Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Eiríkur Tómasson, Helgi I. Jónsson og Viðar Már Matthíasson og Gunnlaugur Claessen fyrrverandi hæstaréttardómari.

Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar 12. desember 2014 af hálfu ákæruvaldsins og í samræmi við yfirlýsingu ákærða Sigurjóns Þorvalds Árnasonar um áfrýjun. Af hendi ákæruvaldsins er gerð krafa um að allir ákærðu verði sakfelldir fyrir þá háttsemi sem þeim er gefin að sök í ákæru og að refsing ákærðu Sigurjóns, Ívars Guðjónssonar og Júlíusar Steinars Heiðarssonar verði þyngd auk þess sem ákærði W verði dæmdur til refsingar.

Ákærði Sigurjón krefst þess aðallega að hann verði sýknaður, en til vara að refsing hans verði milduð.

Ákærði Ívar krefst aðallega sýknu, en til vara að refsing hans verði milduð.

Ákærði Júlíus krefst sýknu.

Ákærði W krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms.

I

1

Með bréfi 19. október 2010 beindi Fjármálaeftirlitið kæru til sérstaks saksóknara „vegna meintrar markaðsmisnotkunar með hlutabréf í Landsbanka Íslands hf.“ á tímabilinu frá maí 2003 til október 2008. Í hinum áfrýjaða dómi er gerð grein fyrir efni kærunnar. Í henni kom meðal annars fram að Kauphöll Íslands hafi í október 2008 vakið athygli Fjármálaeftirlitsins „á grunsamlegum viðskiptum í aðdraganda falls viðskiptabankanna þriggja“ og sent síðan minnisblað til stofnunarinnar í janúar 2009 „þar sem þessi viðskipti voru nánar útlistuð.“ Þegar Fjármálaeftirlitið hóf rannsókn á málinu hafi verið „komnar fram vísbendingar um afmörkuð tilvik meintrar markaðsmisnotkunar ... í aðdraganda bankahrunsins.“ Hins vegar hafi fljótlega vaknað grunur um að deild eigin fjárfestinga í Landsbanka Íslands hf. „hafi verið beitt með skipulögðum hætti í þeim tilgangi að hækka eða styðja við gengi hlutabréfa sem gefin voru út af Landsbankanum, yfir margra ára tímabil en ekki einungis í aðdraganda bankahrunsins.“ Í kæru Fjármálaeftirlitsins til saksóknara voru 18 fyrrverandi starfsmenn Landsbanka Íslands hf., þeirra á meðal ákærðu í máli þessu, sakaðir um brot á lögum um verðbréfaviðskipti vegna framangreindrar háttsemi.

Að lokinni lögreglurannsókn gaf sérstakur saksóknari út ákæru 15. mars 2013 á hendur ákærðu auk SES og SG. Þær sakargiftir, sem fjallað er um í þessu máli, komu fram í I. kafla ákærunnar. Þar var ákærða Sigurjóni sem bankastjóra Landsbanka Íslands hf., ákærða Ívari sem forstöðumanni eigin fjárfestinga bankans og ákærðu Júlíusi og W sem starfsmönnum þeirrar deildar gefin að sök „markaðsmisnotkun í sameiningu í störfum sínum fyrir bankann í tilboðum og viðskiptum fyrir eigin reikning Landsbankans með hlutabréf útgefin af bankanum sjálfum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í viðskiptakerfi Kauphallar Íslands hf. ... á tímabilinu frá og með 1. nóvember 2007 til og með 3. október 2008, samtals 228 viðskiptadaga, sem tryggðu óeðlilegt verð og bjuggu til verð á hlutabréfunum og gáfu eða voru líkleg til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna.“ Í ákærunni var markaðsmisnotkunin sögð „framkvæmd af ákærðu Júlíusi og [W] að undirlagi ákærðu Sigurjóns og Ívars.“ Hefðu þeir fyrrnefndu, sem önnuðust fjárfestingar fyrir bankann, lagt fram fyrir hans hönd „í upphafi hvers viðskiptadags á tímabilinu, röð stórra kauptilboða með litlu innbyrðis verðbili í hlutabréf í Landsbankanum í tilboðabók Kauphallarinnar. Þegar framboð á hlutabréfum í Landsbankanum í tilboðabók Kauphallarinnar varð meira en eftirspurn annarra markaðsaðila en Landsbankans“ hefðu ákærðu Júlíus og W að jafnaði mætt „auknu framboði með því að bæta við nýjum kauptilboðum jafnharðan og fyrri tilboðum þeirra var tekið“ og þannig komið ýmist í veg fyrir eða hægt á verðlækkun bréfanna. Þá hafi hlutfall kaupa þeirra á hlutabréfunum í umræddum viðskiptum að jafnaði hækkað við lok viðskiptadags og þeir þannig haft áhrif á dagslokaverð þeirra. Síðan sagði í ákærunni: „Kaup eigin fjárfestinga Landsbankans á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á áðurgreindu tímabili voru umfangsmikil og kerfisbundin, enda voru þau verulegur hluti af heildarveltu með hlutabréf í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á tímabilinu ... Með þessum umfangsmiklu kauptilboðum og kaupum, en óverulegu magni sölutilboða og sölu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum, komu ákærðu ýmist í veg fyrir eða hægðu á lækkun á verði hlutabréfa í Landsbankanum og mynduðu þannig gólf í verðmyndun á hlutabréfunum. Um var að ræða ólögmætt inngrip í gangverk markaðarins sem hafði áhrif á markaðsgengi hlutabréfa í Landsbankanum, tryggði óeðlilegt verð á hlutabréfunum á tímabilinu, bjó til verð á hlutabréfunum og gaf eða var líklegt til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna. Með háttsemi sinni röskuðu ákærðu þeim forsendum og lögmálum sem liggja að baki eðlilegri verðmyndun á skipulegum verðbréfamarkaði með því að auka seljanleika hlutabréfa í Landsbankanum með ólögmætum hætti.“ Í niðurlagi ákærukaflans sagði: „Hin miklu kaup eigin fjárfestinga Landsbankans á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum umfram sölu leiddu til þess að hlutabréfin söfnuðust upp hjá bankanum. Vegna lögbundinna takmarkana á eignarhaldi fjármálafyrirtækja á eigin hlutabréfum, reglna um flöggunarskyldu og neikvæðra áhrifa á eiginfjárhlutfall Landsbankans þurfti að losa Landsbankann við hlutabréfin til þess að unnt væri að halda áfram umfangsmiklum kaupum á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum. Það var meðal annars gert með sölu á þeim í stórum utanþingsviðskiptum, fyrir tilstilli verðbréfamiðlunar Landsbankans“. Var háttsemi ákærðu, sem að framan er greind, talin varða við a. og b. liði 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti.

Í II. kafla ákærunnar voru ákærða Sigurjóni ásamt SES gefin að sök umboðssvik með því að hafa veitt einkahlutafélaginu Imon lán 30. september 2008 til að fjármagna kaup þess á hlutum í Landsbanka Íslands hf. án fullnægjandi trygginga fyrir endurgreiðslu lánsins. Jafnframt voru þau sökuð um markaðsmisnotkun við sölu bankans á hlutunum þar sem með viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til kauphallarinnar 1. október 2008 hafi verið ranglega látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa á rúmlega 2% útgefins hlutafjár í Landsbanka Íslands hf. og borið af þeim fulla markaðsáhættu. Í III. og IV. kafla ákærunnar var ákærða Sigurjóni ásamt SG gefin að sök markaðsmisnotkun við sölu bankans á eigin hlutum 3. október 2008, annars vegar til Imon ehf. og hins vegar Azalea Resources Ltd., sem samtals hafi numið rúmlega 3,5% útgefins hlutafjár í Landsbanka Íslands hf., án þess að gengið hafi verið frá fjármögnun hlutabréfakaupanna. Með því hafi eftirspurn bréfanna verið gefin ranglega og misvísandi til kynna eða verið líkleg til að gera það og viðskiptin falið í sér blekkingu og sýndarmennsku þar sem með þeim og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til kauphallarinnar hafi verið ranglega látið líta svo út að fjárfestar hefðu lagt fé til kaupa á bréfunum og borið fulla markaðsáhættu af viðskiptunum.

2

Héraðsdómur ákvað 12. júní 2013 að skilja sakarefni samkvæmt II., III. og IV. kafla ákærunnar frá þessu máli. Hæstaréttardómur í því máli, nr. 456/2014, var kveðinn upp 8. október 2015 þar sem ákærði Sigurjón, SES og SG voru sakfelld fyrir þá háttsemi sem þeim var gefin að sök í ákæruköflunum þremur.

Með hinum áfrýjaða dómi voru ákærðu Sigurjón, Ívar og Júlíus sakfelldir fyrir markaðsmisnotkun samkvæmt I. kafla ákærunnar, þó aðeins að því er varðaði tímabilið frá 29. september 2008 til 3. október sama ár. Á hinn bóginn voru ákærðu sýknaðir af öðrum sakargiftum sem þar greindi.

II

Ákærðu Sigurjón, Ívar og Júlíus hafa gert margvíslegar athugasemdir við rannsókn málsins. Meðal þess er að brotið hafi verið gegn lögmæltum réttindum þeirra með því að hlusta á símtöl þeirra, auk þess sem ekki hafi verið gætt hlutlægni við rannsóknina.

Fyrir liggur að hlustað var á símtöl ákærðu við verjendur meðan á rannsókn málsins stóð án þess að upptökum af þeim væri eytt þegar í stað, svo sem mælt er fyrir um í 1. mgr. 85. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Upptökur þessar hafa ekki verið lagðar fram, enda lagt bann við því í 4. mgr. 134. gr. laganna. Aftur á móti eru meðal málsgagna upptökur af símtölum og öðrum samskiptum ákærðu við aðra skömmu eftir að þeir höfðu gefið skýrslu hjá lögreglu þar sem þeir höfðu réttarstöðu sakborninga og var því óskylt að svara spurningum varðandi refsiverða hegðun, sem þeim var gefin að sök, sbr. 2. mgr. 64. gr. laga nr. 88/2008. Með því að hlusta á símtöl ákærðu við þessar aðstæður, þótt það væri gert á grundvelli dómsúrskurða, var brotið gegn rétti þeirra til réttlátrar málsmeðferðar samkvæmt 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar og 1. mgr. 6. gr. samnings um verndun mannréttinda og mannfrelsis, sbr. lög nr. 62/1994 um mannréttindasáttmála Evrópu. Því verður horft framhjá upptökunum við úrlausn málsins.

Samkvæmt 3. mgr. 18. gr. og 2. mgr. 53. gr. laga nr. 88/2008 skulu ákærendur og þeir, sem rannsaka sakamál, vinna að því að hið sanna og rétta komi í ljós og gæta jafnt að þeim atriðum sem horfa til sýknu eða sektar. Af hálfu ákærða Júlíusar hefur því verið haldið fram að lögreglumaður, sem tók skýrslu af honum í tiltekið skipti, hefði augljóslega gengið út frá að hann væri sekur. Þótt lögreglumaðurinn hafi látið óviðeigandi ummæli falla umrætt sinn verður ekki séð að það hafi haft áhrif á svör ákærða við spurningum hans, auk þess sem verjandi ákærða var viðstaddur skýrslutökuna og átti þess kost að bera fram mótmæli teldi hann þess þörf, sbr. 4. mgr. 64. gr. laga nr. 88/2008.

Aðrar athugasemdir, sem ákærðu hafa gert við rannsókn málsins, eru haldlausar.

III

1

Landsbanki Íslands var settur á stofn með sérstökum lögum, nr. 14/1885, og var hann í eigu íslenska ríkisins. Á grundvelli laga nr. 50/1997 um stofnun hlutafélaga um Landsbanka Íslands og Búnaðarbanka Íslands tók Landsbanki Íslands hf. til starfa 1. janúar 1998 og var hann í upphafi að fullu eign ríkisins. Þeim lögum var breytt með 1. gr. laga nr. 70/2001 á þann hátt að ríkinu var heimilað að selja þann hlut, sem það átti þá enn í Landsbanka Íslands hf., og var það sem eftir stóð af þeim eignarhlut selt 31. desember 2002. Kaupandinn var Samson eignarhaldsfélag ehf. sem var óbeint í eigu BG, BTB og MÞ, en sá síðastnefndi mun síðar hafa selt hlut sinn í félaginu. Samkvæmt ársskýrslu Landsbanka Íslands hf. 2007 átti umrætt einkahlutafélag liðlega 40% hlutafjár í félaginu í lok þess árs og hélst það hlutfall óbreytt til hausts 2008 eins og greinir í dómi Hæstaréttar í máli nr. 456/2014. Hluthafar voru alls 27.753 talsins í árslok 2007 og skiptist hlutaféð þannig að 30 stærstu hluthafarnir áttu samtals rúm 83% þess, en aðrir innan við 17%.

Ákærði Sigurjón var ráðinn bankastjóri Landsbanka Íslands hf. með samningi 21. apríl 2003. Í tilkynningu bankans til Kauphallar Íslands daginn eftir kom fram að ákærði hafi verið ráðinn bankastjóri við hlið HJK sem hafði einn gegnt starfi bankastjóra um nokkurt skeið. Í tilkynningunni sagði jafnframt: „Bankastjórarnir munu fara sameiginlega með stjórnun allra málefna bankans. Verkaskipting samkvæmt nýju skipuriti er þannig að HJK fer fyrir alþjóðasviði, viðskiptabankasviði og eignastýringarsviði en Sigurjón fyrir fyrirtækjasviði, verðbréfasviði og stoðsviðum. Báðir munu fara með viðskiptatengsl og viðskiptamál.“ Þá var greint í tilkynningunni frá breytingum „á stjórnskipan bankans“ og að þrír nýir framkvæmdastjórar hafi verið ráðnir til starfa, þeirra á meðal YÖK sem framkvæmdastjóri verðbréfasviðs bankans.

Ákærði Ívar var ráðinn forstöðumaður „eiginfjárfestingadeildar á verðbréfasviði“ Landsbanka Íslands hf. með samningi 22. apríl 2003. Þar var tekið fram að yfirmaður hans væri framkvæmdastjóri verðbréfasviðs. Í samningnum sagði ennfremur: „Starfsmaðurinn ber ábyrgð á daglegum rekstri deildarinnar, framþróun hennar og uppbyggingu. Auk þess sinnir starfsmaðurinn stjórnunarstörfum og öðrum þeim störfum sem honum kunna að vera falin af yfirmanni eða bankastjórn hverju sinni.“ Ákærði Júlíus hafði ráðist til starfa hjá Landsbréfum hf. samkvæmt samningi 11. febrúar 2000 til að sinna erlendri verðbréfamiðlun fyrir viðskiptavini þess félags og veita þeim ráðgjöf, en árið 2003 hóf hann störf í deild eigin fjárfestinga hjá Landsbanka Íslands hf. undir stjórn ákærða Ívars og fékkst þar einkum við kaup og sölu á innlendum hlutabréfum. Með samningum 25. apríl og 18. október 2005 var ákærði W ráðinn til starfa sem sérfræðingur við deildina og var tekið fram í samningunum að yfirmenn hans væru framkvæmdastjóri verðbréfasviðs og ákærði Ívar sem forstöðumaður eigin fjárfestinga.

Svo sem rakið er í dómi Hæstaréttar í máli nr. 456/2014 áttu bankastjórar Landsbanka Íslands hf., HJK og ákærði Sigurjón, símafund með forstjóra breska fjármálaeftirlitsins og tveimur öðrum starfsmönnum þess sunnudaginn 5. október 2008. Á fundinum var ítrekað það, sem áður hafði komið fram í samskiptum eftirlitsins og bankans, að hann yrði að senda til útibús síns í London tiltekna fjárhæð í sterlingspundum áður en viðskipti hæfust morguninn eftir. Ef þetta yrði ekki gert yrði eftirlitið knúið til þess að stöðva starfsemi útibúsins þegar í stað. Að auki þyrfti bankinn fyrir lok næsta dags að leggja dótturfélagi sínu í Bretlandi til lægri fjárhæð í sterlingspundum þar sem lausafjárstaða þess væri komin á hættulegt stig. Að morgni næsta dags, 6. október 2008, gaf ríkisstjórn Íslands út yfirlýsingu þar sem fram kom að innstæður í innlendum viðskiptabönkum og sparisjóðum og útibúum þeirra hér á landi yrðu tryggðar að fullu. Degi síðar ákvað Fjármálaeftirlitið að taka yfir vald hluthafafundar í Landsbanka Íslands hf., víkja stjórn bankans frá og setja yfir hann skilanefnd. Af þessum sökum varð föstudagurinn 3. október 2008 síðasti dagurinn þar sem viðskipti með hlutabréf í félaginu fóru fram í kauphöllinni.

2

Eins og fram kemur í fyrrgreindum dómi Hæstaréttar var kveðið á um það í 20. grein samþykkta fyrir Landsbanka Íslands hf. að stjórn félagsins, svonefnt bankaráð, skyldi setja reglur um verkaskiptingu ráðsins og bankastjóra, svo og setja sér starfsreglur þar sem meðal annars skyldi fjallað um heimildir þess til að taka ákvarðanir um einstök viðskipti. Samkvæmt 21. grein samþykktanna báru bankastjórar sem framkvæmdastjórar félagsins ábyrgð á daglegum rekstri bankans og fóru með ákvörðunarvald í öllum málefnum hans sem ekki væru öðrum falin í lögum, reglugerðum eða samþykktum. Bar þeim að sjá um að bankareksturinn væri í samræmi við lög, reglugerðir eða samþykktir og ákvarðanir bankaráðs. Samkvæmt 8.1 grein áðurnefndra starfsreglna fyrir bankaráðið mynduðu bankastjórar bankastjórn og í upphafi 9.3 greinar reglnanna sagði: „Bankastjórn hefur heimild til að ákveða kaup og sölu hlutabréfa í veltubók bankans.“

 Í máli þessu liggur fyrir útgáfa af áhættureglum fyrir Landsbanka Íslands hf. frá því í október 2005, merkt 2.0.4, og önnur útgáfa af reglunum frá september 2006, merkt 2.0.5. Samkvæmt 3. grein síðarnefndu reglnanna hafði fjármálanefnd bankans meðal annars „það hlutverk að fylgjast með áhættuþáttum í starfsemi bankans og að ákveða áhættumörk.“ Í grein 9.5 sagði: „Stefnumótandi ákvarðanir er varða markaðsáhættu eru teknar af Fjármálanefnd.“ Þá var svofellt ákvæði í 14. grein: „Óheimilt er að fara út í nýjar tegundir viðskipta eða samninga við viðskiptavini eða í eigin reikning án samþykkis Fjármálanefndar.“ Í 21. grein sagði að verkefni eigin fjárfestinga fælust „í umsjón með öllum veltubókarviðskiptum bankans með hlutabréf og að sjá um fjárfestingar í skráðum og óskráðum bréfum.“ Einnig sæi deildin „um sölutryggingar og viðskiptavakt á hlutabréfum.“ Í grein 21.1.5.1 var fjallað um „færsluheimildir eigin fjárfestinga“. Í greininni var viðskiptum skipt í fjóra flokka og kom þar meðal annars fram að starfsmenn deildarinnar hefðu heimild til viðskipta fyrir allt að 250.000.000 krónum, en þyrftu að afla samþykkis forstöðumanns hennar fyrir viðskiptum að 500.000.000 krónum, samþykkis framkvæmdastjóra verðbréfasviðs fyrir viðskiptum að 1.000.000.000 krónum, en samþykkis fjármálanefndar eða bankastjórnar ef viðskiptin næmu hærri fjárhæð. Í bréfi þáverandi yfirmanns áhættustýringar Landsbanka Íslands hf. 16. mars 2015, sem lagt hefur verið fyrir Hæstarétt af hálfu ákærða Sigurjóns, skýrði hann svo frá að áhættureglur bankans hafi verið skrifaðar undir sinni ritstjórn og tilgangur þeirra hafi verið „að skrá vilja bankastjórnar hvernig áhættutaka færi fram fyrir áhættuþætti verðbréfasviðs bankans og starfsemi henni tengdri.“ Þá hefur verið lagt fram í málinu tölvubréf frá framkvæmdastjóra lögfræðisviðs Landsbanka Íslands hf. 27. september 2006 þar sem tilkynnt var að nýjar reglur um rekstraráhættu, sem bankastjórn hafi nýverið samþykkt, hafi tekið gildi. Þar kæmi meðal annars fram „að yfirmenn starfssviða (framkvæmdastjórar) skulu bera ábyrgð á að vakta rekstraráhættu á sínu starfssviði og sjá til þess að til staðar séu viðeigandi og aðgengilegar reglur og verkferlar er varða rekstraráhættuþætti í starfsemi bankans.“

 Samkvæmt gögnum málsins voru oftast nær haldnir fundir í fjármálanefnd Landsbanka Íslands hf. einu sinni í viku á þeim tíma, sem ákæran tekur til, þótt fyrir kæmi að fundir féllu niður. Ákærði Sigurjón var formaður nefndarinnar, en meðal annarra, sem sátu fundi hennar, voru HJK bankastjóri, YÖK framkvæmdastjóri verðbréfasviðs og ákærði Ívar sem forstöðumaður eigin fjárfestinga. Dagskrá fundanna var yfirleitt þannig að fyrst fór fram kynning greiningadeildar, verðbréfamiðlunar og gjaldeyris- og afleiðumiðlunar bankans, að öllum fundarmönnum viðstöddum. Eftir að forstöðumenn þeirra þriggja deilda höfðu vikið af fundi fór fram kynning fjárstýringar, alþjóðasviðs, eigin fjárfestinga og áhættustýringar bankans. Var það ákærði Ívar sem annaðist kynningu eigin fjárfestinga og vék hann síðan af fundi eins og forstöðumenn hinna þriggja deildanna áður en kynning fyrirtækjaráðgjafar bankans fór fram sem var að jafnaði síðasti dagskrárliðurinn. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum stjórnaði ákærði Sigurjón öllum fundum fjármálanefndar á tímabilinu frá 31. október 2007 til 1. október 2008, alls 32 talsins, og sat ákærði Ívar þá alla, að undanskildum þremur fundum sem haldnir voru 19. og 26. mars 2008 og 23. júlí sama ár.

Á þeim 32 fundum fjármálanefndar, sem haldnir voru frá því í lok október 2007 og fram í byrjun október árið eftir, mun ákærði Ívar hafa dreift 24 sinnum skýrslu sem tekin hafði verið saman af eigin fjárfestingum Landsbanka Íslands hf. og bar yfirskriftina „Report 4:15/Prop Trading Total/Prop Trading“. Í hverri skýrslu komu fram breytingar á eign eigin fjárfestinga í einstökum verðbréfaflokkum síðustu viku eða frá því að síðasti fundur fjármálanefndar hafði verið haldinn, miðað við nafnverð og markaðsverð verðbréfanna, svo og hagnaður eða tap vegna viðskipta með bréfin. Samkvæmt fundargerðum af fundum fjármálanefndar, sem lagðar hafa verið fram, var dreift yfirliti yfir stöðu Landsbanka Íslands hf. í eigin hlutabréfum á fundum nefndarinnar 9. apríl, 16. apríl, 14. maí, 2. júlí, 23. júlí, 6. ágúst, 20. ágúst og 1. október 2008, undir dagskrárliðnum „Umfjöllun um stöðu Landsbankans í eigin bréfum“. Mun útlánaeftirlit bankans hafa tekið þessi yfirlit saman á grundvelli 29. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki. Meðal gagna málsins eru skýrslur sem teknar voru nánast vikulega saman á tímabilinu frá 5. nóvember 2007 til 30. september 2008 og báru yfirskriftina: „Yfirlit yfir eign bankans í sjálfum sér skv. 29. gr. laga nr. 161 um fjármálafyrirtæki“. Af þessum skýrslum eru átta sem bera með sér að hafa verið lagðar fram á áðurnefndum fundum fjármálanefndar þar sem þær voru dagsettar einum eða tveimur dögum áður en fundirnir voru haldnir. Þá hafa verið lögð fram 19 tölvubréf sem send voru ákærða Ívari frá starfsmanni útlánaeftirlits Landsbanka Íslands hf. á tímabilinu frá 27. febrúar til 30. september 2008 þar sem fram komu upplýsingar um „eign bankans í sjálfum sér“.

Samkvæmt fundargerðum af þeim fundum fjármálanefndar, sem ákærði Ívar sat frá því í lok október 2007 og fram í byrjun október árið eftir, gerði hann grein fyrir starfsemi eigin fjárfestinga og fór yfir stöðuna á verðbréfamarkaði. Á fundi nefndarinnar 19. desember 2007 var meðal annars bókað eftir ákærða: „Lækkun á síðustu tveimur vikum eru 631 m.kr., sé ekki tekið tillit til LAIS er lækkunin 500 m.kr. ... Þessi vika er búin að vera erfið á mörkuðum en náðist að selja í LAIS á ágætu verði“. Á fundi 27. sama mánaðar var auk annars fært til bókar þegar fjallað var um kynningu ákærða: „Staða þróast jákvætt frá síðasta fundi. Innan við 100 m.kr. niður á Q4 að teknu tilliti til LAIS. Markaðir opna upp í dag og stefnir í að verðum réttu megin við núllið um áramótin.“ Hinn 23. janúar 2008 var eftirfarandi skráð í fundargerð eftir ákærða: „Heildarstaða niður um 5,4 ma.kr. ... frá áramótum, 4,8 ma.kr. ef LAIS staða er tekin út. Staða niður um 3,8 ma.kr. síðustu tvær vikur.“ Í fundargerð 6. febrúar sama ár var haft eftir ákærða: „Stóra myndin er sú að síðustu tvær vikur hafa komið ágætlega til baka. Fyrir utan LAIS bréf er staðan 2,4 ma.kr. niður á árinu.“ Á fundi viku síðar var fært til bókar eftir ákærða: „Síðasta vika var erfið á öllum mörkuðum. Staða niður um 1300 m.kr. síðustu vikuna ef tekið er tillit til Landsbanka bréfa. Frá áramótum er staðan niður um 3,9 ma.kr.“ Í fundargerð 27. sama mánaðar var frásögn ákærða af stöðunni lýst svo: „Síðustu tvær vikur eru í heild niður 82 m.kr. ... fyrir utan Landsbankann. Staðan á árinu er niður um 4 ma.kr. ef tekið er tillit til LAIS.“ Á fundi viku síðar, 5. mars 2008, var haft eftir ákærða: „Lækkun í vikunni er um 246 m.kr. án LAIS. Á árinu 4,2 ma. niður.“ Hinn 9. apríl sama ár var gerð svofelld grein fyrir umfjöllun ákærða um stöðuna: „Farið yfir niðurstöðu síðasta ársfjórðungs en staða er niður um 4,2 ma.kr. ... Draga verður 977 m.kr. frá vegna Landsbankabréfa.“ Í fundargerð 14. maí 2008 var skráð þegar fjallað var um kynningu ákærða á stöðunni: „Farið í þróun síðustu viku sem var viðunandi. Vika upp um 366 m.kr. ef ekki er tekið tillit til LAIS, ársfjórðungur upp um ca. 900 m.kr. þegar allt er tekið saman“. Á fundi hálfum mánuði síðar var bókað um umfjöllun ákærða um stöðuna: „Síðasta vika var mjög erfið á mörkuðum ... Vikan er niður um 548 m.kr. ef leiðrétt er fyrir Landsbankanum.“ Hinn 11. júní sama ár var kynningu ákærða á stöðunni lýst svo í fundargerð: „Síðustu tvær vikur er niður um rúmar 1,5 ma.kr. ef tekið er tillit til Landsbankabréfa og ársfjórðungur er því um 200 m.kr. í plús.“ Á fundi hálfum mánuði síðar var fært til bókar þegar gerð var grein fyrir kynningu ákærða: „Farið yfir síðustu tvær vikur. Niður um 1 ma.kr. sem er það sama og ársfjórðungurinn en án LAIS er staðan niður um 500 m.kr. á ársfjórðungnum.“ Í fundargerð 20. ágúst 2008 var haft eftir ákærða: „Síðasta vika upp um rúmar 800 m.kr. sé ekki tekið tillit til Landsbanka bréfa. Þessi ársfjórðungur er þá niður um 3,8 ma.kr. ... LAIS hefur verið að hækka síðustu vikuna en framboð hefur þornað upp og eftirspurn leiddi til hækkunar.“ Á fundi 24. september sama ár var bókað eftir ákærða: „Mikið magn af Landsbankabréfum hefur verið að fara inn á markaðinn.“ Í síðustu fundargerðinni, 1. október 2008, var meðal annars fært til bókar eftir ákærða: „Síðasta vika erfið á mörkuðum ef ekki tekið tillit til LAIS. Ársfjórðungur niður í heild um 8,3 ma.kr.“

Af málsgögnum verður ráðið að á tímabilinu frá 13. júní 2001 til 3. október 2008 hafi „eftir hvern bankadag“, eins og komist var að orði í bréfi þáverandi regluvarðar Landsbanka Íslands hf. til Fjármálaeftirlitsins 26. apríl 2010, verið tekin saman svonefnd „4–15 skýrsla“ sem send var ákærða Sigurjóni og HJK sem bankastjórum og nokkrum öðrum stjórnendum og starfsmönnum bankans með tölvupósti. Mun deild áhættustýringar í bankanum hafa tekið þessa skýrslu saman á ákærutímabilinu. Í bréfi regluvarðarins sagði: „Tilgangur skýrslunnar var að gefa mynd af þeirri markaðsáhættu sem bankinn hafði tekist á hendur hverju sinni.“

3

Meðal málsgagna eru tölvubréf, sem ákærðu Ívar, Júlíus og W hafa ýmist sent eða fengið, svo og upptökur af símtölum þeirra, sem stafa frá ákærutímabilinu og varða með einum eða öðrum hætti kaup eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. á hlutum í félaginu og skyldu bankans til flöggunar vegna þeirra viðskipta samkvæmt 93. gr. laga nr. 108/2007.

Að kvöldi 20. nóvember 2007 sendi ákærði Júlíus ákærða Ívari svofellt tölvubréf: „Keyptum netto 17,4 m að nv í LAIS í dag (meðalverð 37,05) og heildar eignin er þá 150 m að nv í lok dags. Lokagengið var 37,90. Hvaða svigrúm höfum við í framhaldinu í LAIS ef mkt heldur áfram í ræpu á morgun?“ Að kvöldi 27. febrúar 2008 framsendi ákærði Júlíus í tölvupósti til ákærða Ívars tölvubréf sem honum og ákærða W hafði rétt áður borist frá starfsmanni áhættustýringar Landsbanka Íslands hf. með fyrirsögninni: „Nálgumst flöggunarmörk í LAIS“. Upphaf tölvubréfsins var svohljóðandi: „Nálgumst flöggunarmörkin í eigin bréfum. Staðan við lok dags var 523 milljónir hluta eða 4,67% af útgefnu hlutafé, um 36 milljón hlutum frá flöggun.“ Af þessu tilefni lét Júlíus eftirfarandi orð fylgja um leið og hann framsendi tölvubréfið til Ívars: „Thad er ahyggjuefni hvernig stada mala er i lais. Verdum ekki lengi ad na floggunarmorkunum mv hvernig overhangid er og almenn stemmning a markadi. Hversu stift eigum vid ad taka a moti eigin brefum afram?“ Í símtali sama starfsmanns áhættustýringar við W að morgni 5. mars 2008 ræddu þeir um að hafa verið mjög nálægt flöggunarmörkum við lok markaðar daginn áður. Undir lok símtalsins spurði sá fyrrnefndi: „Er ekki ætlunin að flagga ekki eða?“ Því svaraði W: „Jú jú, það er, geri allt til að komast hjá því.“ Viðmælandinn svaraði: „Já já, mig grunaði það“. Síðdegis föstudaginn 14. mars 2008 sendi sami starfsmaður áhættustýringar tölvubréf til Júlíusar og W með fyrirsögninni: „Staðan í LAIS 4,85%“, þar sem sagði meðal annars: „Staðan í LAIS er 542,6 milljón hlutir, 4,85% eða 17 milljón hlutum frá flöggun ... Miðlun á eitthvað eftir að klára í dag. Veit samt ekki hvort það lækkar stöðuna. Veit að 3 milljónir eiga að fara yfir á valréttina. Skilst einnig að þessar 10 sem SG var með séu enn ófarnar út.“ Þremur dögum síðar, að morgni mánudagsins 17. sama mánaðar, sendi sami starfsmaður þeim Júlíusi og W tölvubréf með fyrirsögninni: „Staðan í LAIS 4,86%“, og hófst það þannig: „Update á þessu. EOD var 544,1 milljón hlutir eða 4,86%. 15,5 milljón hlutum frá flöggun.“ Þetta tölvubréf framsendi Júlíus til Ívars sem svaraði að bragði: „Sendu þetta líka ávallt á mig“. Annar starfsmaður áhættustýringar hringdi til Júlíusar skömmu eftir hádegi 11. september 2008 og sagði: „Þið eruð komnir hérna yfir 5% inn í LAIS.“ Því svaraði Júlíus: „Uhh við vitum allt um það.“ Viðmælandinn: „Þið vitið allt um það?“ Júlíus: „Já.“ Viðmælandinn: „Okei, hérna verður þetta flaggað eða er þetta að fara út aftur eða hvernig er þetta?“ Júlíus: „Uh ... þessu verður ekki flaggað.“ Síðan bætti hann við: „Og ... það er bara verið að vinna í því að koma þessu út.“ Fyrir hádegi 29. sama mánaðar ræddust W og sami starfsmaður áhættustýringar tvívegis við. Í fyrra símtalinu spurði W: „Heyrðu hérna, flöggunarmörk ... eigum við að flagga í Landsbankanum eða?“ Því svaraði viðmælandi hans: „Erum við ekki komnir yfir bara eftir þessar hreyfingar þarna í morgun?“ Í því síðara, sem átti sér stað tæpum tveimur klukkustundum síðar, spurði starfsmaður áhættustýringar: „Heyrðu hafið þið litið eitthvað á stöðuna hvað þið ætlið að gera?“ W: „Já hérna, við þurfum bara að sjá hvernig dagurinn spilast. Annars verðum við þá bara að flagga í lok dags ef ...“ Viðmælandinn: „Já. Nægir það eða? Hefðuð þið ekki þurft að gera þetta fyrir tíu eða?“ W: „Ég veit það ekki.“ Nokkru síðar í símtalinu sagði hann: „En þú veist þetta kom óvænt upp á sko. Þetta eru viðskipti sem gengu til baka. Þannig að það er alveg hægt að, hérna þú veist, við vissum ekkert af þessu.“ Viðmælandinn: „Nei, það er hægt að færa rök fyrir því að þetta hafi gerst líka í dag sko.“ W: „Já ... þú sendir meilið til okkar, eða eitthvað svoleiðis, 10 mínútur 10 eða eitthvað þannig. Þannig að, það hefði heldur ekki verið skynsamlegt að senda út flöggun án þess að vera búinn að átta sig á hvað staðan var sko.“ Viðmælandinn: „Nei nákvæmlega.“ W: „Það verður bara að meta stöðuna núna og, og það verður bara flaggað í lok dags ... ef þess þarf.“ Síðdegis sama dag sendi sami starfsmaður áhættustýringar tölvubréf til Júlíusar og W með fyrirsögninni: „LAIS staða yfir flöggunarmörkum – lokastaða dagsins“. Í tölvubréfinu var greint frá flöggunarstöðunni í lok dagsins sem væri alls „705,127,218 eða 6,3% af útgefnu hlutafé.“ Í svari Júlíusar sem sent var í tölvupósti með afriti til Ívars sagði: „Það verður trade á eftir. Munum ekki flagga.“ Síðdegis daginn eftir, 30. september 2008, kom meðal annars fram í tölvubréfi frá Júlíusi til Ívars: „Erum 53,6 að nv. yfir flöggunarmörkum m.v. að miðlun sé óbr. frá því í gær.“

Þá hefur verið lögð fram upptaka af símtali milli SG forstöðumanns verðbréfamiðlunar Landsbanka Íslands hf. og ákærða Júlíusar sem átti sér stað fyrir hádegi 14. mars 2008. Í símtalinu spurði SG: „Hvernig er staðan?“ Júlíus svaraði: „Þetta er að gappa aðeins upp, upp um tæpt prósent.“ Stuttu síðar sagði SG: „Já já, þetta verður fínt. Þetta, við erum að fara með þetta yfir 30 núna.“ Júlíus: „Eigum við ekki bara að stefna á að setja það yfir það?“ SG: „Jú 32-3. Það er fínt. Eða 35, bara eins og árslokagengið. Ef þú ert sáttur við það.“ Júlíus: „Já, er ekki fínt að fá þetta í eitthvað svoleiðis. Ég held það ... við þurfum að fá þá færri svona viðbjóðslega daga eins og í gær. Þetta var hræðilegur dagur maður.“ SG: „Já, en samt engin velta samt.“ Júlíus: „En, það er ... nei engin velta. En það sem er jákvætt í þessu og það sem maður er svona að skynja. Sjáðu fyrir 6 mánuðum ef að krónan hefði fallið um 4% hvað hlutabréfamarkaðurinn hefði gjörsamlega misst fæturna.“

Í málsgögnum er að finna tölvubréf frá forstöðumanni á lögfræðisviði Landsbanka Íslands hf. til ákærða Sigurjóns 13. mars 2008 með minnisblaði, sem forstöðumaðurinn og tveir aðrir starfsmenn bankans höfðu tekið saman 5. sama mánaðar um eigin hluti hans, en þar kom fram „niðurstaða af skoðun á möguleikanum að lækka hlutafé og hækka á einum og sama hluthafafundi.“ Í upphafi minnisblaðsins sagði: „Landsbanki Íslands hf. á talsvert stóran hlut af eigin hlutabréfum um þessar mundir. Talsverðar hræringar hafa verið á fjármálamörkuðum og hætt er við að ef reynt verður að losa umrædda hluti út á markað muni það valda talsverðri verðlækkun á gengi bankans með tilheyrandi auknum óróa. Leita þarf leiða til að losna við hlutina með öðrum aðferðum en sölu ... Spurning er hvort unnt er að lækka hlutafé Landsbankans með ákvörðun hluthafafundar og hækka það síðan aftur með útgáfu jöfnunarhluta þannig að heildarhlutafé eftir fundinn sé hið sama og fyrir fundinn. Meta þarf hvort slík aðferð sé tæk eftir hlutafélagalögum annars vegar og hver skattaleg áhrif hennar eru hins vegar.“

Þá hafa verið lögð fram tvö tölvubréf sem ákærði Sigurjón sendi BTB í ágúst og september 2008. Með fyrra tölvubréfinu 22. ágúst 2008 fylgdi kynning á því í formi glæra hvernig haga mætti hugsanlegri sameiningu Landsbanka Íslands hf. og Straums-Burðaráss Fjárfestingabanka hf., en sá banki mun að stórum hluta hafa verið í eigu félaga sem BTB og BG réðu yfir. Síðara tölvubréfinu 17. september 2008 fylgdi minnisblað sem ákærði hafði tekið saman um þennan hugsanlega samruna bankanna tveggja. Þar sagði meðal annars: „Kjarni málsins er að það er of mikið flot á bréfum hvors banka fyrir sig, þ.e. okkur vantar í endakaupendur af bréfum sem og fjármögnunaraðila á bréfin almennt ... Landsbankinn á erfitt með að kaupa meira af eigin bréfum án eiginfjáraukningar ... Sameining við Landsbanka býður hins vegar upp á að færa eiginfjárhlutfallið sameinaðs banka í c.a. 11% en við það losnar um ríflega 600 milljónir evra af eigin fé. Þetta er einmitt það eigið fé sem við höfum gert ráð fyrir að nota annars vegar í að þurrka upp eigin bréf og hins vegar til að leysa ákv. mál ... Jafnframt verður að hafa í huga að skv. reglum eru báðir bankarnir takmarkaðir af því að fjármagna eigin bréf við 10% af nafnverði hlutafjár. Það eru hins vegar minni takmarkanir á að fjármagna bréf hvors annars beint og óbeint ... Þetta hafa bankarnir verið að gera í töluverðum mæli. Þannig að það er umtalsvert magn af rými til fjármögnunar hlutabréfa sem fellur út við sameiningu þar sem lán út á Straumsbréf koma til með að flokkast sem lán út á eiginbréf eftir sameiningu og lán út á Landsbankabréf í Straumi verða lán út á eigin bréf í sameinuðum banka ... Þegar þetta er skoðað þá verður niðurstaðan sú að lán út á Straumsbréf/Samson Global í Landsbanka sem verði áfram til eftir sameininguna og lán í Straumi út á Landsbanka/Samson ehf. verða um 10% af hlutafé sameinaðs banka. Þetta er auðvitað vandamál þar sem til viðbótar eru auðvitað núverandi lán Landsbankans út á eigin bréf sem verða eftir sameininguna um 7-8% af heildarbréfum bankans þrátt fyrir að ég geri ráð fyrir að fella niður umtalsvert magn bréfa. Samtals er þetta um 17-18% sem auðvitað er nokkuð yfir 10% mörkunum. Þetta verður ekki leyst nema í samvinnu við KB og Glitni. En í því samhengi er rétt að muna að við erum núna að semja við Glitni um að taka 27 milljarða á Samson ehf. sem ekki er meðtalið í þessari umræðu.“

4

Eins og greinir í hinum áfrýjaða dómi kom fram í bréfi kauphallarinnar til Fjármálaeftirlitsins 27. janúar 2009 að hún hafi haft til athugunar verðmyndun með hlutabréf stærstu viðskiptabanka landsins, þar á meðal Landsbanka Íslands hf. Í bréfinu sagði: „Kauphöllin hefur veitt því athygli að þegar skoðuð eru viðskipti þeirra miðlara innan bankanna sem áttu viðskipti fyrir hönd eigin reiknings (eigin viðskipti) á sl. mánuðum virðist sem það magn hlutabréfa sem keypt var í eigin félagi hafi verið umtalsvert meira heldur en það sem var selt. Á stundum þar sem mikill almennur söluþrýstingur var á hlutabréfamarkaði, innlendum sem erlendum, sérstaklega gagnvart bönkum og fjármálafyrirtækjum, og í kjölfar birtingar á fréttum sem undir eðlilegum kringumstæðum teldust neikvæðar, allt að því einokuðu eigin viðskipti bankanna kauphlið tilboðabókar eigin félags. Slíkur kaupþrýstingur getur eðli málsins samkvæmt haft talsverð áhrif á verðmyndun hlutabréfanna. Til þess að kanna viðskiptahætti eigin viðskipta bankanna nánar voru tekin saman öll viðskipti í Kauphöllinni með hlutabréf hvers banka fyrir sig, yfir tímabilið 02.05.2008 – 03.10.2008. Tímabilið var valið með hliðsjón af þeim hremmingum sem höfðu átt sér stað á fjármálamörkuðum auk mikillar veltuhlutdeildar bankanna í hlutabréfum eigin félags á tímabilinu. Þó skal þess getið að þátttaka eigin viðskipta bankanna í tilboðabókum sinna félaga var einnig umtalsverð á fyrrihluta ársins. Að mati Kauphallarinnar fæst í þessu tilviki skýrust mynd af hegðun viðkomandi kauphallaraðila með því fyrst og fremst að skoða viðskipti sem verða til við sjálfvirka pörun tilboða í viðskiptakerfi Kauphallarinnar (e. autotrades), eða m.ö.o. þegar horft er framhjá tilkynntum viðskiptum. Tilkynnt viðskipti hafa ekki áhrif á síðasta viðskiptaverð nema þau séu innan verðbils og eru verðáhrif slíkra viðskipta því takmörkuð ... Vankanturinn á þessari aðferðarfræði er sá að þegar skoða á nettó kaup eða sölu á tímabilinu er vantalið það magn sem keypt er, eða selt, utan tilboðabókarinnar og tilkynnt síðan í viðskiptakerfið. Nánar verður þó vikið að þessum þætti hér á eftir.“ Í bréfi kauphallarinnar var síðan gerð grein fyrir viðskiptum hvers banka um sig, þar á meðal Landsbanka Íslands hf., í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á umræddu tímabili og þar að auki sérstaklega viðskiptum þeirra í opnunar- og lokunartilboðum. Að því búnu var tekið fram í bréfinu: „Til þess að fá heilsteypta mynd af viðskiptaháttum eigin viðskipta bankanna er nauðsynlegt að líta ekki aðeins til viðskipta sem verða til við pörun tilboða í viðskiptakerfi Kauphallarinnar heldur einnig til tilkynntra viðskipta. Eins og fram hefur komið hér að framan eru kaup bankanna umfram sölu umtalsverð, þegar einungis eru skoðuð viðskipti sem orðið hafa við pörun tilboða. Sá möguleiki er aftur á móti fyrir hendi að eigin viðskipti bankanna hafi smám saman, eða í nokkrum stórum viðskiptum, selt þá hluti sem keyptir voru á tímabilinu með því að semja við aðra aðila, hvort sem um viðskiptavini eða aðra kauphallaraðila er að ræða, utan tilboðabókanna og tilkynna viðskiptin í kjölfar þess í viðskiptakerfið ... Þegar viðskipti eru tilkynnt í viðskiptakerfi Kauphallarinnar kemur ekki fram hver sé kaupandi og seljandi heldur einungis auðkenni miðlarans. Í tilvikum þar sem mótaðili viðskiptanna er einnig kauphallaraðili og samið er um að hvor aðilinn tilkynni sinn legg viðskiptanna er aftur á móti hægt að sjá auðkenni hvors miðlara fyrir sig, en ekki upplýsingar um hinn endanlega viðskiptavin – sem getur allt eins verið annar miðlari. Tilkynni starfsmaður eigin viðskipta viðskipti eru því mjög takmarkaðar leiðir til þess að sjá hvort um kaup eigin viðskipta eða sölu sé að ræða. Að auki geta aðrir kauphallaraðilar, eða miðlarar hjá sama kauphallaraðila, tilkynnt viðskipti þar sem eigin viðskipti bankanna eru hinn endanlegi kaupandi eða seljandi, m.ö.o. þar sem eigin viðskipti bankanna væru viðskiptavinur viðkomandi miðlara.“

Þess hefur áður verið getið að 19. október 2010 beindi Fjármálaeftirlitið kæru til sérstaks saksóknara vegna ætlaðrar markaðsmisnotkunar 18 fyrrverandi starfsmanna Landsbanka Íslands hf., þar á meðal ákærðu, með hlutabréf félagsins á tímabilinu frá maí 2003 til október 2008. Í kærunni kom fram að Fjármálaeftirlitið hóf rannsókn á málinu í kjölfar framangreinds erindis frá kauphöllinni. Rannsóknin hafi meðal annars leitt í ljós að starfsmenn eigin fjárfestinga bankans hafi á þessu tæplega fimm og hálfs árs tímabili keypt samtals 3,3 milljarða hlutabréfa sem útgefin voru af bankanum „nettó á markaði með sjálfvirkri pörun ... eða um 30% af útgefnu hlutafé bankans.“

Í kæru Fjármálaeftirlitsins var gerð svofelld grein fyrir sjálfvirkum pörunarviðskiptum: „Sjálfvirk pörun verður til í viðskiptakerfi kauphallar þegar samsvörun verður milli tilboða kaupenda og seljenda í tilboðabók. Í kerfinu verða til skrár yfir æskilegt verð (e. desired price) og magn í mismunandi kaup- og sölutilboðum sem miðlarar, sem hafa aðgang að kerfinu, setja inn. Þegar samsvörun verður milli tilboða kaupanda og seljanda verður til sjálfvirk pörun viðskiptanna og verðbréfin skipta um hendur. Sjálfvirk pörun viðskipta er því drifkrafturinn í að til verði markaðsverð verðbréfa á skipulegum verðbréfamarkaði. Þegar sjálfvirk pörun tekst verður til síðasta viðskipta- eða markaðsverð verðbréfsins og þar með einnig það verð sem notað er til útreikninga í verðbréfavísitölum. Í raun verður markaðsverð verðbréfa til við sjálfvirka pörun ... Til að hafa áhrif á markaðinn með sjálfvirkri pörun í kauphöll, þarf verðbréfasalinn stöðugt að uppfæra kauptilboð sitt svo það samsvari næsta sölutilboði í tilboðabókinni. Með því verður alltaf til kauptilboð sem samsvarar næsta sölutilboði og markaðsverðið, sem er síðasta greidda verð, ýmist hækkar, stendur í stað eða lækkar hægar en það hefði ella gert ef verðbréfasalinn hefði ekki verið til staðar. Án verðbréfasalans hefðu aðrir væntanlegir kaupendur að öllum líkindum ekki keypt hlutabréfin á því verði sem seljandinn bauð og verðið hefði lækkað til að mæta lægri kauptilboðum.“ Þá var í kærunni eftirfarandi lýsing á ferli viðskipta sem talið var að eigin fjárfestingar og verðbréfamiðlun Landsbanka Íslands hf. hefðu staðið að: „Það er álit Fjármálaeftirlitsins að fyrrgreind svið ... hafi á tímabilinu maí 2003 – október 2008 unnið saman og búið til feril viðskipta í þeim tilgangi að hafa áhrif á markaðsverð hlutabréfa útgefnum af bankanum sjálfum. Fjármálaeftirlitið telur að ferillinn hafi falist í því að kaupa stöðugt hlutabréf á markaði og selja þau síðan utan markaðar. Þessi aðferð sem var bæði skipulögð og kerfisbundin virðist hafa verið notuð í þeim tilgangi að hafa áhrif á verð hlutabréfanna ... Algengt var að verðbréfasalar EFL fóru af krafti inn á markaðinn. Þeir voru á kauphliðinni í mörgum viðskiptum og notuðu til þess fjármuni bankans, að því er virðist í þeim tilgangi að hækka verð eða viðhalda verði hlutabréfa í Landsbankanum. Þessi aukna eftirspurn varð til þess að styðja við verðið (þegar verð lækkaði á markaði) eða hækka verðið (þegar verð var stöðugt eða hækkandi) þar sem það er fyrst og fremst við sjálfvirka pörun viðskipta í Kauphöll sem markaðsverð verður til. Áhrifaríkasta leið verðbréfasala, sem vill styðja við eða hreyfa við hlutabréfaverði, er að vera á kauphliðinni í eins mörgum viðskiptum og hann getur í viðskiptakerfi kauphallar. Með því styður hann við verðið í hverjum viðskiptum fyrir sig. Það er álit Fjármálaeftirlitsins að verðbréfasalar EFL hafi haft þennan háttinn á ... Vandamálið við að kaupa ítrekað hlutabréf útgefið af fjármálafyrirtækinu sjálfu er að því er óheimilt að eiga eða taka að veði meira en 10% af nafnverði innborgaðs hlutafjár fyrirtækisins ... Þegar reynt er að hafa áhrif á hlutabréfaverð með miklum kaupum á hlutabréfum er því oftast sjálfhætt, þar sem líklegast er að tap myndist þegar reynt er að selja uppsöfnuðu hlutabréfin í kauphöll. Miðlun Landsbankans var að mati Fjármálaeftirlitsins hjálparhöndin í þessu ferli. Miðlunin hafði aðgang að viðskiptavinum sem sumir fengu óeðlilegar lánafyrirgreiðslur frá lánadeildum bankans. Miðlararnir gátu því selt mikið af þessum hlutabréfum til „útvalinna“ viðskiptavina. Margir þeirra tóku litla eða enga áhættu við kaupin þar sem kaupin voru fjármögnuð að fullu með lánum frá bankanum og voru án annarra trygginga en veða í sjálfum hlutabréfunum ... Hér virðist því vera um tvenns konar óeðlileg áhrif að ræða, fyrst umfangsmikil kaup á opnum markaði til að styðja við hlutabréfaverðið og síðan losun á þessum bréfum með sýndarviðskiptum á verði sem var undir áhrifum af kaupum EFL.“

Í kærunni var því nánar lýst hvernig hin ætlaða markaðsmisnotkun hefði verið upp byggð, bæði með kaupum og sölu Landsbanka Íslands hf. á hlutabréfum útgefnum af félaginu sjálfu. Þar sagði meðal annars um kauphliðina á grundvelli upplýsinga um kaup eigin fjárfestinga bankans á slíkum hlutabréfum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í kauphöllinni umfram sölu í þeim viðskiptum: „Fjármálaeftirlitið telur að EFL hafi stutt við verð hlutabréfa Landsbankans með því að auka kaup sín á bréfunum svo um munar þegar verð þeirra tók að lækka ... Eðlilegt verð á bréfum Landsbankans var aldrei vitað sökum verðstuðnings EFL við bréfin. Verð bréfanna hefði samkvæmt lögmálinu um framboð og eftirspurn lækkað mun hraðar og fyrr hefði ekki verið fyrir tilstilli falskrar eftirspurnar EFL ... Viðskipti með sjálfvirkri pörun geta verið á tvo vegu: sá aðili sem kaupir gengur að sölutilboði þess sem vill selja eða öfugt ... Allt þar til í lok árs 2007 voru flest viðskipti að frumkvæði mótaðila og telur Fjármálaeftirlitið að EFL hafi verið að dempa verðsveiflur bréfanna, þ.e.a.s. EFL var alltaf tilbúið með kauptilboð rétt undir síðasta viðskiptaverði. Frá nóvember 2007 og fram að falli bankans var verðið í frjálsu falli. „Gólf“ ... EFL réðu ekki við að halda verðinu uppi og telur Fjármálaeftirlitið að þá hafi EFL reynt að hækka verð bréfanna með því að ganga á sölutilboðahliðina, þ.e.a.s. EFL fór að kaupa meira að eigin frumkvæði til þess að hækka verðið. Þegar framboð er meira en eftirspurn á verð undir eðlilegum kringumstæðum að lækka. EFL beitti ákveðinni aðferð til þess að koma í veg fyrir þessa eðlilegu þróun. Aðferðin var sú að þegar framboð á bréfum var mikið röðuðu EFL inn kauptilboðum á verði nálægt síðasta viðskiptaverði og voru alltaf tilbúnir að kaupa bréfin á því gengi sem þeir vildu halda bréfunum á. Þannig gátu þeir komið í veg fyrir verðlækkun eða a.m.k. hægt á henni ... EFL voru virkir í viðskiptum með eigin hlutabréf og voru þátttakendur í um 14 – 20% af heildarveltu þeirra hvert ár frá 2003 – 2007 en árið 2008 var hlutfallið mun hærra eða u.þ.b. 53%. Árið 2006 var metár hvað varðar veltu með hlutabréf Landsbankans en árið eftir dróst veltan mikið saman. Það sama hefði að öllum líkindum gerst árið 2008 ef ekki hefði verið fyrir tilstilli EFL ... Þar sem EFL var svo stór aðili á markaði með hlutabréf Landsbankans á þessum árum gaf magn og seljanleiki bréfanna ranga mynd af raunverulegu virði þeirra.“

5

Í skýrslu sérstaks saksóknara um rannsókn málsins, sem sakargiftir á hendur ákærðu eru reistar á, er línurit sem sýnir kaup eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. á hlutabréfum útgefnum af félaginu, umfram sölu, sem hlutfall af heildarveltu í sjálfvirkri pörun í Kauphöll Íslands á tímabilinu frá 1. maí 2003 til 3. október 2008. Á línuritinu eru sýnd nettóviðskipti í sjálfvirkri pörun í hverjum mánuði, auk gengis hlutabréfanna í lok hvers mánaðar. Í nýju skjali, sem lagt hefur verið fyrir Hæstarétt af hálfu ákæruvaldsins og endurspeglar línuritið, koma fram nettó viðskipti eigin fjárfestinga með hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. í sjálfvirkri pörun í kauphöllinni í hverjum mánuði frá maí 2003 til október 2008, miðað við nafnverð hlutabréfanna eða fjölda hluta í félaginu, svo og lokagengi bréfanna í lok hvers mánaðar á sama tímabili. Á þessu skjali sést að kaup eigin fjárfestinga á hlutabréfum í Landsbanka Íslands hf. umfram sölu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum voru oft lítil frá miðju ári 2003 fram í október 2007 í samanburði við þann tíma, sem ákært er fyrir, og í einstaka mánuði voru hlutirnir, sem keyptir voru, færri en þeir sem seldir voru. Það átti sér síðast stað í október 2007 þegar sá mismunur nam 1.502.012 hlutum. Nettó kaup eigin fjárfestinga voru óvenju mikil í október 2004, 88.021.633 hlutir, þegar gengi hlutabréfanna lækkaði úr 14,00 krónum á hlut frá lokum september í 12,65 krónur í októberlok. Sama gerðist í mars 2006, en þá námu kaupin 86.966.733 hlutum meðan gengið lækkaði úr 28,90 í 24,50. Reyndar voru nettó kaup á öllu árinu 2006 miklum mun meiri en árin áður sem sést á því að árið 2005 námu þau samtals 192.696.536 hlutum, en 438.541.388 hlutum árið 2006. Á því síðarnefnda lækkaði gengi hlutabréfanna ört framan af árinu, úr 25,30 frá árslokum 2005 í 20,20 í lok júní 2006, en á þeim tíma voru keyptir samtals 349.349.966 hlutir umfram þá sem seldir voru. Fyrstu tíu mánuði ársins 2007, þegar gengið hækkaði úr 26,50 frá árslokum 2006 í 43,80 í lok október 2007, voru nettó kaup eigin fjárfestinga í lágmarki þar sem þau námu samtals 83.018.767 hlutum. Þetta breyttist hins vegar í nóvember og desember þetta ár þegar nettókaup í hvorum mánuði um sig voru um 80% af því sem þau námu samtals á tíu mánaða tímabilinu á undan. Í nóvember 2007 tók gengi hlutabréfanna að lækka. Það lækkaði svo enn meira þegar kom fram á árið 2008, en að sama skapi jukust kaupin eftir því sem á árið leið og náðu hámarki í september og október það ár. Þó dró nokkuð úr kaupunum í apríl og ágúst eftir að gengið hafði hækkað lítillega frá lokum febrúar annars vegar og lokum júlí hins vegar. Þegar horft er á línuritið sést glöggt eins og lýst hefur verið að á öllu því árabili, sem það nær yfir, er augljós fylgni milli þess hvernig gengi hlutabréfa í Landsbanka Íslands hf. hreyfðist og þess hvernig eigin fjárfestingar bankans höguðu viðskiptum sínum í sjálfvirkri pörun í kauphöllinni. Þegar gengið hækkaði var dregið úr kaupunum, en þegar það lækkaði jukust kaupin og urðu þeim mun meiri eftir því sem gengið féll meira.

Samkvæmt ákæru keyptu eigin fjárfestingar Landsbanka Íslands hf. 2.325.395.153 hluti af þeim 4.801.255.966 hlutum í félaginu sem viðskipti voru gerð með í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í kauphöllinni á tímabilinu frá 1. nóvember 2007 til 3. október 2008 eða 48,4% af heildarveltu með hlutina í þeim viðskiptum á þessum liðlega ellefu mánuðum. Á sama tíma hafi deildin aðeins selt 57.213.029 hluti í félaginu eða 1,2% af heildarveltunni. Sagði í ákærunni að kaup umfram sölu hafi því samtals numið 47,2% af heildarveltu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum með hlutabréf í Landsbanka Íslands hf., samtals 2.268.182.124 hlutum eða 56.240.113.876 krónum að markaðsvirði. Þar af hafi kaup umfram sölu verið 46% af heildarveltu með hlutabréf í félaginu í opnunaruppboðum og kaup umfram sölu 63% af heildarveltunni í lokunaruppboðum. Nafnverð kauptilboða eigin fjárfestinga bankans í hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. hafi á fyrrgreindu tímabili numið 43% af heildarnafnverði kauptilboða í hlutabréfin, en nafnverð sölutilboða deildarinnar í þau hlutabréf aðeins um 3% af heildarnafnverði sölutilboða. Samtals hafi kaup eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. á hlutabréfum í félaginu, umfram sölu, á tímabilinu verið um 20% af öllu útgefnu hlutafé þess. Í töflu í ákærunni var að finna skiptingu á framangreindum nettóviðskiptum á umræddu tímabili eftir mánuðum. Þar kom fram að þau hafi tekið til 67.705.455 hluta eða 15% af heildarveltu í þeim viðskiptum í nóvember 2007, 67.214.212 hluta eða 33% af heildarveltunni í desember sama ár, 195.885.014 hluta eða 39% af heildarveltunni í janúar 2008, 171.587.476 hluta eða 44% af heildarveltunni í febrúar sama ár, 154.885.306 hluta eða 42% af heildarveltunni í mars, 57.700.747 hluta eða 19% af heildarveltunni í apríl, 137.995.707 hluta eða 43% af heildarveltunni í maí, 241.609.648 hluta eða 57% af heildarveltunni í júní, 125.348.530 hluta eða 50% af heildarveltunni í júlí, 64.867.026 hluta eða 48% af heildarveltunni í ágúst, 569.989.300 hluta eða 61% af heildarveltunni í september og loks 413.393.703 hluta eða 79% af heildarveltunni í október 2008, en þann mánuð stóðu viðskiptin sem fyrr segir aðeins þrjá fyrstu dagana. Í tveimur öðrum töflum í ákærunni var gerð grein fyrir viðskiptum og tilboðum ákærðu Júlíusar og W fyrir hönd eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. í hlutabréf í félaginu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í kauphöllinni á því tímabili sem um ræðir, skipt eftir mánuðum. Ákærðu sáu um slík viðskipti þar sem kaup umfram sölu námu í tilviki Júlíusar samtals 1.696.804.179 hlutum eða 35% af heildarveltu viðskiptanna og hjá W samtals 537.937.956 hlutum eða 11% af heildarveltunni. Í fjórðu töflunni, sem er að finna í ákærunni, voru umrædd viðskipti sundurliðuð eftir viðskiptadögum sem voru alls 228 talsins á tímabilinu sem hún spannar. Flesta dagana keypti annar hvor ákærðu eða báðir hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. Yfirleitt var um að ræða kaup umfram sölu á bréfunum og oftast nær munaði þar miklu. Í töflunni voru einnig upplýsingar um skráð gengi hlutabréfanna í lok hvers viðskiptadags. Þar kom meðal annars fram að gengið var 43,40 krónur á hlut 1. nóvember 2007, 37,60 krónur 30. sama mánaðar, 35,50 krónur 28. desember sama ár, 30,80 krónur 31. janúar 2008, 26,80 krónur 29. febrúar sama ár, 29,60 krónur 31. mars, 29,90 krónur 30. apríl, 25,20 krónur 30. maí, 23,10 krónur 30. júní, 22,80 krónur 31. júlí, 24,00 krónur 29. ágúst, 20,40 krónur 30. september og loks 19,90 krónur 3. október 2008 þegar viðskiptum með hlutabréf í félaginu var hætt. Af gögnum, sem lögð hafa verið fram í málinu, verður ráðið að ákærðu Júlíus og W hafi samtals komið að um 5.400 viðskiptum með hluti í Landsbanka Íslands hf. í sjálfvirkri pörun í kauphöllinni á ákærutímabilinu.

Svo sem áður er fram komið var vísað til þess í ákærunni að hin miklu kaup eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. á hlutabréfum í félaginu, sem rakin hafa verið, hafi leitt til þess að hlutabréfin söfnuðust upp hjá bankanum. Meðal annars vegna skyldu til flöggunar hafi þurft að losa bankann við bréfin til að unnt væri að halda áfram kaupunum. Í röksemdum fyrir málsókninni var greint frá því að gripið hefði verið til ýmissa ráða í því skyni. Í fyrsta lagi með því að skipta við Straum-Burðarás Fjárfestingabanka hf. á eigin hlutabréfum á tímabilinu frá 17. til 31. mars 2008 þar sem eigin fjárfestingar Landsbanka Íslands hf. hafi selt 201.000.000 hluti í félaginu til Straums-Burðaráss Fjárfestingabanka hf. og keypt í staðinn 507.000.000 hluti í því félagi í utanþingsviðskiptum. Í öðru lagi hafi hlutafé í Landsbanka Íslands hf. verið lækkað um 300.000.000 hluti með ákvörðun aðalfundar félagsins 23. apríl 2008. Í þriðja lagi hafi Landsbanki Íslands hf. selt 91.000.000 hluti í félaginu til Hunslow S.A. í utanþingsviðskiptum 12. september 2008 og hafi þau kaup verið að fullu fjármögnuð með því að hinu erlenda félagi hafi verið veitt lán frá dótturfélagi bankans í Luxembourg, en bankinn sjálfur ábyrgst endurgreiðslu lánsins. Í fjórða lagi hafi Landsbanki Íslands hf. skipst á eigin hlutabréfum við Glitni banka hf. á tímabilinu 17. til 30. september 2008 þar sem eigin fjárfestingar fyrrnefnda bankans hafi selt 168.000.000 eigin hluti og keypt þess í stað 462.000.000 hluti af Glitni banka hf. í því félagi í utanþingsviðskiptum. Í fimmta lagi hafi Landsbanki Íslands hf. selt 210.000.000 hluti í félaginu til Pro-Invest Partners Corp. í utanþingsviðskiptum 30. september 2008 og hafi kaupin verið að fullu fjármögnuð með því að hinu erlenda fyrirtæki hafi verið veitt lán frá dótturfélagi bankans í Luxembourg, en bankinn sjálfur ábyrgst endurgreiðslu lánsins. Í sjötta lagi hafi Landsbanki Íslands hf. selt 250.000.000 hluti í félaginu til Imon ehf. í utanþingsviðskiptum 30. september 2008 og hafi kaupin verið að fullu fjármögnuð með láni frá bankanum sjálfum. Í sjöunda lagi hafi Landsbanki Íslands hf. selt 200.000.000 hluti í félaginu til sama einkahlutafélags í utanþingsviðskiptum 3. október 2008, en fyrirhugað hafi verið að viðskiptin yrðu að fullu fjármögnuð með láni frá bankanum sjálfum. Loks í áttunda lagi hafi Landsbanki Íslands hf. sama dag selt 199.000.000 hluti í félaginu til Azalea Resources Ltd. í utanþingsviðskiptum, en fyrirhugað hafi verið að viðskiptin væru að fullu fjármögnuð með láni frá bankanum sjálfum. Með þessum hætti hafi Landsbanki Íslands hf. losnað við 1.619.000.000 eigin hluti sem numið hafi 71% af þeim 2.268.182.124 hlutum í félaginu er eigin viðskipti bankans hafi keypt umfram sölu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í kauphöllinni á tímabilinu sem ákæran nær yfir. Þar af hafi bankinn losað sig við 1.319.000.000 hluti í utanþingsviðskiptum þeim sem að framan greinir.

Ákærðu hafa lagt fyrir Hæstarétt skjal með línuriti, áþekku því sem áður er lýst, þar sem fram koma viðskipti eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. með hlutabréf í félaginu á tímabilinu frá 1. maí 2003 til 3. október 2008 og þróun gengis bréfanna á sama tíma. Munurinn er sá að á hinu nýja línuriti eru sýnd öll kauphallarviðskipti deildarinnar með eigin hluti bankans á tímabilinu, ekki aðeins í sjálfvirkum pörunarviðskiptum þar sem miðað er við kaup umfram sölu, heldur einnig í utanþingsviðskiptum sem tilkynnt voru til kauphallarinnar. Í skýringum með skjalinu er tekið fram að sjálfvirk pörunarviðskipti hafi að jafnaði verið um eða innan við helmingur kauphallarviðskiptanna í heild. Í töflu, sem fylgir línuritinu, koma fram kaup eigin fjárfestinga á hlutum í Landsbanka Íslands hf., umfram sölu, í heildarviðskiptunum skipt eftir mánuðum. Ef tekin eru saman viðskiptin á tímabilinu frá 1. nóvember 2007 til 3. október 2008, sem ákæran tekur til, hefur deildin keypt 170.196.480 hluti umfram þá sem hún seldi á þeim tíma.

6

Í hinum áfrýjaða dómi er rakinn í megindráttum framburður ákærðu fyrir héraðsdómi. Hér á eftir verður vitnað til einstakra ummæla ákærðu Sigurjóns, Ívars og Júlíusar fyrir dómi til að varpa skýrara ljósi á atvik málsins.

 Í upphafi skýrslu sinnar vék ákærði Sigurjón meðal annars að því að Landsbanki Íslands hf. hefði haft viðskiptavakt í eigin hlutabréfum áður hann hafi ráðist til starfa sem bankastjóri 2003, en þangað kom hann úr starfi hjá Búnaðarbanka Íslands hf. Sagði ákærði að það hefði verið „viðskiptavakt á bréfum Búnaðarbankans. Og ég held meira að segja að Ívar hafi séð um hana ... og hans menn. Hann var að vinna í Búnaðarbankanum. Og það var viðskiptavakt í Landsbankanum sem aðrir sáu um og hann tók seinna við, þegar hann byrjaði að vinna og hans menn. Hvort að þessi viðskiptavakt var skráð eða hefur verið tilkynnt ... það var bara aldrei nokkru sinni ... rætt. En ég held til dæmis í Búnaðarbankanum hafi hún aldrei formlega verið tilkynnt.“ Spurður síðar hvort honum hafi verið kunnugt um að Landsbanki Íslands hf. hefði verið með viðskiptavakt í eigin bréfum svaraði ákærði að sér hafi verið „kunnugt um það. Ég tel að allir bankar á Íslandi hafi verið með vakt í eigin bréfum.“ Hann kvaðst halda að „allir stórir fjárfestar“ hefðu örugglega vitað það, allir „sem eru kallaðir fagfjárfestar. Ég skal ekki fullyrða að ... hver einasti Íslendingur hafi verið með það á hreinu.“ Aðspurður hvernig aðrir hafi átt að átta sig á þessu svaraði ákærði: „Ég held að konan í Vesturbænum ... myndi ekki hafa vitað þetta. En allir svona þessir stóru fagfjárfestar ... þeir áreiðanlegu vissu af því, vegna þess að ... þeir eru alltaf að tala við miðlarana og allir miðlararnir vissu þetta.“ Fyrir dómi sagðist ákærði hafa þekkt ákærða Ívar ágætlega þar sem þeir hafi unnið saman í […] hf. Eftir að þeir hófu störf í Landsbanka Íslands hf. hafi samskipti þeirra fyrst og fremst verið í fjármálanefnd bankans sem haldið hafi vikulega fundi. Spurður nánar um samstarf þeirra tveggja sagði ákærði að þeir hafi þurft að ræða saman milli þeirra funda, til dæmis um „allar óskráðar stöður“ sem leggja hafi þurft fyrir fundi nefndarinnar. Þá kvaðst ákærði hafa verið stjórnarformaður í þeim verðbréfafyrirtækjum sem bankinn hafi átt á erlendri grundu, þar með talið í Frakklandi, og hafi hann verið með ákærða Ívari „í því að byggja upp þá frönsku einingu“.

 Ákærði Ívar kvaðst hafa séð „um að stýra öllum hlutabréfafjárfestingum Landsbankans ... það voru öll hlutabréf, bæði skráð og óskráð. Það voru innlend, erlend hlutabréf.“ Eins og rakið er í hinum áfrýjaða dómi sagðist ákærði hafa gefið starfsmönnum sínum almenn fyrirmæli, en þeir hefðu að öðru leyti verið mjög sjálfstæðir í störfum sínum. Spurður hvort undirmenn hans hefðu þurft að bera undir hann ákvarðanir um viðskipti, sem farið hafi fram úr tilteknum fjárhæðamörkum, svaraði ákærði meðal annars: „Þeir báru oft ... hluti undir mig. Enda ... þá kom ég að stærri viðskiptum.“ Síðar bar ákærði aðspurður um samskipti sín við ákærðu Júlíus og W: „Þá ráðfærðu þeir sig oft við mig ... spurðu um mína skoðun“. Um samskiptin við þessa undirmenn sína að því er varðaði þau viðskipti, sem þeir voru að gera hverju sinni, fórust ákærða meðal annars svo orð: „Þá var svona í stærri viðskiptum, kom ég að þeim ... og ef ég var nálægur ... þá báru þeir oft undir mig verð í kannski magn í einhverjum svona tilkynntum viðskiptum og það gat auðvitað sveiflast í ... upphæðum. Og ef ég var nálægur þá spurðu þeir mig stundum um álit eða raunverulega létu mig ... vita eða ... spurðu mig álits um verðið í viðkomandi viðskiptum.“ Í héraðsdómi kemur fram að ákærði Ívar hafi borið að sú regla að eign Landsbanka Íslands hf. í eigin hlutabréfum mætti ekki fara yfir 5% hafi komið frá fjármálanefnd bankans. Fyrir dómi kvað ákærði starfsmenn sína hafa verið „með skýr fyrirmæli frá mér um það að þeir ættu ekki að fara yfir 5%.“ Að sögn ákærða bar áhættustýring bankans ábyrgð á því að „fylgjast með flöggunum og gerði strákunum viðvart ef ... það var eitthvað tæpt.“ Spurður hvort hann hafi gert eitthvað þegar borist hafi upplýsingar um að eign bankans í eigin bréfum væri jafnvel komin yfir flöggunarmörk svaraði ákærði: „Nei ... ég gerði ekkert sérstakt sjálfur. Ekki annað en það að tryggja það að ... menn respekteruðu þetta, bara almennt. Þeir voru mjög vel meðvitaðir um það að það var ekki ... eitthvað sem átti að gerast. Þeir áttu ekki að fara yfir ... 5%. En þetta var auðvitað svolítið erfitt stundum vegna þess að þegar þú ert að stýra einhverri afleiddri stærð af því hvað einhverjir aðrir gera ... og þess vegna er það áhættustýringin sem að horfir yfir allar bækur sem að ber ábyrgð á því. Hún er eina unitið sem getur borið ábyrgð á því að menn flaggi ef að það er orðin staðan.“ Undir lok skýrslutökunnar var ákærði inntur eftir því hvernig samskiptum hans við ákærða Sigurjón hafi verið háttað. Svaraði hann því til að bankastjórinn hafi verið mjög upptekinn og því erfitt að ná í hann, en þó mundi ákærði eftir að hann hafi nokkrum sinnum hringt til sín.

 Í héraðsdómi er vísað til þess framburðar ákærða Júlíusar fyrir dómi að komið hafi fyrir að hann hafi fengið bein fyrirmæli frá ákærða Ívari um að setja fram ákveðinn fjölda kauptilboða í tilboðabók kauphallarinnar. Spurður hvernig hann hafi upplýst þennan yfirmann sinn um kaup sín á hlutabréfum í Landsbanka Íslands hf. svaraði ákærði Júlíus: „Við vorum líka að selja Landsbankabréf, við vorum ekki bara að kaupa. Við vorum stanslaust að kaupa og selja og upplýsingagjöf til Ívars hún var annaðhvort munnlega eða í gegnum tölvupóst eða síma. Auk þess sem Ívar fékk senda skýrslu frá áhættustýringu daglega.“ Ákærði sagði að eigin fjárfestingar Landsbanka Íslands hf. hafi verið að mynda markað með eigin hlutabréf bankans. Aðspurður hvort deildin hafi verið með viðskiptavakt í bréfunum svaraði hann: „Við vorum að mynda markað með hlutabréfum og þessi framkvæmd ... hafði verið til staðar áður en ég hóf störf í bankanum ... Við vorum að mynda markaðinn með bréfum, við vorum með tilboðin í tilboðabókinni, svo vorum við sífellt að taka afstöðu til framboðs og eftirspurnar sem voru að berast okkur á símamarkaði.“

IV

1

Sakargiftir á hendur ákærðu, sem til úrlausnar eru í þessu máli, koma fram í upphafi I. kafla ákæru þar sem þeir eru í störfum sínum fyrir Landsbanka Íslands hf. sakaðir um „markaðsmisnotkun í sameiningu ... í tilboðum og viðskiptum fyrir eigin reikning Landsbankans með hlutabréf útgefin af bankanum sjálfum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í viðskiptakerfi Kauphallar Íslands hf. ... á tímabilinu frá og með 1. nóvember 2007 til og með 3. október 2008, samtals 228 viðskiptadaga, sem tryggðu óeðlilegt verð og bjuggu til verð á hlutabréfunum og gáfu eða voru líkleg til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna.“ Eins og áður greinir er því haldið fram í ákærunni að markaðsmisnotkunin hafi verið „framkvæmd af ákærðu Júlíusi og [W] að undirlagi ákærðu Sigurjóns og Ívars.“ Síðan er gerð grein fyrir viðskiptahegðun þeirra fyrrnefndu á hverjum viðskiptadegi á tímabilinu. Að því búnu er háttseminni sem ákært er fyrir lýst svo: „Kaup eigin fjárfestinga Landsbankans á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á áðurgreindu tímabili voru umfangsmikil og kerfisbundin, enda voru þau verulegur hluti af heildarveltu með hlutabréf í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á tímabilinu.“ Þessu fylgir lýsing á því hvert umfang þessara viðskipa var, en síðan segir að háttsemi ákærðu hafi haft svofelldar afleiðingar í för með sér: „Með þessum umfangsmiklu kauptilboðum og kaupum, en óverulegu magni sölutilboða og sölu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum, komu ákærðu ýmist í veg fyrir eða hægðu á lækkun á verði hlutabréfa í Landsbankanum og mynduðu þannig gólf í verðmyndun á hlutabréfunum. Um var að ræða ólögmætt inngrip í gangverk markaðarins sem hafði áhrif á markaðsgengi hlutabréfa í Landsbankanum, tryggði óeðlilegt verð á hlutabréfunum á tímabilinu, bjó til verð á hlutabréfunum og gaf eða var líklegt til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna. Með háttsemi sinni röskuðu ákærðu þeim forsendum og lögmálum sem liggja að baki eðlilegri verðmyndun á skipulegum verðbréfamarkaði með því að auka seljanleika hlutabréfa í Landsbankanum með ólögmætum hætti.“

Enginn vafi leikur á því að þessi lýsing á ætlaðri refsiverðri háttsemi ákærðu tekur til þess hvernig almennt var staðið af þeirra hálfu að viðskiptum í Kauphöll Íslands á ákærutímabilinu. Jafn ljóst er að ákæran beinist ekki að einstökum viðskiptum eða viðskiptadögum á tímabilinu, enda þótt viðskiptin séu rakin þar frá degi til dags til skýringar á eðli og umfangi þeirra.

Því hefur verið borið við af ákærða Ívari að verknaðarlýsing í ákæru sé ekki svo skýr sem áskilið er í c. lið 1. mgr. 152. gr. laga nr. 88/2008 þar sem segir að í ákæru skuli meðal annars greina svo glöggt sem verða má hver sú háttsemi er sem ákært er út af. Í flutningi málsins fyrir Hæstarétti var sérstaklega talið að það orðalag, sem notað er í ákærunni, að hin ætlaða markaðsmisnotkun hafi verið framkvæmd af ákærðu Júlíusi og W „að undirlagi“ ákærðu Sigurjóns og Ívars lýsi ekki nægilega hver hlutur þess síðastnefnda hafi verið í broti því sem ákært sé fyrir. Orðalag þetta merkir að eitthvað sé gert að ráði eða frumkvæði annars þannig að ekki fer milli mála að ákærða Ívari er gefið að sök að hafa tekið ákvörðun og lagt á ráðin um hvernig almennt skyldi staðið að viðskiptunum sem ákærðu Júlíus og W önnuðust í kauphöllinni á ákærutímabilinu fyrir deild eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. er hann veitti forstöðu. Sökum þess að verknaðarlýsing í ákæru á að vera gagnorð á sama hátt og þær röksemdir, sem málsóknin er byggð á, sbr. d. lið áðurnefndrar málsgreinar, fullnægir hún þeim kröfum um skýrleika sem þar eru gerðar.

Ákærðu neita allir sök. Þótt þeir vefengi ekki að þau viðskipti, sem gerð er grein fyrir í ákærunni, hafi átt sér stað og þær tölur, sem þar eru fram settar, séu út af fyrir sig réttar telja þeir að aðkoma sín að viðskiptunum hafi ekki falið í sér ólögmæta, hvað þá refsiverða háttsemi. Einnig mótmæla þeir framsetningu sakargiftanna á hendur sér sem villandi og þar með þeim ályktunum sem dregnar eru af þeirri framsetningu í ákærunni.

2

Lög nr. 108/2007 tóku gildi 1. nóvember 2007. Eitt af helstu markmiðum þeirra er að stuðla að eðlilegri verðmyndun á markaðstorgi fjármálagerninga eða skipulegum verðbréfamarkaði, þar á meðal í kauphöll, en reglur um þá markaði er einkum að finna í IV. og XII. kafla laganna. Samkvæmt því á lögmál um framboð og eftirspurn að ráða þar ríkjum þannig að sé framboð á tilteknum hlutabréfum meira en eftirspurn lækki verð þeirra, en sé eftirspurnin meiri en framboðið hækki verðið. Í samræmi við fyrrgreint markmið laganna beinast mörg af ákvæðum þeirra, svo og laga nr. 110/2007 um kauphallir, að því að koma í veg fyrir að fjárfestar og aðrir, sem hagsmuna hafa að gæta, láti freistast til að hafa áhrif á þessa verðmyndun með ótilhlýðilegum hætti og geri þeir það eru lögð ströng viðurlög við þeim brotum.

Í III. kafla laga nr. 108/2007 er fjallað um gagnsæi verðbréfaviðskipta og taka ákvæði þess kafla til fjármálafyrirtækja sem hafa heimild til þeirra viðskipta, sbr. 27. gr. laganna. Samkvæmt 29. gr. þeirra skal fjármálafyrirtæki sem á viðskipti utan skipulegra verðbréfamarkaða eða markaðstorga fjármálagerninga, annaðhvort fyrir eigin reikning eða fyrir hönd viðskiptavina, með hlutabréf sem tekin hafa verið til viðskipta á skipulegum verðbréfamarkaði gera opinberar upplýsingar um verð, umfang og tímasetningu viðskiptanna. Þá er í 93. gr. laganna mælt fyrir um flöggunarskyldu vegna eigin hluta. Í 1. mgr. segir að ef útgefandi aflar eða ráðstafar eigin hlutum skuli hann birta opinberlega hlutfall eigin hluta ef öflunin eða ráðstöfunin leiðir til þess að hlutfallið nær, hækkar yfir eða lækkar niður fyrir 5% eða 10% atkvæðisréttar. Skuli hlutfallið reiknað út á grundvelli heildarfjölda hluta sem atkvæðisréttur fylgir, jafnvel þótt nýting atkvæðisréttarins falli niður. Samkvæmt 2. mgr. skulu upplýsingarnar birtar opinberlega eins fljótt og auðið er og eigi síðar en fyrir klukkan 12 næsta viðskiptadag eftir öflunina eða ráðstöfunina. Í XII. kafla laganna er fjallað um verðmyndun á skipulegum verðbréfamarkaði. Þar er í 116. gr. kveðið á um viðskiptavaka. Eftir 1. mgr. getur fjármálafyrirtæki sem hefur heimild til verðbréfaviðskipta með samningi við útgefanda fjármálagerninga skuldbundið sig til að vera viðskiptavaki, það er kaupa og selja fyrir eigin reikning eða reikning útgefanda tiltekna fjármálagerninga, í því skyni að greiða fyrir að markaðsverð skapist á þeim. Skal viðskiptavaki tilkynna um samninginn til skipulegs verðbréfamarkaðar þar sem viðkomandi fjármálagerningar hafa verið teknir til viðskipta, svo sem nánar er kveðið á um í 2. mgr. Geri fjármálafyrirtæki viðskiptavakasamning um viðskipti fyrir reikning útgefanda skal samkvæmt 4. mgr. tryggt að útgefanda sé ekki unnt að hafa áhrif á ákvarðanir um viðskipti á grundvelli samningsins. Í 117. gr. laganna eru ákvæði um markaðsmisnotkun sem lýst er óheimil í upphafi 1. mgr. þeirrar greinar. Samkvæmt 1. tölulið málsgreinarinnar er meðal annars með markaðsmisnotkun átt við að eiga viðskipti eða gera tilboð sem gefa eða eru líkleg til að gefa framboð, eftirspurn eða verð fjármálagerninga ranglega eða misvísandi til kynna, sbr. a. lið, eða tryggja óeðlilegt verð eða búa til verð á einum eða fleirum fjármálagerningum, nema aðilinn sem átti viðskiptin eða gaf fyrirmæli um þau geti sýnt fram á að ástæður að baki þeim séu lögmætar og að viðskiptin eða fyrirmælin hafi verið í samræmi við viðurkennda markaðsframkvæmd á viðkomandi skipulegum verðbréfamarkaði, sbr. b. lið. Þó er tekið fram í 1. tölulið 3. mgr. 115. gr. laganna að ákvæði 117. gr. þeirra eigi ekki við þegar um er að ræða viðskipti með eigin hluti í endurkaupaáætlun eða við verðjöfnun fjármálagerninga, enda hafi viðskiptin farið fram í samræmi við reglugerð sem sett skuli á grundvelli 118. gr. laganna Í 4. gr. viðauka við reglugerð nr. 630/2005 um innherjaupplýsingar og markaðssvik er mælt svo fyrir að áður en viðskipti hefjast með eigin hluti í endurkaupaáætlun skuli birta almenningi ítarlega lýsingu á áætluninni. Með hliðstæðum hætti segir í 9. gr. viðaukans að birtar skuli opinberlega upplýsingar varðandi fyrirhugaða verðjöfnun fjármálagerninga.

Þegar eldri lög um verðbréfaviðskipti, nr. 33/2003, tóku gildi var í fyrsta skipti kveðið á um viðskiptavakt í lögum á sama hátt og gert er í 116. gr. núgildandi laga. Gagngerar breytingar voru síðan gerðar á lögum nr. 33/2003, þar á meðal ákvæðum þeirra um verðmyndun á skipulegum verðbréfamarkaði, með lögum nr. 31/2005 þegar tilskipun Evrópusambandsins, nr. 2003/6/EB, um innherjaviðskipti og markaðsmisnotkun (markaðssvik) var innleidd hér á landi. Við það var skilgreiningunni á markaðsmisnotkun breytt í það horf, sem nú er kveðið á um í 1. mgr. 117. gr. laga nr. 108/2007, auk þess sem tekið var fram eins og nú er gert í 1. tölulið 3. mgr. 115. gr. laganna að ákvæðin um markaðsmisnotkun ættu ekki við þegar um væri að ræða viðskipti með eigin hluti í endurkaupaáætlun eða við verðjöfnun fjármálagerninga. Eftir þessar breytingar á lögum um verðbréfaviðskipti verða ákvæði XII. kafla laga nr. 108/2007 um verðmyndun á skipulegum verðbréfamarkaði skýrð á þann hátt með gagnályktun frá 1. tölulið 3. mgr. 115. gr. og 116. gr. þeirra að fjármálafyrirtækjum, sem hafa heimild til verðbréfaviðskipta, sé óheimilt að stunda viðskipti með eigin hluti á slíkum markaði í því skyni að greiða fyrir að markaðsverð skapist á þeim, sbr. niðurlag 1. mgr. 116. gr., nema um sé að ræða viðskipti í endurkaupaáætlun eða við verðjöfnun fjármálagerninga, sbr. 1. tölulið 3. mgr. 115. gr. Í a. lið 2. töluliðar 1. gr. fyrrgreindrar tilskipunar, þar sem hugtakið markaðsmisnotkun er skilgreint, eru ákvæði sem svara til a. og b. liða 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga nr. 108/2007. Þó er sá munur á að eftir tilskipuninni nær undantekningarákvæðið, sem er í síðari hluta b. liðarins, til þeirrar háttsemi sem lýst er í báðum stafliðunum. Af þeim sökum er rétt að skýra 1. tölulið svo að það að eiga viðskipti eða gera tilboð, sem gefa eða eru líkleg til að gefa framboð, eftirspurn eða verð fjármálagerninga ranglega eða misvísandi til kynna, teljist ekki markaðsmisnotkun ef sá, sem í hlut á, getur sýnt fram á að ástæður að baki viðskiptunum eða fyrirmælum um þau séu lögmætar og að viðskiptin eða fyrirmælin hafi verið í samræmi við viðurkennda markaðsframkvæmd á skipulegum verðbréfamarkaði. Samkvæmt 13. tölulið 2. gr. laga nr. 108/2007 er um viðurkennda markaðsframkvæmd að ræða í skilningi laganna ef eðlilegt er að gera ráð fyrir að hún sé viðhöfð á einum eða fleiri fjármálamörkuðum og Fjármálaeftirlitið hefur viðurkennt hana með þeim hætti sem kveðið er á um í reglugerð sem sett skal á grundvelli 118. gr. þeirra. Slíkt reglugerðarákvæði hafði ekki verið sett á þeim tíma sem ákæran í máli þessu tekur til.

Samkvæmt 19. gr. laga nr. 110/2007 skal kauphöll setja reglur um aðild að skipulegum verðbréfamarkaði þar sem gerð er grein fyrir þeim skyldum sem hvíla á markaðsaðilum. Skulu reglurnar vera gagnsæjar, hlutlægar og byggðar á jafnræði. Á grundvelli þessarar lagagreinar hafa verið settar aðildarreglur sem taka til Kauphallar Íslands. Í þeim reglum, sem giltu á þeim tíma er ákæran tekur til, var sjálfvirk pörun tilboða skilgreind þannig að með henni væri átt við „ferli í tilboðabók þar sem kaup- og sölutilboð eru pöruð sjálfkrafa þegar verð, magn og önnur skilyrði í tilteknu tilboði samsvara tilboði sem áður hefur verið skráð í tilboðaskrá.“ Í grein 4.6.1 í reglunum sagði að tilboð, sem skráð væru í tilboðaskrá, viðskipti sem parast sjálfkrafa og tilkynnt kauphallarviðskipti skyldu „endurspegla gildandi markaðsverð viðkomandi verðbréfa og ... samanstanda af raunverulegum tilboðum og viðskiptum.“

3

Eins og að framan er rakið liggja fyrir upplýsingar um kaup eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. á hlutabréfum útgefnum af félaginu, umfram sölu, sem hlutfall af heildarveltu í sjálfvirkri pörun í Kauphöll Íslands á tímabilinu frá 1. maí 2003 til 3. október 2008. Ef fyrri hluti tímabilsins frá maí 2003 til október 2007 er borinn saman við síðari hlutann frá nóvember 2007 fram í október 2008, en það er sá tími sem ákæran spannar, liggur fyrir að kaup umfram sölu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum voru oft lítil á fyrri hlutanum miðað við það sem síðar varð. Á hinn bóginn var allt frá upphafi og fram í október 2008 augljós fylgni milli þess hvernig gengi hlutabréfa í Landsbanka Íslands hf. hreyfðist og þess hvernig eigin fjárfestingar bankans höguðu viðskiptum sínum í kauphöllinni. Þegar gengið hækkaði var dregið úr kaupunum, en þegar það lækkaði jukust kaupin og urðu þeim mun meiri eftir því sem gengið féll meira. Af þessu verður dregin sú ályktun að eðli viðskiptanna, sem hér um ræðir, hafi verið það sama allt frá 2003 þótt umfangið hafi aukist til mikilla muna frá og með nóvember 2007.

Samkvæmt ákæru keyptu eigin fjárfestingar Landsbanka Íslands hf. 2.325.395.153 hluti af þeim 4.801.255.966 hlutum í félaginu, sem viðskipti voru gerð með í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í kauphöllinni á ákærutímabilinu, eða 48,4% af heildarveltu með hlutina í þess háttar viðskiptum. Í ákærunni segir að deildin hafi á þessum liðlega ellefu mánuðum aðeins selt 57.213.029 hluti í félaginu eða 1,2% af heildarveltunni og kaup umfram sölu hafi því verið 47,2% af heildarveltu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum með hlutina. Samkvæmt þessu hafi kaup deildarinnar á tímabilinu umfram sölu numið samtals 2.268.182.124 hlutum eða 56.240.113.876 krónum að markaðsvirði. Svari fjöldi keyptra hluta umfram selda til um 20% af öllu útgefnu hlutafé Landsbanka Íslands hf. Í ákærunni eru jafnframt upplýsingar um skráð gengi hlutabréfanna í lok hvers viðskiptadags þar sem fram kemur að gengið var 43,40 krónur á hlut 1. nóvember 2007, en lækkaði síðan og var komið niður í 19,90 krónur 3. október 2008 þegar viðskiptum með þau var hætt.

Ákærðu vefengja sem fyrr segir ekki þær upplýsingar, sem fram koma í ákærunni, en telja að framsetning hennar sé villandi. Halda þeir því meðal annars fram að veltuhlutföllin, sem þar eru greind, gefi ekki rétta mynd af hlutdeild eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. í umræddum viðskiptum þar sem miðað sé við hlutföll keyptra hluta umfram selda af heildarfjölda keyptra hluta. Réttara væri að miða við hlutföll keyptra hluta af heildarfjölda jafnt keyptra sem seldra hluta.

Ef síðarnefndu aðferðinni væri beitt og hver viðskipti tvítalin fengist augljóslega röng mynd af því hver hlutdeild eigin fjárfestinga í viðskiptunum hafi verið vegna þess að deildin gat aðeins verið kaupandi eða seljandi í einum og sömu viðskiptunum. Þvert á móti væri rökréttara að miða við hlutföll keyptra hluta einna saman af heildarfjölda keyptra hluta, en sú aðferð væri óhagstæðari fyrir ákærðu. Verða því lögð til grundvallar við úrlausn sakargifta á hendur þeim þau hlutföll sem fram koma í ákærunni.

4

Helsta gagnrýni ákærðu á framsetningu sakargifta á hendur sér er að sá málatilbúnaður ákæruvaldsins að líta einvörðungu til sjálfvirkra pörunarviðskipta eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. með hluti í félaginu, án þess að taka jafnframt tillit til þeirra viðskipta bankans með hlutina sem fram fóru með öðrum hætti, gefi alranga mynd af aðkomu þeirra að viðskiptunum. Því til stuðnings hafa ákærðu bent á að stór hluti viðskiptanna hafi átt sér stað „utan þings“. Þau viðskipti hafi verið tilkynnt jafnharðan til kauphallarinnar og þar með ekki síður haft áhrif á markaðsverð hlutabréfanna en fyrrgreindu viðskiptin.

Þótt gögn málsins bendi til að viðskipti með hlutabréf í sjálfvirkri pörun í kauphöllinni hafi haft meiri áhrif á skráð gengi þeirra í lok dags en önnur hlutabréfaviðskipti er fallist á með ákærðu að síðargreindu viðskiptin hafi einnig haft áhrif á markaðsverð bréfanna, að minnsta kosti til lengri tíma litið. Hins vegar verður ekki framhjá því horft að sjálfvirk pörunarviðskipti í kauphöllinni eru annars eðlis en viðskipti, sem gerð eru annars staðar, jafnvel þótt þau viðskipti séu tilkynnt þangað um leið eða skömmu eftir að frá þeim er gengið. Það stafar af því að í fyrrnefnda tilvikinu geta margir komið að viðskiptunum í einu án þess að vita hver af öðrum og þau komast á við það að kaup- og sölutilboð, sem skráð hafa verið í tilboðaskrá, eru pöruð sjálfkrafa ef þau samsvara tilboði sem áður hefur verið þar skráð. Með þessu móti er leitast við að tryggja að viðskiptin séu gerð milli ótengdra aðila þannig að verð á hlutabréfum ráðist af raunverulegu framboði og spurn eftir þeim á markaði. Engin þvílík umgjörð er um kaup og sölu hlutabréfa utan kauphallar eða skipulegs verðbréfamarkaðar. Slík viðskipti geta að vísu verið milli ótengdra aðila og endurspeglað raunverulegt framboð og eftirspurn bréfanna, en aftur á móti er engin trygging fyrir því að sú sé reyndin. Af þessum sökum getur verið réttlætanlegt að gera greinarmun á þessum tvenns konar viðskiptum þegar skorið er úr því hvort markaðsmisnotkun hafi átt sér stað.

Þegar tekin er afstaða til sakargiftanna á hendur ákærðu skiptir ekki aðeins máli hvert var umfang viðskipta eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. með hluti í félaginu í hinum sjálfvirku pörunarviðskiptum á þeim tíma, sem ákæran tekur til, heldur einnig sú staðreynd að þar var um að ræða kaup að langmestu leyti. Hlutirnir voru síðan seldir af bankanum í viðskiptum utan skipulegs verðbréfamarkaðar, en í ákærunni er því lýst að bankinn hafi á árinu 2008 í sjö slíkum viðskiptum losað sig við 1.319.000.000 hluti af þeim 2.268.182.124 hlutum sem keyptir voru. Þar af voru tvenn viðskipti fólgin í skiptum á alls 369.000.000 hlutum í Landsbanka Íslands hf. gegn hlutum í Straumi-Burðarási Fjárfestingabanka hf. annars vegar og Glitni banka hf. hins vegar. Ekkert liggur fyrir um hvernig verð á hlutunum var ákveðið í þessum viðskiptum, en ljóst er að sú ákvörðun var ekki háð raunverulegu framboði og eftirspurn á markaði. Þá seldi Landsbanki Íslands hf. samtals 649.000.000 hluti í félaginu í þrennum viðskiptum til Imon ehf. og Azalea Resources Ltd. þar sem ætlunin var að fjármagna kaupin að fullu með lánum frá bankanum gegn tryggingu í hinum seldu hlutabréfum. Með dómi Hæstaréttar í máli nr. 456/2014 var því slegið föstu að í engu þessara tilvika hafi kaupendurnir í raun lagt fram frekari tryggingar fyrir greiðslu lánanna en bréfin og því hafi bankinn borið fulla markaðsáhættu af viðskiptunum. Í þessum tilvikum var bankanum því í lófa lagið að ráða verðinu á hlutunum án tillits til framboðs og eftirspurnar á markaði. Af gögnum máls þessa verður ekki ráðið hvernig staðið var að kaupum Hunslow S.A. og Pro-Invest Partners Corp. á samtals 301.000.000 hlutum í Landsbanka Íslands hf. af bankanum. Þá liggur fyrir að hlutafé í félaginu var lækkað um 300.000.000 hluti í apríl 2008 í því skyni að losna við eigin hluti, sem bankinn hafði eignast, í stað þess að selja þá á markaði eins og fram kom í áðurgreindu minnisblaði sem sent var ákærða Sigurjóni í mars það ár.

Stjórnendur Landsbanka Íslands hf. báru ábyrgð á þeirri tilhögun á viðskiptum bankans með eigin hluti, sem gerð hefur verið grein fyrir, enda hefði mátt selja þá hluti, sem keyptir höfðu verið í kauphöllinni, aftur á þeim vettvangi. Eins og rakið hefur verið gerði þetta bankanum kleift að losna við hlutina, sem hann hafði áður eignast með hinum umfangsmiklu kaupum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum, án þess að bjóða þá til sölu á skipulegum verðbréfamarkaði og koma þannig í veg fyrir að verð þeirra réðist af raunverulegu framboði og eftirspurn. Með skírskotun til þessa er rétt að horfa framhjá öðrum viðskiptum en hinum sjálfvirku pörunarviðskiptum þegar leyst er úr því hvort viðskipti eigin fjárfestinga bankans með eigin bréf á ákærutímabilinu hafi falið í sér markaðsmisnotkun samkvæmt a. og b. liðum 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga nr. 108/2007.

5

Ákærðu hafa allir borið fyrir héraðsdómi að Landsbanki Íslands hf. hafi stundað viðskipti með hluti í félaginu með „óformlegri viðskiptavakt“ eða með því að mynda markað með hlutabréfin. Halda ákærðu því fram að aðrir viðskiptabankar hér á landi hafi stundað slík viðskipti með eigin hluti og allir stórir fagfjárfestar og miðlarar hafi vitað af þeim eins og ákærði Sigurjón komst að orði fyrir dómi. Vegna þessarar útbreiddu viðskiptahegðunar og almennrar vitneskju um viðskipti bankanna með eigin bréf beri að sýkna þá af refsikröfu ákæruvaldsins.

Eins og fyrr greinir getur fjármálafyrirtæki, sem hefur heimild til verðbréfaviðskipta, skuldbundið sig samkvæmt 116. gr. laga nr. 108/2007 með samningi við útgefanda fjármálagerninga til að vera viðskiptavaki í því skyni að greiða fyrir að markaðsverð skapist á þeim. Skal viðskiptavaki tilkynna um samninginn og sé samið um viðskipti fyrir reikning útgefanda skal tryggt að honum sé ekki unnt að hafa áhrif á ákvarðanir um viðskipti á grundvelli samningsins. Með gagnályktun frá þessari lagagrein er fjármálafyrirtæki, sem annast verðbréfaviðskipti, óheimilt að takast á hendur viðskiptavakt með eigin hluti. Þá verða ákvæði laga nr. 108/2007 skýrð með þeim hætti, svo sem áður hefur komið fram, að lagt sé bann við því að slíkt fyrirtæki stundi skipuleg viðskipti með eigin hluti í þeim tilgangi að greiða fyrir því að markaðsverð skapist á hlutunum nema í þeim tilvikum, sem vísað er til í 1. tölulið 3. mgr. 115. gr. laganna, og þá með því að tilkynna þær fyrirhuguðu ráðstafanir opinberlega.

Ekkert er fram komið í málinu um að Landsbanki Íslands hf. hafi tilkynnt, hvort sem er með formlegum eða óformlegum hætti, að hann stundaði skipulega kaup á eigin hlutabréfum í fyrrgreindum tilgangi. Þvert á móti benda skjöl málsins og framburður ákærðu fyrir héraðsdómi til þess að leitast hafi verið við af hálfu bankans að halda hinum umfangsmiklu kaupum hans á eigin hlutum leyndum fyrir þeim sem komu að viðskiptum með hlutina á skipulegum verðbréfamarkaði. Eins og greinir í héraðsdómi bar ákærði Sigurjón að þeir HJK hafi sem bankastjórar mælt fyrir um að ekki mætti án heimildar þeirra kaupa yfir 5% í félagi þannig að skylt væri að flagga á grundvelli 78. eða 93. gr. laga nr. 108/2007. Tölvubréf og upptökur af símtölum ákærðu Ívars, Júlíusar og W gefa ótvírætt til kynna að ítrekað hafi það gerst að hlutfall eigin hlutafjár í eigu Landsbanka Íslands hf. af heildarhlutafé félagsins hafi verið komið nálægt þeim 5% mörkum sem hefði kallað á flöggun. Virðist hlutfallið hafa oftar en einu sinni farið yfir mörkin, að minnsta kosti í skamman tíma, svo sem ráðið verður af símtölum ákærðu Júlíusar og W við starfsmann áhættustýringar bankans 11. og 29. september 2008. Engu að síður virðist það hafa verið einbeittur vilji ákærða Ívars og undirmanna hans, ákærðu Júlíusar og W, að hlíta fyrirmælum bankastjóranna og forðast flöggun í lengstu lög. Engin haldbær skýring hefur fengist á því hvers vegna lögð var svo rík áhersla á að forðast flöggun, en með því móti var komið í veg fyrir að stórfelld kaup Landsbanka Íslands hf. á eigin hlutum í kauphöllinni kæmust til vitundar almennings, þar á meðal þeirra þúsunda manna sem áttu hlutabréf í félaginu.

6

Samkvæmt skjölum málsins og framburði ákærðu Júlíusar og W fyrir héraðsdómi er sannað að þeir lögðu fram í kauphöllinni fyrir hönd Landsbanka Íslands hf. mikinn fjölda kauptilboða í hluti í félaginu og komu jafnframt á fjölmörgum viðskiptum með þá hluti flesta viðskiptadagana sem ákæran tekur til. Þá hafa ennfremur allir ákærðu borið að þetta hafi verið gert í þeim tilgangi að mynda markað með hlutina eins og um viðskiptavakt hefði verið að ræða. Eins og áður greinir var bankanum sem fjármálafyrirtæki, er hafði með höndum verðbréfaviðskipti, óheimilt samkvæmt lögum nr. 108/2007 að stunda viðskipti með eigin hluti á skipulegum verðbréfamarkaði eins og í kauphöllinni í þessum tilgangi nema í undantekningartilvikum sem ekki eiga við hér. Umrædd viðskipti voru því ólögmæt og getur þar engu breytt að fjallað hafi verið á jákvæðan hátt um Landsbanka Íslands hf., bankakerfið eða önnur atriði á sínum tíma, jafnvel þótt sú umfjöllun hefði verið til þess fallin að styrkja stöðu bankans og þar með hækka markaðsverð á hlutum í félaginu.

Í hinum áfrýjaða dómi komst héraðsdómur að þeirri niðurstöðu að framburður ákærða W við aðalmeðferð málsins í héraði væri „ekki ótrúverðugur“ þegar hann færði fram skýringar á viðskiptahegðun sinni með vísan til samtímaheimilda og leitaðist jafnframt við að gera grein fyrir ástæðum að baki einstökum tilboðum og viðskiptum. Þá þótti sama eiga við um skýringar ákærða Júlíusar á viðskiptahegðun sinni allt til 29. september 2008. Samkvæmt 2. mgr. 208. gr. laga nr. 88/2008 sætir þessi niðurstaða ekki endurskoðun Hæstaréttar. Sem fyrr segir breytir það hins vegar engu um ólögmæti viðskiptanna þótt ákærðu vísi til umfjöllunar eins og þeirrar, sem að framan greinir, eða leitist á annan hátt við að réttlæta einstök tilboð sín og viðskipti. Af þeirri ástæðu hafa skýringar ákærðu, sem hér um ræðir, enga þýðingu fyrir úrlausn um sekt eða sýknu af þeim sökum sem þeir eru bornir og beinast sem áður segir að því hvernig almennt var staðið af þeirra hálfu að viðskiptum fyrir Landsbanka Íslands hf. með hluti í félaginu allt ákærutímabilið.

Ekki leikur neinn vafi á að sá mikli fjöldi tilboða, sem ákærðu Júlíus og W gerðu, og þau umfangsmiklu viðskipti, sem þeir áttu þátt í að koma á, gáfu eða voru í það minnsta líkleg til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfa í Landsbanka Íslands hf. ranglega eða misvísandi til kynna. Með þessari háttsemi brutu þeir því af ásettu ráði og á refsiverðan hátt gegn a. lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga nr. 108/2007, enda verður slík háttsemi ekki skýrð með því að lögmætar ástæður hafi búið að baki henni ellegar hún verið í samræmi við viðurkennda markaðsframkvæmd á skipulegum verðbréfamarkaði.

Ákærði Ívar, sem var forstöðumaður eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf., bar fyrir dómi að hann hafi séð um að stýra öllum fjárfestingum bankans í hlutabréfum. Einnig hafi hann gefið undirmönnum sínum, ákærðu Júlíusi og W, almenn fyrirmæli, auk þess sem þeir hafi oft ráðfært sig við hann. Eins og rakið hefur verið sat ákærði fundi fjármálanefndar bankans, sem yfirleitt voru haldnir vikulega, og gerði þar grein fyrir starfsemi deildar sinnar og fór yfir stöðuna á verðbréfamarkaði. Af fundargerðum nefndarinnar verður ráðið að hann hafi að minnsta kosti af og til á ákærutímabilinu fjallað um eignarhald bankans á eigin bréfum. Þá fékk ákærði, alla vega frá því í lok febrúar 2008 og til enda tímabilsins, sendar upplýsingar um „eign bankans í sjálfum sér“. Með þessum skjölum og framburði ákærða sjálfs, sem vísað hefur verið til að framan, svo og skýrslum ákærðu Júlíusar og W fyrir dómi um samskipti þeirra við hann sem gerð er grein fyrir í héraðsdómi, er sannað að ákærði hafi gefið þeim tveimur fyrirmæli um hvernig þeir skyldu standa almennt að viðskiptunum með hluti í Landsbanka Íslands hf. í kauphöllinni og fylgst náið með þeim. Samkvæmt því og með vísan til þess, sem áður greinir, hefur hann af ásettu ráði gerst sekur um brot gegn a. lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga nr. 108/2007.

Samkvæmt gögnum málsins fóru bankastjórar Landsbanka Íslands hf. með daglega stjórnun bankans og var ákærði Sigurjón annar þeirra. Undir hann heyrði verðbréfasvið bankans, þar á meðal deild eigin fjárfestinga. Ákærði var jafnframt formaður fjármálanefndar bankans og fékk því reglulega upplýsingar um verðbréfaviðskipti hans og eignarhald á eigin bréfum, bæði á fundum nefndarinnar og í skýrslum sem teknar voru saman eftir hvern bankadag. Þessi staða ákærða veitti honum yfirsýn yfir starfsemi verðbréfasviðsins og gátu hin umfangsmiklu kaup eigin fjárfestinga á hlutum í Landsbanka Íslands hf. eins og að þeim var staðið ekki farið fram án vilja hans og vitundar, en ákærði bar fyrir héraðsdómi að bankinn hafi verið með „viðskiptavakt“ í eigin bréfum. Samkvæmt því verður ákærði sakfelldur fyrir brot af ásetningi gegn a. lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga nr. 108/2007.

V

Samkvæmt framansögðu voru brot ákærðu, sem þeir hafa verið sakfelldir fyrir, mjög umfangsmikil, þaulskipulögð og stóðu yfir í langan tíma. Brotin leiddu til alvarlegrar röskunar á verðbréfamarkaði með víðtækum afleiðingum fyrir fjármálamarkaðinn hér á landi og allan almenning, en tjónið, sem af þeim hlaust, verður ekki metið til fjár.

Við ákvörðun refsingar verður horft til þess hve alvarleg brotin voru. Jafnframt ber að líta til þess að ákærði Sigurjón gegndi starfi bankastjóra og var yfirmaður ákærða Ívars. Undir hann heyrðu ákærðu Júlíus og W og var brot þess fyrrnefnda sýnu alvarlegra en þess síðarnefnda. Það horfir ákærðu til hagsbóta að enginn þeirra hafði brotið af sér þegar brotin voru framin þannig að áhrif hafi á ákvörðun refsingar. Þótt rannsókn og meðferð málsins fyrir dómi hafi samanlagt tekið langan tíma verður ekki litið svo á að hún hafi dregist úr hófi fram. Stafar það meðal annars af því að nauðsyn bar til að rannsaka það sakarefni, sem leyst er úr að þessu sinni, samhliða sakarefnum samkvæmt II., III. og IV. kafla ákæru. Með dómi Hæstaréttar í máli nr. 456/2014 var ákærði Sigurjón dæmdur í fangelsi í 3 ár og 6 mánuði. Refsing hans nú verður hegningarauki samkvæmt 78. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 eins og brotin hefðu verið dæmd í einu lagi, sbr. 77. gr. sömu laga. Að teknu tilliti til þessa er refsing hans ákveðin fangelsi í 1 ár og sex mánuði. Refsing ákærða Ívars er ákveðin fangelsi í 2 ár, en til frádráttar henni kemur gæsluvarðhald sem hann sætti vegna rannsóknar málsins, svo sem í dómsorði greinir. Refsing ákærða Júlíusar er ákveðin fangelsi í 1 ár og ákærða W fangelsi í níu mánuði. Vegna þess hve brotin eru alvarleg kemur ekki til álita að binda refsinguna skilorði.

Ákvörðun héraðsdóms um fjárhæð sakarkostnaðar verður staðfest. Vegna málsúrslita verður ákærðu gert að greiða hann að öllu leyti eins og nánar segir í dómsorði.

Ákærðu verða dæmdir til að greiða allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin málsvarnarlaun skipaðra verjenda sinna sem ákveðin verða að meðtöldum virðisaukaskatti eins og fram kemur í dómsorði.

Dómsorð:

Ákærði Sigurjón Þorvaldur Árnason sæti fangelsi í 1 ár og sex mánuði.

Ákærði Ívar Guðjónsson sæti fangelsi í 2 ár, en til frádráttar refsingunni kemur gæsluvarðhald sem hann sætti frá 14. til 17. janúar 2011.

Ákærði Júlíus Steinar Heiðarsson sæti fangelsi í 1 ár.

Ákærði W sæti fangelsi í níu mánuði.

Ákvæði héraðsdóms um fjárhæð sakarkostnaðar er staðfest. Ákærðu greiði hver um sig málsvarnarlaun verjenda sinna í héraði, en annan sakarkostnað greiði þeir óskipt.

Hver ákærði fyrir sig greiði af áfrýjunarkostnaði málsins 7.440.000 krónur, sem eru málsvarnarlaun verjenda þeirra, hæstaréttarlögmannanna Sigurðar G. Guðjónssonar, Jóhannesar Rúnars Jóhannssonar, Helga Sigurðssonar og Reimars Péturssonar. Annan áfrýjunarkostnað, 1.420.084 krónur, greiði ákærðu óskipt.

 

 

 

 

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 19. nóvember 2014.

                Mál þetta, sem dómtekið var fimmtudaginn 16. október 2014, er höfðað með ákæru, útgefinni af sérstökum saksóknara 15. mars 2013, samkvæmt I. kafla ákæru, á hendur Sigurjóni Þorvaldi Árnasyni, kt. […], Ívari Guðjónssyni, kt. […], Júlíusi Steinari Heiðarssyni, kt. […], og W, kt. […], fyrir eftirtalin brot gegn lögum um verðbréfaviðskipti:

„Á hendur ákærðu Sigurjóni sem bankastjóra Landsbanka Íslands hf., kt. 540291-2259, Austurstræti 11, Reykjavík, (hér eftir Landsbankinn), Ívari sem forstöðumanni eigin fjárfestinga Landsbankans og Júlíusi og W sem starfsmönnum eigin fjárfestinga Landsbankans, fyrir markaðsmisnotkun í sameiningu í störfum sínum fyrir bankann í tilboðum og viðskiptum fyrir eigin reikning Landsbankans með hlutabréf útgefin af bankanum sjálfum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í viðskiptakerfi Kauphallar Íslands hf. (NASDAQ OMX Iceland hf., hér eftir Kauphöllin) á tímabilinu frá og með 1. nóvember 2007 til og með 3. október 2008, samtals 228 viðskiptadaga, sem tryggðu óeðlilegt verð og bjuggu til verð á hlutabréfunum og gáfu eða voru líkleg til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna.

Markaðsmisnotkunin var framkvæmd af ákærðu Júlíusi og W að undirlagi ákærðu Sigurjóns og Ívars. Ákærðu Júlíus og W, sem önnuðust fjárfestingar fyrir bankann sjálfan, lögðu fram, fyrir hönd Landsbankans, í upphafi hvers viðskiptadags á tímabilinu, röð stórra kauptilboða með litlu innbyrðis verðbili í hlutabréf í Landsbankanum í tilboðabók Kauphallarinnar. Þegar framboð á hlutabréfum í Landsbankanum í tilboðabók Kauphallarinnar varð meira en eftirspurn annarra markaðsaðila en Landsbankans mættu ákærðu Júlíus og W að jafnaði auknu framboði með því að bæta við nýjum kauptilboðum jafnharðan og fyrri tilboðum þeirra var tekið og komu þannig ýmist í veg fyrir eða hægðu á verðlækkun hlutabréfanna. Þá hækkaði að jafnaði hlutfall kaupa þeirra á hlutabréfunum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum við lok viðskiptadags, þ.e. við lok samfellda viðskiptatímabilsins og í lokunaruppboðum í Kauphöllinni, og höfðu ákærðu þannig áhrif á dagslokaverð hlutabréfanna.

Kaup eigin fjárfestinga Landsbankans á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á áðurgreindu tímabili voru umfangsmikil og kerfisbundin, enda voru þau verulegur hluti af heildarveltu með hlutabréf í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á tímabilinu. Eigin fjárfestingar Landsbankans keyptu 2.325.395.153 hluti af þeim 4.801.255.966 hlutum í Landsbankanum sem viðskipti voru með í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á tímabilinu, eða 48,4% af heildarveltunni, en seldu aðeins 57.213.029 hluti, eða 1,2% af heildarveltunni. Kaup umfram sölu námu því samtals 47,2% af heildarveltunni í sjálfvirkum pörunarviðskiptum með hlutabréf í Landsbankanum, samtals 2.268.182.124 hlutum eða 56.240.113.876 krónum að markaðsvirði. Þar af voru kaup umfram sölu í opnunaruppboðum 46% af heildarveltunni með hlutabréf í Landsbankanum í opnunaruppboðum og kaup umfram sölu í lokunaruppboðum 63% af heildarveltunni í lokunaruppboðum. Nafnverð kauptilboða eigin fjárfestinga Landsbankans í hlutabréf í Landsbankanum nam á fyrrgreindu tímabili 43% af heildarnafnverði kauptilboða í hlutabréfin en nafnverð sölutilboða eigin fjárfestinga Landsbankans í hlutabréf í Landsbankanum aðeins um 3% af heildarnafnverði sölutilboða í hlutabréfin. Samtals námu kaup eigin fjárfestinga Landsbankans á hlutabréfum í bankanum umfram sölu á tímabilinu um 20% af öllu útgefnu hlutafé hans.

Með þessum umfangsmiklu kauptilboðum og kaupum, en óverulegu magni sölutilboða og sölu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum, komu ákærðu ýmist í veg fyrir eða hægðu á lækkun á verði hlutabréfa í Landsbankanum og mynduðu þannig gólf í verðmyndun á hlutabréfunum. Um var að ræða ólögmætt inngrip í gangverk markaðarins sem hafði áhrif á markaðsgengi hlutabréfa í Landsbankanum, tryggði óeðlilegt verð á hlutabréfunum á tímabilinu, bjó til verð á hlutabréfunum og gaf eða var líklegt til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna. Með háttsemi sinni röskuðu ákærðu þeim forsendum og lögmálum sem liggja að baki eðlilegri verðmyndun á skipulegum verðbréfamarkaði með því að auka seljanleika hlutabréfa í Landsbankanum með ólögmætum hætti.

Framangreindum viðskiptum og tilboðum eigin fjárfestinga Landsbankans með hlutabréf í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á tímabilinu er lýst í eftirfarandi töflu (neikvæð gildi merkja nettó sölu eða sölu umfram kaup, eigin fjárfestingar Landsbankans er skammstafað EFL):           

Tímabil	Nettó viðskipti EFL (Fjöldi hluta)	Nettó viðskipti EFL sem hlutfall af heildarveltu	Nettó viðskipti EFL í opnunaruppboðum sem hlutfall af heildarveltu	Nettó viðskipti EFL í lokunaruppboðum sem hlutfall af heildarveltu	Nafnverð kauptilboða EFL sem hlutfall af heildarnafnverði kauptilboða	Nafnverð sölutilboða EFL sem hlutfall af heildarnafnverði sölutilboða
Nóv. 2007	67.705.455	15%	-8%	30%	20%	9%
Des. 2007	67.214.212	33%	40%	59%	37%	13%
Jan. 2008	195.885.014	39%	48%	50%	36%	4%
Feb. 2008	171.587.476	44%	40%	78%	39%	3%
Mar. 2008	154.885.306	42%	25%	51%	38%	2%
Apríl 2008	57.700.747	19%	28%	39%	22%	5%
Maí 2008	137.995.707	43%	0%	69%	35%	1%
Júní 2008	241.609.648	57%	73%	85%	47%	0%
Júlí 2008	125.348.530	50%	61%	59%	50%	2%
Ágúst 2008	64.867.026	48%	67%	53%	58%	1%
Sept. 2008	569.989.300	61%	46%	77%	56%	0%
Okt. 2008	413.393.703	79%	94%	82%	73%	0%
Alls	2.268.182.124	47%	46%	63%	43%	3%

 

Viðskiptum og tilboðum ákærða Júlíusar (JSH í töflu) fyrir hönd eigin fjárfestinga Landsbankans í hlutabréf í Landsbankanum á framangreindu tímabili er lýst í eftirfarandi töflu:

 

 

Tímabil	Nettó viðskipti JSH (fjöldi hluta)	Nettó viðskipti JSH sem hlutfall af heildarveltu	Nettó viðskipti JSH í opnunaruppboðum sem hlutfall af heildarveltu	Nettó viðskipti JSH í lokunaruppboðum sem hlutfall af heildarveltu	Nafnverð kauptilboða JSH sem hlutfall af heildarnafnverði kauptilboða	Nafnverð sölutilboða JSH sem hlutfall af heildarnafnverði sölutilboða
Nóv. 2007	53.648.100	12%	-26%	30%	15%	5%
Des. 2007	27.159.365	13%	22%	30%	17%	5%
Jan. 2008	114.829.808	23%	15%	30%	21%	2%
Feb. 2008	129.555.064	33%	13%	30%	28%	2%
Mar. 2008	146.713.003	40%	35%	47%	34%	1%
Apríl 2008	34.195.247	11%	9%	8%	14%	4%
Maí 2008	81.641.688	25%	0%	55%	20%	0%
Júní 2008	171.382.690	40%	50%	59%	32%	0%
Júlí 2008	63.390.689	25%	32%	14%	29%	0%
Ágúst 2008	29.096.239	22%	0%	12%	22%	0%
Sept. 2008	470.701.384	50%	25%	61%	42%	0%
Okt. 2008	374.490.902	72%	94%	82%	65%	0%
Alls	1.696.804.179	35%	26%	43%	30%	1%

 

Viðskiptum og tilboðum ákærða W (W í töflu) fyrir hönd eigin fjárfestinga Landsbankans í hlutabréf í Landsbankanum á framangreindu tímabili er lýst í eftirfarandi töflu:

Tímabil	Nettó viðskipti W (fjöldi hluta)	Nettó viðskipti W sem hlutfall af heildarveltu	Nettó viðskipti W í opnunaruppboðum sem hlutfall af heildarveltu	Nettó viðskipti W í lokunaruppboðum sem hlutfall af heildarveltu	Nafnverð kauptilboða W sem hlutfall af heildarnafnverði kauptilboða	Nafnverð sölutilboða W sem hlutfall af heildarnafnverði sölutilboða
Nóv. 2007	14.057.355	3%	18%	0%	5%	4%
Des. 2007	40.054.847	20%	18%	29%	21%	8%
Jan. 2008	81.055.206	16%	33%	20%	15%	3%
Feb. 2008	42.032.412	11%	26%	49%	10%	2%
Mar. 2008	8.172.303	2%	-10%	4%	4%	1%
Apríl 2008	23.505.500	8%	19%	31%	7%	1%
Maí 2008	56.354.019	17%	0%	14%	15%	0%
Júní 2008	70.226.958	16%	23%	26%	15%	0%
Júlí 2008	31.362.653	13%	0%	27%	14%	1%
Ágúst 2008	32.925.986	25%	67%	41%	33%	1%
Sept. 2008	99.287.916	11%	21%	16%	14%	0%
Okt. 2008	38.902.801	7%	0%	0%	8%	0%
Alls	537.937.956	11%	19%	19%	13%	1%

 

Viðskiptum eigin fjárfestinga Landsbankans með hlutabréf í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum ásamt sundurliðun viðskipta ákærðu Júlíusar og W fyrir hvern viðskiptadag á því tímabili sem ákært er fyrir, er lýst í eftirfarandi töflu:

 

Hin miklu kaup eigin fjárfestinga Landsbankans á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum umfram sölu leiddu til þess að hlutabréfin söfnuðust upp hjá bankanum. Vegna lögbundinna takmarkana á eignarhaldi fjármálafyrirtækja á eigin hlutabréfum, reglna um flöggunarskyldu og neikvæðra áhrifa á eiginfjárhlutfall Landsbankans þurfti að losa Landsbankann við hlutabréfin til þess að unnt væri að halda áfram umfangsmiklum kaupum á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum. Það var meðal annars gert með sölu á þeim í stórum utanþingsviðskiptum, fyrir tilstilli verðbréfamiðlunar Landsbankans, en ákært er fyrir þrenn slík hlutabréfaviðskipti í köflum II-IV. [...]“

                Er háttsemi ákærðu talin varða við a- og b-lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007.

                Þess er krafist að ákærðu verði dæmdir til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.

Verjendur ákærðu krefjast þess aðallega að ákærðu verði sýknaðir af kröfum ákæruvalds, en til vara að þeim verði dæmd vægasta refsing er lög leyfa. Þá krefjast verjendur málsvarnarlauna sér til handa, sem greiðist úr ríkissjóði.

                Með ákærunni var jafnframt höfðað mál á hendur ákærða Sigurjóni Þorvaldi, SES, framkvæmdastjóra fyrirtækjasviðs Landsbankans, og SG, forstöðumanni verðbréfamiðlunar bankans, fyrir markaðsmisnotkun samkvæmt a-lið 1. töluliðar og 2. tölulið 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga um verðbréfaviðskipti, og jafnframt gegn þeim tveimur fyrrnefndu fyrir umboðssvik samkvæmt 249. gr. almennra hegningarlaga, svo sem í II. til IV. kafla ákæru greinir. Í þinghaldi 12. júní 2013 var sá þáttur skilinn frá málinu, sbr. 2. mgr. 169. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008. Var það mál rekið undir málsnúmerinu S-553/2013 og kveðinn upp í því dómur 5. júní 2014.

Málsatvik

Ákærðu er gefin að sök markaðsmisnotkun í störfum sínum fyrir Landsbanka Íslands hf. í tilboðum og viðskiptum fyrir eigin reikning Landsbankans með hlutabréf í bankanum á tímabilinu frá 1. nóvember 2007 til 3. október 2008. Samkvæmt áhættureglum Landsbankans, sem giltu á þeim tíma sem um ræðir, fólust verkefni deildar eigin fjárfestinga bankans í umsjón með öllum veltubókarviðskiptum bankans með hlutabréf og að sjá um fjárfestingar í skráðum eða óskráðum bréfum. Þá skyldi deildin sjá um sölutryggingar og viðskiptavakt á hlutabréfum. Deild eigin fjárfestinga heyrði undir verðbréfasvið bankans, en samkvæmt verkaskiptingu bankastjóra fór ákærði Sigurjón Þorvaldur Árnason fyrir því sviði. Ákærði Ívar Guðjónsson var forstöðumaður deildarinnar, en ákærðu Júlíus Steinar Heiðarsson og W voru starfsmenn þar. Framkvæmdastjóri verðbréfasviðs var YÖK.

Í málinu liggja fyrir drög að áhættureglum bankans, en samkvæmt þeim var færsluheimildum eigin fjárfestinga skipt í fjóra flokka, A-, B-, C- eða D-mál, eftir umfangi viðskipta, sem hér greinir:

D-mál: öll mál sem þarfnast samþykki starfsmanna eigin fjárfestinga.

C-mál: D-mál + samþykki forstöðumanns eigin fjárfestinga.

B-mál: C-mál + samþykki framkvæmdastjóra verðbréfasviðs.

A-mál: B-mál + samþykki fjármálanefndar eða bankastjórnar.

Til D-mála töldust viðskipti sem höfðu í för með sér breytingar á heildar gnótt eða skortstöðu milli funda fjármálanefndar sem námu 250 milljónum króna, til C-mála viðskipti sem höfðu í för með sér breytingar sem námu 500 milljónum króna, til B-mála breytingar sem námu 1.000 milljónum króna, en önnur mál töldust til A-mála.

                Fjármálanefnd bankans var skipuð bankastjórunum, ákærða Sigurjóni og HJK, auk framkvæmdastjórum verðbréfasviðs, fyrirtækjasviðs og alþjóðasviðs. Samkvæmt áhættureglum og svokölluðum ICAAP-reglum (Internal Capital Adequacy Assessment Process) hafði fjármálanefnd það hlutverk að fylgjast með áhættuþáttum í starfsemi bankans og ákveða áhættumörk. Allar stefnumarkandi ákvarðanir vegna markaðsáhættu bankans voru teknar af nefndinni. Þar voru einnig teknar ákvarðanir um allar nýjar gerðir af samningum og viðskiptum áður en bankinn bauð þau viðskiptavinum sínum og teknar ákvarðanir vegna eigin stöðutöku. Fjármálanefndin hafði mikið að segja um lausafjárstýringu og veitti ráðgjöf um samsetningu eigna og skulda bankans. Forstöðumenn mættu á fundi nefndarinnar og gerðu grein fyrir stöðu sinna deilda. Nefndin fundaði vikulega, síðast miðvikudaginn 1. október 2008.

Samkvæmt gögnum málsins gaf bjalla í eftirlitskerfi Kauphallarinnar merki 9. janúar 2008 vegna viðskipta eigin fjárfestinga Landsbankans með hlutabréf í bankanum. Starfsmaður Kauphallarinnar skráði eftirfarandi athugasemd vegna bjöllunnar: „Eigin viðskipti keyra upp verðið í lok dags. LAIS nánast sá eini á kauphlið þó EVK sjáist þarna í einstökum viðskiptum. Setjum þetta á Watch í ljósi þess að það er augljóst að LAIS eru þarna að keyra upp verðið.“ Bjalla gaf aftur merki 3. júní og kemur eftirfarandi fram í skráðum athugasemdum starfsmanns: „Lækkanir á markaðnum við opnun markaðar, eigin viðskipti LAIS stórir. Gengi aðeins að koma til baka. Lækkanir í LAIS nokkuð í takt við markaðinn. Margir að selja og eigin viðskipti LAIS að kaupa stóran hluta“. Hinn 29. september gaf bjalla í eftirlitskerfinu enn merki og kemur eftirfarandi fram í skráðum athugasemdum starfsmanns: „Nokkur tilvik þar sem eigin viðskipti Landsbankans ganga gegn markaðnum og keyra verðið upp. Er til skoðunar. Höfum á watch. Sterkar vísbendingar þess efnis að eigin viðskipti félagsins séu að halda uppi verðinu. Svipað með Kaupþing. Munum rannsaka þetta nánar, taka saman gögn og áframsenda til FME teljum við þörf á því.“ Bjalla gaf aftur merki daginn eftir, 30. september og eftirfarandi athugasemd var skráð: „Margt sem bendir til þess að eigin viðskiptin séu að reyna að halda verðinu uppi á óeðlilegan hátt, sbr. þróun sl. daga. Tökum saman og sendum til FME ef þörf er talin á.“ Hinn 2. október gáfu bjöllur merki í tvígang. Í athugasemdum starfsmanna er skráð: „Almennar lækkanir. Bankarnir að fá lækkun á lánshæfismati. Verðið að koma til baka – eigin viðskipti LAIS á kauphliðinni – í skoðun“ og síðar: „Miklar almennar lækkanir, en vísbendingar um að hugsanlega séu eigin viðskipti LAI að auka óþarflega mikið við [kaupþrýstinginn] þar á móti. Mál til skoðunar og verður sent til FME.“ Daginn eftir, 3. október, gáfu bjöllur í Kauphöllinni merki í tvígang. Í athugasemd starfsmanns vegna fyrri bjöllunnar kemur eftirfarandi fram: „Mikil kaup EV LÍ og miðlunar vekja athygli í dag eins og síðustu daga. EV LÍ-JULHEI straujar söluhliðina í tilboðabókinni og keyrir verðið upp um 5% rétt fyrir lok dags. Verðið endar í +4,2%. Haft var samband við miðlarann og hann sagði að hann teldi lækkunina sem hefði átt sér stað vera óeðlilega og að menn væru að reyna að keyra niður verðið. Hann taldi einnig líkur vera á því að menn væru ekki að sinna best execution skyldu sinni þegar þeir væru að eiga viðskipti á svo lágu verði, þ.e. að hægt væri að fá betra verð með öðrum hætti en í bókinni. Hann sagði að um væri að ræða stöðutöku bankans og að bankinn teldi svo lágt verð óeðlilegt. Höfum þetta á investigate og sendum upplýsingar um þetta til FME.“ Síðar um daginn er skráð: „Sama athugasemd og fyrri bjallan 3.10.2008.“ Meðal gagna málsins eru endurrit símtals sem starfsmaður Kauphallarinnar átti við ákærða Júlíus klukkan 15:10 þennan dag og endurrit símtals ákærða Júlíusar, er hann hringdi til starfsmannsins 15 mínútum síðar, til að gefa frekari skýringar á kauphegðun sinni.

Þá eru í gögnum málsins tölvupóstsamskipti ákærða Ívars við regluvörð Landsbankans 3. október 2008 klukkan 11:41 vegna umsóknar ákærða um heimild til að selja hlut í bankanum að nafnverði 1.000.000 á genginu 19,05. Svar regluvarðar er eftirfarandi: „Það er ekki hægt að veita starfsmönnum í Innsta hring heimild til að selja núna eins og staðan er nú og ekki þeim sem sitja í fjármálanefnd. Slíkt yrði ávallt gagnrýnt af FME.“ Einnig er í málinu tölvupóstur regluvarðar til ákærða Júlíusar þennan dag kl. 12:47, þar sem staðfest er móttaka umsóknar um að selja hlut í bankanum að nafnverði 115.737. Klukkan 13:20 sendi ákærði síðan tölvupóst til regluvarðar svohljóðandi: „Vinsaml. afgr. ekki þessa umsókn.“ Regluvörður svaraði með tölvupósti skömmu síðar: „Ekkert mál. Eyði þessu skjali.“

                Föstudagurinn 3. október 2008 var síðasti viðskiptadagur Landsbankans. Mánudaginn 6. október voru svonefnd neyðarlög samþykkt á Alþingi. Daginn eftir tók Fjármálaeftirlitið yfir rekstur Landsbankans og tók skilanefnd við stjórn hans.

Í bréfi Kauphallarinnar til Fjármálaeftirlitsins, dagsettu 27. janúar 2009, kemur fram að Kauphöllin hafi haft til athugunar verðmyndun með hlutabréf stærstu viðskiptabankanna, þ. á m. Landsbanka Íslands hf. Hafi Kauphöllin veitt því athygli, þegar skoðuð voru viðskipti miðlara innan bankanna sem átt hafi viðskipti fyrir hönd eigin reiknings (eigin viðskipta) á síðustu mánuðum að svo virtist sem það magn hlutabréfa sem keypt var í eigin félagi hafi verið umtalsvert meira en það sem var selt. Á stundum þegar mikill almennur söluþrýstingur hafi verið á hlutabréfamarkaði, innlendum sem erlendum, sérstaklega gagnvart bönkum og fjármálafyrirtækjum, og í kjölfar þess að fréttir birtust, sem undir eðlilegum kringumstæðum teldust neikvæðar, hafi eigin viðskipti bankanna allt að því einokað kauphlið tilboðabókar eigin félags. Slíkur kaupþrýstingur geti eðli málsins samkvæmt haft talsverð áhrif á verðmyndun hlutabréfanna. Að mati Kauphallarinnar fáist skýrust mynd af hegðun kauphallaraðila með því að skoða viðskipti sem verða til við sjálfvirka pörun tilboða í viðskiptakerfi Kauphallarinnar. Í bréfinu kemur m.a. fram að dagana 29. september til 3. október 2008 hafi kaup eigin viðskipta Landsbankans numið 70 til 85% af heildarveltu með hlutabréf í bankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum. Auk þess hafi velta með hlutabréf í bankanum þessa daga verið talsvert meiri en mánuðina á undan. Í niðurlagi bréfsins kemur fram að Kauphöllin telji ástæðu til að kanna nánar hvort viðskiptahættir eigin viðskipta bankanna hafi verið í samræmi við lög. Nánar tiltekið telji Kauphöllin vert að taka til skoðunar hvort bankarnir hafi með viðskiptaháttum sínum verið að tryggja óeðlilegt verð á markaði með því að halda verði félaganna uppi eða koma í veg fyrir eðlilega lækkun og með því brotið gegn 1. mgr. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007.

Með bréfi, dagsettu 19. október 2010, kærði Fjármálaeftirlitið 18 fyrrverandi starfsmenn Landsbankans til sérstaks saksóknara vegna meintrar markaðsmisnotkunar með hlutabréf í bankanum frá maí 2003 til október 2008. Kemur þar fram að Fjármálaeftirlitið hafi hafið rannsókn málsins í kjölfar tilkynningar Kauphallarinnar. Hafi þá verið komnar fram vísbendingar um afmörkuð tilvik meintrar markaðsmisnotkunar sem hefðu átt sér stað í aðdraganda bankahrunsins. Fljótlega hefði hins vegar vaknað grunur um að deild eigin fjárfestinga bankans (EFL) hefði verið beitt með skipulögðum hætti í þeim tilgangi að hækka eða styðja við gengi hlutabréfa sem gefin voru út af Landsbankanum, yfir margra ára tímabil. Rannsókn Fjármálaeftirlitsins hafi leitt í ljós að starfsmenn EFL hafi keypt á tímabilinu 1. maí 2003 til 3. október 2008 umtalsvert af hlutabréfum útgefnum af Landsbankanum. Umfang kaupanna hafi verið stór hluti af veltu bréfanna í marga mánuði á tímabilinu sem um ræði. Fjármálaeftirlitið telji að hin umfangsmiklu kaup EFL á hlutabréfum útgefnum af bankanum hafi leitt til þess að röng mynd hafi verið gefin af eftirspurn, veltu og verði hlutabréfanna. Talið sé að þessi umfangsmiklu kaup EFL hafi verið vel skipulögð og kerfisbundin og haft þann tilgang í fyrstu að hækka gengi hlutabréfanna, en síðan styðja við það og að lokum að tefja fyrir falli þess. Þá geti viðskipti EFL með hlutabréf útgefin af bankanum sjálfum ekki talist eðlilegir viðskiptahættir sviðsins. Hlutabréf í Landsbankanum sem EFL keypti hafi því næst verið seld í gegnum verðbréfamiðlun bankans, oft á tíðum í stórum utanþingsvipskiptum til viðskiptavina bankans. Í mörgum tilvikum hafi viðskiptin verið fjármögnuð af bankanum sjálfum. Loks kemur fram að talið sé að auk EFL og miðlunar hafi fleiri deildir innan bankans tengst hinni meintu markaðsmisnotkun með beinum eða óbeinum hætti og verið meðvitaðar um háttsemina sem viðgengist hefði. Þá komi fram í fundargerðum fjármálanefndar bankans að yfirstjórnendum hafi verið fullkunnugt um kaup EFL á hlutum í Landsbankanum. Ekki hafi þó fundist gögn sem sýni að bankaráð Landsbankans hafi verið upplýst um umfang viðskiptanna.

                Í framhaldi af kæru Fjármálaeftirlitsins hratt embætti sérstaks saksóknara af stað viðamiklum rannsóknaraðgerðum í janúarmánuði 2011. Voru teknar skýrslur af 58 einstaklingum við rannsókn málsins, auk þess sem aflað var gagna á grundvelli dómsúrskurða sem heimiluðu húsleit og símahlustun hjá sakborningum. Þá sættu ákærðu Sigurjón og Ívar gæsluvarðhaldi við upphaf rannsóknarinnar.

Í skýrslu sérstaks saksóknara um rannsókn málsins kemur fram að ákveðið hafi verið að miða rannsókn embættisins við tímabilið frá 1. nóvember 2007 til 3. október 2008, þar sem komið hefði í ljós að kaup Landsbankans á eigin hlutabréfum hefðu aukist mjög á því tímabili. Greining rannsakenda byggist á gögnum Kauphallarinnar um viðskipti með bréfin. Er viðskiptum eigin fjárfestinga og ákærðu Júlíusar og W með hlutabréf í bankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum lýst í fjórum töflum í ákæru. Kemur þar fram að hlutfall viðskipta eigin fjárfestinga í heildarveltu hafi aukist er leið á ákærutímabilið. Á sama tíma fór gengi bréfanna lækkandi, skráð dagslokagengi 1. nóvember 2007 var 43,4 en 19,9 á síðasta viðskiptadegi 3. október 2008.

Í þágu rannsóknar málsins var TPR, prófessor í verkfræði, fenginn til að útbúa svokallaðan kauphallarhermi til að skoða hvernig viðskiptum starfsmanna eigin fjárfestinga með hlutabréf í Landsbankanum í sjálfvirkri pörun hefði verið háttað á þeim tíma sem ákæra tekur til. Við gerð forritsins var byggt á gögnum fengnum frá Kauphöllinni um öll viðskipti og tilboð í hlutabréf í bankanum, sem tölulegar upplýsingar í ákæru eru jafnframt byggðar á. Gögnin sem um ræðir er jafnframt að finna í tölvutæku formi í málinu. Með herminum er dregin upp mynd af hverjum viðskiptadegi á ákærutímabilinu og reyndar allt aftur til ársins 2003. Koma þar fram upplýsingar um hvenær kaup- og sölutilboð voru sett fram, hvenær þingviðskipti og utanþingsviðskipti áttu sér stað og um gengi hlutabréfanna. Unnt er að velja ákveðna flokka viðskipta og rekja tilboð til einstakra miðlara. Í skýrslu sem höfundur forritsins ritaði um gerð þess kemur fram að herminum sé ætlað að sýna með myndrænum hætti atburði hvers viðskiptadags, kaup- og sölutilboð og viðskipti með hlutabréf og sé það gert með því að spila allar færslur í réttri tímaröð og birta á tölvuskjá. Skjámyndinni svipi til þess sem sést í eftirlitskerfi Kauphallarinnar. Kauphallarhermirinn var notaður við aðalmeðferð málsins, einkum við skýrslutökur af ákærðu Júlíusi og W, og var leitað eftir skýringum þeirra á tilboðum sem þeir settu fram í viðskiptakerfi Kauphallarinnar.

                Í röksemdum með ákæru kemur fram að utanþingsviðskipti, sem vísað er til í niðurlagi I. kafla ákæru, séu eftirfarandi:

a)       Skipti Landsbankans og Straums-Burðaráss Fjárfestingarbanka hf. á eigin hlutabréfum á tímabilinu frá 17. mars til 31. mars 2008. Nánar tiltekið seldu eigin fjárfestingar Landsbankans 201.000.000 hluta í Landsbankanum til Straums fyrir 5.727.700.000 krónur og keyptu 507.000.000 hluta í Straumi af Straumi fyrir 5.660.410.000 krónur í utanþingsviðskiptum.

b)       Lækkun hlutafjár Landsbankans um 300.000.000 hluta, sem samþykkt var á aðalfundi Landsbankans 23. apríl 2008. Á sama fundi var samþykkt að hækka hlutafé bankans um 300.000.000 hluta með útgáfu jöfnunarhlutabréfa til hluthafa bankans í formi arðgreiðslu.

c)       Sala Landsbankans á 91.000.000 hluta í bankanum til Hunslow S.A. í utanþingsviðskiptum 12. september 2008.

d)       Skipti Landsbankans og Glitnis banka hf. á eigin hlutabréfum á tímabilinu 17. september til 30. september 2008. Nánar tiltekið seldu eigin fjárfestingar Landsbankans 168.000.000 hluta í Landsbankanum til Glitnis fyrir 3.656.000.000 króna og keyptu 462.000.000 hluta í Glitni af Glitni fyrir 3.667.750.000 krónur í utanþingsviðskiptum.

e)       Sala Landsbankans á 210.000.000 hluta í bankanum til Pro-Invest Partners Corp. í utanþingsviðskiptum 30. september 2008.

f)        Sala Landsbankans á 250.000.000 hluta í bankanum til Imon ehf. í utanþingsviðskiptum 30. september 2008. 

g)       Sala Landsbankans á 200.000.000 hluta í bankanum til Imon ehf. í utanþingsviðskiptum 3. október 2008.

h)       Sala Landsbankans á 199.000.000 hluta í bankanum til Azalea Resources Ltd. 3. október 2008.

Í II. til IV. kafla ákæru var ákært vegna þriggja síðastgreindra viðskipta, en sem áður greinir féll dómur í þeim hluta málsins 5. júní sl.

Í 93. gr. laga um veðbréfaviðskipti er að finna ákvæði um flöggunarskyldu vegna eigin hluta. Samkvæmt ákvæðinu skal útgefandi, ef hann aflar eða ráðstafar eigin hlutum, birta opinberlega hlutfall eigin hluta ef öflunin eða ráðstöfunin leiðir til þess að hlutfallið nær, hækkar yfir eða lækkar niður fyrir 5% eða 10% atkvæðisréttar. Þá er þess að geta að samkvæmt þágildandi ákvæði 1. mgr. 29. gr. laga um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002 mátti fjármálafyrirtæki ekki, án samþykkis Fjármálaeftirlitsins, eiga eða taka að veði eigin hlutabréf sem nam hærri fjárhæð að nafnverði en 10% af nafnverði innborgaðs hlutafjár fyrirtækisins. Loks gat eigin hlutabréfaeign haft neikvæð áhrif á eiginfjárstöðu bankans, sbr. 4. og 5. mgr. 84. gr. laga um fjármálafyrirtæki.

Af hálfu útlánaeftirlits og áhættustýringar Landsbankans var eftir lok hvers bankadags unnið yfirlit yfir stöðu bankans í eigin bréfum, samkvæmt fyrrgreindri 1. mgr. 29. gr. laga um fjármálafyrirtæki, þ.e. svokölluð 4:15 skýrsla. Skýrslan í heild var send ákærða Sigurjóni, og hluti hennar ákærða Ívari, í tölvupósti. Á vikulegum fundum fjármálanefndar var síðan dreift skýrslu sem sýndi m.a. heildareign bankans í sjálfum sér. Enn fremur kynnti Ívar á fundunum sérstaklega stöðu deildar eigin fjárfestinga í hlutabréfum, þ.m.t. hluti í bankanum. Af málsgögnum verður ráðið að á ákærutímabilinu hafi bankinn alltaf verið nálægt eða yfir umræddum 10% mörkum. Ekki liggur fyrir að til þess hafi komið að bankinn hafi „flaggað“ þótt farið hafi verið yfir flöggunarmörk samkvæmt 93. gr. laga um verðbréfaviðskipti, en af tölvupóstum og endurritum símtala milli starfsmanna bankans má ráða að beðið hafi verið með að „flagga“ þótt umræddum mörkum hafi verið náð, ef fyrir lá að sala hlutabréfa væri fram undan.

                Verður nú gerð grein fyrir framburði ákærðu við aðalmeðferð málsins að því leyti sem nauðsynlegt þykir til úrlausnar málsins.

                Ákærði, Júlíus Steinar Heiðarsson, gerði grein fyrir menntun sinni og starfsreynslu. Hann kvaðst hafa lokið BSc-gráðu í hagfræði og alþjóðaviðskiptum frá háskóla í Bandaríkjunum. Hann kvaðst ekki hafa hafa lokið prófi í verðbréfaviðskiptum á þeim tíma sem ákæra tekur til. Ákærði kvaðst hafa starfað í deild eigin fjárfestinga Landsbankans frá árinu 2003 til október 2008 og fólst starf hans í því að eiga viðskipti fyrir eigin reikning bankans í innlendum hlutabréfum. Kvaðst ákærði hafa haft það hlutverk að sinna stöðutöku og viðskiptavakt á innlendum markaði. Ákærði bar að samkvæmt óskráðri reglu hefði hann þurft að bera allar stærri viðskiptaákvarðanir, sem hefðu numið um eða yfir 100 milljónum króna, undir yfirmann sinn, meðákærða Ívar Guðjónsson. Hann kvaðst aldrei hafa tekið við fyrirmælum frá öðrum en Ívari. Hann hefði ekki átt nein samskipti við ákærða Sigurjón, en kvaðst vita til þess að Sigurjón og Ívar hefðu átt í einhverjum samskiptum.

Ákærði kvað það hafa komið fyrir að hann hefði fengið bein fyrirmæli frá Ívari um að setja fram ákveðið magn kauptilboða í tilboðabók Kauphallarinnar. Hefði Ívar ýmist gefið honum bein fyrirmæli eða almenn um framkvæmd starfans. Hefðu samskipti þeirra Ívars verið mun tíðari þegar mikið var að gera. Hann hefði þó aldrei fengið fyrirmæli frá Ívari um að gæta þess að verð bréfa í bankanum lækkaði ekki.

Ákærði kvað engar breytingar hafa orðið á starfsháttum sínum í viðskiptum með hlutabréf í bankanum við upphaf ákærutímabilsins, en starfsmenn eigin fjárfestinga hefðu starfað með sama hætti allt frá því bankinn var skráður á markað árið 1998. Um þetta fyrirkomulag hefðu allir verið upplýstir. Á kvittunum til viðskiptavina hefði sérstaklega verið tekið fram ef bankinn var mótaðili í viðskiptum, heimild til kaupa á eigin hlutabréfum hefði verið birt í Kauphöllinni, viðskiptin hefðu komið fram í árshlutareikningum og ársreikningum bankans, viðskiptahreyfingar með bréfin hefðu birst í hlutaskrá og yfirliti Kauphallar yfir stærstu hluthafa auk þess sem upplýsingar hefðu reglulega verið sendar til Fjármálaeftirlitsins.

Að því er varðar sölu hlutabréfa í stórum utanþingsviðskiptum, sem lýst er í ákæru, kvaðst ákærði ekkert umboð hafa haft til að samþykkja slíkt og hefði hann ekki haft yfirsýn yfir þau viðskipti. Hann bar þó að eigin fjárfestingar hefðu fljótlega fullnýtt heimildir ef bréfin hefðu ekki verið seld og þar með ekki átt frekari viðskipti. Ákærði kvað utanþingsviðskiptin hafa horft þannig við sér að um raunveruleg viðskipti hefði verið að ræða, byggð á viðskiptalegum grunni.  

Ákærði kvaðst aldrei hafa reynt að hafa áhrif á dagslokaverð í lokunartilboðum í tilboðabókinni. Samkvæmt þeim viðmiðum sem eftirlitskerfi Kauphallarinnar og norrænar kauphallir störfuðu eftir hefðu heldur ekki orðið marktækar verðbreytingar í lokunaruppboðum á ákærutímabilinu. Þá hefði verðþróun bréfa bankans í lokunaruppboðum í engu verið frábrugðin verðþróun annarra sambærilegra félaga á markaði.

Fram kom hjá ákærða að hann teldi eigin fjárfestingar hafa haft meira svigrúm í hinni óformlegu viðskiptavakt en ef um samningsbundna viðskiptavakt hefði verið að ræða þar sem samið hefði verið um hámarksfjárhæð viðskipta fyrir hvern dag. Þá áréttaði hann að allir markaðsaðilar hefðu verið upplýstir um þessa framkvæmd, Kauphöllin, viðskiptavinir og Fjármálaeftirlitið. Það hefðu hins vegar verið skýr fyrirmæli frá Ívari að fara ekki yfir 5% flöggunarmörkin og hefði áhættustýring bankans fylgst með því og gert viðvart ef svo var. Ef það gerðist hefði verið brugðist við með því að selja hlutabréf. Hefðu eigin fjárfestingar frekar verið kaupandi bréfa í þingviðskiptum, en seljandi í utanþingsviðskiptum.

Ákærði var spurður um kaup- og sölutilboð sem hann setti fram í viðskiptakerfi Kauphallarinnar með hluti í Landsbankanum hvern þann dag sem ákæra tekur til. Hann gaf ýmsar skýringar á viðskiptahegðun sinni, s.s. að hann hefði séð kauptækifæri í Landsbankabréfum eða að breytingar hefðu orðið á gengi annarra íslenskra fjármálafyrirtækja sem hefðu haft áhrif á ákvarðanatöku hans. Þá hefðu utanþingsviðskipti, hlutverk eigin fjárfestinga sem viðskiptavaka með bréf bankans og opinber umfjöllun um bankann eða önnur íslensk fjármálafyrirtæki getað mótað hegðun hans. Hann bar að alla viðskiptadaga hefðu ákvarðanir starfsmanna eigin fjárfestinga verið teknar út frá þeim upplýsingum sem hefðu legið fyrir, s.s. um framboð og eftirspurn á símamarkaði, þróun hlutabréfaverðs í sambærilegum félögum á markaði og fréttaflutningi. Ákærði var jafnframt spurður sérstaklega um kauptilboð sem hann hefði sett fram á hærra verði en hefði verið í næstu viðskiptum á undan. Hann hafnaði því að hafa með þessu verið að gefa til kynna óeðlilega eftirspurn eftir bréfunum, en taldi sig einfaldlega hafa verið að ganga að hagstæðustu sölutilboðum í umrædd sinn. Ekki þykja efni til að rekja svör ákærða um einstaka viðskiptadaga nánar nema að því er varðar síðasta hluta ákærutímabilsins.

Ákærði var spurður um viðskipti 29. september 2008, en þann dag áttu eigin fjárfestingar viðskipti með 165.031.863 hluti í bankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum, sem nam 85% af veltu í sjálfvirkri pörun. Nettóviðskipti ákærða námu 141.913.250 hlutum, eða 73% veltunnar. Ákærði sagðist hafa tekið mið af öllum fyrirliggjandi upplýsingum þegar hann hefði tekið ákvarðanir um að setja fram tilboð og eiga viðskipti. Vísaði hann til þess að þennan dag hefði gengi bréfanna lækkað um 6,7% og hefði Landsbankinn þannig lækkað meira en Kaupþing banki. Tilkynnt hefði verið um að ríkið hefði eignast meirihluta í Glitni banka og aukið hlutafé bankans um 84 milljarða króna. Haft hefði verið eftir forsætisráðherra í fjölmiðlum að aðrir bankar en Glitnir stæðu vel og þyrftu ekki að leita aðstoðar ríkisins. Þá hefði daginn áður verið fjallað í fjölmiðlum um hugsanlega sameiningu Straums og Landsbankans. Ákærði vísaði jafnframt til þess að þennan dag hefðu verið seld bréf í Landsbankanum að nafnvirði 53 milljónir króna í tilkynntum viðskiptum. Hefði hann talið að í Landsbankabréfunum gætu falist verulega góð kauptækifæri. Ákærði var sérstaklega spurður hvort starfsmenn eigin fjárfestinga hefðu ekki séð sambærileg kauptækifæri í Kaupþingi banka. Svaraði hann því til að út frá framtíðarhorfum í rekstri hefðu þeir talið Landsbankann betri fjárfestingarkost.

Þá var ákærði spurður út í viðskipti 30. september, en þann dag námu nettóviðskipti eigin fjárfestinga í sjálfvirkri pörun 153.290.193 hlutum eða 70% af veltu í sjálfvirkri pörun og viðskipti ákærða 106.633.861 hlut eða 66% veltunnar. Ákærði vísaði til þess að þennan dag hefðu eigin fjárfestingar keypt bréf á lægra verði en bankinn hefði selt á. Hefði sambærileg þróun verið á gengi bréfa í Landsbankanum, Kaupþingi banka og Straumi Fjárfestingarbanka. Þá hefði komið fram hjá viðskiptaráðherra í fjölmiðlum að ríkisvaldið myndi freista þess að vernda stöðugleika og viðskiptavini bankanna, ættu aðgerðirnar að styrkja fjármálakerfið í heild sinni og koma í veg fyrir gjaldþrot fjármálafyrirtækja. Ákærði kvaðst ekki þekkja til viðskipta með hluti í bankanum sem hefðu átt sér stað þennan dag, þ.e. sölu til félaganna Imon og Pro Invest.

Ákærði var spurður út í viðskipti 1. október og vísaði hann til þess að daginn áður hefðu verið seld hlutabréf í bankanum að nafnvirði 460 milljónir króna. Þá hefði gengi bréfa í Landsbankanum lækkað meira en gengi bréfa í Kaupþingi banka og Straumi Fjárfestingarbanka og mátti skilja ákærða þannig að það hefði verið talið skapa kauptækifæri.

Ákærði var spurður út í viðskipti 2. október, en þann dag námu nettóviðskipti eigin fjárfestinga með bréf í bankanum 84% af veltu í sjálfvirkri pörun, þar af námu nettóviðskipti ákærða 78%. Ákærði átti 173 af 199 kauptilboðum í tilboðabókinni þennan dag, en ekkert sölutilboð var sett fram. Hann vísaði til þess að þennan dag hefði Straumur Fjárfestingarbanki til að mynda yfirtekið þrjú dótturfélög Landsbankans og hefði verið haft eftir bankastjóra Landsbankans að kaupin styrktu eiginfjárstöðu bankans verulega. Þá hefði gengi bréfa í Landsbankanum þróast með svipuðum hætti og gengi annarra félaga á markaði. Ákærði lýsti því jafnframt að eigin fjárfestingar hefðu haft tvíþætt hlutverk, annars vegar að „mynda markað“ með hlutabréfin og hins vegar að sinna stöðutöku. Ef starfsmenn hefðu skynjað eftirspurn eftir bréfunum á markaði hefði verið keypt í þeirri von að unnt væri að selja bréfin á hærra verði síðar.

Ákærði var spurður um tölvupóst sem hann sendi meðákærða Ívari þennan dag, þar sem var að finna yfirlit yfir breytingar á stöðu bankans í eigin bréfum. Ákærði sagðist þarna hafa verið að áframsenda Ívari upplýsingar sem honum hefðu borist frá áhættustýringu bankans, en Ívar hefði viljað vera upplýstur um það sem átti sér stað í deildinni.

Loks var ákærði spurður út í viðskipti 3. október, en þann dag námu nettó viðskipti eigin fjárfestinga með bréf í bankanum 72% af veltu í sjálfvirkri pörun og námu nettóviðskipti ákærða 67%. Fjöldi kauptilboða eigin fjárfestinga var 125 af 195, en þar af átti ákærði 110 tilboð. Hann setti hins vegar ekki fram sölutilboð. Ákærði kvað eigin fjárfestingar hafa fundið fyrir mikilli eftirspurn eftir bréfum í bankanum þennan dag. Þá hefði birst frétt á CNN um stærsta björgunarpakka sögunnar til handa bandarískum fjármálafyrirtækjum. Hefðu eigin viðskipti keypt bréfin sem um ræðir í von um að geta ávaxtað fjárfestinguna. Ákærði var spurður um tölvupóstsamskipti þennan dag, þ.e. tölvupóst starfsmanns áhættustýringar bankans með fyrirsögninni „Flöggunarmörk“, sem ákærði framsendi til meðákærða Ívars. Ákærði sagðist telja að bankinn hefði ekki verið yfir flöggunarmörkum í raun, þar sem bréf í bankanum hefðu verið seld, þótt ekki hefði verið búið að ganga frá viðskiptunum. Hann bar þó að honum hefði ekki verið kunnugt um sölu bankans á eigin bréfum til félaganna Imon og Azalea Resources þennan dag.

Ákærði var einnig spurður um tölvupóstsamskipti hans við regluvörð bankans þennan dag, þar sem hann leitaði eftir heimild til að selja hlutabréf sín í Landsbankanum, sem að framan er rakið. Hann kvað það hafa hvarflað að sér að fá heimild til sölu, en hann hefði afturkallað beiðnina áður en hún var afgreidd, þar sem hann hefði síðar talið að markaðurinn gæfi ekki tilefni til sölu.

Þá var ákærði spurður um tvö símtöl sem hann átti við lögfræðing á eftirlitssviði Kauphallarinnar, sem að framan er rakið, þar sem m.a. kom fram hjá ákærða að eigin fjárfestingar fyndu fyrir mikilli eftirspurn eftir Landsbankabréfum og verið væri að leita að kauptækifærum. Ákærði kvað það hafa verið rétt og vísaði m.a. til þess að yfirmaður hans hefði borið honum skilaboð um þetta, auk þess sem stór utanþingsviðskipti hefðu verið að eiga sér stað. Hefðu eigin fjárfestingar því litið svo á að kauptækifæri væri í bréfum Landsbankans. Þá staðfesti ákærði það sem komið hafði fram hjá honum við yfirheyrslu hjá sérstökum saksóknara að þennan dag hefði Ívar staðið fyrir aftan hann þar sem hann sat við borð sitt og sagt honum að taka sölutilboðum sem voru í viðskiptakerfi Kauphallarinnar. Hefðu þeir talið að unnt yrði að hagnast á þessari fjárfestingu.

Loks var ákærði spurður út í tölvupóst sem hann sendi meðákærða Ívari þennan dag og kvaðst hann hafa verið að upplýsa um breytingar á stöðu bankans í eigin bréfum.

Borið var undir ákærða að nettóviðskipti eigin fjárfestinga af veltu í sjálfvirkri pörun á tímabilinu frá 29. september til 3. október 2008 hefðu numið 685.059.427 hlutum og hann spurður hvort hann hefði fengið heimild frá meðákærða Ívari til viðskipta þessa daga. Ákærði svaraði því til að þau viðskipti sem hann hefði átt hefðu verið í samræmi við heimildir og fyrirmæli sem hann hefði fengið frá yfirmanni sínum.

Ákærði, W, kvaðst vera menntaður […]. Hann kvaðst ekki hafa lokið prófi í verðbréfaviðskiptum. Ákærði kvaðst hafa starfað í deild eigin fjárfestinga frá […] 2005 til […] 2008, við hlið ákærða Júlíusar. Hann hefði haft það verkefni að annast viðskipti með íslensk hlutabréf. Hefði það falið í sér að annast stöðutöku í bréfum, til lengri og skemmri tíma, og viðskiptavakt. Hann hefði haft með höndum að setja fram tilboð í viðskiptakerfi Kauphallarinnar sem viðskiptavaki í þeim félögum sem bankinn hefði samið um að þjónusta. Þá hefði hann jafnframt haft það verkefnið að annast óformlega viðskiptavakt í hlutabréfum í Landsbankanum. Ákærði kvaðst hafa tekið við fyrirmælum frá yfirmönnum sínum við framkvæmd starfs síns, en ákærði Ívar var hans næsti yfirmaður. Ákærði kvað Ívar hafa lagt línur um hvernig hann hagaði sér með bréf í bankanum á markaði, ýmist fyrir einhverja daga í einu eða hluta dags. Stundum hefði Ívar gefið fyrirmæli um kaup eða sölu á einstökum bréfum. Þá hefði hann oft gefið fyrirmæli um kaup með tilteknum hætti í sjálfvirkum pörunarviðskiptum. Ákærði kvaðst jafnframt hafa þurft að leita til yfirmanns síns ef hann ætlaði að eiga í stórum viðskiptum. Auk ákvæða í áhættureglum bankans um heimild hans til fjárfestinga hefði gilt sú óskráða regla að hann hefði þurft heimild til einstakra viðskipta, eða viðskipta innan dags, sem námu 100 milljónum króna eða meira. Ákærði kvaðst aldrei hafa haft samskipti við bankastjóra, en vita til þess að ákærðu Sigurjón og Ívar hefðu hist og rætt saman, þótt hann vissi ekki um efni þeirra samtala.

                Ákærði kvað áherslu hafa verið lagða á að ekki væri keypt svo mikið af hlutabréfum í bankanum að bankinn þyrfti að „flagga“. Þá lýsti hann því að þótt kaup eigin fjárfestinga á hlutabréfum í bankanum hefðu verið mun meiri en sala deildarinnar í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á ákærutímabilinu hefðu bréf mjög oft verið seld í utanþingsviðskiptum. Verð bréfanna hefði farið lækkandi á tímabilinu, sem hefði haft í för með sér að mun oftar var gengið að kauptilboðum. Þá kvað ákærði það hafa verið eðlilega og þekkta framkvæmd á erlendum mörkuðum að aðili væri með mörg kaup- og sölutilboð inni á tilboðabók á mismundandi verði og gerði grein fyrir ástæðum þess. Ákærði kvað það hafa verið háð mati hverju sinni hvernig verðbili milli tilboða var háttað og hversu mörg kaup- eða sölutilboð hefðu verið inni í kerfinu. Spilað hefði verið á þá sveiflu sem hefði verið á markaði og kaup- og sölutækifæri myndast á víxl. Þá hefðu opnunar- og lokunartilboð verið eðlilegur hluti af markaðsdeginum. Ákærði rakti að eigin viðskipti hefðu átt viðskipti með bréf í bankanum í lokauppboðum á 100 dögum á ákærutímabilinu. Þar af hefði verð hækkað í lok 35 daga, en um afar litlar verðbreytingar hefði verið að ræða, og hefði verð í lok 23 daga verið lægra en við upphaf dags.

                Fram kom hjá ákærða að bankinn hefði ekki aðeins verið óformlegur viðskiptavaki í eigin bréfum, heldur hefði einnig verið um að ræða stöðutöku bankans í bréfunum. Hann kvaðst hafa haft vitneskju um stöðu bankans í þeim bréfum sem verið hefðu inni á söfnum deildarinnar, en þær upplýsingar hefðu komið fram í Voginni, bókhaldskerfi bankans. Þá hefði hann daglega fengið senda svokallað 4:15 skýrslu, þar sem staða eigin fjárfestinga kom fram. Áhættustýring bankans hefði gert starfsmönnum eigin fjárfestinga viðvart ef komið var nálægt flöggunarmörkum. Ákærði kvað sér ekki hafa verið kunnugt um skipti bankans á hlutafé við Glitni og Straum Fjárfestingarbanka í mars og september 2008 og ekki hafa vitað um lækkun hlutafjár bankans sem samþykkt var á aðalfundi í apríl 2008 fyrr en tilkynning um þá aðgerð barst Kauphöllinni.

Ákærði gaf skýringar á kaup- og sölutilboðum sem hann setti í viðskiptakerfi Kauphallarinnar með hluti í Landsbankanum hvern dag á því tímabili sem ákæra tekur til og gerði grein fyrir þeim, s.s. að hann hefði séð kauptækifæri í bréfunum, keypt bréf á lægra gengi en hann hefði síðan selt á, keypt á sama verði og verið hefði í öðrum viðskiptum sama dag, gengi annarra fjármálafyrirtækja hefði hreyfst á svipaðan hátt, stór viðskipti utan verðbils kynnu að hafa haft áhrif á verð, fréttaumfjöllun eða tilkynnt viðskipti hefðu gefið tilefni til hækkunar. Þá kom fram hjá ákærða að ávallt væru hlutfallslega flest viðskipti við upphaf og lok dags.

Ákærði var spurður út í viðskipti sem hann átti í kerfinu 29. september 2008, en þann dag átti hann nettóviðskipti með 23.118.613 hluti. Hann kvaðst telja að þetta hefðu verið umfangsmestu viðskipti sem hann hefði átt á ákærutímabilinu og hefðu þau verið umfram heimildir sem hann hafði. Hefðu þessi viðskipti verið unnin í samræmi við fyrirmæli frá Ívari. Hann var spurður um viðskipti sem hann átti klukkan tvö þennan dag sem hefðu horft til hækkunar miðað við næsta tilboð á undan, auk þess sem hann virtist hafa keypt nánast öll bréf í bankanum sem framboð var af undir lok dags. Hann gaf þá skýringu að þennan dag hefði verð bréfanna lækkað um 6,7% og hefðu menn hugsanlega metið það svo að um væri að ræða meiri lækkun en eðlilegt gæti talist. Vísaði ákærði til þess að þekkt væri að þegar óþolinmóðir fjárfestar vildu selja hlutabréf skapist tækifæri fyrir fjárfesta sem horfi til lengri tíma. Þetta hefði gerst er markaðir féllu árið 2006. Hefðu stærri fjárfestar þá nýtt sér tækifæri sem fylgdu þeim óróa og það reynst þeim afar arðbært. Ákærði kvað deild eigin fjárfestinga m.a. hafa litið á sig sem langtímafjárfesti og haft háa grunnstöðu í bréfum í bankanum.

Borin voru undir ákærða tvö símtöl sem hann átti þennan dag við starfsmann áhættustýringar bankans. Hann kvaðst ekki hafa vitað hver staða bankans í eigin bréfum var á þessum tíma og því leitað eftir upplýsingum um það. Hann kvaðst þó alltaf hafa talið að staðan væri undir flöggunarmörkum. Ákærði var spurður um tölvubréf sama starfsmanns áhættustýringar til þeirra Júlíusar þennan dag þar sem kom fram að staða bankans í eigin bréfum væri 6,3% af útgefnu hlutafé, en Júlíus svaraði með tölvupósti þar sem fram kom að ekki ætti að flagga þar sem það yrði „trade“ síðar. Ákærði skýrði þetta svo að líklega hefðu einhver viðskipti átt sér stað sem hefðu fært stöðuna niður fyrir flöggunarmörkin, en hann kvaðst þó ekki þekkja viðskiptin.

Ákærði var einnig spurður út í viðskipti sem hann átti með bréf bankans 30. september, en þann dag keypti hann 6.000.000 hluta í bankanum en setti ekki fram nein sölutilboð. Ákærði vísaði til þeirra skýringa sem hann hafði gefið á hegðun sinni daginn áður og bætti því við að viðskiptin gætu ýmist hafa verið vegna stöðutöku eða viðskiptavakahlutverksins. Hann kvaðst ekki hafa komið að sölu verðbréfamiðlunar bankans og Landsbankans í Lúxemborg á bréfum til félaganna Pro Invest og Imon þennan dag. 

Ákærði var spurður um viðskipti sem hann átti 1. október, einkum viðskipti eftir klukkan hálffjögur, en þá setti ákærði fram 11 kauptilboð. Ákærði kvaðst þarna hafa verið að kaupa eftir miklar lækkanir, en vísaði að öðru leyti til fyrri skýringa.

Ákærði var jafnframt spurður út í viðskipti sem hann átti 2. október, en þann dag settu eigin fjárfestingar fram 199 af 266 kauptilboðum í tilboðabókinni en ekkert sölutilboð. Ákærði kvaðst þarna hafa endurnýjað tilboð, eftir að gengið hefði verið að tilboðum sem sett hefðu verið fram fyrr um daginn. Þá tók hann fram að viðskipti hans þennan dag, kaup á rúmlega 17 milljónum hluta, hefðu ekki rúmast innan heimilda hans, en fyrirmæli hefðu komið frá yfirmanni um að eiga viðskiptin. Hann var spurður um símtal sem hann átti þennan dag við starfsmann verðbréfafyrirtækis og kvaðst hann hafa verið að spyrja út í orðróm um að einhverjir lífeyrissjóðir væru að selja bréf í bankanum, en hann hefði talið að lífeyrissjóðir og aðrir stórir fjárfestar ættu að vera að kaupa bréf á þessum tíma.

Ákærði var spurður út í viðskipti sem hann átti 3. október, en þann dag keypti hann rúmlega 8 milljónir hluta, en nettó viðskipti eigin fjárfestinga námu rúmlega 116 milljónum hluta. Hann var m.a. spurður hvers vegna Júlíus hefði keypt mun meira. Svaraði ákærði því til að heimildir Júlíusar hefðu verið umfram heimildir hans. Þá kvaðst hann ekkert hafa komið að sölu bankans á hlutum til félaganna Azalea Resources og Imon þennan dag.

Loks kvaðst ákærði aldrei hafa verið hvattur til að reyna að halda uppi verði hluta í bankanum eða missa verðið ekki niður. Þá hefðu aldrei verið gerðar athugasemdir við hversu mikið hann keypti af hlutabréfum í bankanum.

Ákærði, Ívar Guðjónsson, kvaðst vera menntaður viðskiptafræðingur frá Háskóla Íslands og hafa lokið MBA-gráðu frá bandarískum háskóla. Hann kvaðst jafnframt hafa lokið prófi í verðbréfaviðskiptum á þeim tíma sem ákæra tekur til. Ákærði kvaðst hafa hafið störf hjá Landsbankanum vorið 2003. Hann hafi verið forstöðumaður deildar eigin fjárfestinga bankans, sem hafi haft með höndum hlutabréfafjárfestingar bankans, jafnt í skráðum sem óskráðum bréfum, innlendum sem erlendum. Þá hafi deildin annast viðskiptavaktir og sölutryggingar. Markmið deildarinnar hafi verið að hámarka afkomu í fjárfestingum. Starfsemin hefði verið umfangsmikil, en ellefu starfsmenn hefðu starfað í deildinni á Íslandi, tveir í London, sjö í París og einn í Dublin.

Ákærði kvað allar stöðutökur bankans og afkomu hafa verið kynntar yfirstjórn á vikulegum fundum fjármálanefndar og hefði það einnig átt við um viðskipti með Landsbankabréf. Þá hafi yfirstjórn bankans haft aðgang að daglegum upplýsingum um starfsemi deildarinnar, sem hafi jafnframt verið undir stöðugu eftirliti áhættustýringar.

Ákærði kvaðst ekki hafa haft markaðsaðgang að Kauphöll Íslands og hefði hann ekki framkvæmt nokkur þeirra viðskipta sem ákæra lýtur að. Hann kvaðst aldrei hafa gefið fyrirmæli um tiltekna kauphegðun, svo sem um hvernig tilboðum skyldi háttað í opnunar- og lokunaruppboðum í Kauphöll. Þá hefði hann ekki haft nokkra vitneskju um hverjir væru kaupendur þeirra bréfa sem deild eigin fjárfestinga seldi eða hverjir væru seljendur þeirra bréfa sem deildin keypti. Enn síður hefði hann haft vitneskju um fjármögnun þeirra viðskipta. Hann kvaðst aldrei hafa reynt að hafa óeðlileg áhrif á verð hlutabréfa, hvorki eigin bréfa bankans né annarra bréfa. Ákærði kvaðst hafa fengið almennar upplýsingar hjá starfsmönnum sínum til að halda yfirsýn um starfsemi deildarinnar og hefði hann lagt línur um starfsemina og upplýst næsta yfirmann sinn um stöðu mála á grundvelli þeirra upplýsinga. Hann hefði gefið starfsmönnum sínum almenn fyrirmæli, en þeir hefðu að öðru leyti verið mjög sjálfstæðir í störfum sínum. Hefði hann borið traust til þeirra, sem hefði aukist eftir því sem á leið, enda hefðu þeir staðið sig mjög vel að hans mati. Hann kvaðst þó hafa komið að stærri ákvörðunum starfsmanna deildarinnar. Þá hefðu þeir oft borið undir hann viðskipti. Ákærði kvaðst sjálfur hafa látið yfirmann sinn, YÖK, vita af mjög stórum viðskiptum.

Ákærði kvað viðskipti bankans með eigin bréf hafa hafist löngu fyrir sína tíð í bankanum. Sú staðreynd að bankinn stundaði viðskipti með eigin bréf hefði verið öllum kunn, jafnt öðrum markaðsaðilum sem yfirvöldum, þ.m.t. bæði Kauphöllinni og Fjármálaeftirlitinu. Hefðu eðlileg viðskiptaleg sjónarmið ávallt ráðið ferðinni í þessum viðskiptum og allt verið uppi á borðum. Eftirlitsaðilar hefðu ekki hreyft andmælum eða gert athugasemdir við viðskiptin. Hann kvaðst því ekki geta séð að undirmenn hans hefðu gerst brotlegir við lög í viðskiptum með bréf í bankanum, en jafnvel þótt svo væri gæti hann ekki borið ábyrgð á háttsemi þeirra á grundvelli þess að hann hefði verið yfirmaður þeirra.

Ákærði kvaðst reglulega hafa haldið fundi með starfsmönnum deildarinnar til að taka stöðuna. Þegar á leið hefði starfsemin orðið deildaskiptari og hefði hann tilnefnt ábyrgðarmenn á hverju sviði fyrir sig. Þannig hefðu fjárfestingar í innlendum hlutabréfum verið á ábyrgðarsviði Júlíusar. Þegar starf Júlíusar hefði aukist að umfangi hefði hann fengið meðákærða W sér til aðstoðar. Ákærði orðaði það svo að Júlíus hefði verið „mentor“ W.

Ákærði kvaðst kannast við að hafa gefið undirmönnum sínum almenn fyrirmæli, en ekki sérstök fyrirmæli um einstök viðskipti eða tilboð. Eftir því sem starfsemin varð umfangsmeiri og alþjóðlegri hefði hann gefið fyrirmælin með óreglulegri hætti. Þá hefðu undirmenn hans útbúið skýrslu, sem hann hefði farið með á vikulega fundi fjármálanefndar. Hann kvaðst ekki kannast við að hafa gefið fyrirmæli um kauphegðun á markaði. Hann hefði einna helst komið að stærri viðskiptum deildarinnar, en ekki kvaðst hann kannast við viðmið um að bera hefði þurft undir hann viðskipti sem hefðu numið yfir 100 milljónum króna. Lagði ákærði áherslu á að hann hefði aðallega skoðað nettóbreytingar á veltubókinni til að leggja mat á stöðuna. Þá kom fram hjá ákærða að ákvæði áhættureglna um heimildir hefðu verið orðnar úreltar, enda hefði heildarsafn bankans í öllum hlutabréfum margfaldast frá því þær voru settar.

Ákærði kvað bankastjóra helst hafa haft afskipti af starfi sínu í gegnum fjármálanefnd bankans. Þar hafi verið skipst á skoðunum, farið yfir hreyfingar á eignasafninu og afkomu og meginlínur verið lagðar. Hefði reglan um að ekki mætti fara yfir 5% í eigin bréfum komið frá fjármálanefndinni. Honum hefði þótt þetta góð regla, sem veitti hæfilegt svigrúm, og hefði hann komið henni áfram til Júlíusar og W. Ákærði kvað það hafa verið hendingu ef hann hefði verið í samskiptum við bankastjórana utan fjármálanefndarfunda. Ákærði Sigurjón hefði örsjaldan komið niður í deildina og þeir þá rætt saman. Hefði Sigurjón þá meira verið að ganga um og spjalla við fólk, en ekki átt neitt sérstakt erindi við sig.

Ákærði kvað það hafa verið markmið bankans að vera „market maker“ í eigin bréfum. Starfsmenn eigin fjárfestinga hefðu átt að tryggja seljanleika og sjá til þess að skilvirkni í verðmyndun væri eðlileg. Það hafi til dæmis verið gert með því að gæta þess að ekki væri of mikið verðbil og með því að mynda tiltekna dýpt á markaði, en með dýpt á markaði kvaðst ákærði eiga við að unnt væri að eiga einhver lágmarksviðskipti með bréfin. Flestir eða allir innan bankans hefðu vitað af þessari viðskiptavöktun og hefði þetta fyrirkomulag verið til staðar þegar hann kom þangað til starfa.

Ákærði var beðinn um að skýra hvers vegna kaup eigin fjárfestinga á bréfum í Landsbankanum hefðu numið 48,4% af veltunni í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á ákærutímabilinu, en sala á bréfum aðeins 1,2% af veltunni á sama tíma. Ákærði kvaðst ekki hafa haft hugmynd um hver hlutdeild deildarinnar hefði verið í sjálfvirkum pörunarviðskiptum, enda hefði hann ekki gert greinarmun á þeim og tilkynntum viðskiptum. Hann kvaðst aðeins hafa gefið undirmönnum sínum almenn fyrirmæli um að „mynda markað“ með bréf bankans og tryggja skilvirka verðmyndun. Jafnframt hafi þeir átt að hafa hagnaðarmarkmið að leiðarljósi. Ekki hefði verið lagt upp með neitt sérstakt varðandi opnunar- og lokunaruppboð í Kauphöllinni. Ákærði áréttaði að hann hefði ekki átt í þessum viðskiptum sjálfur og vísaði til skýringa Júlíusar og W á viðskiptahegðun þeirra.

Ákærði kvaðst ekki telja það hafa verið nauðsynlegt að tilkynna til Fjármálaeftirlitsins að Landsbankinn væri viðskiptavaki í eigin bréfum. Hver sem er geti tekið ákvörðun um að mynda markað fyrir tiltekin hlutabréf og taldi ákærði ekki þurfa sérstakt leyfi til þess. Þar fyrir utan hefði öðrum markaðsaðilum, Kauphöllinni og Fjármálaeftirlitinu verið kunnugt um viðskiptavaktina. Ákærði var beðinn um að skýra hvers vegna Landsbankinn hefði keypt mun minna af bréfum í Kaupþingi og Glitni banka, sem bankinn hafði gert formlega samninga við um viðskiptavakt. Vísaði ákærði til þess að um fjárfestingarákvörðun hefði verið að ræða, en þetta hefði ekki verið sérstaklega rætt innan deildarinnar. Ákærði kvaðst hafa vitað um stöðutöku eigin fjárfestinga í Landsbankanum. Hefði hann verið Júlíusi og W sammála um að Landsbankinn væri góður fjárfestingarkostur. Bankinn hefði fengið góðar einkunnir frá matsfyrirtækinu Moody´s. Hann hefði verið metinn sterkari en hinir bankarnir og ekki jafn áhættusamt að fjárfesta í honum. Þá hefði bankinn verið með betri fjármögnun og meiri innlánafjármögnun en hinir viðskiptabankarnir og skilað góðri afkomu.  

Ákærði kvað ákærða Sigurjón hafa átt frumkvæði að skiptum Landbankans og Straums Fjárfestingarbanka á eigin hlutabréfum í mars 2008 og skiptum bankans og Glitnis banka á eigin bréfum í september sama ár. Hefði ákærði verið beðinn um að ganga í þessi mál og hann falið starfsmönnum deildarinnar það verk. Hann kvaðst fyrst hafa vitað um fyrirhugaða lækkun hlutafjár bankans um 300 milljónir að nafnverði þegar hann sá getið um það í auglýsingu um hluthafafund í apríl þetta ár. Hann kvaðst ekki muna hvort hann kom að sölu bankans á 210 milljónum hluta til félagsins Pro Invest 30. september 2008, en taldi mjög líklegt að hann hefði „gefið go“ á þessa sölu. Hann kvað sér aldrei hafa verið kunnugt um hvernig fjármögnun viðskipta af þessu tagi var háttað. Ákærði var spurður um aðkomu hans að sölu bankans á 250 milljónum hluta til Imon ehf. sama dag. Hann kvaðst hafa verið kallaður inn á fund á fyrirtækjasviði bankans eftir að viðskiptin höfðu komist á. Þar hefði kaupandi bréfanna verið fyrir og hefði hann verið beðinn um álit á markaðnum. Hann hefði staldrað þarna við í um fimm mínútur, en síðan yfirgefið fundinn. Ákærði var spurður hvort hann hefði þessa síðustu daga verið í beinu sambandi við SG, forstöðumann verðbréfamiðlunar bankans, í því augnamiði að losna við eigin bréf bankans. Kvað ákærði það hafa komið fyrir að SG hefði samband við hann ef um stór viðskipti var að ræða. Hann kvaðst ekki hafa vitað að Imon ehf. væri kaupandi að 200 milljónum hluta sem bankinn seldi 3. október 2008. Þá kvaðst hann ekki þekkja til félagsins Azalea Resources Ltd. sem keypt hefði 200 milljón hluta í bankanum sama dag.

Ákærði kvað stöðu bankans í eigin bréfum hafa verið lága við upphaf ákærutímabilsins, en á þeim tíma hefði verð hlutabréfanna verið hátt, sem leitt hafi til þess að staðan var lækkuð. Þegar gengi bréfanna fór lækkandi hefðu eigin fjárfestingar hins vegar hafið kaup þeirra að nýju. Þannig hefði deildin bætt við sig bréfum þegar gengi þeirra fór lækkandi, en selt þau þegar gengið fór hækkandi.

Ákærði kvað mjög annasamt hafa verið síðustu daga bankans. Hann hefði sjálfur lítinn tíma haft til að einbeita sér að stöðu Landsbankans á markaði, en á þessum tíma hefði hann verið að vinna að mati á tiltekinni eign bankans og sölu á annarri, auk annarra verkefna. Hann kvað undirmenn sína hafa ráðfært sig við hann vegna kaupa á bréfum í bankanum dagana 29. september til 3. október og hefði hann vitað að þeir væru að kaupa nokkurt magn bréfa. Á sama tíma hefðu þeir fengið vitneskju um eftirspurn eftir bréfunum. Ákærði vísaði til skýringa sem Júlíus og W hefðu gefið á kaupum sínum á bréfum bankans í tilboðabókinni þessa daga. Menn hefðu metið það svo að kauptækifæri væru að myndast á markaði. Hann áréttaði að hann hefði ekki átt þessi viðskipti sjálfur, en kvaðst hafa lagt áherslu á það við undirmenn sína að fara ekki yfir 5% mörkin. Þá kvaðst ákærði ekki muna sérstaklega eftir umræðu á fundi fjármálanefndar 1. október. Hann myndi þó að fundarmenn hefðu haft áhyggjur af þróun markaða og hefðu umræður snúist um það, en ekki sérstaklega um uppsafnað tap bankans vegna eigin bréfa.

Ákærði kvaðst minnast þess að hafa staðið hjá Júlíusi og W síðasta daginn, þ.e. 3. október, og fylgst með viðskiptum þeirra í nokkrar mínútur. Það hefði verið eftir að stór sala hefði átt sér stað með hluti í bankanum í tilkynntum viðskiptum. Hefðu Júlíus og W ráðfært sig við hann og þeir hefðu reynt að meta markaðsaðstæður. Kvaðst ákærði því hafa verið meðvitaður um að tilboðum hefði verið tekið í tilboðabókinni sem ollu verðhækkun.

Ákærði var spurður um tölvupóstsamskipti hans við regluvörð bankans 3. október, þar sem fram kom að hann hefði óskað eftir heimild til að selja 1.000.000 hluta af bréfum sem hann átti í bankanum. Ákærði kvaðst ekki hafa verið búinn að taka ákvörðun um að selja bréfin, en hann hefði viljað hafa heimildina ef til þess kæmi. Hann hefði staðið í húsbyggingarframkvæmdum á þessum tíma og þurft að standa skil á skuldbindingum í því sambandi. 

Ákærði kvað forstöðumann verðbréfasviðs bankans hafa kvartað yfir því á fundum fjármálanefndar að eigin fjárfestingar væru ekki nógu virkar á kauphliðinni. Kvaðst ákærði hafa komið því til Júlíusar að vera vakandi yfir því að vera með virka verðmyndun í bréfunum. Nánar spurður út í þetta orðalag kvaðst ákærði hafa litið svo á að það væri hlutverk deildarinnar að mynda markað, þ.e. eiga viðskipti og við það myndaðist verð. Að „mynda markað“ og „mynda verð“ væri þannig hvor sín hliðin á sama peningi.

                Ákærði, Sigurjón Þorvaldur Árnason, gerði grein fyrir menntun sinni og starfsreynslu. Hann kvaðst hafa útskrifast með BSc-gráðu í vélaverkfræði frá Háskóla Íslands og lokið MBA-gráðu frá bandarískum háskóla. Þá hefði hann stundað nám í hagverkfræði við háskóla í Þýskalandi. Hann kvaðst ekki hafa lokið prófi í verðbréfaviðskiptum. Ákærði kvaðst hafa verið ráðinn bankastjóri Landsbankans í apríl 2003, en fram kemur í gögnum málsins að hann hafi áður starfað hjá Búnaðarbanka Íslands frá 1995 og verið framkvæmdastjóri þar frá árinu 1998.

Ákærði gerði grein fyrir skipulagi bankans og verkaskiptingu bankastjóra, m.a. með vísan til tilkynningar bankans til Kauphallarinnar 22. apríl 2003, sem liggur fyrir í gögnum málsins. Í tilkynningunni kemur fram að bankaráð Landsbankans hafi ráðið ákærða sem bankastjóra við hlið HJK. Síðan segir: „Bankastjórarnir munu fara sameiginlega með stjórnun allra málefna bankans. Verkaskipting samkvæmt nýju skipuriti er þannig að HJK fer fyrir alþjóðasviði, viðskiptabankasviði og eignastýringarsviði en Sigurjón fyrir fyrirtækjasviði, verðbréfasviði og stoðsviðum. Báðir munu fara með viðskiptatengsl og viðskiptamál.“  

Þá gerði ákærði grein fyrir hlutverki fjármálanefndar og því hvernig fundir nefndarinnar gengu fyrir sig, m.a. aðkomu ákærða Ívars þar. Ákærði kvað Ívar hafa lagt fram skýrslu á fundunum, með yfirliti um innlend og erlend hlutabréf í eigu bankans, skráð og óskráð. Hefði kynning Ívars aðallega falist í yfirferð um það hvort hefði verið hagnaður eða tap hjá deild eigin fjárfestinga. Ívar hefði þó sérstaklega tekið fram ef miklar sveiflur hefðu orðið á verði hluta í Landsbankanum, enda hefði hagnaður eða tap af eigin bréfum haft bein áhrif á eigið fé bankans. Ákærði vék að síðasta fundi nefndarinnar 1. október 2008 og benti á að umfjöllun um Landsbankabréf hefði aðeins verið lítill hluti af skýrslu Ívars á þessum fundi. Hann kvað fundi fjármálnefndar einkum hafa verið haldna í upplýsingarskyni, en bankastjórum hefði þar verið kynnt staða mála. Sérstaklega hefði verið skráð í fundargerð þegar ákvarðanir voru teknar um einhver málefni. Aldrei hefði verið tekin um það ákvörðun á þessum fundum að kaupa eða selja eitthvert ákveðið magn hlutabréfa. Þá hefði heldur aldrei verið rætt um viðskiptavakt í eigin bréfum. Kvaðst ákærði þó telja að öllum sem sátu í fjármálanefnd hefði verið kunnugt um að bankinn væri viðskiptavaki í eigin bréfum. Slík viðskiptavakt hefði verið við lýði í bankanum þegar ákærði kom þar til starfa árið 2003 og enginn hefði gert athugasemd við það fyrirkomulag. 

                Ákærði kvaðst ekki hafa horft mikið til svokallaðra 4:15 skýrslna, sem honum hefðu verið sendar í tölvupósti, enda hefði honum þótt skýrslugjöf sem fram fór á fundum fjármálanefndar fullnægjandi. Hann kvað ritara sinn þó hafa prentað út fyrir sig skýrslurnar þegar þær bárust á tölvupósti og hefði hann lesið þær framan af, en hætt því einhvern tíma á árinu 2005. Þá taldi hann að ritarinn hefði hætt að prenta út þessar skýrslur þegar á leið, þar sem hann hefði ekki talið sig þurfa að kynna sér þær.

                Ákærði gerði grein fyrir því hvaða heimildir eigin fjárfestingar hefðu haft til stöðutöku í hlutabréfum. Annars vegar hefði heildarstaða eigin fjárfestinga ekki mátt fara umfram 3% af heildareignum bankans og hinsvegar hefði svokallað VaR gildi („Value at Risk“) ekki mátt fara yfir þrjá milljarða króna. Jafnframt vísaði ákærði til þeirrar óskráðu reglu, sem bankastjórarnir tveir hefðu mælt fyrir um, að ekki mætti án heimildar þeirra kaupa yfir 5% hlut í félagi, þannig að skylt væri að „flagga“ samkvæmt ákvæðum laga um verðbréfaviðskipti. Ályktanir væru dregnar af því á markaði ef banki „flaggaði“. Því hefðu bankastjórarnir ekki viljað að það væri gert nema samkvæmt ákvörðun þeirra.

Ákærði kvað það hafa verið hlutverk eigin fjárfestinga að ávaxta ákveðið magn af fé bankans og annast viðskiptavöktun. Hefði það hlutverk náð til eigin bréfa bankans, sem annarra hlutabréfa. Starfsmenn eigin fjárfestinga hefðu mátt breyta heildargnóttstöðu og heildarskortstöðu bankans um 250 milljónir króna á milli vikna og forstöðumaður sviðsins um 500 milljónir, samkvæmt áhættureglum bankans. Reglurnar hefðu þó ekkert sagt til um hvernig staðan mátti vera innan hverrar viku, aðeins hvernig hún átti að vera í vikulok.

                Ákærði kvaðst hafna því að utanþingsviðskipti sem væru utan verðbils hefðu takmörkuð áhrif á verð hlutabréfa, eins og fram komi í ákæru, enda væri þar verið að rugla saman verðmyndun og verðmælingu. Rakti ákærði þetta ítarlega og  áréttaði að því stærri sem viðskipti með hlutabréf væru og því lengra sem þau væru frá verði síðustu viðskipta, því meiri verðmótandi áhrif hefðu þau, sem kæmi fram í viðskiptum með bréfin sem fylgdu í kjölfarið. Þá benti ákærði á að gengi bréfa í Landsbankanum hefði þróast með svipuðum hætti og gengi bréfa annarra banka hér á landi og hefði gengi bréfa í bankanum jafnvel fallið ívið meira en gengi bréfa í öðrum bönkum. Þá hefði gengi íslenskra fjármálafyrirtækja þróast á svipaðan veg og gengi fjármálafyrirtækja á Norðurlöndum og í öðrum Evrópulöndum. Væri það ekki vísbending um að myndað hefði verið svokallað verðgólf, sem vísað er til ákæru.

                Ákærði kvaðst ekki hafa haft afskipti af viðskiptum eigin fjárfestinga. Hefðu starfsmenn deildarinnar verið sjálfstæðir í störfum sínum. Hann kvaðst þó hafa haft frumkvæði að skiptum Landsbankans og Glitnis banka á eigin bréfum í september 2008. Á þessum tíma hefði bankinn verið kominn yfir 10% mörkin svokölluðu samkvæmt 29. gr. laga um fjármálafyrirtæki og hefði hann talið æskilegt að losna við eitthvað af eigin bréfum bankans. Hann hefði þá fengið þá hugmynd að skipta á hlutabréfum við Glitni og rætt það við bankastjóra Glitnis, sem hefði litist vel á. Kvaðst ákærði síðan hafa rætt við ákærða Ívar og lagt fyrir hann að framkvæma viðskiptin.

                Ákærði kvaðst hvorki hafa sjálfur, né heldur fjármálanefnd bankans, gefið bein eða óbein fyrirmæli um að eigin fjárfestingar skyldu auka kaup á bréfum bankans eftir því sem verð þeirra lækkaði. Hefðu engin fyrirmæli verið gefin um kauphegðun starfsmanna deildarinnar yfirhöfuð. Þá hefði aldrei í umræðum á fundum fjármálanefndar verið gerður greinarmunur á pöruðum viðskiptum og utanþingsviðskiptum.

                Ákærði var spurður hvort gripið hefði verið til einhverra ráða til að halda eignarhlut bankans undir fyrrgreindum 10% mörkum. Hann kvað erfitt hafa verið að átta sig á því hvernig þetta hlutfall ætti að reikna og gerði ítarlega grein fyrir því. Kvaðst ákærði ekki hafa verið sáttur við útreikninga áhættustýringar bankans á hlutfallinu, einkum þar sem þar hefðu eignir dótturfélaga verið teknar með í reikninginn. Ákærði áréttaði að hann hefði átt hugmynd að skiptum bankans og Glitnis banka á eigin bréfum í september 2008, en á þeim tíma hefði bankinn verið yfir 10% mörkunum. Hann kvaðst ekki minnast þess að hafa átt hugmynd að sams konar viðskiptum við Straum Fjárfestingarbanka í mars sama ár, en kvaðst þó ekki vilja hafna framburði Ívars þar um. Þá kvaðst ákærði hafa átt frumkvæði að því að lækka hlutafé bankans og hækka aftur með útgáfu jöfnunarhlutabréfa sem arðgreiðslu til hluthafa, sem samþykkt var á aðalfundi bankans í apríl þetta ár. Kvaðst ákærði hafa fengið þá hugmynd að með þessari aðgerð mætti „leysa þessi 10% vandamál“. Ákærði kannaðist við að hafa ritað undir millifundasamþykkt um lánveitingu til félagsins Hunslow S.A. í september 2008 vegna fyrirhugaðra kaupa á hlut í bankanum, en tók fram að ekki hefði komið til lánveitingarinnar þar sem viðskiptavinurinn hefði ekki reitt fram 400 milljóna króna eigið fé til kaupanna, eins og ætlast hefði verið til. Hann kvaðst ekkert vita um sölu á hlut í bankanum til félagsins Pro-Invest 30. sama mánaðar. Þá tjáði ákærði sig ekki um viðskipti með bréf í bankanum við félögin Imon ehf. og Azalea Resources 30. september og 3. október 2008 og vísaði til þess að hann hefði gert grein fyrir þeim málum í öðru dómsmáli. Hann vísaði því á bug að utanþingsviðskipti sem áttu sér stað á síðustu viðskiptadögum bankans hefðu verið í því skyni að lækka stöðu eigin bókarinnar í bréfum í bankanum.

                Við aðalmeðferð málsins komu eftirfarandi vitni fyrir dóm til skýrslugjafar: SRÞ, EDB, OI, HMÞ, BH og SMJ, starfsmenn deildar eigin fjárfestinga Landsbankans, TT, fyrrverandi starfsmaður deildarinnar, SG, forstöðumaður verðbréfamiðlunar bankans, AA, BMJ, GVG, ÍJH og VH starfsmenn verðbréfamiðlunar, YÖK framkvæmdastjóri verðbréfasviðs, sem jafnframt átti sæti í fjármálanefnd, ÞÖI, forstöðumaður áhættustýringar bankans, EÞÞ, EE og SÓ starfsmenn áhættustýringar, AL, starfsmaður útlánaeftirlits, ÞÖ, regluvörður, HJH, deildarstjóri lögfræðiráðgjafar og fundaritari fjármálanefndar,  HJK, bankastjóri, SES, framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs og BRH, framkvæmdastjóri alþjóðasviðs, sem öll áttu sæti í fjármálanefnd bankans, BG, formaður bankaráðs, og bankaráðsmennirnir SVG, ÞB, KG og AS,  BTB, eigandi Samson eignarhaldsfélags, SIG innri endurskoðandi bankans, ÁH, framkvæmdastjóri lögfræðisviðs, GV, forstöðumaður lögfræðiráðgjafar, ÁM, forstöðumaður á fyrirtækjasviði, BÞ, ritari bankastjóra, SH, forstöðumaður Verðbréfaþings, ÁJ, dósent víð Háskóla Íslands, starfsmenn Kauphallar Íslands hf., þau MKÁ, BT, FRJ og ÍÖB, TBR, prófessor í verkfræði við Háskóla Íslands, ESB verkfræðingur, GG yfirlögregluþjónn, ÁEÓ lögreglufulltrúi og JÓÓ, fyrrverandi starfsmaður embættis sérstaks saksóknara.

Verður framburður vitnanna ekki rakinn, en vikið að honum hér á eftir að því leyti er þykir varða niðurstöðu dómsins um sönnunar- og sakarmat.

Niðurstaða

Í máli þessu er ákærðu gefin að sök markaðsmisnotkun í sameiningu í störfum sínum fyrir Landsbankann í tilboðum og viðskiptum fyrir eigin reikning bankans með hlutabréf útgefin af bankanum sjálfum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í viðskiptakerfi Kauphallarinnar á tímabilinu frá og með 1. nóvember 2007 til og með 3. október 2008, samtals 228 viðskiptadaga, sem samkvæmt ákæru tryggðu óeðlilegt verð og bjuggu til verð á hlutabréfunum og gáfu eða voru líkleg til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna. Ákærðu neita alfarið sök. Áður en vikið verður að sönnunarmati um þátt hvers og eins ákærðu í málinu þykir rétt að fjalla um varnir ákærðu sem lúta annars vegar að málatilbúnaði ákæruvaldsins og hins vegar að sjónarmiðum um viðskiptavaka og viðurkennda markaðsframkvæmd.

Af hálfu ákærðu hafa ýmsar athugasemdir verið gerðar við málatilbúnað ákæruvaldsins. Þannig byggja ákærðu á því að ákæra gefi ekki rétta mynd af umfangi viðskipta eigin fjárfestinga með hlutabréf í bankanum þar sem ekki sé horft til utanþingsviðskipta eða tilkynntra viðskipta. Telja ákærðu að hlutfallstölur sem miðað er við í ákæru séu ekki réttar, þar sem við útreikning þeirra hafi ekki verið horft til heildarviðskipta með bréfin. Í reglum Kauphallarinnar, aðildarreglum Norex, er sjálfvirk pörun tilboða skilgreind sem ferli í tilboðabók þar sem kaup- og sölutilboð eru pöruð sjálfkrafa þegar verð, magn og önnur skilyrði í tilteknu tilboði samsvara tilboði sem áður hefur verið skráð í tilboðaskrá. Sem að framan er rakið kom fram í bréfi Kauphallarinnar til Fjármálaeftirlitsins 27. janúar 2009 að skýrust mynd af hegðun kauphallaraðila fáist með því að skoða viðskipti sem verða til við sjálfvirka pörun tilboða í viðskiptakerfi Kauphallarinnar. Starfmenn Kauphallarinnar, MKÁ lögfræðingur og BT hagfræðingur, röktu þetta nánar í skýrslum sínum við aðalmeðferð málsins og lýstu því hvernig verðmyndun í Kauphöllinni væri drifin áfram af sjálfvirkum pörunarviðskiptum. Hins vegar hafi tilkynnt viðskipti ekki áhrif á síðasta viðskiptaverð nema þau séu innan verðbils, þ.e. bils milli hæsta kauptilboðs og lægsta sölutilboðs, og séu verðáhrif slíkra viðskipta því takmörkuð. Þótt við framangreint verði miðað í niðurstöðum dómsins er til þess að líta að í málinu liggja fyrir upplýsingar um utanþingsviðskipti með hlutabréf í bankanum á því tímabili sem um ræðir og verður jafnframt horft til þeirra gagna til að fá heildarsýn á viðskipti eigin fjárfestinga Landsbankans með bréf í bankanum á þeim tíma sem ákæra tekur til. 

Af hálfu ákærðu hafa einnig verið gerðar athugasemdir við útreikning veltuhlutfalla í ákæru, þar sem ekki hafi verið stuðst við svokallaða tvítalningu, en ákærðu halda því fram að hlutfall kaupa eigi að reikna af tvöföldum heildarviðskiptum. Í ákæru er að finna upplýsingar um kaup á bréfum í bankanum umfram sölu, þ.e. nettókaup sem hlutfall af veltu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum. Eins og fram kemur í bréfi Kauphallarinnar til sérstaks saksóknara, dagsettu 8. janúar 2013, og BT staðfesti jafnframt í vitnisburði sínum fyrir dóminum, styðst Kauphöllin við þá aðferð að reikna út hlutdeild kaupa á eigin hlutabréfum sem hlutfall af einfaldri veltu. Ekki er notuð tvítalin velta þegar einungis er verið að skoða kauphliðina, en ekki söluhliðina. Ef hlutdeild hvers aðila á kauphlið væri reiknuð sem hlutfall af tvítalinni veltu myndi samanlögð hlutdeild allra kauphallaraðila ná 50% en ekki 100% hlutdeild. Með vísan til framangreinds verður ekki fallist á það með ákærðu að útreikningar sem byggi á tvítalningu gefi rétta mynd af veltuhlutföllum sem ákæra lýtur að.

Að öðru leyti lýtur gagnrýni ákærðu á tölulegan málatilbúnað ákæruvaldsins einkum að því að byggt hafi verið á svokölluðum 4:15 skýrslum um dagslokastöðu og afkomu, en skýrslurnar hafi oft þurft að leiðrétta eftir á. Þá hafi ekki verið aflað frumgagna úr bókhaldi Landsbankans um viðskipti eigin fjárfestinga með bréf í bankanum. Varðandi þessi atriði er til þess að líta að ekki hefur verið bent á villur í útreikningum á dagslokastöðu og afkomu, sem málið varða. Þá fengu ákærðu aðgang að upplýsingum úr bókhaldskerfi bankans og hafa lagt fram gögn byggð á útreikningum sem á þeim byggja. 

                Af hálfu ákærðu hafa einnig verið gerðar athugasemdir við framsetningu tölulegra upplýsinga í svokölluðum kauphallarhermi, sem þeir telja villandi. Þá taki framsetning hermisins ekki mið af samtíma upplýsingum, sem skipt geti máli um mat á viðskiptunum sem um ræðir, s.s. fréttaflutningi, greiningum, tilkynningum ráðamanna o.fl., en af hálfu ákærðu hafa verið lögð fram gögn sem þetta varða. Við ítarlega skoðun kauphallarhermisins undir aðalmeðferð málsins komu ákærðu á framfæri athugasemdum um framangreint, auk þess sem ákærðu Júlíus og W gáfu skýringar á viðskiptahegðun sinni, sem ákæra lýtur að. Koma þau atriði til skoðunar við sönnunarmat dómsins. Þá er til þess að líta að hermirinn byggir á upplýsingum frá Kauphöllinni sem liggja fyrir í gögnum málsins á tölvutæku formi og felst notkun hans einvörðungu í því að varpa upp tölum úr excel-skjölum á myndrænan hátt.

                 Því hefur verið borið við af hálfu ákærðu að Landsbankinn hafi verið viðskiptavaki í eigin hlutabréfum og hafi viðskipti eigin fjárfestinga sem ákæra lýtur að verið liður í slíkri vakt. Samkvæmt 1. og 2. mgr. 116. gr. laga um verðbréfaviðskipti getur fjármálafyrirtæki sem hefur heimild til verðbréfaviðskipta með samningi við útgefanda fjármálagerninga skuldbundið sig til að vera viðskiptavaki, þ.e. kaupa og selja fyrir eigin reikning eða reikning útgefanda tiltekna fjármálagerninga, í því skyni að greiða fyrir að markaðsverð skapist á þeim, og skal tilkynna um slíkan samning til Kauphallarinnar. Fyrir liggur að Straumur-Burðarás Fjárfestingarbanki og Kaupþing banki höfðu gert slíka samninga við Landsbankann á þeim tíma sem ákæra tekur til. Í 3. mgr. lagagreinarinnar kemur fram að viðskiptavaki skuli setja fram kaup- og sölutilboð í viðskiptakerfi skipulegs verðbréfamarkaðar, þ.e. í rafrænu kerfi Kauphallarinnar, samkvæmt aðildarreglum Norex, áður en markaðurinn er opnaður. Verði tilboði viðskiptavaka tekið eða það fellt niður af hans hálfu skal hann setja fram nýtt tilboð eins fljótt og mögulegt er þar til umsaminni hámarksfjárhæð viðskipta fyrir dag hvern hefur verið náð. Þá kemur fram í 4. mgr. lagagreinarinnar að geri fjármálafyrirtæki viðskiptavakasamning um viðskipti fyrir reikning útgefanda skuli tryggt að útgefanda sé ekki unnt að hafa áhrif á ákvarðanir um viðskipti á grundvelli samningsins. Samkvæmt framansögðu samrýmist það ekki ákvæðum laga um verðbréfaviðskipti að útgefandi fjármálagernings sé viðskiptavaki í eigin hlutabréfum. Er jafnframt til þess að líta að samkvæmt gögnum málsins samrýmdust viðskiptahættir eigin fjárfestinga Landsbankans með bréf bankans ekki lögmæltu hlutverki viðskiptavaka sem felur í sér að setja fram jafnt hlutfall kaup- og sölutilboða í viðskiptakerfi Kauphallarinnar. 

                Þá hefur því verið borið við af hálfu ákærðu að viðskiptin sem um ræðir hafi verið í samræmi við viðurkennda markaðsframkvæmd og þeim því refsilaus, sbr. b-lið 1. mgr. 117. gr. og 13. tölulið 1. mgr. 2. gr. laga um verðbréfaviðskipti. Samkvæmt framangreindum lagaákvæðum og 10. gr. reglugerðar um innherjaupplýsingar og markaðssvik nr. 630/2005, sbr. 118. gr. laga um verðbréfaviðskipti, skal Fjármálaeftirlitið ákveða viðurkennda markaðsframkvæmd og skal sú ákvörðun birt opinberlega, sbr. 12. gr. reglugerðar nr. 630/2005. Ákvæði um viðurkennda markaðsframkvæmd kom í lög um verðbréfaviðskipti með lögum nr. 31/2005. Í athugasemdum í greinargerð með frumvarpi sem varð að þeim lögum kemur fram að viðurkenning á markaðsframkvæmd sem ella teldist markaðsmisnotkun feli í sér undantekningu sem skýra verði þröngt. Fyrir liggur að Fjármálaeftirlitið hefur ekki viðurkennt tiltekna markaðsframkvæmd um viðskipti eða fyrirmæli á skipulegum verðbréfamarkaði á grundvelli laga um verðbréfaviðskipti. Þegar af þeirri ástæðu ber að hafna vörn ákærðu á þessum grunni. Jafnframt er til þess að líta að jafnvel þótt talið yrði sýnt fram á að viðskipti starfsmanna eigin fjárfestinga með hlutabréf í bankanum sem ákæra tekur til hefði verið í samræmi við viðskiptahætti sem tíðkast hefðu um árabil á markaði, þá myndi sú venjubundna framkvæmd ekki firra þá refsiábyrgð, teldist sök sönnuð í málinu, sbr. t.d. dóma Hæstaréttar Íslands í málunum nr. 491/2007 og 359/2014. 

                Ákærðu er gefin að sök markaðsmisnotkun með hlutabréf í Landsbankanum á tímabilinu frá og með 1. nóvember 2007 til og með 3. október 2008. Er því lýst í ákæru að markaðsmisnotkunin hafi verið framkvæmd af ákærðu Júlíusi og W að undirlagi ákærðu Sigurjóns og Ívars. Ákærðu Júlíus og W hafi lagt fram fyrir hönd Landsbankans, í upphafi hvers viðskiptadags á tímabilinu, röð stórra kauptilboða með litlu innbyrðis verðbili í hlutabréf í Landsbankanum í tilboðabók Kauphallarinnar. Þegar framboð á hlutabréfum í Landsbankanum í tilboðabókinni hafi orðið meira en eftirspurn annarra markaðsaðila hefðu Júlíus og W að jafnaði mætt auknu framboði með því að bæta við nýjum kauptilboðum jafnharðan og fyrri tilboðum þeirra hefði verið tekið og komið þannig ýmist í veg fyrir eða hægt á verðlækkun hlutabréfanna. Þá hafi að jafnaði hækkað hlutfall kaupa þeirra á hlutabréfunum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum við lok viðskiptadags og hafi ákærðu þannig haft áhrif á dagslokaverð hlutabréfanna.

Þótt dómurinn hafi komist að þeirri niðurstöðu að viðskiptahættir eigin fjárfestinga Landsbankans hafi ekki samrýmst lögmæltu hlutverki viðskiptavaka er til þess að líta að bankanum var heimilt samkvæmt lögum að eiga viðskipti með eigin hlutabréf. Ákærðu Júlíus, W og Ívar báru við aðalmeðferð málsins að deild eigin fjárfestinga hefði á þeim tíma sem ákæra tekur til tekið stöðu í hlutabréfum í bankanum, með viðskiptum í tilboðabók Kauphallarinnar, auk þess að sinna óformlegri viðskiptavakt eða „mynda markað“ fyrir bréfin. Framangreind verknaðarlýsing í ákæru byggir á greiningu rannsakenda á gögnum Kauphallarinnar um viðskiptahegðun Júlíusar og W. Þykir rétt að sú háttsemi þeirra komi til skoðunar áður en vikið verður að meintri refsiverðri háttsemi meðákærðu. Við aðalmeðferð málsins var ítarlega farið yfir gögn sem lúta að viðskiptahegðun ákærðu með bréf í bankanum, m.a. með því að bera undir þá myndir úr títtnefndum kauphallarhermi. Komu ákærðu á framfæri skýringum sínum á tilboðum sem þeir höfðu sett fram í tilboðabókinni, m.a. með vísan til ýmissa samtímaheimilda, s.s. greininga matsfyrirtækja, fréttaflutnings og upplýsinga um þróun hlutabréfaverðs á markaði, sem hefðu getað haft áhrif á ákvarðanir þeirra. Þá kom fram hjá ákærðu að utanþingsviðskipti, sem átt hefðu sér stað á tímabilinu, hefðu getað haft áhrif á viðskiptahegðun þeirra. Hefur framburður ákærðu að þessu leyti verið rakinn. Við mat á háttsemi þessara tveggja ákærðu er til þess að líta að mikill munur var á hlutdeild þeirra í tilboðum og viðskiptum sem um ræðir. Þá er jafnframt til þess að líta að þótt gögn málsins beri með sér að nettóviðskipti ákærðu með bréf í bankanum í tilboðabók Kauphallarinnar hafi aukist þegar leið á ákærutímabilið urðu mikil umskipti dagana 29. september til 3. október 2008, eins og nánar verður vikið að. Skáru viðskipti ákærða Júlíusar sig mjög úr á því tímabili, en ekki verður ráðið að verulegar breytingar hafi orðið á viðskiptahegðun ákærða W.

Samkvæmt 108. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008 hvílir sönnunarbyrði um sekt ákærðs manns og atvik, sem telja má honum í óhag á ákæruvaldinu. Þá metur dómari hverju sinni hvort nægileg sönnun, sem ekki hefur verið vefengd með skynsamlegum rökum, sé fram komin um hvert það atriði sem varðar sekt og ákvörðun viðurlaga, þ. á m. hvaða sönnunargildi skýrslur ákærða hafi, sbr. 109. gr. laga nr. 88/2008. Að mati dómsins var framburður ákærða W við aðalmeðferð málsins ekki ótrúverðugur, en ákærði færði fram skýringar á viðskiptahegðun sinni með vísan til samtímaheimilda og  leitaðist jafnframt við að gera grein fyrir ástæðum að baki einstökum tilboðum og viðskiptum. Eru skýringar ákærða ekki í andstöðu við fyrirliggjandi gögn um viðskipti hans í tilboðabók Kauphallarinnar. Þá þykir ekkert hafa komið fram í framburði meðákærðu og vitna sem valdi því að framburður hans um þessi atriði verði ekki lagður til grundvallar í málinu. Þótt skýringar ákærða Júlíusar á viðskiptahegðun sinni hafi verið almennari þykir hið sama eiga við, þar til kemur að framburði hans um tímabilið frá 29. september til 3. október 2008. Að undanskildu síðastgreindu tímabili að því er ákærða Júlíus varðar þykir ákæruvaldinu ekki hafa tekist að hnekkja framburði ákærðu svo að sýnt hafi verið fram á að ólögmætar ástæður hafi legið að baki ákvörðunum þeirra um viðskipti með bréf í bankanum. Þykir óvarlegt að slá því föstu að ákærðu hafi hagað viðskiptum sínum með þeim hætti að það hafi verið til þess fallið að gefa framboð eða eftirspurn hlutabréfa í bankanum ranglega eða misvísandi til kynna, tryggja óeðlilegt verð eða búa til verð á bréfunum, svo að varði ákærðu refsingu samkvæmt a- og b-lið 1. mgr. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti. Verður ákærði W því alfarið sýknaður af kröfum ákæruvaldsins, en ákærði Júlíus af þeim hluta ákæru sem lýtur að tilboðum og viðskiptum hans frá 1. nóvember 2007 til og með 26. september 2008. Síðar verður vikið að meintri refsiverðri háttsemi ákærða Júlíusar sem honum er gefin að sök á tímabilinu frá og með 29. september til og með 3. október 2008.

Ákærði Ívar Guðjónsson hefur hafnað því að markaðsmisnotkun hafi verið framin að undirlagi hans, eins og í ákæru greinir. Hefur ákærði annars vegar vísað til þess að háttsemi ákærðu Júlíusar og W með hlutabréf í bankanum hafi ekki falið í sér markaðsmisnotkun. Komist dómurinn hins vegar að þeirri niðurstöðu að svo hafi verið ber ákærði fyrir sig að háttsemin hafi ekki verið að hans undirlagi og beri hann því ekki refsiábyrgð á henni. Framburður ákærðu um aðkomu Ívars að störfum Júlíusar og W hefur verið rakinn. Hafa Júlíus og W borið að Ívar hafi gefið þeim almenn fyrirmæli um framkvæmd starfa þeirra, auk þess að hafa lagt fyrir þá að setja fram tilboð og taka ákvörðun um einstök viðskipti. Bar ákærðu jafnframt saman um að þeir hefðu fylgt þeirri óskráðu reglu að leita heimildar Ívars til að eiga viðskipti, ýmist einstök viðskipti eða innan dags, sem námu 100 milljónum króna eða meira, en Ívar hefur ekki viljað við þetta kannast. Þá báru Júlíus og W að þeim hefði verið vel kunnugt um heimildir sínar samkvæmt áhættureglum bankans. Hefðu þeir ávallt hagað störfum sínum í samræmi við heimildir sínar og þau fyrirmæli sem þeir fengu frá yfirmanni sínum, ákærða Ívari. Er framburður Júlíusar og W í samræmi við framburð annarra starfsmanna deildarinnar, sem báru við aðalmeðferð málsins að Ívar hefði fylgst vel með því sem fram fór og gefið þeim fyrirmæli um framkvæmd starfa þeirra. Þannig bar SRÞ að við úthlutun verkefna hefði ákærði lagt línur um hvernig þau yrðu unnin, s.s. „hvar ætti að staðsetja sig í stöðum“, auk þess sem leita hefði þurft samþykkis hans vegna viðskipta sem voru umfram heimildir starfsmanna samkvæmt áhættureglum. OI kvað Ívar hafa fylgst vel með því sem gerðist í deildinni og hefði hann leitað heimildar ákærða til að eiga viðskipti sem námu hærri upphæð en 100 til 200 milljónum króna innan dags. SMJ kvaðst hafa borið undir ákærða viðskipti sem hefðu numið hærri fjárhæð en nokkrum hundruðum milljóna króna. Þá hefði Ívar reglulega haldið fundi með starfsmönnum, þar sem farið var yfir frammistöðu þeirra. Var það jafnframt í samræmi við starfsskyldur Ívars sem forstöðumanns deildarinnar að hafa eftirlit með störfum undirmanna sinna, s.s. fram kemur í áhættureglum bankans. Með vísan til framangreinds verður lagt til grundvallar að ákærði Ívar hafi gefið Júlíusi og W fyrirmæli og haft samráð við þá um framkvæmd þeirrar háttsemi sem ákæra lýtur að. Er einnig til þess að líta að ákærðu störfuðu saman í opnu rými, og var sætaskipan þeirra þannig að Ívari gat ekki dulist hvað Júlíus og W aðhöfðust í starfi sínu. Í samræmi við niðurstöðu dómsins um sönnun að því er háttsemi meðákærðu varðar kemur einvörðungu til skoðunar hvort Ívar hafi átt þátt í markaðsmisnotkun á tímabilinu 29. september til 3. október 2008, en sýkna ber ákærða af ákæru að öðru leyti. Verður nú vikið að háttsemi ákærðu Ívars og Júlíusar lokadagana, sem um ræðir.

Að morgni mánudagsins 29. september 2008 var tilkynnt að íslenska ríkið myndi taka yfir 75% hlut í Glitni banka. Samkvæmt gögnum málsins var velta með hlutabréf í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum þennan dag 194.737.388 hlutir, sem var 1140% aukning frá næsta viðskiptadegi á undan. Þennan dag keyptu eigin fjárfestingar Landsbankans 165.031.863 hluti í bankanum, sem nam 85% veltu í sjálfvirkri pörun. Þar af námu nettóviðskipti ákærða Júlíusar 141.913.250 hlutum. Á tímabilinu frá 29. september til 3. október keypti deild eigin fjárfestinga samtals nettó 685.059.427 hluti í Landsbankanum í sjálfvirkri pörun að markaðsvirði 13.861.904.361 krónu, eða 74,3% af veltunni. Þar af námu nettókaup ákærða Júlíusar 617.038.013 hlutum. Ákærði setti fram 577 kauptilboð í tilboðabók Kauphallarinnar þessa daga, en ekkert sölutilboð. Dagslokagengi hlutabréfa í Landsbankanum lækkaði á tímabilinu frá 21,5 29. september niður í 19,1 2. október og fór enn lækkandi framan af degi 3. október. Á tímabilinu frá klukkan 14:54 til 15:08 þann dag átti Júlíus hins vegar 23 viðskipti með bréf í bankanum og fóru kauptilboð hans stighækkandi. Á tímabilinu hækkaði gengi bréfanna úr 18,9 í 19,8, eða um 4,7%. Klukkan 15:10 hringdi starfsmaður Kauphallarinnar í ákærða og leitaði skýringa hans á viðskiptunum, eftir að bjalla hafði gefið merki, eins og fyrr greinir. Þá verður ráðið af gögnum málsins að í þeim tilvikum sem bjöllur gáfu merki í Kauphöllinni þessa lokadaga hafi það ávallt verið í tengslum við viðskipti Júlíusar.

Svo sem rakið hefur verið áttu sér stað viðskipti á milli Landsbankans og Glitnis banka dagana 17. til 30. september 2008, sem fólu í sér skipti á eigin hlutabréfum. Í þessum viðskiptum seldu eigin fjárfestingar Landsbankans 168.000.000 hluta í bankanum fyrir 3.656.000.000 króna. Ákærði Ívar hefur kannast við að hafa annast þessi viðskipti. Dagana 30. september og 3. október áttu sér síðan stað fern umfangsmikil utanþingsviðskipti með hlutabréf í bankanum, en í öllum tilvikum voru bréf seld úr eigin bókinni bankans. Um var að ræða sölu á 210.000.000 hluta í bankanum til Pro-Invest Partners Corp. 30. september 2008 á genginu 21,5, sölu sama dag á 250.000.000 hluta á genginu 20,6 til Imon ehf., sölu 3. október á 200.000.000 hluta á genginu 19,11 til Imon ehf. og sölu sama dag á 199.000.000 hluta á genginu 19,0 til Azalea Resources Ltd. Svo sem gerð hefur verið grein fyrir lúta II. til IV. kafli ákæru að síðastgreindum viðskiptum og var dómur héraðsdóms í því máli kveðinn upp 5. júní sl. Ákærði Ívar kom að viðskiptunum af hálfu eigin fjárfestinga, en bréfin voru seld fyrir milligöngu miðlunar bankans. Því verður þó ekki slegið föstu að Ívar hafi haft vitneskju um hvernig fjármögnun viðskiptanna skyldi háttað. Þá liggur ekkert fyrir um að ákærði Júlíus hafi haft upplýsingar um fjármögnunina.

Ákærðu Júlíus og W báru fyrir dóminum að Ívar hefði haft bein afskipti af störfum þeirra þessa síðustu viðskiptadaga. Hefðu þeir hagað viðskiptum með bréf í bankanum í samræmi við fyrirmæli hans. Staðfesti Júlíus m.a. það sem hann hafði áður borið um við skýrslutöku við rannsókn málsins, að síðasta daginn hefði Ívar staðið fyrir aftan hann þar sem hann sat við borð sitt og sagt honum að taka sölutilboðum í tilboðabókinni. Hefðu utanþingsviðskiptin þá nýverið átt sér stað og þeir talið að unnt yrði að selja bréfin aftur á hærra verði. Hefur Ívar jafnframt kannast við að hafa fylgst með viðskiptum Júlíusar og W í kjölfar þess að tilkynnt var um utanþingsviðskiptin og hefðu þeir ráðfært sig við hann í því sambandi. Þá er til þess að líta að eigin fjárfestingar áttu gríðarlega umfangsmikil viðskipti með bréf í bankanum þessa daga, einkum ákærði Júlíus, sem keypti bréf að andvirði milljarða króna. Útilokað verður að telja að Júlíus hafi tekið ákvörðun um slík viðskipti án heimildar frá yfirmanni sínum. Samkvæmt framansögðu þykir sýnt fram á að Ívar hafi komið að viðskiptum Júlíusar síðustu daga bankans og að þau hafi verið að hans undirlagi, svo sem í ákæru greinir.

Ákærðu gáfu þær skýringar á viðskiptum eigin fjárfestinga með hlutabréf í bankanum þessa síðustu daga að þeir hefðu annars vegar verið að „mynda markað“ fyrir bréfin, en hins vegar hefði verið um stöðutöku að ræða. Kom fram hjá ákærðu að þeir hefðu séð mikil kauptækifæri í bréfum bankans og talið að unnt yrði að selja þau bréf sem keypt voru síðar á hærra verði. Skýringar ákærðu fá ekki staðist að því virtu að þessa daga voru bréf seld úr eigin bók bankans í fjórum umfangsmiklum utanþingsviðskiptum á lægra gengi en þau höfðu verið keypt, með tilheyrandi tapi. Eru atvik sem rakin hafa verið í lok dags 3. október enn fremur til marks um að viðskiptaleg sjónarmið hafi ekki búið að baki viðskiptum ákærðu, en þá keypti ákærði Júlíus, að undirlagi ákærða Ívars, hlutabréf á síhækkandi gengi. Þá er til þess að líta að þennan dag leituðu ákærðu heimildar regluvarðar til að selja hlutabréf sín í bankanum, sem samrýmist illa staðhæfingum þeirra um að þeir hafi haft mikla trú á bréfunum sem fjárfestingarkosti. Ákærðu voru algjörlega ráðandi í viðskiptum með bréf bankans í tilboðabók Kauphallarinnar á þessum tíma. Er það niðurstaða dómsins að umfangsmikil kaup þeirra á bréfunum hafi verið liður í því að hafa áhrif á gengi þeirra. Þykir sýnt að ákærðu hafi hagað kauptilboðum þannig að þeir hafi hægt á verðlækkun bréfanna. Að mati dómsins skiptir ekki máli í því sambandi hvort með háttsemi þeirra var myndað svokallað gólf í verðmyndun, sem vísað er til í ákæru. Þá höfðu kaup ákærðu á bréfum í bankanum við lok dags 3. október þau áhrif að gengi þeirra hækkaði frá deginum áður. Samkvæmt framansögðu, og með vísan til b-liðar 7. gr. og a- og g-liða 8. gr. reglugerðar um innherjaupplýsingar og markaðssvik nr. 630/2005, þykir sannað að ákærðu hafi, dagana 29. september til og með 3. október 2008, í sameiningu átt viðskipti og gert tilboð í viðskiptakerfi Kauphallarinnar, sem tryggt hafi óeðlilegt verð og búið til verð á hlutabréfum í Landsbankanum og jafnframt gefið eða verið líkleg til að gefa framboð, eftirspurn eða verð bréfanna ranglega eða misvísandi til kynna. Verða ákærðu sakfelldir fyrir markaðsmisnotkun og varðar brot þeirra við a- og b-lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga um verðbréfaviðskipti, sem í ákæru greinir.

Kemur þá að þætti ákærða Sigurjóns Þorvaldar Árnasonar, en samkvæmt ákæru var markaðsmisnotkun sú sem þar er lýst framin að hans undirlagi. Með vísan til sömu röksemda og raktar voru varðandi þátt ákærða Ívars kemur einvörðungu til skoðunar hvort Sigurjón hafi orðið uppvís að refsiverðri háttsemi á tímabilinu 29. september til 3. október 2008, en sýkna ber ákærða af ákæru að öðru leyti. Sem fyrr greinir sat ákærði vikulega fundi fjármálanefndar og var jafnframt fundastjóri. Þótt bankastjórarnir bæru sameiginlega ábyrgð á stjórnun málefna bankans fór ákærði fyrir verðbréfasviði samkvæmt verkaskiptingu þeirra, eins og fram kom í tilkynningu bankans til Kauphallarinnar 22. apríl 2003. Ákærði Ívar bar fyrir dóminum að stefna í fjárfestingum deildar eigin fjárfestinga hefði verið mótuð á fundum fjármálanefndar. Þar hefðu línurnar verið lagðar og hefði hann kynnt undirmönnum sínum ákvarðanir nefndarinnar. Hefði hann kynnt stöðutökur og afkomu deildarinnar á fundum fjármálanefndar, þ.m.t. það sem laut að viðskiptum með bréf í bankanum. Fyrir liggur að yfirliti áhættustýringar um stöðu bankans í eigin bréfum var dreift á fundum nefndarinnar. Þá fékk ákærði Sigurjón sendar svokallaðar 4:15 skýrslur í tölvupóstum, þótt hann hafi borið að hann hafi ekki lesið þær. Fundargerðir fjármálanefndar bera með sér að rætt hafi verið um stöðu bankans í eigin bréfum. Ákærði kvaðst hafa lagt áherslu á að starfsmenn eigin fjárfestinga héldu sig innan flöggunarmarka, en neitaði að hafa gefið fyrirmæli um kaup á bréfum í bankanum. YÖK bar um það fyrir dóminum, að á fundum fjármálanefndar hefði verið rætt um kaup eigin fjárfestinga á bréfum í bankanum og tap sem orðið hefði á þeim viðskiptum. Þá bar YÖK að ákærði Sigurjón hefði tvívegis á árinu 2008 beðið hann um að koma þeim boðum til Ívars að minnka stöðu veltubókarinnar og hefði hann komið þeim skilaboðum áfram.

Svo sem rakið hefur verið áttu sér stað nokkur utanþingsviðskipti á ákærutímabilinu sem leiddu til þess að staða bankans í eigin bréfum lækkaði. Hefur verið gerð grein fyrir skiptum Landsbankans og Glitnis banka á eigin hlutabréfum 17. til 30. september 2008 og sölu eigin fjárfestinga á bréfum í bankanum í fjórum stórum utanþingsviðskiptum dagana 30. september og 3. október 2008. Ákærði kannast við að hafa átt frumkvæði að viðskiptunum við Glitni banka og hafi það verið í því skyni að lækka stöðu eigin bókarinnar í bréfum bankans, sem þá hafi verið yfir 10% viðmiði því sem mælt var fyrir um í þágildandi 1. mgr. 29. gr. laga um fjármálafyrirtæki. Hann hefur hins vegar alfarið hafnað því að hafa komið að sölu á 210.000.000 hluta í bankanum til félagsins Pro-Invest 30. september og hafa ekki verið lögð fram gögn er sýni fram á að svo hafi verið. Þá var það niðurstaða dómsins í máli nr. S-553/2013 að ósannað væri að ákærði hefði tekið ákvörðun um sölu á 199.000.000 hluta til félagsins Azalea Resources 3. október. Á hinn bóginn var lagt til grundvallar í málinu að ákærði hefði tekið ákvörðun um sölu á 250.000.000 hluta til Imon ehf. 30. september og 200.000.000 hluta til sama félags 3. október. Verður sú niðurstaða jafnframt lögð til grundvallar við úrlausn þessa máls. Niðurstaða í framangreindum dómi tók jafnframt mið af því að bréfin, sem seld voru, hefðu áður verið keypt af bankanum með tilheyrandi fjárútlátum. Verður ekki horft fram hjá því að bréfin voru seld á lækkandi markaði með talsverðu tapi. Þykir sýnt að sala bréfanna og framangreind viðskipti við Glitni banka hafi verið liður í að losa bankann við uppsafnaða hlutafjáreign til að komast hjá flöggunarskyldu samkvæmt lögum um verðbréfaviðskipti og til að ekki yrði farið fram úr takmörkunum á eignarhaldi eigin hlutabréfa samkvæmt lögum um fjármálafyrirtæki. Gerðu viðskiptin eigin fjárfestingum kleift að halda áfram umfangsmiklum kaupum á hlutabréfum í bankanum.

Af því sem rakið hefur verið verður ráðið að ákærði var vel upplýstur um stöðu bankans í eigin bréfum og lagði áherslu á það við meðákærðu að viðskiptum með bréfin yrði hagað þannig að ekki yrði farið yfir flöggunarmörk. Lagði ákærði sitt af mörkum í því efni með aðkomu sinni að umfangsmikilli sölu hlutabréfa til Imon ehf. og Glitnis banka á síðustu viðskiptadögum bankans. Svo sem rakið hefur verið keypti deild eigin fjárfestinga samtals nettóhlut í Landsbankanum að markaðsvirði 13.861.904.361 krónu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum dagana 29. september til 3. október 2008 og átti ákærði Júlíus þorra þeirra viðskipta. Var það langt umfram heimildir ákærðu Ívars og Júlíusar samkvæmt áhættureglum bankans og þykir sýnt að þeir hefðu ekki ráðstafað fjármunum bankans með þessum hætti án samþykkis bankastjóra. Samkvæmt framansögðu þykir sannað að viðskiptin sem um ræðir hafi verið að undirlagi ákærða Sigurjóns eins og í ákæru greinir. Verður ákærði sakfelldur fyrir markaðsmisnotkun og er háttsemin rétt færð til refsiákvæða í ákæru.

                Ákærði Sigurjón er fæddur árið 1966. Sakaferill hans hefur ekki áhrif á refsingu. Ákærði Ívar er fæddur árið 1968 og ákærði Júlíus árið 1974. Þeir hafa ekki sætt refsingu. Ákærði Sigurjón var bankastjóri Landsbankans. Ákærði Ívar var forstöðumaður deildar eigin fjárfestinga bankans, en ákærði Júlíus starfsmaður þeirrar deildar. Ákærðu bjuggu allir yfir sérþekkingu og höfðu áralanga starfsreynslu á sínu sviði. Starfa sinna vegna báru þeir ríkar skyldur gagnvart aðilum markaðarins, einstaklingum sem lögaðilum, sem áttu að geta treyst því að verð og eftirspurn hlutabréfa í Landsbankanum lyti eðlilegum markaðslögmálum. Brot ákærðu var stórfellt og varði dögum saman. Þá varðaði það fjárhagsmuni fjölmargra fjárfesta, sbr. 1. tölulið 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Jafnframt horfir til refsiþyngingar að ákærðu unnu brotið í sameiningu, sbr. 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga. Á hinn bóginn er til þess að líta að þegar ákærðu frömdu brot sitt voru viðsjárverðir tímar á fjármálamarkaði og má ætla að háttsemi þeirra hafi verið viðleitni í að verja bankann falli. Þá eru sex ár liðin frá því brotið var framið. Að öllu þessu virtu þykir refsing ákærða Sigurjóns hæfilega ákveðin fangelsi í 12 mánuði, en ákærðu Ívars og Júlíusar fangelsi í 9 mánuði. Þykir rétt að binda hluta fangelsisrefsingar ákærðu skilorði, sem í dómsorði greinir, auk þess sem frá refsingu ákærðu Sigurjóns og Ívars dregst gæsluvarðhald sem þeir sættu við rannsókn málsins.

                Málsvarnarlaun verjenda ákærða W greiðast úr ríkissjóði, sem í dómsorði greinir. Ákærðu Sigurjón, Ívar og Júlíus greiði málsvarnarlaun verjenda sinna að hálfu, en að hálfu greiðist þau úr ríkissjóði, eins og nánar greinir í dómsorði. Við ákvörðun málsvarnarlauna hefur verið tekið tillit til virðisaukaskatts.

                Dómsuppsaga hefur dregist umfram fjögurra vikna frest samkvæmt 1. mgr. 184. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008, vegna umfangs málsins, en málflytjendur töldu ekki þörf á endurflutningi þess.

                Dóminn kváðu upp héraðsdómararnir Ragnheiður Harðardóttir, sem dómsformaður, Kolbrún Sævarsdóttir og Ólafur Ásgeirsson viðskiptafræðingur.

Dómsorð:

                Ákærði, W, er sýkn af kröfum ákæruvaldsins.

                Ákærði, Sigurjón Þorvaldur Árnason, sæti fangelsi í 12 mánuði, en fresta skal fullnustu 9 mánaða af refsingunni og falli sá hluti hennar niður að liðnum 2 árum frá birtingu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955. Gæsluvarðhald ákærða frá 14. til 21. janúar 2011 kemur til frádráttar refsingu.

                Ákærðu, Ívar Guðjónsson og Júlíus Steinar Heiðarsson, sæti hvor um sig fangelsi í 9 mánuði, en fresta skal fullnustu 6 mánaða af refsingu ákærðu og falli sá hluti hennar niður að liðnum 2 árum frá birtingu dómsins, haldi þeir almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Gæsluvarðhald ákærða Ívars frá 14. til 17. janúar 2011 kemur til frádráttar refsingu.

                Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða W, Reimars Péturssonar hrl., 14.512.820 krónur, og verjenda ákærða á rannsóknarstigi málsins, Brynjólfs Eyvindssonar hdl., 140.560 krónur, og Einars Þórs Sverrissonar hrl., 175.700 krónur, greiðast úr ríkissjóði.

Ákærði Sigurjón greiði að hálfu málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Sigurðar G. Guðjónssonar hrl., 39.075.680 krónur, en að hálfu skulu þau greidd úr ríkissjóði. Ákærði Ívar greiði að hálfu málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Jóhannesar Rúnars Jóhannssonar, 43.925.000 krónur, en að hálfu skulu þau greidd úr ríkissjóði. Ákærði Júlíus greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Helga Sigurðssonar hrl., 19.362.140 krónur, og þóknun verjenda sinna á rannsóknarstigi málsins, Sveins Andra Sveinssonar hrl., 245.980 krónur og Eiríks Svavarssonar hrl., 597.380 krónur, að hálfu en að hálfu skulu þau greidd úr ríkissjóði.