. 7206 og nr. 9089 með þeim skilmálum, að endurgreiðsla þeirra tengdist þróun gengis erlendra mynta, einkum með hliðsjón af því að matsþola bar að ráðstafa lánsfénu til kaupa á verðbréfum af bankanum í íslenskum krónum?

         V. Telja hinir dómkvöddu matsmenn að það hefði verið í samræmi við góðar venjur í verðbréfaviðskiptum, að Landsbanki Íslands hf. hefði varað matsþola við þeirri áhættu sem því fylgdi eða kynni að fylgja að ráðstafa öllu andvirði lánanna nr. 7206 og 9089 til kaupa á verðbréfum Landsbanka Íslands hf., þ.e. hlutabréfum í bankanum og peningabréfum hans, í stað þess að dreifa áhættunni með því að fjárfesta í fleiri fjárfestingarkostum?

         Aðili að máli, sem rekið er á grundvelli laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, á að meginstefnu til rétt á því að afla og leggja fram þau sönnunargögn sem hann telur þörf á. Það er því almennt hvorki á valdi gagnaðila né dómstóla að aftra því nema með stoð í lögum. Af þeim sökum ber dómara jafnan að verða við beiðni málsaðila um að dómkveðja matsmann eða matsmenn samkvæmt IX. kafla laga nr. 91/1991 nema skilyrði 2. málsl. 1. mgr. 61. gr. laganna séu ekki fyrir hendi, leitað sé mats um atriði sem dómari telur bersýnilegt að ekki skipti máli, sbr. 3. mgr. 46. gr. laganna, eða að matsbeiðnin lúti einvörðungu að atriðum sem dómara ber að leggja sjálfur mat á en ekki sérfróðir matsmenn, sbr. 2. mgr. 60. gr. og 1. málsl. 1. mgr. 61. gr. laganna.

         Stefndi hefur tvívegis áður farið fram á að dómkvaddir verði matsmenn til þess að leggja mat á þau lánsviðskipti sem málið lýtur að. Með úrskurðum Héraðsdóms Reykjavíkur 19. nóvember 2013 og 27. febrúar 2014 var því hafnað að dómkvaðning færi fram með vísan til þess að dómara bæri sjálfum að leggja mat á þau atriði sem ætlunin var að leggja fyrir hina sérfróðu matsmenn að svara, sbr. 2. mgr. 60. gr. og 1. málsl. 1. mgr. 61. gr. laga nr. 91/1991. Í síðari úrskurðinum var fjallað um matspurningar sem eru um margt hliðstæðar þeim spurningum sem ætlunin er að leggja fyrir hina sérfróðu matsmenn með þeirri beiðni sem hér er til úrlausnar. Með dómi Hæstaréttar frá 8. apríl 2014 í málinu nr. 209/2014 var úrskurður héraðsdóms frá 27. febrúar 2014 staðfestur með þeirri athugasemd að með matsspurningum stefnda væri ekki leitað svara um hverjar venjur hefðu gilt í verðbréfaviðskiptum, sem haft gæti þýðingu við úrlausn málsins, heldur væri óskað eftir að lagt yrði mat á atriði sem dómara beri að leysa úr í ljósi allra atvika.

         Með matsbeiðninni sem lögð var fram 14. maí sl. telur stefndi sig hafa bætt úr þeim annmörkum sem hafi verið á fyrri matsspurningum í ljósi fyrrgreindrar athugasemdar Hæstaréttar Íslands. Stefnandi mótmælir þessu og telur matsspurningarnar ennþá vera haldnar slíkum annmörkum að hafna beri dómkvaðningunni.

         Í greinargerð stefnda er meðal annars á því byggt að umræddar lánveitingar og lögskipti stefnda og Landsbanka Íslands hf. eftir að samningar milli þeirra komust á hafi ekki samrýmst góðum viðskiptaháttum og venjum í verðbréfaviðskiptum. Samkvæmt 2. mgr. 44. gr. laga nr. 91/1991 verður sá sem ber fyrir sig venju að leiða tilvist og efni hennar í ljós. Með matsspurningum I.a og I.b hyggst stefndi varpa ljósi á það hvaða venjur hafi gilt árið 2007 um lánveitingar banka til að fjármagna kaup lántaka á verðbréfum bankans sem og um aðvaranir þeirra við þeirri áhættu sem lántaki tæki við það að ráðstafa öllu andvirði lánsins til að kaupa verðbréf lánveitanda. Dómendur búa almennt ekki yfir sérþekkingu á þeim venjum sem kunna að hafa gilt um þessi atriði hjá fjármálastofnunum. Þá fær dómurinn ekki séð að bersýnilega sé óþarft að leiða í ljós venjur á þessu sviði. Ljóst er af matsbeiðninni hvað eigi að meta og hvað stefndi hyggst sanna með matinu. Ekki er því fallist á að slíkir annmarkar séu á þessum matsspurningum að efni sé til þess að hafna því að stefndi fái dómkvadda matsmenn til þess að svara þeim.

         Með síðari matsspurningum sínum, þ.e. spurningum II, III, IV og V, fer stefndi fram á að matsmenn leggi mat á það hvort einstakar ráðstafanir í viðskiptum stefnda og Landsbanka Íslands hf., eða athafnaleysi bankans við nánar tilgreindar aðstæður í lögskiptum bankans og stefnda, hafi samrýmst góðum venjum í verðbréfaviðskiptum. Með matsbeiðninni er matsmönnum að þessu leyti ætlað að leggja mat á aðstæður, sem aðilar greinir á um, út frá þeim venjum sem ætlunin er að leiða í ljós með svörum við spurningum I.a og I.b. Eins og áður segir búa dómendur almennt ekki yfir vitneskju um venjur á þessu sviði. Af því leiðir að torvelt er fyrir þá að álykta hvaða hegðun samrýmist þeim venjum. Þó kann að vera unnt að leggja mat á það hvort hegðun bankans í lögskiptum hans og stefnda hafi samrýmst þeim venjum sem svör við spurningum I.a og I.b er ætlað að varpa ljósi á. Spurningar II, III, IV og V setja hins vegar ætlaðar venjur á þessu sviði í samhengi við þær aðstæður sem um er deilt.

         Í þessu sambandi ber að hafa í huga að efnisleg svör matsmanna við þessum spurningum, er snerta lagaleg atriði, binda ekki hendur dómara eða þrengja svigrúm hans og skyldu til þess  að leggja sjálfstætt mat á þau atriði svo komast megi að niðurstöðu hvort lagaskilyrðum sé fullnægt til þess að víkja samningsskyldum stefnda til hliðar að hluta eða öllu leyti. Þá verður stefndi að bera hallann af því ef matsgerð nýtist ekki sem skyldi til sönnunar í því skyni. Að teknu tilliti þess sem hér hefur verið rakið telur dómurinn að framangreindar matsspurningar lúti ekki einvörðungu að atriðum sem dómara beri að leggja sjálfur mat á en ekki sérfróðum matsmönnum. Þá liggur ekki fyrir að matsgerð sé að þessu leyti bersýnilega tilgangslaus til sönnunar í málinu auk þess sem ljóst er hvað eigi að meta og hver tilgangur stefnda er með matsbeiðninni.

         Ekki er fallist á með stefnanda að önnur þau atriði, sem hann teflir fram í þessum þætti málsins, valdi því að hafna beri matsbeiðninni. Í ljósi alls þess sem hér er rakið verður ekki séð að skilyrði séu fyrir því að meina stefnda að fá dómkvadda matsmenn til þess að meta þau atriði sem hann óskar eftir, enda ber hann sjálfur kostnað af matsgerðinni og áhættu af því að hvort hún komi honum að notum. Ber því að fallast á matsbeiðnina. Ákvörðun málskostnaðar bíður lokaniðurstöðu málsins.

         Ásmundur Helgason héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð :

         Fallist er á beiðni stefnda, Soffaníasar Cecilssonar hf., um að dómkvaddir verði tveir sérfróðir matsmenn til að meta þau atriði sem rakin eru á matsbeiðni á dskj. 70.

         Ákvörðun málskostnaðar bíður lokaniðurstöðu málsins.