Föstudaginn 23. maí 2014.
Nr. 287/2014.	Eignasafn Seðlabanka Íslands hf. (Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl.) gegn SPB hf. (Tómas Jónsson hrl.)

Kærumál. Fjármálafyrirtæki. Slit. Réttindaröð.

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem leyst var úr ágreiningi um kröfu E hf. við slit S hf. Krafa E hf. var til komin vegna þess að E hf., N hf. og B yfirtóku tilteknar skuldbindingar S hf. með ákvörðun Fjármálaeftirlitsins 17. apríl 2009. E hf. taldi raunvirði eignanna, sem áttu að mæta áðurgreindum skuldbindingum, hafa verið lægra en bókfært virði þeirra og því ekki jafnverðmætar hinum yfirteknu skuldbindingum. Félagið hefði þannig verið vanhaldið í lögskiptunum. Í hinum kærða úrskurði, sem staðfestur var með vísan til forsendna hans í Hæstarétti, kom fram að E hf. hefði fært fullnægjandi sönnur á að munur hefði verið á verðmæti þeirra skuldbindinga sem E hf. tók að sér að greiða fyrir S hf. og raunvirði þeirra eigna sem S hf. afhenti félaginu sem gagngjald. Bæri fyrrnefnda félaginu að greiða E hf. umræddan mismun. Þá var talið að S hf. bæri ennfremur að greiða E hf. það sem upp á vantaði í uppgjöri fyrrnefnda félagsins við N hf. og B, en E hf. hafði tekið að sér að greiða þann mismun. Var því fallist á að E hf. ætti fjárkröfu á hendur S hf. og kröfu félagsins skipað í réttindaröð samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991. Í dómi Hæstaréttar var niðurstaða hins kærða úrskurðar staðfest og tekið fram í því sambandi að ekki yrði talið að breytt kröfugerð E hf. í héraði hefði falið í sér nýjar málsástæður.

Dómur Hæstaréttar

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Viðar Már Matthíasson, Benedikt Bogason og Þorgeir Örlygsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 8. apríl 2014, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 25. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 26. mars 2014, þar sem krafa sóknaraðila að fjárhæð 2.737.798.407 krónur var samþykkt í réttindaröð við slit varnaraðila sem almenn krafa samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Kæruheimild er í 1. mgr. 179. gr. sömu laga. Sóknaraðili krefst þess aðallega að fyrrgreindri kröfu hans ásamt vöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu verði skipað í réttindaröð sem veðkröfu samkvæmt 111. gr. laga nr. 21/1991. Til vara krefst hann staðfestingar hins kærða úrskurðar. Í báðum tilvikum krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili kærði úrskurð héraðsdóms fyrir sitt leyti 8. apríl 2014. Hann krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og öllum kröfum sóknaraðila hafnað, en til vara að krafa sóknaraðila verði einungis viðurkennd að fjárhæð 370.805.515 krónur og skipað í réttindaröð sem almennri kröfu samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 við slit sín. Í báðum tilvikum krefst hann „málskostnaðar“.

Við upphaf aðalmeðferðar málsins í héraði 30. janúar 2014 lagði sóknaraðili fram bókun vegna breyttrar kröfugerðar sinnar. Samkvæmt henni lækkaði hann kröfu sína úr 10.036.074.467 krónum í 2.737.798.407 krónur. Skýrði hann breytta kröfu sína svo, að hún væri mismunur á yfirteknum innstæðum og yfirteknum eignum samkvæmt yfirliti, sem sett var fram í bókuninni. Í kröfulýsingu var ekki tekið tillit til yfirtekinna eigna, enda kom þar fram að miðað væri við að fjárhæð kröfunnar svaraði til fulls endurgjalds fyrir yfirteknar innstæðuskuldbindingar. Kom þar fram að óvissa væri um verðmæti yfirtekinna eigna og útreikningum og viðræðum um þær ekki lokið. Við aðalmeðferð málsins var bókað af hálfu dómara að í andmælum varnaraðila við athugasemdum sóknaraðila við málflutningsræðu hans í héraði hefði komið fram að ef skilja bæri ,,viðbót sóknaraðila við kröfulýsingu sína, að bæta við skuldbindingum Arion banka og Byrs, sem nýja málsástæðu þá mótmæli hann henni sem of seint fram kominni.“

Í kröfulýsingu var eingöngu miðað við yfirteknar innstæðuskuldbindingar sóknaraðila og sú krafa sett fram án frádráttar svo sem áður greinir. Í framangreindri bókun hefur sóknaraðili tekið tillit til skuldbindinga, sem Arion banki hf. og Byr sparisjóður, síðar Íslandsbanki hf., yfirtóku, en sóknaraðili hefur undir rekstri málsins yfirtekið þær skuldbindingar með uppgjöri við bankana tvo. Er það gert á grundvelli ákvörðunar Fjármálaeftirlitsins 21. mars 2009, sem mælir fyrir um að innbyrðis uppgjör Seðlabanka Íslands, Arion banka hf. og Byrs, síðar Íslandsbanka hf., eigi að fara fram og í framhaldi af því skil á mismun til varnaraðila ef mismunur sé honum í hag. Krafa sóknaraðila hefur frá öndverðu einkum verið reist á þeirri málsástæðu að varnaraðili eigi að halda honum skaðalausum af þeirri ákvörðun Fjármálaeftirlitsins að hann skuli yfirtaka tilteknar eignir og skuldir varnaraðila. Með vísan til þess og hins að í hinni breyttu kröfugerð fólst lækkun kröfunnar verður ekki talið að sóknaraðili hafi reist kröfu sína á nýjum málsástæðum eftir breytingu á kröfugerðinni.

Með þessum athugasemdum, en að öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Hvor aðila beri sinn kostnað af rekstri málsins fyrir Hæstarétti.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Kærumálskostnaður fellur niður.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 26. mars 2014.

                Þetta mál, sem barst dóminum, 27. október 2010, með bréfi slitastjórnar Spari­sjóða­banka Íslands hf., var þingfest 10. desember það ár og tekið til úrskurðar 30. janúar 2014.

                Sóknaraðili, Eignasafn Seðlabanka Íslands ehf., kt. 701209-2060, Kalk­ofns­vegi 1, Reykjavík, krefst þess aðallega að fjárkrafa hans, 2.737.798.407 krónur, við slit varn­ar­aðila, SPB hf., verði viðurkennd sem veðkrafa, sbr. 111. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl., svo og að hún beri dráttarvexti, skv. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verð­trygg­ingu, frá 28. apríl 2009 til greiðsludags.

                Til vara krefst sóknaraðili þess að fjárkrafa hans, 2.737.798.407 krónur, við slit varn­ar­aðila, SPB hf., verði viðurkennd sem almenn krafa, sbr. 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl.

                Í báðum tilfellum krefst sóknaraðili málskostnaðar að skaðlausu úr hendi varn­ar­aðila.

                Varnaraðili, SPB hf., kt. 681086-1379, Borgartúni 25, Reykjavík, krefst þess að öllum kröfum sóknaraðila verði hafnað.

                Til vara krefst varnaraðili þess að lýst krafa sóknaraðila við slit varnaraðila verði aðeins viðurkennd að fjárhæð 370.805.515 krónur, sem almenn krafa samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991.

                Í báðum tilvikum krefst varnaraðili málskostnaðar úr hendi sóknaraðila að teknu tilliti til virðis­auka­skatts.

Málavextir

                Frá lokum október 2008 hafði staða eigin fjár Sparisjóðabanka Íslands hf. verið lægri en lögboðið var. Fjármálaeftirlitið veitti bankanum undanþágu frá regl­unum, 15. desember það ár, til þess að honum gæfist kostur á því, í sam­vinnu við kröfu­hafa sína, að koma við raunhæfri endurskipulagningu á fjárhag sínum. Sam­hliða þessu frest­aði Seðlabankinn veðkalli, sem hann hafði sent Sparisjóðabankanum í októ­ber 2008.

                Í bréfi Seðlabanka Íslands, 21. mars 2009, til Fjármálaeftirlitsins var vikið að nei­kvæðri eigin­fjár­stöðu og óviðunandi lausafjárstöðu Sparisjóðabanka Íslands hf. Í bréf­inu kom jafn­framt fram það mat bankaráðs Seðlabankans að það sæi sér ekki annað fært en óska eftir því að eftirlitið gripi til þeirra úrræða sem embættinu væru veitt í lögum nr. 161/2002 um fjár­mála­fyrir­tæki, sbr. lög nr. 125/2008.

                Þennan sama dag, 21. mars 2009, tók Fjármálaeftirlitið yfir vald hlut­hafa­fundar varnar­aðila með vísan til þágildandi 100. gr. a laga nr. 161/2002 um fjár­mála­fyrir­tæki.

                Enn fremur ákvað Fjármálaeftirlitið þennan sama dag, 21. mars 2009, að ráð­stafa eignum og skuldum Sparisjóðabanka Íslands hf. til Nýja Kaup­þings hf. (nú Arion-banki) og Seðlabanka Íslands.

                Í 1. tölulið ákvörðunar eftirlitsins segir að Seðlabanki Íslands yfirtaki skuld­bind­ingar Sparisjóðabanka Íslands hf. vegna inn­stæðna sparisjóða. Í 2. tölulið er tekið fram að Nýi Kaupþing banki yfirtaki skuldbindingar Spari­sjóða­banka Íslands hf. vegna innstæðna annarra aðila en sparisjóða. Jafnframt að yfirdráttur á veltu­reikn­ingum, ásamt tilheyrandi trygg­ingarréttindum, flytjist til Nýja Kaupþings banka hf.

                Í 5. tölulið ákvörðunar Fjármálaeftirlitsins segir orðrétt:

Sem endurgjald fyrir yfirtöku innlánsskuldbindinga skv. 1.-3. tl. framselur Spari­sjóða­banki Íslands hf. útlán sín til sparisjóða alls að fjárhæð u.þ.b. 10,7 milljarðar króna auk skulda­bréfakröfu á hendur Byr-sparisjóði, að fjárhæð 2,75 milljarðar króna, eða sam­tals 13,45 milljarðar króna. Seðlabanki Íslands og Nýi Kaupþing banki eru við­tak­endur umræddrar greiðslu. Þeir annast uppgjör vegna hennar sín á milli og standa Spari­sjóða­banka Íslands hf. skil á mismun á milli yfirtekinna skuldbindinga og eigna ef einhver er.

                Í 6. tölulið ákvörðunarinnar segir jafnframt:

Stjórn Sparisjóðabankans er í samráði og með samþykki Fjármálaeftirlitsins falið að hrinda þessari ákvörðun í framkvæmd; staðreyna þau innlán sem falla undir gildis­svið annars vegar 1.-2. tl. og hins vegar 3. tl. þessarar ákvörðunar, útbúa þau skjöl sem nauð­synleg eru til að tryggja endurgjaldið samkvæmt 5. tl. og tryggingarréttindi sem því fylgja, og hafa samráð við Nýja Kaupþing banka hf. og Seðlabanka Íslands um nánari framkvæmdaatriði.

                Tveimur dögum síðar, 23. mars 2009, var Sparisjóðabankanum veitt heimild til greiðslu­stöðv­unar. Samkvæmt 2. tölulið 2. mgr. ákvæðis II til bráðabirgða í lögum nr. 44/2009 um breyt­ingu á lögum nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, telst upp­haf slita­með­ferðar bank­ans 22. apríl 2009. Samkvæmt 4. tölulið sama ákvæðis skipaði héraðs­dómur Reykja­víkur Spari­sjóðabanka Íslands hf. slitastjórn 20. maí 2009. Hún birti inn­köllun til skuld­heimtu­manna í fyrra sinn í Lög­birt­inga­blaði 29. júní 2009. Kröfu­lýs­ingar­frestur rann út 3. nóv­em­ber 2009.

                Á tímabilinu 22. mars-24. apríl 2009 breytti Fjármálaeftirlitið ákvörðun sinni, tek­inni 21. mars 2009, sex sinnum. Fimm sinnum veitti eftirlitið Sparisjóðabankanum auk­inn frest til þess að færa innstæðuskuldbindingar og eignir yfir til Seðlabankans og Nýja Kaupþings (og síðar einnig Byrs) en með ákvörðun, 17. apríl 2009, gerði Fjár­mála­eftirlitið fimm efnislegar breyt­ingar á fyrri ákvörðun. Í þeirri ákvörðun, 17. apríl 2009, var endurgjaldi í áður­nefndum 5. tölu­lið breytt þannig að „endur­gjald fyrir yfir­töku innlánsskuldbindinga skv. 1.-3. tl. fram­selur Sparisjóða­banki Íslands hf. útlán sín til sparisjóða alls að fjár­hæð u.þ.b. kr. 10,9 milljarðar auk skulda­bréfa­kröfu á hendur Byr-sparisjóði, að fjár­hæð kr. 1,5 millj­arðar, eða samtals 12,4 millj­arðar króna“. Þá átti Seðlabanki Íslands einnig að taka við inn­lánum Íbúðalánasjóðs hjá Spari­sjóða­banka Íslands.

                Hinn 27. apríl 2009 tók Seðlabanki Íslands við innstæðuskuldbindingum og inn­lánum sem námu um það bil 9,5 milljörðum króna, Nýi Kaupþing banki (nú Arion-banki) tók við innstæðum sem námu um það bil 1,4 milljörðum króna og Byr sparisjóður (nú Íslands­banki) tók við skuld­bind­ingum vegna innstæðna Allanz-trygginga sem sam­svör­uðu 1,4 milljörðum króna.

                Með bréfi varnaraðila, 28. apríl 2009, voru eignir Spari­sjóða­banka Íslands fram­seldar Seðlabankanum, sem endur­gjald fyrir þær skuld­bind­ingar bankans sem hann og Nýi Kaup­þing banki og Byr spari­sjóður tóku yfir skv. 5. tölu­lið ákvörð­unar Fjár­málaeftirlitsins, 21. mars 2008, eins og henni var breytt með ákvörðun 17. apríl. Þarna voru framseld skammtímalána í erlendri mynt, ramma­samningar um láns­heim­ild, skuldabréf í erlendri mynt, veð­lána­skuldir og skulda­bréf. Í bréfinu var bókfært verð­mæti skuld­bindingar hvers sparisjóðs tilgreint og námu þær sam­tals 12.463.918.942 krónum. Skjalið var undirritað af formanni skila­nefndar varn­ar­aðila og aðstoðarmanni í greiðslu­stöðvun. Sá starfsmaður Seðlabanka Íslands sem tók við bréf­inu ritaði nafn sitt til stað­festingar á viðtöku skjalsins svo og löggern­ingum um ofan­greindar kröfur.

                Varn­ar­aðili tekur fram að starfsmaður Seðlabankans hafi ekki, þegar hann tók við skjölunum, gert neinn fyrir­vara við fjárhæð endurgjaldsins.

                Snemma í júlí 2009 lá fyrir það mat endurskoðunarskrifstofunnar Price­water­house­Coopers að verðmæti krafna Sparisjóðabankans á hendur öðrum sparisjóðum sem höfðu verið framseldar Seðlabanka Íslands, 28. apríl, væri ofmetið um ríflega 3 millj­arða króna.

                Að liðnu um það bil hálfu ári frá framsali krafnanna og eftir kvartanir frá við­tak­endum skulda Sparisjóðabankans, yfir því að verðmæti eigna sem með fylgdi sam­svar­aði ekki skuldbindingunum, hélt Fjár­mála­eftirlitið fund með fulltrúum skila­nefndar og slita­stjórnar 14. október 2009. Viku síðar, 21. október 2009, ritaði eftirlitið Spari­sjóðabankanum bréf þar sem er áréttað að þær fjármálastofnanir sem hefðu tekið við end­ur­gjaldi, samkvæmt ákvörðun eftirlitsins, hafi talið það ófullnægjandi. Fjár­mála­eftir­litið hafi yfirfarið það endurgjald, sem fór yfir til viðtakendanna og ljóst væri að vafi léki á raunverulegu verðmæti þess, enda hefði ein­ungis verið miðað við bók­færða stöðu krafn­anna á ákvörðunardegi án þess að tekið hefði verið tillit til hugsan­legra afskrifta af þeim. Með hliðsjón af þessu kynnu upp­haf­legar forsendur ákvörð­unar eftir­lits­ins að hafa breyst. Fjármálaeftirlitið til­kynnti varn­ar­aðila að embættið hefði í hyggju að endurskoða fyrri ákvörðun sína um endur­gjald. Fjár­mála­eftir­litið vísaði einnig til þess að það hefði lagaheimild til þess að taka í sínar vörslur þær eignir sem eigi að mæta skuldbindingum fjár­mála­fyrir­tækis og láta meta verð­mæti eigna og ráð­stafa þeim til greiðslu áfallinna krafna eftir því sem þörf krefði. Vegna óviss­unnar um verð­mæti eignanna væri þörf á að verðmeta þær og eftir atvikum ráð­stafa frekari eignum til viðtakendanna gæfi matið til kynna að verð­mæti eign­anna væri minna en þær skuldbindingar sem tekið var við. Í lok bréfsins tók eftir­litið fram að það teldi rétt að gefa aðilum kost á að ná samkomulagi um endur­gjaldið áður en verð­mats yrði aflað og gaf málsaðilum frest til 21. nóvember til þess að ná sam­komu­lagi. Hefðu máls­aðilar þá ekki náð samkomulagi færi fram óháð verð­mat og embættið myndi eftir atvikum ákvarða viðbótarendurgjald á grundvelli þess mats.

                Málsaðilar ræddust við til þess að reyna að ná samkomulagi og leiðrétta þetta upp­gjör en án árangurs.

                Þessu bréfi Fjármálaeftirlitsins svaraði varnaraðili með bréfi 24. nóvem­ber 2009. Hann taldi sig hafa fram­fylgt ákvörðun eftir­litsins, 21. mars 2009, í einu og öllu og ekki hafa heim­ild til að ráðstafa eignum bank­ans á þann hátt er eftirlitið hafði gefið í skyn í fram­an­greindu bréfi.

                Þar sem Seðlabankinn taldi varnaraðila ekki hafa afhent fullnægjandi eignir á móti þeim skuldum sem hann tók við, einnig fyrir hönd Nýja Kaup­þings banka hf. og Byrs, lýsti hann kröfu við slit varnaraðila samtals að fjárhæð 10.036.074.467 kr., með kröfu­lýsingu, 3. nóv­em­ber 2009, og krafðist þess að krafan nyti stöðu veðkröfu, sbr. 111. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl.

                Fjármálaeftirlitið sendi varnaraðila á ný erindi, 23. desember 2009. Þar segir að Seðlabanki Íslands hafi óskað eftir því að ákvörðunin frá 21. mars yrði endur­upp­tekin og frekara endurgjaldi ráðstafað frá Sparisjóðabankanum fyrir hinar yfir­teknu inn­stæðu­skuldbindingar en gert var í apríl. Eftirlitið taldi ekki forsendur fyrir því að taka upp á ný fyrri ákvörðun. Í lok bréfsins segir:

Ljóst er af fyrri ákvörðun eftirlitsins og þeim ákvæðum laga nr. 125/2008 sem hún byggði á að móttakandi þeirra skuldbindinga sem Fjár­mála­eftir­litið mælir fyrir um að verði fluttar frá fjármálafyrirtæki á að vera skaðlaus af þeirri aðgerð, þ.e. hann á að fá í hendur verðmæti sem duga til að mæta þeim skuld­bind­ingum sem til hans eru fluttar, hvorki hærri né lægri.

Fjármálaeftirlitið telur að ákvörðunin hafi ekki verið að öllu leyti fram­kvæmd á full­nægj­andi máta og í samræmi við forsendur sem fyrir lágu í upphafi. Fjár­mála­eftir­litið leggur það því fyrir skilanefnd Sparisjóðabanka Íslands að flytja til sam­ræmis við fyrri ákvörðun eftirtalda eignaliði yfir til viðtakenda endurgjaldsins:

·         Öll útlán Sparisjóðabankans til Sparisjóðsins í Keflavík að fjárhæð u.þ.b. 490 m.kr., en þau voru áætluð u.þ.b. 470 m.kr. í upphaflegri ákvörðun.

·         Önnur útlán til sparisjóða að fjárhæð u.þ.b. 452 m.kr. sem ekki voru flutt yfir.

Þá telur Fjármálaeftirlitið að viðtakandi endurgjaldsins eigi rétt til þeirra eigna sem eru á svokölluðum stórgreiðslureikningi og IG reikningum Sparisjóðabankans hjá Seðla­banka Íslands sem hafa komið til vegna innlána viðskiptavina á inn­láns­reikn­ingum þeirra hjá Sparisjóðabankanum á tímabilinu 21. mars 2009 og þar til sömu reikn­ingar voru fluttir yfir til Nýja Kaupþings banka hf. (nú Arion banka hf.), Byrs spari­sjóðs eða Seðla­banka Íslands enda hækkuðu þessi innlán yfirteknar inn­láns­skuld­bind­ingar við­tak­anda þeirra án frekara endurgjalds. Spari­sjóða­bank­anum er falið að greina þessar eignir í samráði við Seðlabanka Íslands.

Endanlegum frágangi á flutningi endurgjaldsins í samræmi við ofangreint skal lokið eigi síðar en þann 15. janúar nk. og skal Fjármálaeftirlitið upplýst um lok málsins eigi síðar en þann dag.

                Með bréfi, 13. janúar 2010, svaraði varnaraðili kröfum eftir­lits­ins og hafn­aði því að flytja ákveðna eignaliði sína til hinna þriggja viðtakenda endur­gjalds sam­kvæmt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins. Slitaferli varnaraðila væri hafið, kröfum hefði verið lýst og því taldi varnaraðili ólöglegt að framselja eignir þegar svo væri komið.

                Eignasafn Seðlabanka Íslands er stofnað í desember 2009 og framseldi Seðla­bank­inn því félagi þær skuldir og eignir Sparisjóðabankans sem þetta mál snýst um.

                Með tölvupósti, 11. ágúst 2010, tilkynnti varnaraðili sóknaraðila að hann hafn­aði þeirri kröfu sem Seðlabankinn lýsti við slit varnaraðila. Fyrir því færði varnar­aðili þau rök að hann hefði uppfyllt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins frá 21. mars 2009 í einu og öllu með því að flytja innstæður að fjárhæð 12,3 milljarðar króna og sem end­ur­gjald fram­selt útlán og skuldabréf, samtals 12,5 milljarða króna, að við­bættum yfirdrætti á veltu­reikn­ingum til Kaup­þings að fjárhæð 975 milljónir króna, samtals 13,4 milljarða króna. Þá sagði jafn­framt að Seðlabankinn hefði staðfest að hafa tekið við endur­gjald­inu, 28. apríl 2008, án fyrirvara um fjárhæð eða rétt­mæti þess. Varn­ar­aðili hafn­aði því alfarið að end­ur­gjaldið hefði ekki verið full­nægj­andi svo og að upp­haf­legar forsendur ákvörð­unar Fjármálaeftirlitsins hefðu breyst þannig að leiða ætti til frek­ara framlags varn­ar­aðila.

                Málsaðilar reyndu, á fundi 26. ágúst 2010, að leysa ágreininginn. Þar sem það bar ekki árangur var honum, í samræmi við 120. gr., sbr. 171. gr., laga nr. 21/1991, vísað til hér­aðs­dóms til úrlausnar, 25. október 2010.

                Sóknaraðili krafðist þess í greinargerð sinni til héraðsdóms að öll sú fjárhæð sem hann lýsti við slit varnaraðila, 10.036.074.467 krónur, yrði viðurkennd sem veð­krafa en til vara sem almenn krafa.

                Hinn 16. september 2011 var dómkvaddur matsmaður til þess að meta líkur fyrir endurheimtu þeirra krafna sem varnaraðili afhenti Seðlabanka Íslands sem endur­gjald fyrir þeim skuldum sem Fjármálaeftirlitið fól viðtakendunum þremur að greiða fyrir Sparisjóðabankann.

                Matsmaðurinn lauk matinu í nóvember 2012. Það var niðurstaða hans að endur­heimtu­hlutfall hefði í mars/apríl 2009 verið 68,7% af bókfærðu virði krafnanna. Á grund­velli matsins lækkaði sóknaraðili fjárkröfu sína í 2.737.798.407 krónur.

                Í máli nr. 668/2011 fyrir Hæstarétti krafðist Íslandsbanki þess að viðurkennt yrði að hann ætti kröfu við slit SPB hf. sem samsvaraði þeim mismun á verðmæti skulda sem hann tók að sér að greiða samkvæmt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, 21. mars 2009 og eigna sem hann fékk afhentar. Með dómi Hæstaréttar, 17. janúar 2012, var kröfu Íslandsbanka hafnað, ekki vegna þess að hann hefði ekki verið vanhaldinn í lög­skiptum sínum við Sparisjóðabankann heldur vegna þess að við­tak­end­unum þremur hefði borið að annast upp­gjör greiðslunnar frá bankanum sín í milli og ekki lægi fyrir hvort slíkt upp­gjör hefði farið fram.

                Sóknaraðili hefur nú gert upp við Arion-banka þá fjárhæð sem nam þeim mis­mun sem var á verðmæti skulda sem Fjármálaeftirlitið fól bankanum að greiða og þeim eignum sem Sparisjóðabankinn afhenti sem endurgjald fyrir skuldirnar. Jafn­framt mun sóknaraðili hafa gert upp við Íslandsbanka samsvarandi mismun á yfir­teknum skuldum og eignum frá Sparisjóðabankanum. Krafa til þeirrar fjárhæðar sem upp á vantaði í heild tilheyrir því sóknaraðila.

Málsástæður sóknaraðila

                Sóknaraðili telur ótvírætt að þær kröfur sem honum, Nýja Kaup­þingi hf. (nú Arion-banka hf.) og Byr sparisjóði hf. (nú Íslandsbanka) voru framseldar með ákvörðun Fjármála­eftir­lits­ins hafi ekki verið jafnverðmætar þeim skuldbindingum sem sókn­ar­aðili tók yfir. Til marks um hversu vanreiknaðar kröfur varnaraðila hafi verið muni þær ekki einu sinni nægja fyrir skuld­bind­ingum sóknaraðila, hvað þá Arion banka (áður Kaup­þings) eða Íslandsbanka (áður Byrs). Sókn­ar­aðili bendir á að sumar kröfur séu á hendur sparisjóðum sem séu í veru­legum rekstrar­erfið­leikum, hafi farið í gegnum fjárhagslega endur­skipu­lagn­ingu og alls óljóst hvort nokkuð fáist upp í þær. Þá hafi Byr sparisjóður verið tekinn til slita­með­ferðar og muni vafa­laust lítið vera til skipt­anna fyrir almenna kröfuhafa. Margir þess­ara sparisjóða hafi óskað eftir því að íslenska ríkið legði þeim til eigið fé svo þeir gætu rétt af fjár­hag sinn í sam­ræmi við heim­ild í lögum nr. 125/2008. Verðmæti krafn­anna sé því ofmetið að mati sókn­ar­aðila og krefj­ist hann þess vegna hærra endurgjalds sem jafn­gildi þeim skuld­bind­ingum sem sókn­ar­aðili tókst á hendur.

                Sóknaraðili byggir á því að varnaraðili hafi vanefnt ákvörðun Fjár­mála­eftir­lits­ins enda ljóst að útlán varn­ar­aðila til sparisjóða hafi alls ekki numið fjárhæðinni „u.þ.b. kr. 10,9 millj­arðar“ auk þess sem „skuldabréfakrafa á hendur Byr-sparisjóði, að fjárhæð u.þ.b. kr. 1,5 millj­arðar“, sé næsta verðlaus. Varnaraðili hafi því síður en svo framselt sókn­ar­aðila 12,4 milljarða króna eins og Fjármálaeftirlitið hafi fyrir­skipað honum. Að mati sókn­ar­aðila geti varn­ar­aðili ekki notast við óraun­hæft verðmat á virði útlána­safns síns eða skulda­bréfa­krafna. Samkvæmt ákvörðun eftirlitsins skuli sókn­ar­aðili fá raun­veru­legt end­ur­gjald fyrir þær skuldbindingar sem hann tók á sig. Það endur­gjald hafi ekki skilað sér og beri varn­ar­aðila að efna ákvarð­anir Fjár­mála­eftir­lits­ins í samræmi við skýrt orða­lag þeirra.

                Það hafi verið tilgangurinn með því að færa innstæðu varnaraðila til sóknar­aðila að sá síðarnefndi yrði skaðlaus af þessum skuldbindingum. Virði útlána­safns varn­ar­aðila, sem átti að vera gagngjald til sóknaraðila, hafi alfarið verið reiknað út af starfs­mönnum varnaraðila og beri hann því einn allan halla af mistökum við útreikn­ing þess. Sóknaraðili telji reyndar að starfsmönnum varnaraðila hafi ekki getað dulist að kröfu­safnið hafi verið vanreiknað strax við framsal. Seðlabanki Íslands, og síðar sókn­ar­aðili, Eignasafn Seðlabanka Íslands, hafi ítrekað bent á þessa villu en þessi aug­ljósu mistök hafi aldrei verið leiðrétt.

                Sóknaraðili byggir jafnframt á því að þótt starfsmaður Seðlabanka Íslands hafi tekið við framsalssamningunum, 28. apríl 2009, hafi ekki falist í því samþykki við útreikn­ingum varnaraðila. Sóknaraðili byggir á því að í ákvörðun Fjármálaeftirlitsins hafi falist að fara þyrfti fram úttekt á raunverulegu virði umræddra útlána. Orðalag 5. tölu­liðar ákvörðunar eftirlitsins, 21. mars 2009, bendi til þess að upp­gjör hafi átt að fara fram á síðari stigum. Þar komi fram að Seðlabanki Íslands og Nýi Kaup­þing banki taki við umræddri greiðslu, þ.e. endurgjaldi fyrir yfir­töku inn­láns­skuld­bindinga. Svo segi að þeir annist uppgjör vegna greiðslunnar sín á milli og standi varnaraðila skil á mis­mun milli yfirtekinna skuldbindinga og eigna, sé hann ein­hver. Hér blasi við, að mati sókn­ar­aðila, að slíkt uppgjör hefði getað farið á báða vegu, þ.e.a.s. reyndist endur­gjaldið of lágt ætti varnaraðili að sama skapi að standa skil á mis­mun til sóknar­aðila og Nýja Kaupþings banka, nú Arion-banka hf. Önnur skýr­ing á tölu­liðnum fæli í sér þá órök­réttu niðurstöðu að sóknaraðili og Arion-banki hf. ættu að taka á sig alla áhættu reynd­ist endurgjaldið ekki fullnægjandi.

                Sóknaraðili byggir á því að í fyrrgreindum orðum ákvörðunar Fjármálaeftirlits­ins felist ekki að Seðla­banki Íslands hafi átt að taka á sig nokkra áhættu af þessum björg­unar­aðgerðum. Í ákvörðuninni segi að „Seðlabanki Íslands, Nýi Kaupþing banki hf. og Byr-spari­sjóður [séu] viðtakendur umræddrar greiðslu“. Í þessum orðum felist að það sem þeir hafi tekið við eigi að hafa fjármunalegt gildi og vera hæft til að greiða fyrir þær skuld­bind­ingar sem teknar voru yfir. Sóknaraðili bendir á að í öllum sam­skiptum málsaðilanna hafi varnaraðili ekki mótmælt því að fram­seldar kröfur hafi verið van­reikn­aðar og séu því ófullnægjandi greiðsla.

                Sóknaraðili byggir á því að ljóst sé að hefði hann ekki yfirtekið inn­láns­skuld­bind­ingar varnaraðila hefðu þær skuldbindingar aldrei fengist greiddar nema að hluta með eignum varnaraðila. Eigendur þeirra innlána, sem Seðlabanki Íslands tók yfir, hafi verið fjármálafyrirtæki. Af þeim sökum hafi innstæður þeirra ekki verið tryggðar hjá Trygg­ing­ar­sjóði innstæðueigenda og fjárfesta, sbr. 6. mgr. 9. gr. laga nr. 98/1999. Hefði Seðla­banki Íslands ekki tekið innstæðuskuldbindingarnar yfir hefðu kröfur þess­ara spari­sjóða verið almennar kröfur í bú varnaraðila. Því sé óhætt að fullyrða að við flutn­ing þessara innstæðna hafi hagur sparisjóðanna vænkast mjög. Með því að neita að efna ákvörðun Fjármálaeftirlitsins færi varnaraðili tjón þessara innstæðueiganda yfir á sóknar­aðila. Slík niðurstaða brjóti freklega gegn meginreglum gjald­þrota­skipta­réttar­ins um jafn­ræði kröfuhafa.

                Sóknaraðili byggir á því að þær kröfur sem voru framseldar honum, Nýja Kaup­þingi banka og Byr sparisjóði standi til tryggingar kröfum sóknaraðila, sbr. 111. gr. laga nr. 21/1991, þar til leiðrétt uppgjör hafi farið fram. Þá eigi sóknaraðili jafn­framt veð, í skiln­ingi 111. gr. laga nr. 21/1991, í útlánasafni varnaraðila sem nemi mis­mun­inum á þeim kröfum, sem sóknaraðili hafi nú þegar tekið við, og þeim 12,4 millj­örðum króna sem átti að afhenda sóknaraðila. Sóknaraðili telur hafið yfir allan vafa að sam­kvæmt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins hafi útlánasafn varnaraðila átt að standa til tryggingar inn­stæðu­skuldbindingunum. Sú ákvörðun standi enn þar til varn­ar­aðili hafi uppfyllt ákvörð­unina.

                Verði ekki fallist á aðalkröfu sóknaraðila krefst hann þess til vara að fjárhæð mis­munar þess endurgjalds, sem hann hafi raunverulega tekið við, og þeim inn­stæðu­skuld­bind­ingum sem Seðlabanki Íslands tók við, verði viðurkennd sem almenn krafa. Byggt er á öllum sömu málsástæðum og færðar eru fyrir aðalkröfu. 

                Sóknaraðili sundurliðar kröfu sína þannig:

                Yfirteknar innstæður:

                                Seðlabanki Íslands                      9.536.847.017 kr.

                                Arion banki                                   1.446.453.123 kr.

                                Íslandsbanki/BYR                      1.419.767.219 kr.

                                Samtals:                                      12.403.067.359 kr.

                Yfirteknar eignir:

                                Seðlabanki Íslands                      8.590.622.499 kr.

                                Arion banki                                   1.074.646.453 kr.

                                Samtals:                                        9.665.268.952 kr.

                Mismunur alls:                                             2.737.798.407 kr.

                Krafa sóknaraðila nemi mismun á yfirteknum innstæðum og yfirteknum eignum samkvæmt ofangreindu yfirliti, eða 2.737.798.407 kr.

                Sóknaraðili byggi fjárhæð yfirtekinna innstæðna á niðurstöðu matsgerðar dóm­kvadds matsmanns í málinu, dagsettri 21. nóvember 2012. Fjárhæð innstæðna sem Arion banki hafi tekið yfir miðist við yfir­lýs­ingu Arion-banka, dags. 13. janúar 2014. Fjár­hæð inn­stæðna sem Íslandsbanki/Byr tók yfir sé studd við kröfu Íslandsbanka hf. í bú varn­ar­aðila nr. 188 í kröfuskrá, sbr. enn fremur dómkröfu Íslandsbanka hf. á hendur varn­ar­aðila í Hæsta­réttar­máli nr. 668/2011. Við útreikning á kröfu Íslands­banka hf. sé miðað við mið­gengi ISK/EUR á úrskurðardegi, 22. apríl 2009, eða 169,23.

                Fjárhæð þeirra eigna, sem sóknaraðili tók yfir, taki mið af niðurstöðu mats­gerðar dómskvadds matsmanns, dags. 21. nóvember 2012. Vísað er til yfirlýsingar Arion-banka hf., 13. janúar 2014, varðandi fjárhæð þeirra eigna sem Arion-banki hf. tók yfir.

                Í aðalkröfu krefst sóknaraðili dráttarvaxta af vangoldinni fjárhæð frá upp­haf­legum afhendingardegi eigna, 28. apríl 2009, til greiðsludags. Fallið er frá vaxta­­kröfum í varakröfu.

                Til stuðnings kröfum sínum vísar sóknaraðili til 111. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrotaskipti o.fl., sbr. 3. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki og almennra reglna kröfuréttar og samn­inga­réttar. Krafa hans um málskostnað styðst við 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991.

Málsástæður varnaraðila

                Varnaraðili krefst þess að öllum kröfum sóknaraðila verði hafnað. Samkvæmt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, 21. mars 2009, um ráðstöfun eigna og skulda Spari­sjóða­banka Íslands hf. til Nýja Kaupþings og Seðlabanka Íslands, skyldu þessir tveir bankar taka yfir skuldbindingar Sparisjóðabankans vegna innstæðna, sbr. 1.-3. tölulið ákvörð­un­ar­innar. Sem endurgjald fyrir þessar skuldbindingar skyldi Spari­sjóða­bank­inn framselja útlán sín til sparisjóða svo og skuldabréfakröfu á hendur Byr spari­sjóði, sam­tals um 13,45 milljarðar króna, sbr. 5. tölulið ákvörðunarinnar. Seðlabanki Íslands og Nýi Kaupþing banki hafi tekið við umræddri greiðslu. Þeir skyldu annast uppgjör hennar sín í milli og standa varnaraðila skil á mis­mun yfir­tekinna skuldbindinga og eigna, ef einhver yrði, sbr. 5. tölulið ákvörð­unar­innar, 21. mars 2009.

                Skilanefnd varnaraðila hafi uppfyllt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins í einu og öllu með því að flytja innláns­skuldbindingar að fjárhæð u.þ.b. 12,34 milljarðar króna og sem endurgjald fram­selt útlán og skuldabréf, samtals 12.463.918.942 króna, að við­bættum yfirdrætti á veltu­reikn­ingum til Nýja Kaupþings banka að fjárhæð 975 millj­ónir króna, eða samtals u.þ.b. 13,4 millj­arða króna. Seðlabanki Íslands hafi staðfest að hann hafi tekið við end­ur­gjald­inu, 28. apríl 2008, án nokkurs fyrirvara við fjárhæð eða rétt­mæti endur­gjalds­ins. Á þeim tíma hafi Seðlabankinn ekki látið vinna neitt mat á verð­mæti end­ur­gjaldsins en ákvörðun Fjármálaeftirlitsins byggi augljóslega á þeirri forsendu að and­virði end­ur­gjaldsins hafi á þeim tíma verið hærra en andvirði þeirra skuld­bind­inga sem bankarnir yfir­tóku.

                Orðalag 5. töluliðar ákvörðunarinnar eitt og sér staðfesti þennan skilning varn­ar­aðila. Viðtakendur greiðslunnar, Seðlabanki Íslands, Nýi Kaupþing banki hf. og Byr-sparisjóður hafi átt að annast uppgjör hennar sín í milli. Þar fyrir utan hafi við­tak­end­urnir átt að standa varnaraðila skil á mismuninum, ef ein­hver yrði. Það að „standa skil á e-u“ merki að fullnægja skyldum sínum, endur­greiða eða afhenda. Engin slík kvöð hafi verið á varnaraðila samkvæmt ákvörðun eftir­lits­ins enda ljóst að endur­gjaldið hafi verið ríflega metið.

                Hefði raunverulega staðið til að varnaraðili greiddi sóknaraðila og/eða öðrum við­tak­endum greiðslunnar aukið endurgjald hefði þurft skýr lagafyrirmæli til þess enda ljóst að allar greiðslur úr búi fjármálafyrirtækis í slitameðferð til einstaka kröfu­hafa raski jafnræði kröfuhafa, en það jafnræði sé meginregla gjaldþrotaréttarins. Þetta hafi starfsmönnum Fjármálaeftirlitsins verið ljóst þegar þeir tóku umræddar ákvarð­anir embætt­is­ins. Fyrirséð hafi verið að skipa þyrfti varnaraðila slitastjórn sam­kvæmt lögum um fjár­mála­fyrirtæki og lögum um gjald­þrotaskipti o.fl. og eftirlitið hafi þá þegar lagt fyrir stjórn varnaraðila að leita heim­ildar til greiðslustöðvunar, sbr. 6. tölu­lið upp­runa­legrar ákvörðunar þess, 21. mars 2009.

                Sóknaraðili byggi á því að fjárhæð þeirra krafna, sem hann tók yfir, sé ofmetin og ekki líkur á því að fjárhæðin fáist innheimt og jafn­framt að varnaraðili hafi vanefnt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins. Sóknaraðili færi hins vegar ekki nein rök fyrir því á hvaða hátt varn­ar­aðili eigi að hafa vanefnt sínar skyldur. Varnar­aðili hafi aðeins fram­kvæmt skýra ákvörðun eftirlitsins. Samkvæmt henni skyldi varnaraðili framselja útlán sín til spari­sjóða að fjárhæð u.þ.b. 10,9 milljarðar króna auk skuldabréfakröfu á hendur Byr spari­sjóði, að fjárhæð u.þ.b. 1,5 milljarðar króna, eða samtals um 12,4 millj­arðar króna sem endurgjald fyrir yfirtöku inn­lána­skuld­bindinga.

                Ákvörðun eftirlitsins hafi þannig verið uppfyllt og ríflega það. Þegar endur­gjaldið frá Spari­sjóða­banka Íslands hafi verið afhent Seðlabanka Íslands, Nýja Kaup­þingi banka hf. og Byr spari­sjóði, hafi ekki borist neinar athugasemdir, hvorki frá Seðla­banka Íslands, Fjármálaeftirlitinu né öðrum. Breytingar á forsendum, sem kunni að hafa orðið eftir að ákvörðuninni var fram­fylgt, séu að mati varnaraðila alfarið á áhættu við­takanda endurgjaldsins, Seðlabanka Íslands, sem sóknar­aðili leiðir rétt sinn frá.

                Hvergi hafi komið fram að fjárhæð þessara útlána standist ekki eða að fjár­hæð skulda­bréfakröfunnar sé röng. Samkvæmt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins hafi þær skyldur verið lagðar á herðar skilanefndar varnaraðila að staðreyna þau innlán sem falli undir gildis­svið 1.-3. töluliðar ákvörðunarinnar og útbúa þau skjöl sem nauð­syn­leg væru til að tryggja endur­gjaldið samkvæmt 5. tölulið og tryggingaréttindi sem því fylgdu, svo og hafa samráð við viðtakendur endurgjaldsins um nánari fram­kvæmdar­atriði. Allt þetta hafi varnaraðili gert án þess að fá athugasemdir. Sam­kvæmt þessu hafi varn­ar­aðila ekki borið nokkur skylda til þess að staðreyna sér­stak­lega hvort verð­mæti þeirra krafna sem eftirlitið hafi sjálft valið að taka sem endur­gjald væri of- eða van­metið. 

                Þrátt fyrir ítarlega ákvörðun Fjármálaeftirlitsins og alls sex breytingar á henni sé hvergi vikið að því að varnaraðili eigi að hlutast til um að auka við endurgjald sitt. Hefði eftirlitið talið endurgjaldið of lágt hefði því verið í lófa lagið að breyta ákvörðun sinni. Fjármálaeftirlitið hefði einnig getað tekið ákvörðun sína upp á ný áður en form­leg slita­með­ferð Sparisjóðabankans hófst og honum skipuð slitastjórn, hefði það talið hana byggjast á ófullnægjandi eða röngum upplýsingum um máls­atvik, sbr. 1. tölulið 1. mgr. 24. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1997. Þessi staðreynd sé ekki síst athygl­is­verð í ljósi þess að eftirlitinu hafi vel verið kunnugt að skuldabréfakrafa á hendur Byr spari­sjóði hafi ekki numið 2,75 milljörðum króna eins og haldið hafi verið fram í upp­haf­legu ákvörð­un­inni heldur um 1,5 milljörðum króna, sbr. fimmtu breyt­ingu ákvörð­un­ar­innar, 17. apríl 2009. Heildarendurgjaldið hafi jafn­framt lækkað úr u.þ.b. 13,45 millj­örðum króna í u.þ.b. 12,4 milljarða króna á innan við mán­uði, samkvæmt ákvörðunum Fjár­mála­eftirlitsins, án þess að það eða aðrir aðilar krefð­ust frek­ara endur­gjalds.

                Varnaraðili hafnar því alfarið að endurgjaldið hafi ekki verið full­nægjandi og að upphaflegar forsendur ákvörðunar Fjármálaeftirlitsins hafi breyst þannig að leiða eigi til þess að sóknaraðili eigi kröfu á hendur varnaraðila. Eftirlitið hafi breytt ákvörð­unum sínum alls sex sinnum, oftast nær aðeins til að veita frekari fresti en með fimmtu breytingu sinni, 17. apríl 2009, hafi verið tilgreint að afhenda ætti útlán til spari­sjóða í endurgjaldinu að fjárhæð u.þ.b. 10,9 milljarðar króna. End­an­leg afhend­ing útlána sparisjóða hafi numið u.þ.b. 11,1 milljarði króna. Þá hafi skulda­bréf á hendur Byr, sem nam um það bil 1,5 milljörðum króna, verið afhent samkvæmt ákvörð­un­inni og þar að auki hafi yfirdrættir á veltureikningum að fjár­hæð u.þ.b. 975 millj­ónir króna, verið fluttir til Kaupþings þrátt fyrir að ákvörðun eftirlitsins hafi ekki sagt sér­stak­lega til um það. Því nemi hækkun end­an­legs endurgjalds u.þ.b. 1,2 milljörðum kr., þ.e. umfram þá 12,4 millj­arða króna sem voru tilgreindir í ákvörðun eftirlitsins, 17. apríl 2009.

                Varnaraðili telur bréf Fjármálaeftirlitsins til hans, 21. október og 23. desember 2009, ekkert gildi hafa fyrir ágrein­ings­efnið. Ekki sé hægt að bera saman þá réttar­stöðu sem Sparisjóðabankinn hafi verið í annars vegar áður en og hins vegar eftir að héraðs­dómur skipaði bankanum slita­stjórn og formleg slita­með­ferð hófst. Frá og með þeim degi þegar slitastjórn sé skipuð ráðstafi hún hags­munum fjár­mála­fyrir­tækis eftir sömu reglum og gildi um bústjórn skiptastjóra við gjald­þrotaskipti, sbr. 1. mgr. 103. gr. laga nr. 162/2002, um fjár­málafyrirtæki, sbr. lög nr. 44/2009. Í því felist meðal ann­ars að slitastjórn verði að gæta jafnræðis milli allra kröfu­hafa og breyti afstaða opin­berrar stofnunar til ætlaðra krafna á hendur varnar­aðila þar ekki neinu.

                Varnaraðili bendir á að Fjármálaeftirlitið hafi átt allt frumkvæði að því hvaða eignir voru valdar sem endur­gjald. Til dæmis hafi eftirlitið sérstak­lega valið að undan­skilja kröfu á hendur Sparisjóði Keflavíkur og virðist sem mark­miðið hafi verið að velja eignir sem stæðu undir fjárhæð þeirra innlána sem voru fram­seld. Fjár­mála­eftir­litið hafi fengið allar þær upplýsingar frá Sparisjóðabanka Íslands sem það óskaði eftir. Það hafi því haft öll umbeðin gögn við höndina til að taka upplýstar ákvarð­anir sem sneru að varn­ar­aðila. Varnaraðili hafnar þeirri málsástæðu sóknaraðila að starfs­menn varn­ar­aðila hafi gert mistök. Raunar sé í greinargerð sókn­ar­aðila hvorki vísað til þeirra mis­taka sem hann eigi við né tilgreint á hvaða hátt starfsmenn varnar­aðila hafi brugð­ist starfs­skyldum sínum. Það hafi ekki verið í verkahring varnaraðila að meta hugs­an­legar afskriftir krafna eða miða við annað en bókfærða stöðu þeirra. Þá séu hvergi færðar sönnur á þær fullyrðingar sóknaraðila að Seðlabankinn hafi ítrekað komið athuga­semdum sínum á framfæri gagnvart varnaraðila hvað varðar útreikning endur­gjaldsins.

                Hvorki varnaraðili né viðtakendur endurgjaldsins hafi fengið nokkru ráðið um ákvörðun Fjármálaeftirlitsins og geti vangaveltur sóknaraðila, um það hver atburða­rásin hefði verið hefðu skuldbindingarnar ekki verið teknar yfir, ekki skipt neinu máli fyrir sakar­efnið. Rétt sé þó að geta þess að eftir afhendingu endurgjaldsins hafi varn­ar­aðili ekki getað varið umræddar eignir með tiltækum aðgerðum þar sem þær hafi ekki verið á for­ræði hans. Meinta verðrýrnun eignanna megi ef til vill rekja til þess að varn­ar­aðili hafi ekki getað hámarkað andvirði þeirra með skuldajöfnunum eða öðrum úrræðum.

                Í ákvörðun Fjármálaeftirlitsins sé ekki vikið einu orði að því að viðtakandi end­ur­gjalds­ins eigi að vera skaðlaus af ákvörðuninni og ekkert sé þar um meint skað­leysi í breyt­ingunum á ákvörðuninni eins og sóknaraðili byggi á. Það hafi ekki verið fyrr en að níu mánuðum liðnum frá því að eftirlitið tók upphaflega ákvörðun að það lét í ljós þá skoðun að viðtakandi greiðslu eigi að vera skað­laus. Þessi síðari tíma skýr­ing eftirlitsins sé varnaraðila með öllu óviðkomandi og byggi hann á því að þetta sjón­ar­mið embættisins hefði þurft að koma skýrt fram í ákvörðunum þess í önd­verðu en ekki löngu síðar þegar formleg slita­meðferð sé vel á veg komin og kröfu­lýs­ingar­­frestur útrunninn.

                Varnaraðili hafnar því að endurgjaldið hafi ekki verið „hæft til greiða fyrir þær skuld­bind­ingar sem teknar voru yfir“. Afar sér­stakar ástæður hafi verið fyrir hendi þegar Fjármálaeftirlitið tók sína ákvörðun og verði ákvörðuninni ekki jafnað við samn­ing á milli tveggja aðila. Ekkert hafi verið athugavert við greiðsluna sem slíka. Hún hafi óum­deil­an­lega haft fjármunalegt gildi og verið hæf til að greiða fyrir þær skuld­bindingar sem Seðlabanki Íslands, Kaupþing og Byr spari­sjóður tóku yfir. Það hafi verið mat Fjármálaeftirlitsins að end­ur­gjaldið væri bæði hæfilegt og eðlilegt. Það að andlag greiðsl­unnar, þ.e. skulda­bréf, skammtímalán o.fl., sé mögulega ekki jafn verð­mætt og eftirlitið gerði ráð fyrir sé varn­ar­aðila með öllu óviðkomandi. Telji sóknar­aðili ákvörð­un­ina hafa brotið gegn lög­vörðum réttindum sínum verði hann að krefja Fjármálaeftirlitið um bætur.

                Varnaraðili byggir jafnframt á því að krafa sóknaraðila sé verulega van­reifuð svo og staða hennar í röð krafna. Aðalkrafa sóknaraðila byggist á heildartölu þeirra skuld­bind­inga, sem Seðla­bank­inn yfirtók, og að sú fjárkrafa eigi að njóta stöðu veð­kröfu skv. 111. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Sóknaraðili geri ekki á nokkurn hátt grein fyrir því á hvaða grundvelli fjárkrafa hans eigi að njóta rétthæðar sem veðkrafa í réttindaröð þar sem ekki hafi stofnast nein veð­rétt­­indi samkvæmt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, eða á annan hátt, og því sé hafnað að útlána­­safn varn­ar­aðila hafi átt að standa til tryggingar inn­stæðu­skuld­bind­ingum.

                Varnaraðili byggir á því að hafi, í ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, átt að felast að útlána­safn varn­ar­aðila stæði til tryggingar hefði slíkt staðið þar berum orðum. Sá háttur hafi meðal annars verið hafður á í ákvörðun eftirlitsins þar sem ráðstafað var skuld­bind­ingum Straums-Burð­ar­áss fjár­festingarbanka til Íslandsbanka, sbr. 3. tölu­lið ákvörð­unar embættisins, 17. mars 2009, og ákvörðun þess um ráðstöfun eigna og skulda SPRON, sbr. 4. tölu­lið ákvörð­unar embættisins, 21. mars 2009.

                Að öðru leyti hafi ekki verið sýnt fram á hvernig veðréttindi sóknar­aðila eigi að hafa stofnast í eignum varnaraðila en sóknaraðili beri sönnunarbyrðina fyrir slíkri stað­hæf­ingu sinni.

                Varnaraðili hafnar varakröfu sóknaraðila alfarið með sömu rökum og hann færir gegn aðalkröfu sóknaraðila.

                Til stuðnings kröfu sinni vísar varnaraðili til laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl., almennra reglna samninga- og kröfuréttar, laga nr. 75/1997 um samn­ings­veð, laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, stjórnsýslulaga nr. 37/1995 og laga nr. 91/1991 um meðferð einka­mála o.fl. Krafa varnaraðila um málskostnað byggist á 129. og 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála og krafa um virðis­auka­skatt á lögum nr. 50/1988.

Niðurstaða

                Fjármálaeftirlitið ákvað, 21. mars 2009, að taka yfir vald hluthafafundar Spari­sjóða­banka Íslands og skipaði honum síðan skilanefnd 27. mars. Á sama tíma, 21. mars, ákvað eftir­litið að ráð­stafa eignum og skuldum Spari­sjóða­bankans til Nýja Kaup­þings banka og Seðla­banka Íslands. Með ákvörðun, 17. apríl 2009, var fyrri ákvörðun breytt þannig að Byr spari­sjóður skyldi einnig taka við tilteknum eignum og skuldum Spari­sjóða­bank­ans. Hvort tveggja skyldi þó afhenda Seðlabankanum sem sá um að koma þeim skuld­bind­ingum og eignum til Nýja Kaup­þings banka og Byrs sem þeim til­heyrði.

                Skuldbindingarnar voru yfirfærðar til Seðlabanka Íslands 27. apríl 2009. Jafn­framt afhenti Sparisjóðabankinn Seðlabanka Íslands, 28. apríl, eignir sem áttu að mæta skuld­bindingunum sem voru afhentar daginn áður. Sóknaraðili, Eignasafn Seðla­banka Íslands, sem leiðir rétt sinn frá Seðlabankanum, telur raunvirði eignanna hafa verið lægra en bókfært virði. Af þeim sökum hafi Sparisjóðabankinn vanefnt þau fyrir­mæli sem hann fékk frá Fjármálaeftirlitinu og jafnframt sé sóknaraðili vanhaldinn af þeim lög­skiptum sem Seðlabankinn átti við Sparisjóðabankann vegna ákvörðunar Fjár­mála­eftir­lits­ins.

                Í þessu máli er sú spurning lögð fyrir dóminn hvort varnaraðili, SPB hf., hafi full­nægt þeim skyldum sem á fyrirrennara hans, Sparisjóðabanka Íslands hf., voru felldar með áðurnefndri ákvörðun Fjármálaeftirlitsins.

                Það er óumdeilt að raunvirði þeirra eigna, sem varnaraðili framseldi Seðla­bank­­anum, hafi ekki samsvarað bókfærðu virði þeirra, svo og að þær hafi ekki verið jafn­­verð­mætar þeim skuld­bind­ingum sem Seðlabanka Íslands, Nýja Kaupþingi banka og Byr sparisjóði var falið að greiða fyrir hann.

                Sóknaraðili byggir á því að varnaraðila hafi borið að framselja Seðlabanka Íslands, Nýja Kaupþingi banka og Byr sparisjóði fjárhæð sem samsvaraði, að raun­virði sínu, þeim skuld­bind­ingum sem þessir aðilar tóku yfir fyrir Sparisjóðabankann. Þessa sam­svörun milli verð­mætis skulda og þeirra eigna sem áttu að fylgja með til að tryggja greiðslu skuldanna byggir sóknaraðili á 5. tölu­lið ákvörðunar Fjár­mála­eftir­lits­ins, 21. mars 2009 og breyt­ingu á henni 17. apríl sama ár, þar sem segir að sem endur­gjald fyrir yfirtöku inn­láns­skuld­bind­inga komi „greiðsla“ að tiltekinni fjár­hæð til við­tak­end­anna þriggja.

                Fallist er á það með sóknaraðila að bréf Fjármálaeftirlitsins til varnaraðila 23. desember 2009, svo og 5. gr. laga nr. 125/2008, sýni að samsvörun hafi átt að vera á milli raunverulegs verðmætis þeirra eigna og skulda sem voru yfir­teknar, samkvæmt áður­nefndum ákvörðunum eftir­lits­ins. Dómurinn getur því ekki fallist á þau rök varn­ar­aðila að hann hafi fullnægt skyldum sínum með því að afhenda Seðlabanka Íslands eignir sem námu að bókfærðu virði fjárhæð skuldbindinganna sem Seðlabankinn yfir­tók. Ekki er heldur fallist á þau rök að reyndist bókfært virði lægra en raunvirði hafi það verið ætlun Fjármála­eftir­lits­ins að ríkis­sjóður, í gegnum Seðlabankann, tæki á sig mis­mun­inn.

                Þrátt fyrir að það hafi verið opinber stofnun sem ákvað, með heimild í lögum nr. 125/2008, um heimild til fjárveitingar úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjár­mála­mark­aði o.fl., að færa tilteknar skuld­bind­ingar frá Sparisjóðabankanum til Seðla­banka Íslands, Nýja Kaupþings banka og Byr sparisjóðs gilda þó meginreglur kröfu­réttar um þessi lögskipti. Þar sem þessir þrír bankar áttu að vera skaðlausir af því að taka að sér greiðslu skuldbindinga Spari­sjóða­bank­ans urðu þeir kröfuhafar hans um leið og þeir höfðu tekið við skuldbindingunum.

                Eins og segir í dómi Hæstaréttar í máli nr. 600/2011 er það meginregla í kröfu­rétti að kröfuhafi, sem hefur fengið minna greitt en hann átti rétt til í lögskiptum aðila, á kröfu á hendur skuldara um það sem van­greitt er. Frá þessari megin­reglu eru þó undan­tekn­ingar, meðal annars sú að fullnaðar­kvittun kröfuhafa geti valdið því að hann glati frek­ari kröfu. Það sem hefur þýðingu er, að skuldara hafi við móttöku kvittunar verið afhent sú vilja­yfir­lýs­ing kröfuhafa að greiðslu sé lokið og skuldarinn hafi þar með rétt­mæta ástæðu til að ætla að hann hafi gert greiðslu sína á við­kom­andi gjald­daga upp að fullu og geti treyst því að hann verði ekki krafinn um frekari greiðslu síðar.

                Varnaraðili ber því við að staðfesting starfsmanns Seðlabanka Íslands á því að hún hafi tekið við endurgjaldi, samkvæmt 5. tölulið ákvörðunar Fjármálaeftirlitsins, 21. mars 2009, og framsalssamningum svo og tilheyrandi skuldaskjölum, jafngildi fulln­að­ar­kvittun fyrir greiðslu kröfu.

                Dómurinn getur ekki fallist á þennan skilning. Í fyrsta lagi er ekki vitað hvaða starfi í Seðlabankanum viðkomandi gegndi og þar með ekki hvort hún hafði nokkrar heimildir til að skuldbinda Seðlabankann á ein­hvern hátt. Í öðru lagi er skjalið sem hún undirritar yfirlýsing samin af Spari­sjóða­bank­anum.

                Skjalinu verður ekki með nokkru móti jafnað við yfirlýsingu Seðlabanka Íslands þess efnis að Sparisjóðabankinn hafi afhent eignir sem Seðla­bank­inn taki við sem fullnaðargreiðslu fyrir þær skuldbindingar sem honum voru afhentar, einnig fyrir hönd tveggja annarra fjármálafyrirtækja, og Sparisjóðabankinn megi treysta því að verða ekki krafinn um frekara endurgjald síðar, reynist raunverulegt verðmæti eign­anna ekki samsvara verðmæti skuldbindinganna.

                Fjárkröfu sóknaraðila við slit varnaraðila verður því ekki hafnað af þeim sökum að sóknaraðili hafi afhent varnaraðila fullnaðarkvittun.

                Varnaraðili hefur ekki mótmælt þeirri matsgerð sem sóknaraðili leggur fram til sönn­unar réttmætis fjárkröfu sinnar. Þykir hann með henni hafa fært fullnægjandi sönnur á þann mun sem var á verðmæti þeirra skuldbindinga sem hann tók að sér að greiða fyrir varnaraðila og raunvirði þeirra eigna sem varnaraðili afhenti honum til að mæta þessum skuldbindingum. Að mati dómsins skiptir ekki máli hver mat verðmæti eign­anna rangt. Raunvirði eignanna samsvaraði ekki verðmæti skuldanna og þann mis­mun ber varnaraðila að greiða.

                Nú hefur sóknaraðili, með því að greiða Arion-banka (sem tók við réttindum og skyldum Nýja Kaupþings banka) og Íslands­banka (sem tók við réttindum og skyldum Byrs sparisjóðs) það sem vantaði á full­nægj­andi greiðslur til þeirra, eignast kröfu til þeirrar fjárhæðar sem upp á vantaði í heild sinni. Varnaraðili, SPB hf., hefur ekki staðið við skyldur sínar. Eigna­safn Seðla­bank­ans hefur fært sönnur fyrir fjárhæð kröfu sinnar. Af þessum sökum er viðurkennt að sóknaraðili eigi fjárkröfu við slit varn­ar­aðila sem nemi 2.737.798.407 krónum.

                Með þessari niðurstöðu er því hafnað þeirri málsástæðu varnaraðila að þau fjár­málafyrirtæki sem tóku að sér að greiða skuldbindingar varnaraðila geti ekki leitað fulln­ustu kröfu sinnar við slit varn­ar­aðila nema til komi skýr lagafyrirmæli. Því er jafn­framt hafnað að þessi niður­staða brjóti gegn meginreglunni um jafnræði kröfuhafa við gjald­þrotaskipti eða slit fjár­mála­fyrirtækja. Málsástæðu varnaraðila um tóm­læti sókn­ar­aðila og Seðlabanka Íslands er jafnframt hafnað enda lét Seðlabankinn end­ur­skoð­unar­skrif­stofu vinna, þegar í upphafi júlí 2009, mat sem sýndi að raun­veru­legt verð­mæti yfirtekinna krafna sam­svaraði ekki því bókfærða verðmæti sem tilgreint var á yfir­lits­blaði sem fylgdi framsals­gern­ingunum og var afhent Seðlabanka Íslands 27. apríl 2009. Vegna umkvartana viðtakenda skuldbindinganna gekk Fjármálaeftirlitið í málið í október 2009.

                Aðrar málsástæður varnaraðila geta ekki heldur komið honum undan greiðslu­skyld­unni.

                Sóknaraðili krefst þess aðallega að fjárkrafa hans njóti stöðu í kröfuröð sem veð­krafa samkvæmt 111. gr. laga nr. 21/1991. Sóknaraðili byggir á því að hann eigi veð, í skiln­ingi 111. gr. laga nr. 21/1991, í útlánasafni varnaraðila sem nemi mis­mun­inum á þeim kröfum, sem sóknaraðili hafi nú þegar tekið við, og þeim 12,4 millj­örðum króna sem átti að afhenda sóknaraðila. Sóknaraðili telur hafið yfir allan vafa að sam­kvæmt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins hafi útlánasafn varnaraðila átt að standa til trygg­ingar inn­stæðu­skuldbindingunum. Sú ákvörðun standi enn þar til varnaraðili hafi upp­fyllt ákvörð­unina.

                Að mati dómsins verður ekki ótvírætt lesið út úr ákvörðunum Fjár­mála­eftir­lits­ins, 21. mars og 17. apríl 2009, að þau fjármálafyrirtæki, sem tóku að sér að greiða inn­stæður varnaraðila hafi átt að eiga, reyndust framseldar eignir ekki nægilega verð­mætar, tryggingaréttindi í öðrum eignum varnaraðila.

                Af þessum sökum er ekki unnt að fallast á að fjárkrafa sóknaraðila við slit varn­ar­aðila njóti stöðu í kröfuröð samkvæmt 111. gr. laga nr. 21/1991. Hins vegar nýtur hún ótvírætt stöðu almennrar kröfu samkvæmt 113. gr. sömu laga eins og sókn­ar­aðili krefst til vara.

                Vegna þessarar niðurstöðu og með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991, verður varnaraðili dæmdur til að greiða sóknaraðila málskostnað. Varnaraðili ljáði hvorki máls á því að Seðla­banki Íslands og síðar sóknaraðili né þau fjármálafyrirtæki, hverra réttindi sókn­ar­aðili hefur nú yfirtekið, ættu rétt til nokkurra fjármuna úr slitabúinu. Sóknaraðili varð því að fá dómkvaddan matsmann til þess leggja mat á endurheimtuvirði greiðsl­unnar frá varnaraðila og þar með hversu há fjárkrafa sóknaraðila gæti orðið. Af þessum sökum verður allur kostnaður við mat dómkvadds matsmanns felldur á varnar­aðila, 14.684.371 króna. Honum ber jafnframt að greiða sóknaraðila mál­flutn­ings­þóknun sem þykir hæfilega ákveðin, að teknu tilliti til virðisaukaskatts, 2.008.000 krónur.

                Ingiríður Lúðvíksdóttir, settur héraðsdómari, kveður upp þennan úrskurð.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

                Krafa sóknaraðila, Eignasafns Seðlabanka Íslands, við slit SPB hf., 2.737.798.407 krónur, er viður­kennd sem almenn krafa í samræmi við ákvæði 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl., sbr. 3. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002 um fjár­mála­fyrirtæki.

                Varnaraðili, SPB hf., greiði sóknaraðila 16.692.371 krónu í máls­kostað.