Mánudaginn 27. ágúst 2012.
Nr. 446/2012.	BNAP S.A.R.L. (Helgi Jóhannesson hrl.) gegn Kaupþingi hf. (Andri Árnason hrl.)

 

Kærumál. EFTA-dómstóllinn. Ráðgefandi álit.

B kærði úrskurð héraðsdóms þar sem hafnað var að leitað yrði ráðgefandi álits EFTA-dómstólsins um nánar tilgreind atriði í tengslum við mál B og K hf. sem rekið var fyrir héraðsdómi. Taldi Hæstiréttur að ekki yrði séð að svör EFTA-dómstólsins við þeim spurningum sem B vildi fá svarað gætu haft þýðingu við úrlausn málsins. Brystu því skilyrði samkvæmt 1. gr. laga nr. 21/1994 til að óskað yrði eftir ráðgefandi álits EFTA-dómstólsins í málinu. Með vísan til þessa staðfesti Hæstiréttur niðurstöðu hins kærða úrskurðar.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Viðar Már Matthíasson, Eiríkur Tómasson og Garðar  Gíslason.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 13. júní 2012 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 22. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 4. júní 2012, þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila um að leita ráðgefandi álits EFTA-dómstólsins um nánar tilgreind atriði í tengslum við mál sem þar er rekið milli aðila. Kæruheimild er í 3. mgr. 1. gr. laga nr. 21/1994 um öflun álits EFTA-dómstólsins um skýringu samnings um Evrópska efnahagssvæðið. Sóknaraðili krefst þess að hinum kærða úrskurði verði hrundið og lagt fyrir héraðsdómara að leita ráðgefandi álits EFTA-dómstólsins á þeim álitaefnum sem krafa sóknaraðila lýtur að. Þá krefst hann kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

Í hinum kærða úrskurði er lýst efni þeirra samninga sem sóknaraðili reisir kröfur sínar á hendur varnaraðila á og framkvæmd þeirra. Fallist er á það mat sem fram kemur í úrskurðinum, að ekki verði séð að svör EFTA-dómstólsins við þeim spurningum, sem sóknaraðili vill fá svarað og þar eru greindar, geti haft þýðingu við úrlausn málsins. Brestur því skilyrði samkvæmt 1. gr. laga nr. 21/1994 til að óska ráðgefandi álits EFTA-dómstólsins í málinu á þeim spurningum. Samkvæmt þessu verður hinn kærði úrskurður staðfestur.

Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og nánar greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sóknaraðili, BNAP S.A.R.L., greiði varnaraðila, Kaupþingi hf., 250.000 krónur í kærumálskostnað.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 4. júní 2012.

Í  þinghaldi í máli þessu hinn 15. maí sl. lagði lögmaður sóknaraðila fram bókun um að sóknaraðili krefjist þess, með vísan til laga nr. 21/1994 um öflun álits EFTA-dómstólsins um skýringu samnings um Evrópska efnahagssvæðið, að dómurinn leiti ráðgefandi álits EFTA-dómstólsins í málinu. Varnaraðili mótmælir þessari kröfu og krefst þess að henni verði hafnað. Var ágreiningur þessi tekinn til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi hinn 22. maí sl.

Fjármálaeftirlitið ákvað hinn 9. október 2008 að taka yfir vald hluthafafundar varnaraðila, víkja félagsstjórninni frá störfum þegar í stað og skipa bankanum skilanefnd í samræmi við ákv. 100. gr. a laga nr. 161/2002, sbr. 5. gr. laga nr. 128/2008. Var varnaraðila veitt heimild til greiðslustöðvunar 24. nóvember 2008 og slitastjórn var skipuð 25. maí 2009 skv. 4. mgr. 101. gr. laga nr. 161/2002, sbr. 5. gr. laga nr. 44/2009 og 4. tl. ákvæðis II til bráðabirgða við þau lög. Innköllun til kröfuhafa birtist fyrra sinni í Lögbirtingablaði 30. júní 2009.

Krafa sóknaraðila samtals að fjárhæð 511.311.266 evrur, eða 86.529.222.422 krónur miðað við sölugengi Seðlabanka Íslands 22. apríl 2009, ásamt nánar tilgreindum kostnaði, byggist á hlutdeild hans í fjórum samningum, sem bera yfirskriftina innlánssamningur (Deposit Agreement), dags. 2. apríl, 11. apríl, 6. september og 28. september 2007. Upphaflegur viðsemjandi varnaraðila samkvæmt samningum þessum var Deutsche Bank AG London Branch, hér eftir nefndur Deutsche Bank, og nam höfuðstóll þeirra samtals 1.300.000.000 evrum. Í kjölfar undirritunar hvers samnings, og eftir að varnaraðili hafði sent Deutsche Bank þar til gerða ádráttarbeiðni (utilisation request), var samningsfjárhæðin lögð inn á reikning hjá Deutsche Bank í Frankfurt þar sem hún mun hafa verið nýtt í rekstur varnaraðila hverju sinni. Deutsche Bank framseldi hluta af heildarfjárhæð kröfunnar til annarra fjármálafyrirtækja, en krafa sóknaraðila í máli þessu byggist á framsali til hans frá BNAP L.L.C., þess aðila sem lýsti kröfunni við slitameðferð varnaraðila. Slitastjórn varnaraðila samþykkti höfuðstól kröfunnar ásamt áföllnum vöxtum, en hafnaði hins vegar kröfu um kostnað, svo og að krafan nyti forgangs skv. 112. gr. laga nr. 21/1991. Kröfuhafi mótmælti þessari afstöðu slitastjórnar með bréfi dags. 3. desember 2010. Fyrir slitastjórn var eftir það reynt án árangurs að jafna ágreininginn. Við svo búið beindi hún málinu til Héraðsdóms Reykjavíkur samkvæmt 2. mgr. 120. gr., sbr. 171. gr., laga nr. 21/1991.

Sóknaraðili vísar til þess að skv. 1. gr. laga nr. 21/1994 um öflun álits EFTA-dómstólsins um skýringu samnings um Evrópska efnahagssvæðið, og með hliðsjón af fyrirliggjandi dómafordæmum, beri að leita álits EFTA-dómstólsins ef ætla má að túlkun tiltekinna ákvæða EES-samningsins eða viðkomandi gerða Evrópusambandsins geti að einhverju eða öllu leyti breytt niðurstöðu í því ágreiningsmáli sem til meðferðar sé. Þegar afstaða sé tekin til beiðni um að leitað verði ráðgefandi álits sé því óhjákvæmilegt að dómari taki að einhverju leyti afstöðu til þess hvaða þýðingu röksemdir aðila um beitingu EES-samningsins eigi að hafa. Í þessu máli byggist málsástæður sóknaraðila að verulegu leyti á þeirri forsendu að Deutsche Bank hafi haft lagalegan og ótakmarkaðan rétt til að semja við varnaraðila um skilmála innstæðu sinnar á árinu 2007. Varnaraðili hafi haldið því fram að samningar þeir sem mál þetta byggist á geti ekki talist samningar um innstæðu í skilningi laga nr. 98/1999, m.a. vegna þeirra flóknu og ítarlegu skilmála sem um innstæður gildi. Niðurstaða þessa ágreiningsmáls geti því að miklu leyti snúist um túlkun á orðasambandi 1. mgr. 1. gr. tilskipunar 94/19/EC, þ.e. „… lánastofnun ber að endurgreiða með skilmálum er gilda samkvæmt … samningum …“, og hvort einhverjar hömlur séu settar á möguleika aðila til að semja um skilmála innstæðu. Nauðsynlegt sé að fá álit EFTA-dómstólsins til að skýra framangreint ákvæði tilskipunarinnar og sé það sérstaklega mikilvægt þegar hafðir séu í huga þeir miklu fjárhagslegum hagsmunir sem sóknaraðili hafi af þessu máli. Séu eftirgreindar spurningar sniðnar að máli þessu og málsástæðum beggja aðila og standi þær óháðar þeim spurningum sem Hæstiréttur hafi sent EFTA-dómstólnum í máli sínu nr. 169/2011:

1)       Getur innlán eða millifærsla, sem banki A greiddi til banka B og sem banki B er skuldbundinn til að endurgreiða banka A á fyrirfram ákveðnum degi ásamt vöxtum, sem hafa verið sérstaklega ákveðnir í skilmálum samnings (innstæðusamnings), sem báðir aðilar töldu vera innstæðu og var skilgreint sem slíkt í efnahagsreikningi banka B, talist vera innstæða í skilningi 1. mgr. 1. gr. tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins nr. 94/19/EB frá 30. maí 1994 um innlánatryggingakerfi?

2)       Skiptir það máli þegar 1. spurningunni er svarað hvort skilmálar samningsins (innstæðusamningsins) hafa verið samdir með ítarlegum hætti og að þeir skilmálar setja ýmsar kvaðir og skyldur á herðar banka B?

3)       Skiptir það máli þegar 1. spurningunni er svarað hvort iðgjöld hafi verið greidd til Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta vegna þeirra innstæðna sem greidd voru banka B?

4)       Skiptir það máli þegar 1. spurningunni er svarað hvort innstæðan hjá banka B hafi ekki verið á sérstökum bankareikningi í eigu banka A?

5)       Skiptir máli þegar 1. spurningunni er svarað hvort heimaríki bankans B hefur nýtt heimild í 2. mgr. 7. gr. tilskipunar 94/19/EB um innlánatryggingakerfi, sbr. 1. tölulið I. viðauka tilskipunarinnar, til að undanþiggja innstæður fjármálafyrirtækja innstæðutryggingarvernd?

6)       Getur innstæðusamningur, sem kveður á um endurgreiðslu innstæðu með ýmsum ítarlegum kvöðum, sem bæði banki A og banki B telja vera innstæðu í skilningi 1. mgr. 1. gr. tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins nr. 94/19/EB, og var skilgreint sem slíkt í efnahagsreikningi banka B, verið talið verðbréf sem er undanskilið tryggingarvernd í heimaríki banka B?

Varnaraðili vísar til þess að hafna beri kröfu sóknaraðila þegar af þeirri ástæðu að hún sé allt of seint fram komin. Ágreiningsmál við slit fjármálastofnana eins og hér um ræðir, sem rekin séu á grundvelli XXIV. kafla laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., eigi að hafa hraðan framgang fyrir dómstólum, en sú hafi ekki verið reyndin í þessu máli. Sóknaraðili hafi í þinghaldi hinn 5. mars sl. sett fram kröfu um frestun málsins þar til fyrir lægi álit EFTA-dómstólsins í máli Hæstaréttar nr. 169/2011. Þessari kröfu sóknaraðila hafi dómari hafnað með ákvörðun hinn 15. sama mánaðar. Ekkert hafi breyst síðan þá og sé krafa sóknaraðila nú einungis sett fram í því skyni að tefja framgang þess, en ákveðið hefði verið að stefna að því að aðalmeðferð þess færi fram miðvikudaginn 30. maí sl. Þá sé ljóst að verulegir annmarkar séu á þeim spurningum sem sóknaraðili óskar eftir að verði lagðar fyrir EFTA-dómstólinn. Þannig liggi ekkert fyrir um hvort sú forsenda sé rétt sem gengið sé út frá í spurningu 1 að báðir samningsaðilar hafi talið að um innstæðu væri að ræða. Sé og mótmælt þeirri staðhæfingu í spurningunni að varnaraðili hafi skráð samninginn í efnahagsreikningi bankans sem innstæðu. Þvert á móti hafi slíkir samningar verið skráðir sem „borrowings“.

Niðurstaða

Samkvæmt 1. mgr. 1. gr. laga nr. 21/1994 um öflun álits EFTA-dómstólsins um skýringu samnings um Evrópska efnahagssvæðið getur dómari í tilteknu máli, þar sem taka þarf afstöðu til skýringar á samningi um Evrópska efnahagssvæðið, bókunum með honum, viðaukum við hann eða gerðum sem í viðaukunum er getið, kveðið upp úrskurð um að leitað verði ráðgefandi álits EFTA-dómstólsins um skýringu á því atriði málsins áður en málinu er ráðið til lykta. Byggir sóknaraðili kröfu sína um að slíks álits verði aflað í máli þessu á því að fyrrgreindir fjórir samningar séu í raun samningar um innstæður í skilningi laga nr. 98/1999 og að við úrlausn og túlkun á því hvort svo sé verði að taka mið af áliti EFTA-dómstólsins um það hvernig skýra eigi hugtakið innstæða í 1. mgr. 1. gr. tilskipunar 94/19/EB um innlánatryggingakerfi. 

Umræddir samningar bera allir yfirskriftina „Deposit Agreement“, en fyrir liggur að þremur síðasttöldu  samningunum var skilmálabreytt í febrúar 2008 og var þá á forsíðum skilmálabreytinganna, sem bera heitið „Amendment and restatement agreement“, vísað til samninganna sem „Facility Agreement“ en ekki sem innlánssamninga (Deposit Agreeement). Af gögnum verður ráðið að samningarnir hafi verið „strúktúraðir“ lánasamningar (Structured Loan Credit Facility“ til 10 ára. Upphaflegur viðsemjandi varnaraðila samkvæmt samningum þessum var Deutsche Bank, en sá banki mun hafa framselt stóran hluta af lánahlutdeildinni til ýmissa annarra aðila, fjármálafyrirtækja og sjóða, á árunum 2007 til 2009. Kemur þannig fram í kröfulýsingu Deutsche Bank til varnaraðila, vegna hlutdeildar bankans í einum samninganna, að um sé að ræða sambankalán („... is in syndicated format“) og að bankinn hafi framselt rétt sinn til höfuðstólsgreiðslna og vaxta til annarra aðila sem hafi þá orðið lánveitendur samkvæmt samningnum. Samningarnir hafa að geyma mjög ítarlega skilmála sem gögn benda til að hafi verið samdir sérstaklega af upphaflega lánveitandanum, Deutsche Bank. Kemur þar m.a. fram að lánveitendur samþykki að veita lántaka aðgang að lánsheimild sem nemi samtals heildarfjárhæð lánsloforða („... the Lenders make available to the Borrower a term loan in an aggregateamount equal to the Total Commitments ...“). Þá er kveðið á um innbyggða afleiðu (Fair Value Make-Whole Amount) þannig að samningarnir beri fasta vexti fram að tilgreindri dagsetningu en eftir þann tíma skuli vextir verða skilyrtir og bundnir við ávöxtun tiltekinna vísitalna (FRB-index). Skilyrtir vextir samningsins höfðu þó ákveðið hámark og lágmark auk þess sem innra virði afleiðunnar hafði einnig tiltekið hámark og lágmark. Voru samningarnir og „strúktúraðir“ með þeim hætti að á upphafsdegi var innra virði afleiðunnar í hámarki en lækkaði svo í ákveðnu hlutfalli við ávöxtun fyrrgreindra vísitalna. Heimilt var lánveitendum að aðskilja afleiðukröfuna frá kröfu um greiðslu höfuðstóls og vaxta, þ.e. aðskilja afleiðuna frá lánahlutdeildinni.

Enda þótt yfirskrift eða heiti umræddra samninga sé eins og fyrr segir „Deposit Agreement“ verður ekki séð að annars staðar í samningunum sé vísað til þess, eða kveðið á um, að lánveiting Deutsche Bank á grundvelli þeirra sé í formi innláns eða  millifærslu, eða að þar komi annað fram sem styðji þá staðhæfingu sóknaraðila að um innstæðu sé að ræða í skilning 3. mgr. 9. gr. laga nr. 98/1999. Þvert á móti sýnist efni og orðfæri í þeim samningum sem kröfur sóknaraðila byggjast á, ákvæði samninganna er lúta að tilteknum heimildum til framsals þeirra, heimild til gjaldfellingar, skyldum varnaraðila til upplýsingagjafar gagnvart lánveitanda o.fl., vera á þann veg að engin efni séu til við úrlausn máls þessa að leita eftir skýringu EFTA-dómstólsins á hugtakinu innstæða í 1. mgr. 1. gr. tilskipunar 94/19/EB um innlánatryggingakerfi. Er kröfu sóknaraðila þar um því hafnað.

Ásgeir Magnússon héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu sóknaraðila, BNAP S.A.R.L., um að leitað verði álits EFTA-dómstólsins í þessu máli.