Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Greta Baldursdóttir, Karl Axelsson og Viðar Már Matthíasson og Ingveldur Einarsdóttir settur hæstaréttardómari.

Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 8. mars 2016. Hann krefst þess að rift verði sex nánar tilgreindum greiðslum sínum til stefnda á skuld á tímabilinu frá 21. til 25. ágúst 2008 að fjárhæð samtals 21.377.077,75 bandaríkjadalir og að stefnda verði gert að greiða sér þá fjárhæð með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 23. maí 2012 til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.

Stefndi krefst aðallega staðfestingar héraðsdóms, en til vara að fjárkrafa áfrýjanda verði lækkuð. Í báðum tilvikum krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

I

Svo sem lýst er í hinum áfrýjaða dómi lét áfrýjandi, sem þá bar heitið Kaupþing banki hf., frá sér fara útgáfulýsingu 27. mars 2006 vegna fyrirhugaðrar lántöku með skuldabréfum samtals að fjárhæð allt að 10.000.000.000 bandaríkjadalir. Var ætlunin að skuldabréfin yrðu gefin út á síðari stigum í áföngum með skilmálum, sem tilgreindir væru annars vegar í þeirri lýsingu og getið yrði hins vegar í svonefndum verðviðaukum, sem gerðir yrðu við hverja útgáfu. Áfrýjandi gaf út slíkan verðviðauka 27. september 2006 vegna þriggja skuldabréfa, þar á meðal eins að fjárhæð 1.500.000.000 bandaríkjadalir með lokagjalddaga 4. október 2011 og annars að fjárhæð 500.000.000 bandaríkjadalir með lokagjalddaga 4. október 2016. Bæði þessi skuldabréf áttu að bera fasta vexti, sem greiða átti á sex mánaða millibili, í fyrsta sinn 4. apríl 2007, en höfuðstóll þeirra skyldi greiddur í einu lagi á lokagjalddaga. Óumdeilt er í málinu að skuldabréf voru gefin út á þessum grunni til bandarísks félags með heitinu Cede & Co. Í tengslum við fyrrnefnda útgáfulýsingu gerði áfrýjandi jafnframt samning 12. apríl 2006 við Deutsche Bank Trust Company Americas, þar sem þeim síðarnefnda var meðal annars falið í þágu eiganda skuldabréfanna að taka við og koma til skila greiðslum frá áfrýjanda á vöxtum af skuldabréfunum og höfuðstól þeirra, svo og að leita eftir atvikum fullnustu á kröfum samkvæmt þeim. Í skilmálunum og samningnum, sem hér um ræðir, var gengið út frá því að tiltekin alþjóðleg fjármálafyrirtæki myndu kaupa hlutdeild í skuldabréfunum til að miðla áfram sjálf eða fyrir milligöngu annarra fjármálafyrirtækja í heild eða að hluta til fjárfesta, en hlutdeild, sem myndaðist á þennan hátt, yrði að vera að lágmarki 100.000 bandaríkjadalir og fjárhæð hennar, færi hún fram úr því, að öðru leyti í þúsundum dala. Skráður eigandi skuldabréfanna, Cede & Co., mun hafa verið tengdur öðru bandarísku fyrirtæki með heitinu Depository Trust Company, sem hafi fengist við verðbréfaskráningu og annast eða haft yfirumsjón með rafrænni skráningu á eignarhaldi að hlutdeild í skuldabréfunum. Slík hlutdeild var framseljanleg á verðbréfamarkaði, en skráður eigandi hennar á hverjum tíma naut réttar til að fá frá Deutsche Bank Trust Company Americas sinn hluta af greiðslum, sem áfrýjandi myndi inna af hendi til þess banka vegna vaxta af skuldabréfunum og höfuðstól þeirra. Ekki verður séð af skilmálum fyrir skuldabréfin að skráður eigandi hlutdeildar teldist að öðru leyti en þessu eiga kröfu á grundvelli hennar á hendur Deutsche Bank Trust Company Americas, Cede & Co. eða Depository Trust Company. Í útgáfulýsingunni og samningi áfrýjanda við Deutsche Bank Trust Company Americas voru jafnframt efnislega samhljóða ákvæði um að áfrýjandi mætti hvenær sem er kaupa á verðbréfamarkaði eða öðrum vettvangi hlutdeild í skuldabréfum, sem gefin yrðu út með stoð í fyrrgreindum heimildum. Eftir slík kaup gæti áfrýjandi ráðið því hvort hann ætti hlutdeildina til frambúðar, endurseldi hana eða afhenti hana til Deutsche Bank Trust Company Americas til að fá hana fellda úr gildi.

Í málinu liggja fyrir tölvubréf, sem fóru milli starfsmanna áfrýjanda og stefnda 15. ágúst 2008 og næstu daga þar á eftir. Af fyrstu bréfunum í þeirri röð verður ekki annað ráðið en að samskipti þessi hafi byrjað með því að áfrýjandi hafi lýst við stefnda áhuga á að kaupa hlutdeild í fyrrgreindum skuldabréfum fyrir samtals allt að 20.000.000 bandaríkjadali. Í framhaldi af því keypti áfrýjandi í fimm áföngum hlutdeild í skuldabréfinu á lokagjalddaga 4. október 2016, en í einu lagi hlutdeild í skuldabréfinu á lokagjalddaga 4. október 2011. Hlutdeild, sem áfrýjandi keypti á þennan hátt í fyrrnefnda skuldabréfinu, var samtals að nafnverði 16.845.000 bandaríkjadalir, en hana keypti hann í einu tilviki á genginu 73,25 og í hinum fjórum á genginu 73,5. Á þessum grunni nam kaupverðið 12.370.437,50 dölum, en við þá fjárhæð bættust síðan vextir, sem fallið höfðu á hlutdeildina frá síðasta vaxtagjalddaga 4. apríl 2008 og greiddust að fullu, þannig að alls voru greiddir vegna þessa 12.764.369,42 dalir. Hlutdeildin í síðarnefnda skuldabréfinu var að nafnverði 10.000.000 bandaríkjadalir, sem áfrýjandi keypti á genginu 83,875 eða fyrir 8.387.500 dali. Þar bættust einnig við áfallnir vextir frá 4. apríl 2008, 225.208,33 dalir, og greiddi áfrýjandi fyrir hlutdeildina 8.612.708,33 dali. Heildarkaupverðið nam þannig 21.377.077,75 bandaríkjadölum. Fyrir þessum viðskiptum gaf áfrýjandi út sex kaupnótur 18., 19. og 20. ágúst 2008 og var uppgjörsdagur þar tiltekinn ýmist þremur eða fimm dögum síðar. Í nótunum var seljandi í öllum tilvikum sagður vera „UBS Warburg“ í Svíþjóð. Í fimm tilvikum var einnig tekið fram að um endurkaup væri að ræða.

Jafnframt liggja fyrir í málinu yfirlýsingar frá Euroclear Bank SA/NV í Belgíu, þar sem fram kemur að þessi viðskipti hafi öll farið gegnum uppgjörskerfi, sem mun vera kennt við bankann. Að því er varðar viðskiptin með hlutdeild í skuldabréfinu á lokagjalddaga 4. október 2016 hafi hún í þremur tilvikum verið færð af vörslureikningi ónafngreinds seljanda inn á vörslureikning stefnda gegn greiðslu, en síðan af þeim reikningi inn á vörslureikning áfrýjanda gegn greiðslu á hærri fjárhæð. Í einu tilviki hafi hlutdeild verið færð af vörslureikningi ónafngreinds framseljanda inn á reikning stefnda án greiðslu, en síðan af þeim reikningi yfir á reikning áfrýjanda gegn greiðslu. Loks hafi í einu tilviki verið án sérstaks undanfara færð hlutdeild af vörslureikningi stefnda inn á reikning áfrýjanda gegn greiðslu. Um viðskiptin með hlutdeild í skuldabréfinu á lokagjalddaga 4. október 2011 kom fram að fyrst hafi hlutdeild að nafnverði 13.750.000 bandaríkjadalir verið færð af vörslureikningi ónafngreinds framseljanda inn á vörslureikning stefnda án greiðslu, en þar af hafi síðan hlutdeild að nafnverði 10.000.000 dalir verið færð af síðastnefndum reikningi yfir á vörslureikning áfrýjanda gegn greiðslu.

Áfrýjandi hefur lagt fram í málinu yfirlýsingu löggilts endurskoðanda, þar sem staðfest er að við færslur um framangreind kaup á hlutdeild í skuldabréfum í bókhaldi áfrýjanda hafi skuldir hans verið færðar niður um samtals 26.845.000 bandaríkjadali eða sem svarar samanlögðu nafnverði þess, sem keypt var. Svo virðist sem mismunur á nafnverði og kaupverði hafi um leið verið færður áfrýjanda til tekna. Eftir gögnum málsins hafði áfrýjandi þrátt fyrir þetta ekki neytt áðurgreindrar heimildar samkvæmt útgáfulýsingu fyrir skuldabréfin og samningi sínum við Deutsche Bank Trust Company Americas til að afhenda þeim banka hlutdeildina í skuldabréfunum til að fá hana fellda úr gildi. Þess í stað átti áfrýjandi enn hlutdeildina þegar Fjármálaeftirlitið neytti 9. október 2008 heimildar samkvæmt 100. gr. a. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 5. gr. laga nr. 125/2008, til að taka yfir vald hluthafafundar í áfrýjanda, víkja stjórn hans frá og setja yfir hann skilanefnd. Slitameðferð áfrýjanda, sem fór síðan í hönd með frestdegi 15. nóvember 2008, var lokið með nauðasamningi 23. desember 2015. Meðan á slitunum stóð höfðaði áfrýjandi mál þetta 19. júní 2012, en í því leitar hann á grundvelli 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., sbr. 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002, riftunar á greiðslu skuldar við stefnda, sem áfrýjandi telur hafa falist í áðurgreindum kaupum á hlutdeild í skuldabréfum, svo og endurheimt á þeim 21.377.077,75 bandaríkjadölum, sem hann lét af hendi í þeim viðskiptum.

II

Af málatilbúnaði stefnda fyrir Hæstarétti verður ekki ráðið að hann beri lengur fyrir sig málsástæður, sem hafnað var í hinum áfrýjaða dómi og lutu annars vegar að misræmi, sem stefndi taldi vera milli dómkrafna áfrýjanda og gagna málsins um dagsetningu greiðslna hans vegna viðskipta þeirra, og hins vegar að því að stefndi hafi ekki nema í einu tilviki verið eigandi hlutdeildar í fyrrnefndum skuldabréfum áður en viðskiptin fóru fram, en hann hafi í hinum tilvikunum aðeins haft milligöngu um kaup áfrýjanda og væri að því leyti ekki réttur aðili að málinu. Þarf því ekki að víkja hér frekar að þessum atriðum.

Samkvæmt því, sem áður greinir, gerði áfrýjandi alls sex kaupnótur 18., 19. og 20. ágúst 2008 vegna viðskipta sinna við stefnda, sem málið er sprottið af. Því til samræmis verður að leggja til grundvallar að þessa daga hafi komist á samningur um viðskiptin í einstaka tilvikum. Hvað sem líður lítils háttar ósamræmi í gögnum málsins um dagsetningu greiðslna, sem áfrýjandi innti í kjölfarið af hendi til að efna þessa samninga, er ljóst að þær fóru fram innan sex mánaða fyrir frestdag við slit áfrýjanda, sem eins og fyrr segir var 15. nóvember 2008. Skilyrðum 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991 fyrir riftun greiðslu á grundvelli ákvæðisins er því að þessu leyti fullnægt.

Með viðskiptunum, sem hér um ræðir, keypti áfrýjandi hlutdeild í skuldabréfum, sem greiða átti upp í einu lagi á umsömdum lokagjalddaga, annars vegar 4. október 2011 og hins vegar 4. október 2016. Um leið greiddi áfrýjandi að fullu vexti, sem fallið höfðu á hlutdeild í höfuðstól skuldabréfanna á tímabilinu frá síðasta gjalddaga vaxta, 4. apríl 2008, fram til fyrirhugaðs uppgjörsdags viðskiptanna í ágúst sama ár, sem tilgreindur var í einstökum tilvikum í fyrrnefndum kaupnótum. Gjalddagi þeirra vaxta hefði ella verið 4. október 2008. Greiðslur þessar voru þannig að öllu leyti inntar af hendi fyrir umsaminn gjalddaga og þar með fyrr en eðlilegt var í skilningi 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991. Er því einnig að þessu leyti fullnægt skilyrðum ákvæðisins fyrir riftun greiðslnanna.

Hér að framan var lýst nokkrum meginatriðum í skilmálum, sem giltu um skuldabréfin sem áfrýjandi keypti hlutdeild í af stefnda og komu ýmist fram í útgáfulýsingu 27. mars 2006, samningi áfrýjanda við Deutsche Bank Trust Company Americas 12. apríl sama ár eða verðviðauka um skuldabréfin 27. september á því ári. Eins og málið liggur fyrir verður ekki annað ráðið af þessum skilmálum en að áfrýjandi hafi borið greiðsluskyldu samkvæmt skuldabréfunum við Deutsche Bank Trust Company Americas í þágu skráðs eiganda þeirra, Cede & Co. Þessa skyldu hafi áfrýjandi á hinn bóginn ekki borið við þá, sem eignast höfðu hlutdeild í skuldabréfunum. Hann hefði því ekki getað losnað undan skyldunni með greiðslu beint til eigenda hlutdeildar í skuldabréfunum og hefði eftir sem áður borið hana óskerta við skráðan eiganda þeirra þótt hann hefði innt af hendi slíkar greiðslur. Þá verður ekki annað ráðið af þessum heimildum en að eigendur hlutdeildar í þessum skuldabréfum hafi ekki sjálfir getað snúið sér beint til áfrýjanda og krafið hann um greiðslu sér til handa, heldur hafi aðeins verið á færi Deutsche Bank Trust Company Americas í þágu skráðs eiganda skuldabréfanna að krefja áfrýjanda um greiðslu í einu lagi handa öllum eigendum hlutdeildar í þeim, sbr. til hliðsjónar dóm Hæstaréttar 12. október 2011 í máli nr. 398/2011. Í þessu ljósi stóð áfrýjandi því hvorki í skuld við stefnda né átti stefndi kröfu um greiðslu úr hendi áfrýjanda og hafði þannig ekki myndast milli þeirra kröfuréttarsamband í skilningi meginreglna fjármunaréttar. Til þess verður á hinn bóginn að líta að heimildin í 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991 til að rifta greiðslu á skuld er ekki háð því að hún hafi farið fram við aðstæður, þar sem beint réttarsamband hefur staðið milli kröfuhafa og skuldara, heldur getur ákvæðið einnig tekið til ráðstöfunar, sem í raun leiðir til þess í senn að kröfuhafi fái efndir á kröfu sinni og skuldari losni undan greiðsluskyldu sinni. Í máli þessu háttar svo til að ráðstafanir áfrýjanda voru í þeim búningi að hann keypti af stefnda hlutdeild í skuldabréfum, sem áfrýjandi bar greiðsluskyldu á, en með því fékk stefndi í raun efndir á kröfuréttindum sínum, sem hann felldi sig við að gefa eftir að hluta, með því að í viðskiptunum var ekki greitt fullt nafnverð krafna hans. Eftir þessi kaup hefði áfrýjandi getað kosið sem fyrr segir að fá kröfu Cede & Co. á hendur sér samkvæmt skuldabréfunum fellda niður að því marki, sem svaraði til hlutdeildarinnar í þeim sem hann hafði eignast með þessum ráðstöfunum, en með því hefði hann losnað að þessu leyti undan skuldum sínum. Þá leið fór áfrýjandi ekki, heldur valdi hann að eiga áfram hlutdeild í skuldabréfunum, svo sem heimilt var samkvæmt skilmálunum sem giltu um þau. Þetta val hafði í raun þá afleiðingu að hann hefði á hverjum gjalddaga þurft að standa Deutsche Bank Trust Company Americas skil á fullri greiðslu samkvæmt skuldabréfunum, en fengið síðan fyrir atbeina milliliða til baka þann hluta af þeirri greiðslu, sem svaraði til hlutdeildar hans sjálfs í skuldabréfunum. Með þessu var áfrýjandi nánast eins settur og ef hlutdeild hans í skuldabréfunum hefði verið felld niður og hann losnað að því leyti undan skuldum sínum. Að þessu öllu virtu getur engu breytt gagnvart skilyrðum 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991 að þessar ráðstafanir hafi farið fram beint milli áfrýjanda og stefnda í stað þess að greiðslur færu á þeirri leið um hendur annarra, sem kröfuréttarsamband var á milli. Er því jafnframt fullnægt því skilyrði ákvæðisins að ráðstafanir áfrýjanda, sem hér um ræðir, hafi falið í sér greiðslu á skuld við stefnda, en til þess verður og að líta að samkvæmt yfirlýsingunum frá Euroclear Bank SA/NV, sem áður var lýst, verður að leggja til grundvallar að stefndi hafi í öllum tilvikum sjálfur verið orðinn eigandi hlutdeildarinnar í skuldabréfunum þegar áfrýjandi keypti hana.

Eftir 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991 verður ekki komið fram riftun á greiðslu skuldar, þótt öllum framangreindum skilyrðum ákvæðisins sé fullnægt, ef greiðslan hefur virst venjuleg eftir atvikum. Eins og fyrr greinir var ætlast til að viðskipti gætu farið fram á verðbréfamarkaði með hlutdeild í skuldabréfunum, sem áfrýjandi hafði gefið út, og verður ráðið af gögnum málsins að sú hafi einnig verið raunin. Í skilmálunum, sem giltu samkvæmt áðursögðu um skuldabréfin, var beinlínis tekið fram að áfrýjandi gæti sjálfur átt slík viðskipti, bæði með því að kaupa hlutdeild í skuldabréfunum og selja hana á ný. Liggur jafnframt fyrir að það hafi hann gert í talsverðum mæli, svo og að viðskipti af þessum toga hafi verið alvanaleg í tilvikum annarra fjármálafyrirtækja, bæði innlendra og erlendra. Þegar af þessari ástæðu verður að líta svo á að fyrir liggi að viðskiptin milli áfrýjanda og stefnda, sem málið varðar, hafi verið venjuleg eftir atvikum. Verður því staðfest niðurstaða hins áfrýjaða dóms um sýknu stefnda af kröfum áfrýjanda.

Með vísan til 3. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála er rétt að aðilarnir beri hvor sinn kostnað af málinu á báðum dómstigum.

Dómsorð:

Héraðsdómur skal vera óraskaður um annað en málskostnað.

Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður.

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 11. desember 2015.

                                                                                           I

         Mál þetta, sem var dómtekið 13. nóvember sl., er höfðað 19. júní 2012 af Kaupþingi hf., Borgartúni 26 í Reykjavík, á hendur UBS AG, Bahnhofstrasse 45, 8001 Zurich, Sviss.

         Dómkröfur stefnanda eru þær í fyrsta lagi að rift verði eftirfarandi ráðstöfunum stefnanda til stefnda, USB AG:

1. Greiðslu, dags. 21. ágúst 2008, að fjárhæð 3.215.967,41 Bandaríkjadollarar vegna viðskipta, dags. 18. ágúst 2008.
2. Greiðslu, dags. 21. ágúst 2008, að fjárhæð 3.791.545,14 Bandaríkjadollarar vegna viðskipta, dags. 18. ágúst 2008.
3. Greiðslu, dags. 22. ágúst 2008, að fjárhæð 1.516.958,33 Bandaríkjadollarar vegna viðskipta, dags. 19. ágúst 2008.
4. Greiðslu, dags. 22. ágúst 2008, að fjárhæð 2.275.437,50 Bandaríkjadollarar vegna viðskipta, dags. 19. ágúst 2008.
5. Greiðslu, dags. 22. ágúst 2008, að fjárhæð 1.964.461,04 Bandaríkjadollarar vegna viðskipta, dags. 19. ágúst 2008.
6. Greiðslu, dags. 25. ágúst 2008, að fjárhæð 8.612.708,33 Bandaríkjadollarar vegna viðskipta, dags. 20. ágúst 2008.

         Í öðru lagi krefst stefnandi þess að stefndi greiði stefnanda 21.377.077,75 Bandaríkjadollara með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 23. maí 2012 til greiðsludags.

         Í þriðja lagi krefst stefnandi þess að stefnda verði gert að greiða stefnanda málskostnað samkvæmt mati réttarins.

         Stefndi krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnanda, en til vara að kröfufjárhæð stefnanda verði lækkuð verulega. Í báðum tilvikum krefst stefndi þess að stefnandi verði dæmdur til greiðslu málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt mati dómsins, að teknu tilliti til virðisaukaskatts.

         Í öndverðu fór stefndi fram á að málinu yrði vísað frá dómi. Þeirri kröfu var hrundið með úrskurði héraðsdóms 24. júní 2013. Að því loknu fór fram umfangsmikil gagnaöflun af hálfu beggja aðila, einkum þó stefnda. Þorri skjala er á enskri tungu og hefur gagnaöflun því kallað á verulega vinnu við þýðingar.

                                                                                           II

         Atvik máls þessa eru þau að 27. mars 2006 birti stefnandi útgáfulýsingu (e. Offering Circular) fyrir 10 milljarða Bandaríkjadollara skuldabréfaútgáfu. Í útgáfulýsingunni eru umfangsmiklar upplýsingar um starfsemi og fjárhagsstöðu stefnanda. Þar eru einnig gefnar allítarlegar upplýsingar um fyrirhuguð skuldabréf og viðskipti með þau. Í upphafi þeirrar lýsingar kemur fram að hún feli í sér almenna skilmála þeirra skuldabréfa sem gefin verði út, en að sérstakir skilmálar hvers skuldabréfs komi fram í svonefndum verðviðaukum (e. Pricing Supplement). Segir þar að verðviðaukarnir skilgreini nánar hvaða almennu ákvæði útgáfulýsingarinnar gildi um skuldabréfin.

         Meðal skuldabréfa sem heimilt var að gefa út á grundvelli útgáfulýsingarinnar voru svokölluð „Senior Notes“ sem í þýðingum löggiltra skjalaþýðenda eru kölluð forgangsskuldabréf. Í útgáfulýsingunni kemur einnig fram að slík skuldabréf verði gefin út samkvæmt sérstökum samningi um forgangsskuldabréfin (e. Senior Indenture) milli stefnanda sem útgefanda og Deutsche Bank Trust Company Americas (DBTCA) sem vörsluaðila (e. Trustee). Í útgáfulýsingunni er jafnframt gert ráð fyrir því að DBTCA gegni hlutverki svonefnds umsjónaraðila greiðslna (e. Paying Agent). Þar segir einnig að skuldabréf, sem verði í boði fyrir hæfa stofnanafjárfesta (e. Qualified Institutional Buyers) í Bandaríkjum Norður-Ameríku í samræmi við þar gildandi löggjöf, verði í formi eins eða fleiri bandarískra allsherjarskuldabréfa (e. U.S. Global Notes). Utan Bandaríkja Norður-Ameríku skyldu slík bréf aftur á móti vera í formi alþjóðlegra allsherjarskuldabréfa (e. International Global Notes).

         Í lýsingunni er gert ráð fyrir að unnt sé að framselja eignarhlutdeild í allsherjarskuldabréfum í samræmi við skilmála útgáfulýsingarinnar um rafræna eignaskráningu. Í þeim skilmálum er við það miðað að vörslufyrirtækið Depository Trust Company eða DTC sé „verðbréfavörsluaðili allsherjarskuldabréfanna“ (e. securities depositary for the Global Notes), en að þau verði gefin út sem „skráð verðbréf í nafni Cede & Co“ sem DTC hafi tilnefnt. Þar segir einnig að allsherjarskuldabréfin verði í vörslu DTC „eða fyrir hönd DTC í þágu þátttakenda í DTC“. Í útboðsskilmálunum eru nánari fyrirmæli um rafræna eignaskráningakerfið. Þar er vísað til þess að svonefndir beinir eða óbeinir þátttakendur í kerfinu haldi utan um eignarhlutdeildir viðskiptavina sinna.

         Auk framangreindrar útgáfulýsingar liggur fyrir í málinu ítarlegur samningur milli stefnanda og DBTCA, dags. 12. apríl 2006, sem ber yfirskriftina Senior Indenture. Í þeim þýðingum sem liggja fyrir í málinu ber samningur þessi jafnan yfirskriftina skuldabréfasamningur, en stefndi kýs að kalla hann fjárvörslusamning í greinargerð. Verður fyrri þýðingin lögð til grundvallar í dóminum. Ganga verður út frá því að þessi samningur sé sá samningur sem vísað er til í útgáfulýsingunni. Þar er nánar kveðið á um lögskipti milli útgefanda skuldabréfanna og vörsluaðila sem og umsjónarmanns greiðslna.

         Á grundvelli þessara gagna gaf stefnandi út verðviðauka 27. september 2007 vegna þriggja gerða skuldabréfa. Meðal þeirra var útgáfa á „Senior Notes due 2011“ að nafnverði 1.500.000.000 Bandaríkjadalir, sem gefa átti út 4. október 2006. Í verðviðaukanum eru þessi bréf einnig nefnd „5.750% Notes“ þar sem þau báru 5,75% ársvexti. Þá vexti bar stefnanda að greiða tvisvar sinnum á ári eða 4. apríl og 4. október, allt fram að lokagjalddaga þann 4. október 2011. Í verðviðaukanum kemur fram að útgáfa þessi beri skráningarnúmerið ISIN nr. US48632FAA93 fyrir bandarísk allsherjarskuldabréf.

         Framangreindur verðviðauki kvað einnig á um útgáfu á skuldabréfum sem báru heitið „Senior Notes due 2016“. Þar eru þau einnig kölluð „6.125% Notes“, enda bera þau 6,125% ársvexti. Gjalddagi vaxta voru þeir sömu og í „5.750 Notes“, en lokagjalddagi var 4. október 2016. Þessi bréf bera skráningarnúmerið ISIN nr. US48632FAB76 fyrir bandarísk allsherjarskuldabréf og ISIN nr. US48632GAB59 fyrir alþjóðleg allsherjarskuldabréf.

         Í verðviðaukanum er gert ráð fyrir að fjórir aðilar gegni hlutverki miðlara í viðskiptum með skuldabréfin, þ.e. Citigroup Global Markets Inc., Credit Suisse Securities (USA) LLC, Lehman Brothers Inc. og Meryll Lynch, Pierces, Fenner & Smith Inc.

         Aðilar máls þessa virðast í ýmsum atriðum vera sammála um hlutverk og stöðu framangreindra aðila samkvæmt útgáfulýsingu og öðrum gögnum málsins. Þannig eru aðilar sammála um að við hverja útgáfuröð hafi stefnandi aðeins gefið út eitt skuldabréf á pappírsformi. Fyrrgreint fyrirtæki, DTC í New York, hafi tilnefnt Cede & Co sem skráðan handhafa þess skuldabréfs. Eftir sem áður hafi DBTCA sem fjárvörsluaðili farið að stórum hluta með hlutverk Cede & Co í samræmi við samning við útgefandann, stefnanda í máli þessu, og útgáfulýsingu. Sem umsjónarmanni greiðslna og fjárvörsluaðila hafi DBTCA meðal annars verið falið að taka við greiðslum frá útgefanda og leita eftir atvikum fullnustu á kröfum samkvæmt skuldabréfunum. Eftir að skuldabréfin höfðu verið gefin út og skráð í rafrænt eignaskráningarkerfi DTC hafi miðlarar sem voru þátttakendur í kerfinu selt hluti í hverju bréfi. Kaupendur þessara hluta eru í gögnum málsins kallaðir „Beneficial Owners“ en það hugtak er ýmist þýtt sem raunverulegir eigendur eða hagsmunaeigendur í þeim þýðingum sem liggja fyrir. Ágreiningslaust er að þeir eru endanlegir móttakendur á greiðslu vaxta og höfuðstóls af hverju bréfi í samræmi við eignarhlut sinn í því.

         Samkvæmt útgáfulýsingunni eru hagsmunaeigendur ekki skráðir eigendur hlutdeildarinnar í rafrænu eignaskráningarkerfi DTC, heldur eru bréfin þar skráð eign þátttakenda í DTC. Þar segir orðrétt að eignarhlutur „eiginlegs kaupanda sérhvers allsherjarskuldabréfs eða allsherjarkvittunar er síðan skráður hjá viðkomandi beinum eða óbeinum þátttakendum“, eins og fram kemur í þýðingu löggilts skjalaþýðanda. Skyldi framsal eignarhluta í allsherjarskuldabréfum fara fram með skráningu í bókum „þátttakenda sem koma fram fyrir hönd raunverulegu eigendanna“ og er þar lögð áhersla á að þátttakendur beri ábyrgð á að „halda utan um eignarhlutdeildir sínar fyrir hönd viðskiptavina sinna“.

         Í útgáfulýsingunni segir að skuldabréfin og alla samninga sem tengjast þeim eigi að túlka í samræmi við lög New York-ríkis að undanskildum ákvæðum „víkjandi skuldabréfa og víkjandi vörslusamningsins og eiginfjárskuldabréfa og eiginfárvörslusamningsins um víkjandi rétthæð“, en þau ákvæði heyra undir og skulu túlkuð í samræmi við íslensk lög. Undantekningar þessar ná samkvæmt framansögðu ekki að neinu leyti til svonefndra forgangsskuldabréfa (e. Senior Notes) og því ljóst að lög New York-ríkis gilda um túlkun allra ákvæða er lúta að þeim. Þetta er áréttað í framlögðum samningi milli stefnanda og DBTCA (e. Senior Indenture), en þar segir orðrétt: „THIS INDENTURE AND THE NOTES SHALL BE GOVERNED BY AND CONSTRUED IN ACCORDANCE WITH THE LAWS OF THE STATE OF NEW YORK.“

         Hlutdeild í skuldabréfi sem stefnandi hafði gefið út á þessum grundvelli gat gengið kaupum og sölu á markaði. Í útgáfulýsingunni eru ákvæði um endurkaup útgefanda á slíkum hlut. Þar segir orðrétt að hann geti „hvenær sem er keypt skuldabréf á hvaða verði eða verðum sem er á frjálsum markaði eða á annan hátt“ (e. The issuer may [...] at any time purchase Notes at any price or prices in the open market or otherwise). Sérstaklega er tekið fram að útgefandanum sé heimilt að eiga þau áfram, endurselja þau eða að eigin vali skila þeim inn til viðkomandi vörsluaðila til ógildingar (e. Notes so purchased may be held or resold or, at the discretion of the Issuer, surrendered to the applicable Trustee for cancellation).

         Nánast samhljóða ákvæði er að finna í grein 10.9 í skuldabréfasamningi stefnanda við DBTCA frá 12. apríl 2006. Þar er einnig kveðið á um niðurfellingu eða ógildingu skuldabréfa í grein 3.9. Kemur þar fram að stefnanda sé heimilt hvenær sem er að afhenda aðalumsjónaraðila greiðslna skuldabréf til ógildingar óháð því hvernig félagið hafi eignast það og skulu slík bréf þá þegar í stað felld úr gildi „sem þannig eru afhent“.

         Um miðjan ágústmánuð 2008 óskaði stefnandi eftir því við hið stefnda félag að það hefði milligöngu um endurkaup stefnanda á „skammtímaskuldum“ bankans á frjálsum markaði. Í kjölfarið fóru þau viðskipti fram sem mál þetta lýtur að. Stefnandi hefur lagt fram sex kaupnótur um þessi viðskipti, sem allar bera með sér að stefnandi hafi gefið þær út og sent á útibú stefnda í Svíþjóð.

         Tvær kaupnótur gefa til kynna að aðilar hafi náð samkomulagi 18. ágúst 2008 um að stefnandi keypti hluti í skuldabréfi með ISIN númerinu US48632FAB76, annars vegar að nafnverði 5 milljónir Bandaríkjadala á 3.791.545,14 Bandaríkjadali og hins vegar að nafnverði 4.255.000 Bandaríkjadalir á 3.215.967,41 Bandaríkjadali. Fram kemur á kaupnótunum að uppgjörsdagur þessara viðskipta sé 21. ágúst 2008. Í báðum tilvikum voru meðtaldir áfallnir vextir í 137 daga.

         Stefnandi hefur einnig lagt fram kaupnótur til staðfestingar á því að aðilar hafi 19. ágúst 2008 samið um viðskipti með hluti í sama skuldabréfi, annars vegar að nafnverði 2.590.000 Bandaríkjadali á 1.964.461,04 Bandaríkjadali og hins vegar að nafnverði þrjár milljónir Bandaríkjadala á 2.275.437,5 Bandaríkjadali. Í báðum tilvikum voru vextir í 138 daga meðtaldir og gert ráð fyrir að uppgjörsdagur væri 22. ágúst 2008.

         Stefnandi hefur einnig lagt fram í málinu kaupnótu um viðskipti sem samið var um sama dag, 19. ágúst 2008, þar sem stefnandi keypti hluti í skuldabréfi með ISIN númerinu US48632GAB59 að nafnverði tvær milljónir Bandaríkjadala á 1.516.958,33 Bandaríkjadali og voru vextir í 138 daga meðtaldir í kaupverðinu. Uppgjörsdagur þessara viðskipta var einnig 22. ágúst 2008.

         Að lokum hefur stefnandi lagt fram kaupnótu sem ber með sér að aðilar hafi samið 20. ágúst 2008 um kaup stefnanda á hlutum að nafnvirði 10 milljónir Bandaríkjadala í skuldabréfi með ISIN númerið US48632FAA93 á 8.612.708,33 Bandaríkjadali að meðtöldum vöxtum í 141 dag. Uppgjörsdagur samkvæmt kaupnótunni var 25. ágúst 2008. Samtals nema greiðslur þær sem stefnandi greiddi stefnda fyrir framangreinda hluti kröfufjárhæð málsins eða 21.377.077,75 Bandaríkjadölum.

         Framangreindar kaupnótur bera með sér að viðskiptin hafi farið fram í gegnum kerfi fyrirtækisins Euroclear. Af hálfu stefnda hafa verið lagðar fram yfirlýsingar frá Euroclear um þær færslur sem þar áttu sér stað í tengslum við viðskiptin. Þar er staðfest að umrædd viðskipti og greiðslur samkvæmt þeim hafi farið fram. Þar er þess þó getið að greiðslur í fjórum tilvikum hafi farið fram nokkru eftir tilgreindan uppgjörsdag á kaupnótunum. Þannig segir í yfirlýsingunni að greiðsla á 3.215.967,41 Bandaríkjadal, 2.275.437,5 Bandaríkjadölum og 1.964.461,04 Bandaríkjadölum hafi farið fram 26. ágúst 2008 en ekki 21. og 22. ágúst 2008. Þá segir þar að greiðsla á 8.612.708,33 Bandaríkjadölum hafi farið fram 5. september 2008 en ekki 25. ágúst 2008.

         Fram kemur í stefnu og yfirlýsingu endurskoðanda stefnanda að greiðslur þessar hafi verið bókfærðar sem lækkun á útistandandi skuldum.

         Eins og rakið er í stefnu sagði stjórn stefnanda af sér 8. október 2008. Daginn eftir neytti Fjármálaeftirlitið heimildar í 100. gr. a í lögum nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 5. gr. laga nr. 125/2008, til að taka yfir vald hlutahafafundar í stefnanda og setja yfir hann skilanefnd. Með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 24. nóvember 2008 var stefnanda veitt heimild til greiðslustöðvunar sem var framlengd með úrskurði 13. nóvember 2009. Lögum nr. 161/2002 var breytt með lögum nr. 44/2009 sem tóku gildi 22. apríl 2009. Stefnanda var skipuð slitastjórn 25. maí 2009 á grundvelli ákvæðis II til bráðabirgða í lögum nr. 44/2009. Slitastjórnin gaf út innköllun til kröfuhafa 6. júlí 2009 og er frestdagur við slitameðferð stefnanda 15. nóvember 2008. Fram kemur í stefnu að við það sé miðað að upphafsdagur slitameðferðarinnar sé gildisdagur laga nr. 44/2009. Með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 22. nóvember 2010 lá fyrir dómsúrskurður um formlega slitameðferð stefnanda.

         Með bréfi 4. janúar 2012 óskaði stefnandi eftir upplýsingum um það m.a. hvort stefndi teldi sig aðalviðtakanda eða raunverulegan viðtakanda (e. principal(s) and/or beneficial recipient) þessara greiðslna. Með bréfum af hálfu stefnda, dags. 21. febrúar og 9. mars 2012, var fyrirspurninni svarað á þann veg að stefndi hafi selt þau skuldabréf sem um ræðir til stefnanda og tekið á móti andvirði þeirra frá stefnanda af eigin hálfu en ekki fyrir hönd þriðja aðila (e. UBS both sold the relevant bonds to Kaupthing and recieved the proceeds of the same from Kaupthing on its own behalf, and not on behalf of a third party). Þar kemur þó einnig fram að stefndi hafi keypt umrædd bréf af þriðja aðila og er því haldið fram í bréfinu að stefndi hafi komið fram sem miðlari fyrir hönd stefnanda í viðskiptunum.

         Með bréfi 23. apríl 2012 lýsti stefnandi yfir riftun á umræddum greiðslum frá 21., 22. og 25. ágúst 2008 og krafðist endurgreiðslu á 21.377.077,75 Bandaríkjadölum. Með bréfi lögmanns stefnda 30. apríl 2012 var kröfunni mótmælt.

                                                                                        III.

1. Helstu málsástæður og lagarök stefnanda

         Stefnandi rökstyður aðild sína að málinu með vísan til þess að hann sé fjármálafyrirtæki í slitameðferð. Hann bendir á að samkvæmt 1. mgr. 10. gr. tilskipunar 2001/24/EB, um endurskipulagningu og slit fjármálastofnana, skuli lánastofnun slitið í samræmi við lög og málsmeðferð heimaaðildarríkis. Af 16. mgr. aðfararorða og l. lið 2. mgr. 10. gr. tilskipunar 2001/24/EB leiði að löggjöf þess ríkis sem telst vera heimaríki við slit fjármálafyrirtækis skuli gilda við slit fjármálafyrirtækis og að dómstólar viðkomandi ríkis skuli hafa dómsvald í málum sem tengjast gjaldþroti fjármálafyrirtækja, þ.m.t. riftun ráðstafana.

         Af hálfu stefnanda er jafnframt bent á að samkvæmt 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002, sbr. 7. gr. laga nr. 44/2009, megi við slitameðferð stefnanda krefjast riftunar eftir sömu reglum og gilda um riftun ráðstafana við gjaldþrotaskipti. Öll ákvæði XX. kafla laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. gildi við slitameðferðina með sama hætti og við hefðbundin gjaldþrotaskipti.

         Stefnandi byggir riftunarkröfu sína á því að greiðslur stefnanda til stefnda hafi verið greiddar fyrr en eðlilegt var, en slíkar greiðslur eru riftanlegar skv. 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991. Telur stefnandi að þau þrjú skilyrði sem tilgreind eru í ákvæðinu séu fyrir hendi.

         Í fyrsta lagi byggir stefnandi á því að greiðslurnar hafi átt sér stað á síðustu sex mánuðum fyrir frestdag. Frestdagur við slitameðferð stefnanda sé 15. nóvember 2008. Stefnandi hafi greitt skuldir sína við stefnda dagana 21. ágúst 2008, 22. ágúst 2008 og 25. ágúst 2008 og þannig hafi greiðslurnar átt sér stað á síðustu sex mánuðum fyrir frestdag. Leggur stefnandi áherslu á að það tímamark sem miða beri við samkvæmt 134. gr. laga nr. 21/1991 sé þegar afhending fjármuna fari fram.

         Í öðru lagi byggir stefnandi á því að greiðslurnar hafi verið inntar af hendi fyrr en eðlilegt var. Stefnandi tekur fram að stefndi hafi verið rétthafi sex skuldabréfa. Fjögur þeirra hafi verið í útgáfu US48632FAB76, en þau hafi verið með gjalddaga 4. október 2016. Eitt skuldabréfanna hafi verið í útgáfu US48632GAB59 og með sama gjalddaga, þ.e. 4. október 2016. Þá hafi eitt skuldabréfanna verið í útgáfu US48632FAA93 með gjalddaga 4. október 2011. Stefnandi hafi greitt stefnda skuldir sínar samkvæmt bréfunum að fullu dagana 21., 22. og 25. ágúst 2008. Stefndi hafi þannig fengið kröfur sínar samkvæmt skuldabréfum í útgáfum US48632FAB76 og US48632GAB59 greiddar rúmlega átta árum fyrir gjalddaga, en kröfu sína samkvæmt skuldabréfinu í útgáfu US48632FAA93 greidda rúmlega þremur árum fyrir gjalddaga. Stefnandi kveður að skuld sem greidd sé fyrir gjalddaga teljist almennt hafa verið greidd fyrr en eðlilegt var í skilningi 134. gr. laga nr. 21/1991.

         Stefndi ítrekar enn fremur að 8. október 2008 hafi stjórn stefnanda sagt af sér og að 9. sama mánaðar hafi Fjármálaeftirlitið tekið yfir vald hluthafafundar í stefnanda og setti yfir hann skilanefnd. Hafi stefnandi verið tekinn til slitameðferðar í kjölfarið. Heldur stefnandi því fram að ef ekki hefði komið til hinna riftanlegu greiðslna hefði stefndi aldrei fengið kröfur sínar greiddar á gjalddaga, hvorki í heild né að hluta. Stefndi hefði þess í stað eignast kröfur við slitameðferð stefnanda. Ljóst sé að við slitameðferð stefnanda muni almennar kröfur ekki greiðast að fullu og ekki fyrr en löngu eftir gjalddaga. Bendir stefnandi á að það raski jafnræði kröfuhafa við slitameðferð stefnanda ef sumir þeirra, sem með réttu hefðu átt að eiga kröfu við slitameðferðina, fái kröfur sínar greiddar að fullu. Með því hafi stefnandi mismunað kröfuhöfum. Þannig hafi greiðslur stefnanda verið til hagsbóta með ótilhlýðilegum hætti fyrir stefnda á kostnað annarra kröfuhafa. Með því að rifta greiðslunum leitast stefnandi þannig við að skapa jafnræði milli kröfuhafa. Gangi kröfur stefnanda eftir muni stefndi njóta jafns réttar á við sambærilega kröfuhafa.

         Í þriðja lagi telur stefnandi ekki liggja fyrir að greiðslurnar hafi verið eðlilegar eftir atvikum, sbr. niðurlag 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991. Telur stefnandi að þessi liður greinarinnar feli í sér undantekningu sem beri að skýra þröngt, auk þess sem hann leggur áherslu á að stefndi beri sönnunarbyrðina um að hún eigi við.

         Stefnandi tekur fram að til þess að undantekningin í 134. gr. laganna um að greiðslurnar „hafi virst venjuleg[ar] eftir atvikum“ geti mögulega átt við hafi greiðslur sem þessar, þar sem skuld er greidd löngu fyrir gjalddaga, m.a. þurft að vera venjulegar í viðskiptum milli aðila. Uppgreiðsla skuldabréfa fyrir gjalddaga hafi ekki verið venjuleg í viðskiptum milli stefnanda og stefnda.

         Af hálfu stefnanda er á það bent að jafnvel þótt stefnandi hafi haft heimild til þess að kaupa skuldabréf samkvæmt hefðbundnum skilmálum skuldabréfsins þá breyti það því ekki að greiðslurnar eru riftanlegar. Ákvæði sem heimili skuldara að kaupa eigin skuld hafi sömu réttaráhrif og uppgreiðslu­heimild. Ekki sé hægt að fallast á að ákvæði í skuldabréfi, um að þrátt fyrir tilgreindan gjalddaga megi eða beri ávallt að greiða upp skuldina fyrr, gangi framar riftunarreglu 134. gr. gjaldþrotalaga. Ef sú væri raunin væri ávallt hægt að semja sig undan riftunarreglunum.

         Stefnandi tekur fram að með þessu sé ekki haldið fram að innlausnar- og endurkauparéttur sé almennt ólögmætur í skuldabréfum. Að sjálfsögðu sé lögmætt að áskilja slíkan rétt, bæði fyrir skuldara og kröfuhafa. Slík samningsákvæði víki þó fyrir riftunar­reglum gjaldþrotalaganna. Þá skipti ekki máli gagnvart riftunarreglum gjaldþrotalaganna þó að greiðsla á skuld myndi almennt teljast lögmæt að öllu leyti. Geti ráðstöfun verið riftanleg á þeim grundvelli jafnvel þó að hún hafi ekki verið ólögmæt, sviksamleg eða saknæm af hálfu þeirra sem stóðu að henni.

         Stefnandi bendir jafnframt á að riftun á greiðslu skuldar sé ekki ætlað að ógilda skuldabréfin eða aðra löggerninga sem hafi verið grundvöllur að því að skuldir stefnanda við stefnda voru greiddar fyrir gjalddaga. Riftunin beinist eingöngu að því að hnekkja greiðslunum sjálfum og endurheimta í peningum þann hagnað eins kröfuhafa sem sé á kostnað annarra og raski þannig að óbreyttu jafnræði kröfuhafa.

         Stefnandi getur þess einnig að riftunarregla 134. gr. gjaldþrotalaga sé hlutlæg regla sem leiði til riftunar þrátt fyrir að löggerningar að baki greiðslu skuldar hafi verið lögmætir og allir aðilar hafi verið í góðri trú. Meginreglan sé sú að huglæg afstaða skuldara eða kröfuhafa skipti engu máli fyrir riftun greiðslunnar.

         Stefnandi telur að ráða megi af öllu framangreindu að uppgreiðslur skuldanna þremur og átta árum fyrir gjalddaga hafi ekki verið „eðlileg[ar] eftir atvikum“. Ekkert í viðskiptasambandi aðila hafi gefið tilefni til að ætla að slík venja væri í gildi og þess háttar uppgjör skulda hafi ekki tíðkast áður milli stefnanda og stefnda. Þá hafi engin skylda hvílt á stefnanda, hvorki samkvæmt lögum né samningum, til að greiða bréfin fyrir gjalddaga þeirra. Það sé stefnda að sýna fram á að greiðslur skuldanna, sem óumdeilanlega hafi verið inntar af hendi fyrir gjalddaga, séu þrátt fyrir allt venjulegar eftir atvikum. Það hafi stefndi ekki gert.

         Stefnandi kveður kröfu sína um endurgreiðslu byggja á 142., sbr. 143. gr. gjaldþrotalaga. Stefnandi telur að greiðslur krafnanna dagana 21. ágúst 2008, 22. ágúst 2008 og 25. ágúst 2008 hafi orðið til þess að stefndi auðgaðist sem nam 21.377.077,75 USD. Stefndi hefði ekki fengið kröfurnar greiddar á gjalddaga. Tjón stefnanda nemi sömu fjárhæð og auðgun stefnda. Skilyrði fyrir endurgreiðslu á grundvelli 1. mgr. 142. gr. gjaldþrotalaga séu því fyrir hendi.

         Stefnandi tekur fram að tilhögun skuldabréfa í útgáfum með númerin US48632FAA93, US48632FAB76 og US48632GAB59 hafi verið þannig að stefnandi hafi ekki greitt höfuðstól og vexti skuldabréfa beint til endanlegra rétthafa greiðslna heldur til fjárvörsluaðila. Fjárvörsluaðilinn hafi síðan greitt í kjölfarið samsvarandi fjárhæðir til þeirra sem hafi verið rétthafar greiðslna samkvæmt skuldabréfunum og tengdum samningum. Samkvæmt fyrirkomulaginu hafi greiðslur stefnanda af skuldabréfinu átt að fara til stefnda með viðkomu hjá fjárvörsluaðilanum sem millilið.

         Stefnandi byggir á því að jafnvel þótt litið yrði svo á að stefnandi og stefndi hafi þannig ekki verið í beinu skuldarsambandi breyti það því ekki að stefnandi hafi greitt þær greiðslur, sem krafist sé riftunar á, beint til stefnda. Þegar greiðslurnar hafi átt sér stað hafi stefndi fellt niður þá kröfu sem hann hafi átt vegna áðurnefndra skuldabréfa og stefnandi lækkað sömuleiðis útistandandi skuldir sínar. Endanleg niðurstaða hafi orðið sú að krafa sem stefndi átti vegna skuldabréfanna hafi verið greidd. Stefndi hafi fengið greidda peninga beint frá stefnanda og sé því óumdeilanlega sá sem hafði hag af hinni riftanlegu ráðstöfun.

         Í þessu sambandi áréttar stefnandi að riftunarreglum gjaldþrotalaganna sé ekki ætlað að ógilda samnings- eða skuldasambönd aðila. Riftun samkvæmt 134. gr. laganna beinist þannig ekki endilega að þeim sem hafi verið samningsaðili þrotamanns. Riftuninni sé beint að sjálfri greiðslunni, burt séð frá því í hvaða formi hún var og burt séð frá því hvort og þá hvaða grundvöllur lá henni að baki. Riftunin beinist að því að endurheimta greiðslur stefnanda sem óumdeilanlega hafi farið til stefnda, jafnvel þótt formlegt samningssamband stefnda hafi verið við fjárvörsluaðila.

         Stefnandi krefst dráttarvaxta af allri endurgreiðslukröfunni frá og með mánuði eftir að stefnda var sent kröfubréf, dags. 23. apríl 2012. Stefnandi kveður kröfuna eiga sér stoð í III. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu. Þá reisir hann málskostnaðarkröfu sína á 129. og 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.

2. Helstu málsástæður og lagarök stefnda

         Stefndi reisir sýknukröfu sína á ýmsum málsástæðum. Rauði þráðurinn í málsvörn stefnda eru þó röksemdir er lúta að því að kaup stefnanda á hlutdeild í allsherjarskuldabréfi feli ekki í sér greiðslu til stefnda sem kröfuhafa fyrir gjalddaga eins og áskilið sé í 134. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Komist dómurinn eftir sem áður að þeirri niðurstöðu að fella megi slík endurkaup undir ákvæðið er á því byggt af hálfu stefnda að þau virðist venjuleg eftir atvikum. Samkvæmt ákvæðinu leiði það til þess að stefnandi geti ekki borið það fyrir sig. Verður nú nánari grein gerð fyrir röksemdum stefnda sem að þessu lúta.

         Stefndi leggur áherslu á það að um viðskipti stefnanda og stefnda gildi lög New York-ríkis í samræmi við ákvæði þar um í skuldabréfasamningi stefnanda og DBTCA sem og í útgáfulýsingu. Bendir stefndi sérstaklega á að í þessum gögnum sé fjallað berum orðum um endurkaup útgefanda á hlutdeildum sem og skuldarsamband aðila og skuldaniðurfellingar eftir endurkaup. Stefndi vísar einnig í þessu sambandi til niðurstöðu Hæstaréttar í málinu nr. 398/2011, sem taki til skuldabréfaútgáfu samkvæmt sama verðviðauka og hér er til umfjöllunar. Þar hafi stefnandi sjálfur haldið því fram að New York-réttur gilti um þá allsherjarskuldabréfaútgáfu.

         Stefndi bendir á að það sé stefnanda að sýna fram á efni þessa erlenda réttar en það hafi hann ekki gert. Stefndi kveðst hins vegar hafa sýnt fram á hverjar þær reglur eru samkvæmt New York-rétti sem áhrif geti haft á sakarefni málsins, meðal annars með framlagðri álitsgerð Dr. Schwarz, en hann er lagaprófessor við Yale háskóla. Auk þess hafi fjölmargir dómar frá ýmsum ríkjum Bandaríkja Norður-Ameríku verið lagðir fram, sem og ákvæði greinar 3-604 a) í Uniform Commercial Code (UCC) sem tekur til afléttingar á skuld samkvæmt hlutdeild í skuldabréfi. Eftir sem áður telur stefndi að sýkna beri hann af öllum kröfum stefnanda á þeim grunni að málsástæður stefnanda séu rangar og ósannaðar að New York-rétti samkvæmt 2. mgr. 44. gr. laga nr. 91/1991.

         Til stuðnings því að endurkaup stefnanda á hlutdeild í allsherjarskuldabréfunum geti ekki hafa falið í sér greiðslu á skuld vísar stefndi meðal annars til þess að ekki er um hefðbundið skuldabréf að ræða í skilningi íslensks réttar. Útgefandi sé ekki beinn skuldari gagnvart eiganda hlutdeildar í slíku skuldabréfi. Þvert á móti sé skuldarsamband útgefanda við eiganda allsherjarskuldabréfsins, sem í þessu tilviki sé DBTCA fyrir hönd Cede & Co. Vísar stefndi í þessu sambandi til dóms Hæstaréttar í málinu nr. 398/2011 sem fyrr er getið. Þar sem ekkert skuldasamband hafi verið milli aðila málsins heldur stefndi því fram að greiðsla stefnanda til stefnda geti ekki hafa verið greiðsla á skuld.

         Stefndi byggir einnig á því að samkvæmt skýrum ákvæðum greinar 3.9 og 10.9 í fjárvörslusamningi stefnanda við DBTCA og ákvæði 3-604 a) í UCC geti stefndi ekki fellt niður skuld sem reist er á allsherjarskuldabréfi nema með atbeina handhafa þess, þ.e. DBTCA. Við endurkaup á hlutdeild í slíku bréfi falli skuldin því ekki niður sjálfkrafa. Eina leiðin til að fella slíka skuld niður í kjölfar endurkaupa sé að útgefandinn óski sérstaklega eftir því og afhendi hlutdeildina, eins og fram komi í fyrrgreindri álitsgerð Dr. Schwarz. Hafi stefndi ekki gert það eigi niðurfelling skuldar sér ekki stað. Í álitsgerðinni sé á það bent að ákvæði útgáfulýsingar og fyrrgreind ákvæði fjárvörslusamningsins yrðu marklaus með öllu ef hlutdeildir féllu sjálfkrafa niður við endurkaup. Tekur stefndi fram að regla samkvæmt íslenskum rétti um sjálfkrafa niðurfellingu skuldar vegna samruna réttinda og skyldna eigi því ekki við í þessu máli.

         Stefndi bendir á að allsherjarskuldabréfið sjálft hafi ekki gengið kaupum og sölu. Þar sem framsal hlutdeilda í því hafi heldur ekki þau réttaráhrif að skuld falli niður samkvæmt allsherjarskuldabréfinu geti eigendaskipti á hlutdeildum ekki falið í sér greiðslu skuldar fyrir gjalddaga. Gjalddagi allsherjarskuldabréfsins sé þannig málinu óviðkomandi.

         Stefndi byggir á því að stefnandi hafi ekki fært sönnur á það að óskað hafi verið eftir því að skuldin yrði felld niður. Því geti DBTCA ekki hafa fellt niður skuld vegna viðskiptanna. Þá mótmælir stefndi því sem ósönnuðu og þýðingarlausu að endurkaup hafi verið færð til bókar hjá stefnanda sjálfum til lækkunar á skuld. Þar sé um einhliða aðgerð að ræða af hálfu stefnanda sem ekki eigi sér stoð í ákvæðum útgáfulýsingar eða skuldabréfasamnings. Sú aðgerð hafi engin réttaráhrif að New York-rétti.

         Miðað við framangreint telur stefndi að stefnandi hafi við viðskiptin eignast hlutdeild í allsherjarskuldabréfi sem hann var útgefandi að og að hann hafi t.d. getað ákveðið að selja það að nýju. Stefnandi hafi ekki upplýst hvort hann hafi gert það en með því væri stefnandi að krefjast þess að fá ætlað tjón sitt tvíbætt með riftunarmáli þessu.

         Stefndi hafnar því að hann hafi notið sérstakrar meðferðar á kostnað annarra kröfuhafa, eins og haldið sé fram í stefnu. Stefndi mótmælir í því sambandi að hann hafi verið kröfuhafi og því eigi þetta sjónarmið ekki við. Í öðru lagi sýni fjöldi riftunarmála á borð við þetta gegn ýmsum aðilum að um hafi verið að ræða hefðbundin kaup á eignum, en ekki dulbúnar skuldauppgreiðslur til valdra kröfuhafa fyrir gjalddaga.

         Stefndi bendir á að ákvæði 134. gr. laga nr. 21/1991, sem málshöfðun stefnanda sé reist á, eigi einungis við innan skuldasambands, enda gildi það einungis um greiðslu skuldar, eins og þar segi. Í því felist að greiðsla verði að vera innt af hendi til kröfuhafa en ekki til þriðja aðila, og að skuldin verði að lækka við greiðsluna. Eins og að framan greinir telur stefndi að hvorugt skilyrðið sé uppfyllt í málinu. Því beri að sýkna stefnda af kröfum stefnanda.

         Með vísan til sömu röksemda telur stefndi rangt og ósannað að greitt hafi verið fyrr en eðlilegt var, enda hafi greiðslur ekki leitt til skuldaniðurfellingar. Gjalddagar samkvæmt allsherjarskuldabréfinu séu í raun álitaefninu óviðkomandi. Ekki sé hægt að halda því fram að gjalddagi allsherjarskuldabréfs skipti máli ef höfuðstóll þess lækki ekki við ætlaða skuldauppgreiðslu.

         Að þessu frágengnu reisir stefndi sýknukröfu sína á því að viðskipti þessi hafi virst venjuleg eftir atvikum, sbr. niðurlag 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991. Stefndi vísar til fjölmargra atriða þessu til stuðnings. Fyrir það fyrsta leggur hann áherslu á að útgáfulýsing og fjárvörslusamningur hafi gert ráð fyrir að útgefandi gæti keypt hlutdeildir á frjálsum markaði, af hverjum sem er og á hvaða verði sem er. Þegar af þeirri ástæðu telur stefndi að viðskiptin hafi virst venjuleg. Þá hafi þau verið hefðbundin og lögmæt eigendaskipti á hlutdeildum. Aðilar hafi verið viljugir til að eiga í viðskiptum og þau hafi átt sér stað á markaðsvirði.

         Stefndi vísar einnig til þess að kaupverð hlutdeildanna hafi verið lægra en fjárhæð skuldar og því geti kröfuhafi ekki hafa vitað eða mátt vita að um greiðslu skuldar væri að ræða. Þá hafi málsatvik öll verið afar venjuleg. Um hafi verið að ræða frjáls viðskipti á milli viljugra aðila á markaðsvirði. Öll viðskiptin hafi verið eðlislík og hafi þeim verið lokið hratt og örugglega. Hver og ein viðskipti hafi verið af dæmigerðri stærð fyrir viðskipti af þessu tagi. Öll viðskiptin hafi átt sér stað í beinu kjölfari af því að FME upplýsti að stefnandi hefði staðist álagspróf 14. ágúst 2008.

         Stefndi bendir á að tilgangur 134. gr. laga nr. 21/1991 sé að koma í veg fyrir mismunun kröfuhafa með greiðslum fyrir gjalddaga, sem eigi sér stað rétt fyrir þrot og eru gerðar í slæmri trú af skuldaranum og/eða með óvenjulegum hætti, til þess að hygla völdum kröfuhöfum. Þetta eigi ekki við um þessi viðskipti sem eins og áður segir voru eins venjuleg og viðskipti af þessu tagi geti orðið. Stefndi bætir við í þessu sambandi að viðskiptin hafi verið í samræmi við almenna og yfirlýsta stefnu stefnanda um endurkaup skuldahlutdeilda. Þá hafi þau verið í samræmi við sérstök fyrirmæli stefnanda til stefnda um endurkaup slíkra hlutdeilda. Jafnframt hafi þau verið smávægileg miðað við umfang slíkra viðskipta og hafi ekki beinst sérstaklega að því að veita honum sérmeðferð. Bendir stefndi á að stefnandi hafi þannig höfðað um 50 sambærileg riftunarmál fyrir íslenskum dómstólum og sé samanlögð stefnufjárhæð 180 milljarðar króna fyrir um hálfs árs tímabil á árinu 2008.

         Stefndi vísar jafnframt til þess að stefnandi hafi ekki haft neina ástæðu til að hygla honum sérstaklega, enda engin ástæða til að hygla einstökum hlutdeildareigendum sem stefnandi þekkti engin deili á. Stefnandi hafi einfaldlega haft áhuga á því að kaupa umræddar eignir þar sem hann hafi séð hag sínum borgið með því. Þá hafi hann greitt markaðsverð fyrir hlutina og engu hafi skipt hver seljandinn var.

         Stefndi bendir að auki á að viðskiptin sem um ræðir hafi verið brot af heildarhöfuðstólsfjárhæð skuldabréfaútgáfunnar. Þá séu þau lítill hluti endurkaupa stefnanda á hlutdeildum í útgáfunni. Stefndi kveður þau einnig hafa verið lítinn hluta af heildarveltu skuldabréfaviðskipta stefnanda, auk þess sem þau hafi verið lítill hluti af heildarveltu viðskipta með íslensk bankaskuldabréf hjá stefnda. Í því sambandi tekur stefndi meðal annars fram að samanlagt kaupverð allra sex viðskiptanna hafi einungis verið um 1% af heildarveltu viðskipta með íslensk bankaskuldabréf á fyrstu þremur ársfjórðungum ársins 2008 og 2% af heildarveltu viðskipta með skuldagerninga stefnanda hjá stefnda á sama tímabili. Hver og ein viðskipti hafi þannig verið óveruleg og smávægileg á alla mælikvarða.

         Til stuðnings því að viðskiptin hafi virst venjuleg eftir atvikum bendir stefndi einnig á að endurkaup útgefanda á skuldabréfum séu mjög algeng á alþjóðlegum fjármálamörkuðum. Því til sönnunar hefur stefndi lagt fram ýmis gögn þar sem fjallað er um slík endurkaup. Þá hafi þau verið mjög algeng hjá öðrum íslenskum fjármálastofnunum. Staðhæfir stefndi í þessu sambandi að heildarendurkaup íslensku bankanna á eigin skuldum á þremur fyrstu ársfjórðungum ársins 2008 hafi numið 3% af höfuðstólsvirði heildarumfangs endurkaupa útgefanda í Evrópu, Miðausturlöndum og Afríku, sem hafi numið a.m.k. 5.519 milljónum USD. Þetta sýni að útgefandi sé eins og hver annar áhugasamur kaupandi að skuldabréfum eða hlutdeildum í allsherjarskuldabréfi. Það veki engar grunsemdir um brot gegn jafnræði kröfuhafa þó að útgefandi hafi áhuga á að kaupa eigin skuldir.

         Stefndi tekur í þessu sambandi fram að það geti verið mjög arðbært fyrir útgefanda að stunda slík viðskipti. Bendir stefndi á að það hafi einmitt verið mat stefnanda á þeim tíma sem viðskiptin áttu sér stað að það væri hagstætt fyrir bankann að kaupa hlut í skuldabréfum sem hann hafði gefið út, sbr. fundargerð stjórnar stefnanda, dags. 25. til 26. september 2008. Þá hafi Deutsche Bank ráðlagt stefnanda að nota umtalsvert af lausu fé á árinu 2008 til að kaupa eigin skuldabréf, þar sem það væri bankanum hagfellt við erfiðar markaðsaðstæður.

         Stefndi byggir einnig á því að stefnandi hafi virst gjaldfær þegar viðskiptin áttu sér stað. Kaupverðið hafi t.d. gefið eitt og sér til kynna að svo væri. Bendir stefndi m.a. á að í dag sé algengt kaupverð skuldabréfa á hendur stefnanda um 5% af nafnvirði. Í því felist væntingar um endurheimtur úr slitum bankans. Kaupverðið í hinum umdeildu viðskiptum hafi hins vegar verið lítillega undir nafnverði. Það gefi engan veginn til kynna að aðilar hafi talið bankann ógjaldfæran. Jafnframt hafi hættumerki um íslenska bankakerfið ekki verið orðin sýnileg fyrr en í lok september 2008 og vísar um það til dómaframkvæmdar.

         Þessu til stuðnings vísar stefndi einnig til opinberra upplýsinga um fjárhagsstöðu stefnanda á þessum tíma. Ófært sé hins vegar að taka mið af innanhússskjölum bankans þegar afstaða sé tekin til þess hvort viðskipti hafi virst venjuleg fyrir þriðja aðila. Bæði ársreikningar stefnanda og ársfjórðungsreikningar hafi á tíma viðskiptanna staðfest gjaldfærni stefnanda. Hafi stefndi enga ástæðu haft til að ætla annað en að upplýsingar um gjaldfærni bankans væru réttar. Bendir stefndi meðal annars á að samkvæmt afkomutilkynningu 31. júlí 2008 hafi hagnaður bankans eftir skatta numið 34,1 milljarði króna og tryggt lausafé numið 991 milljarði króna, sem hafi nægt til að greiða allar útistandandi skuldbindingar til meira en 360 daga. Samkvæmt þessu hafi ekki verið útlit fyrir ógjaldfærni stefnanda þegar viðskiptin áttu sér stað um þremur vikum síðar. Skuldatryggingarálag hafi gefið það sama til kynna, en marktæk hækkun hafi ekki orðið á álaginu fyrr en eftir tilraun til þjóðnýtingar Glitnis snemma í október 2008. Stefndi vísar til fleiri gagna þessu til stuðnings svo sem niðurstöðu álagsprófs Fjármálaeftirlitsins í ágúst 2008, auk þess sem stjórnmála- og embættismenn hafi lýst því ítrekað yfir að íslensku bankarnir væru gjaldfærir. Einnig hafi lánshæfiseinkunnir matsfyrirtækja gefið það sama til kynna. Undir rekstri málsins hefur stefndi einnig lagt fram gögn sem hann telur vera til marks um að stefndi hafi sjálfur metið stefnanda gjaldfæran á þeim tíma sem viðskiptin áttu sér stað.

         Stefndi mótmælir jafnframt endurgreiðslukröfu stefnanda á grundvelli 142. gr. laga nr. 21/1991, meðal annars á þeim gruni að upphæð þeirrar kröfu geti aldrei numið hærri fjárhæð en tjóni slitabúsins vegna viðskiptanna. Stefndi telur stefnanda ekki hafa orðið fyrir neinu tjóni vegna þeirra. Stefndi telur að íslensku bankarnir hafi allt eins getað hagnast á skuldabréfaendurkaupum, a.m.k. tímabundið, og vísar þá til þess að stefnandi hefði getað selt hina keyptu hluti á sambærilegu eða hærra verði eftir að viðskiptin áttu sér stað. Ekkert orsakasamband sé því á milli viðskiptanna og ætlaðs tjóns. Óeðlilegt væri að stefndi bæri alla ábyrgð á eigin ákvörðunum stefnanda um ráðstöfun hlutdeildanna eftir endurkaupin. Hafi stefnanda verið mögulegt að endurselja hlutina með þessum kjörum fram að falli bankans hafi hann ekki sinnt skyldu sinni samkvæmt almennum reglum til tjónstakmörkunar. Þá hafi stefnandi allt eins getað hafa veðsett hlutina, notað þá í endurhverfum viðskiptum eða hagnast á þeim með öðrum hætti sem stefnda sé ekki kunnugt um.

         Í þessu sambandi vísar stefndi jafnframt til þess að skuld samkvæmt allsherjarskuldabréfinu sé útistandandi í heild sinni. Hafi engin niðurfelling átt sér stað sé jafnræði kröfuhafa ekki raskað og ekkert tjón hafi orðið.

         Í greinargerð heldur stefndi því einnig fram að sýkna beri hann á grundvelli aðildarskorts. Því til stuðnings vísar stefndi til þess í fyrsta lagi að hann hafi ekki verið kröfuhafi stefnanda og greiðslurnar hafi því ekki verið skuldagreiðslur. Því geti stefndi ekki verið réttur aðili að málinu. Í öðru lagi sé það skuldaniðurfellingin sem raski jafnræði kröfuhafa en ekki framsalsgerningur, sem leiði ekki til niðurfellingar. Í þriðja lagi hafi ekki verið færðar sönnur á að stefndi hafi nokkurn tíma verið skráður eigandi hinna seldu hlutdeilda hjá DTC, nema í einu tilviki þar sem stefndi kom fram sem seljandi. Í fjórða lagi hafi endanlegir móttakendur greiðslna verið þriðju aðilar í öllum viðskiptunum nema í einum. Áréttar stefndi í þessu sambandi að viðskiptin hafi farið fram með þessum hætti að fyrirmælum stefnanda, en hann hafi beðið stefnda sérstaklega að afla hlutdeilda á tilteknu verði frá þriðju aðilum. Því sé ljóst að stefndi hafi verið milligönguaðili í öllum tilvikum nema einu milli viljugs kaupanda og viljugs seljanda.

         Stefndi krefst einnig sýknu á grundvelli 145. gr. laga nr. 21/1991 í stefnu. Að hans mati væri það bersýnilega ósanngjarnt ef hann yrði látinn bera fulla ábyrgð á viðskiptunum þó að stefnandi hafi sjálfur gefið fyrirmæli um að miðla viðskiptunum með hlutdeildir frá þriðju aðilum og hann hafi einungis móttekið smávægilegar greiðslur. Eðlilegast sé að fella áhættuna af kaupunum á stefnanda sjálfan, sem hafi búið yfir öllum upplýsingum um eigin fjárhagsstöðu, vitað allt um ástæður kaupanna og beðið stefnda að hafa samband við þriðju aðila vegna viðskiptanna. Þá leggur stefndi áherslu á að viðskiptin hafi gerst afskaplega hratt og virst vera venjuleg. Ómögulegt hafi verið fyrir stefnda að gera sér grein fyrir því að ráðstafanirnar kynnu að vera riftanlegar.

         Stefndi styður þrautavarakröfu sína um lækkun einnig við 145. gr. laga nr. 21/1991 og vísar henni til stuðnings til sömu málsástæðna og að framan greinir. Stefndi mótmælir því einnig að krafa stefnanda geti borið dráttarvexti samkvæmt III. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu. Telur stefndi að erlendur réttur gildi um vexti, enda gildi erlendur réttur um beitingu þeirra samninga sem um ræði. Vísar stefndi í þessu sambandi til 3. gr. og 12. gr. laga nr. 43/2000 og framangreindra málsástæðna og lagaraka. Af þessari ástæðu og með vísan til c-liðar 1. mgr. 10. gr. sömu laga telur hann að erlend lög gildi að þessu leyti. Þá vísar hann einnig til dóma Hæstaréttar Íslands í málum nr. 9‒12/2012 þessu til stuðnings. Að auki sé engin lagaheimild til að greiða íslenska dráttarvexti af kröfu sem gerð sé í erlendri mynt. Enn fremur mótmælir stefndi upphafsdegi dráttarvaxta. Kveður hann upphafsdag þeirra aldrei geta miðast við fyrra tímamark en dagsetningu dómsuppkvaðningar, enda hafi stefndi aldrei getað vitað að stefnandi ætti kröfu á hendur honum fyrr en þá.

         Stefndi styður málskostnaðarkröfu sína við 130. gr. laga nr. 91/1991.

         Við aðalmeðferð málsins vísaði stefndi einnig til þess að gögn sem hann hefði aflað frá Euroclear sýni að fjórar af þeim greiðslum sem málið snýst um hafi ekki farið fram á þeim dögum sem riftunarkrafa stefnanda tilgreini. Þannig hafi engin greiðsla að fjárhæð 3.215.967,41 USD átt sér stað 21. ágúst 2008, engin greiðsla að fjárhæð 2.275.437,50 USD eða að fjárhæð 1.964.461,04 USD hafi átt sér stað 22. ágúst 2008 og að lokum hafi engin greiðsla að fjárhæð 8.612.708,33 USD átt sér stað 25. ágúst 2008. Aðrar greiðslur séu hins vegar réttilega tilgreindar í dómkröfum stefnanda.

                                                                                        IV

         Eins og rakið hefur verið greiddi stefnandi stefnda samtals 21.377.077,75 Bandaríkjadollara með sex greiðslum sem fram fóru seinni hluta ágústmánaðar 2008. Gögnum sem lögð hafa verið fram í málinu ber ekki að öllu leyti saman um hvenær þessar greiðslur voru inntar af hendi. Kaupnótur sem stefnandi hefur lagt fram um einstakar greiðslur tilgreina uppgjörsdaga (e. Settlement date) sem stefnandi leggur til grundvallar í kröfugerð sinni um riftun þessara greiðslna. Þessar kaupnótur bera með sér að viðskiptin hafi farið í gegnum uppgjörskerfið Euroclear. Samkvæmt upplýsingum frá Euroclear Bank, sem stefndi hefur lagt fram í máli þessu, fóru fjórar af þessum greiðslum fram nokkrum dögum eftir tilgreindan uppgjörsdag í framlögðum kaupnótum.

         Í málinu liggja fyrir skilmálar og skilyrði um notkun Euroclear frá nóvember 2006. Þar er er gert ráð fyrir að Euroclear Bank sendi þátttakendum í greiðslu- og uppgjörskerfinu yfirlit samkvæmt nánar tilgreindum verklagsreglum og að hver þátttakandi beri ábyrgð á því að bera yfirlitið saman við eigið bókhald og láta vita ef hann verður var við skekkju í yfirlitinu. Í skilmálunum kemur fram að berist ekki leiðrétting innan 30 daga frá því að tekið er á móti yfirliti skuli litið svo á að þátttakandinn sé samþykkur yfirlitinu. Stefnandi bar því ekki við í aðalmeðferð að bankinn hefði ekki fengið yfirlit frá Euroclear Bank þar sem þessara viðskipta var getið. Eins og málið liggur fyrir dóminum þykir rétt að leggja til grundvallar þær upplýsingar sem stafa frá uppgjörsaðila um dagsetningar greiðslnanna.

         Framangreindar upplýsingar úr uppgjörskerfi Euroclear staðfesta eftir sem áður að sex greiðslur, samtals að fjárhæð 21.377.077,75 Bandaríkjadalir, voru inntar af hendi til stefnda sem endurgjald fyrir hluti í allsherjarskuldabréfunum US48632FAB76, US48632GAB59 og US48632FAA93. Þessir hlutir voru samstundis millifærðir af Euroclear-reikningi stefnda yfir á Euroclear-reikning stefnanda. Greiðslur þessar eru allar sömu fjárhæðar og fram koma í dómkröfum stefnanda og eiga sér stað á uppgjörsdegi eða örfáum dögum síðar. Ljóst má vera af kröfugerð og málatilbúnaði stefnanda hvaða greiðslur þetta eru sem krafist er riftunar á. Röng tilgreining á dagsetningu greiðslna í kröfugerð, sem tók mið af tilgreindum uppgjörsdögum á kaupnótum stefnanda, hefur í þessu ljósi enga þýðingu fyrir úrlausn málsins.

         Það er ágreiningslaust að stefndi átti í þessum viðskiptum við stefnanda og var móttakandi þeirra greiðslna sem stefnandi innti af hendi fyrir þá hluti sem um ræðir. Stefndi ber í stefnu meðal annars við aðildarskorti þar sem hann hafi einungis haft milligöngu um viðskiptin fyrir þriðja aðila sem hann hefur ekki upplýst hver er. Á stefnda hvílir að færa sönnur á að hann hafi komið þannig fram í viðskiptunum gagnvart stefnanda að ekki sé unnt að beina kröfu um riftun greiðslnanna að honum.

         Ekki liggja fyrir önnur gögn um þátt stefnda í viðskiptunum en fyrrgreindar kaupnótur og upplýsingar úr uppgjörskerfi Euroclear. Samkvæmt þeim virðist stefndi hafa a.m.k. í þremur tilvikum fengið hluti í umræddum skuldabréfum millifærða af Euroclear-reikningi óþekkts aðila yfir á sinn reikning í kerfinu gegn greiðslu á nánar tilgreindum fjárhæðum áður en hlutirnir voru millifærðir yfir á reikning stefnanda gegn þeim greiðslum sem stefnandi krefst nú riftunar á. Á það við um færslur 26. ágúst 2008 með hluti í US48632FAB76 að nafnverði annars vegar 2.590.000 og hins vegar 4.255.000 Bandaríkjadalir, sem og færslu 22. ágúst 2008 með hlut í US48632GAB59 að nafnverði 2.000.000 Bandaríkjadalir. Í tveimur tilvikum eru hlutirnir hins vegar millifærðir af Euroclear-reikningi óþekkts aðila yfir á reikning stefnda en án greiðslu. Á það annars vegar við um færslu 25. ágúst 2008 með hlut að nafnverði 3.000.000 Bandaríkjadalir í US48632FAB76, en sami hlutur virðist millifærður daginn eftir á reikning stefnanda. Hins vegar er um að ræða færslu 4. september 2008 þar sem hlutur að nafnvirði 13.750.000 Bandaríkjadalir í skuldabréfinu US48632FAA93 er millifærður af reikningi óþekkts þriðja aðila yfir á reikning stefnda. Hlutur að nafnverði 10 milljónir Bandaríkjadala í sama skuldabréfi er daginn eftir millifærður yfir á reikning stefnanda. Í einu tilviki er ekki að sjá að neinar millifærslur hafi átt sér stað í uppgjörskerfinu áður en hluturinn var millifærður yfir á reikning stefnanda. Á það við um viðskipti 21. ágúst 2008 á hlut að nafnvirði 5 milljónir Bandaríkjadollara í skuldabréfinu US48632FAB76.

         Samkvæmt þessum gögnum seldi stefndi stefnanda umrædda hluti í framangreindum allsherjarskuldabréfum a.m.k. í þremur tilvikum fyrir lítillega hærra verð en stefndi keypti þá af óþekktum þriðja aðila. Ekki liggur þó annað fyrir en að stefndi hafi í þessum tilvikum greitt fyrir hlutina af eigin fé og að þeir hafi verið færðir á Euroclear-reikning hans áður en stefnandi innti þær greiðslur af hendi sem krafist er riftunar á gegn afhendingu hlutanna. Með þessu hefur stefndi ekki fært sönnur á að hann hafi einungis haft milligöngu um viðskiptin sem verðbréfamiðlari fyrir þriðja aðila, er leiði til þess að hann geti ekki átt aðild að máli þessu sem riftunarþoli.

         Stefnandi krefst riftunar á umræddum greiðslum á grundvelli 134. gr. laga nr. 21/1991. Ákvæði þetta gildir við slit fjármálafyrirtækis samkvæmt 4. mgr. 103. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 7. gr. laga nr. 44/2009, þegar ekki er sýnt að eignir þess muni nægja til að efna skuldbindingar þess að fullu. Ákvæði 134. gr. laga nr. 21/1991 er í XX. kafla laga nr. 21/1991 sem fjallar um riftun ráðstafana þrotamanns. Þar segir að krefjast megi riftunar á greiðslu skuldar á síðustu sex mánuðum fyrir frestdag ef greitt var með óvenjulegum greiðslueyri fyrr en eðlilegt var eða greidd var fjárhæð sem hefur skert greiðslugetu þrotamannsins verulega, nema að greiðslan hafi virst venjuleg eftir atvikum. Stefnandi byggir á því að greiðslurnar sem krafist er riftunar á hafi falið í sér greiðslu á skuld sem innt hafi verið af hendi fyrr en eðlilegt var.

         Frestdagur við slitin er eins og áður segir 15. nóvember 2008 og því ljóst að greiðslurnar sem um ræðir fóru fram á síðustu sex mánuðum fyrir þann dag. Aðila greinir hins vegar á um hvort unnt sé að líta svo á að með þeim hafi stefnandi greitt skuld fyrr en eðlilegt var og ef svo er hvort þær hafi virst venjulegar eftir atvikum.

         Stefnandi var skuldari samkvæmt þeim allsherjarskuldabréfum sem umræddir hlutir, er stefnandi keypti af stefnda, tilheyrðu. Ekki verður af framlögðum skjölum ráðið að eigendur hluta í þeim allsherjarskuldabréfum sem um ræðir hafi átt kröfu á hendur handhafa þeirra eða umsjónaraðila greiðslna, hvort sem það eru DTC, Cede & Co eða DBTCA, eða á hendur einstakra þátttakenda í DTC, nema að stefnandi hefði áður innt af hendi greiðslur samkvæmt bréfunum. Í útgáfulýsingu segir til að mynda að útgefandi beri ábyrgð á greiðslu höfuðstóls og vaxta til DTC, en að DTC beri ábyrgð á „úthlutun slíkra greiðslna til beinna þátttakenda“ í hinu rafræna eignaskráningarkerfi og að þátttakendurnir beri síðan ábyrgð á „úthlutun“ (e. disbursement) greiðslnanna til raunverulegra eigenda. Þá segir í grein 3.10 í skuldabréfasamningnum milli stefnanda og DBTCA að ekkert í samningnum verði túlkað á þá leið að umsjónaraðila greiðslna beri skylda til að inna af hendi einhverja greiðslu til eiganda skuldabréfs áður en greiðsla hafi borist frá stefnanda. Samkvæmt framansögðu skyldu greiðslur stefnanda á grunni allsherjarskuldabréfanna renna til raunverulegra eigenda (e. Beneficial Owners) fyrir milligöngu fyrrgreindra aðila.

         Eins og rakið hefur verið tekur 134. gr. laga nr. 21/1991 einungis til þess þegar skuld er greidd. Þegar litið er til þess sem rakið hefur verið þykir ljóst að stefnandi var í skuld á grundvelli fyrrgreindra skuldabréfa þegar greiðslurnar voru inntar af hendi. Jafnframt verður að leggja til grundvallar að raunverulegir eigendur (e. Beneficial Owners) hafi hver fyrir sig átt hlutfallsleg kröfuréttindi um peningagreiðslu á sama grunni. Við þær aðstæður sem hér eru uppi þykir ekki skipta máli við túlkun 134. gr. laga nr. 21/1991 þó að milligönguaðili hafi einn átt rétt á því að hafa uppi kröfu á grunni skuldabréfanna á hendur stefnanda í þágu eigenda kröfuréttindanna.

         Dómurinn fær ekki séð að í niðurstöðu Hæstaréttar Íslands í málinu nr. 398/2011, eða í síðari dómum réttarins um hliðstæð efni, sé dregin upp önnur mynd af réttarsambandi aðila en að framan greinir. Þar var einungis fallist á þá niðurstöðu héraðsdóms að DBTCA hefði sem vörsluaðila verið rétt að hafa uppi kröfu við slit stefnanda samkvæmt allsherjarskuldabréfi, en að einstaka eigendur að hlutum í því (e. Beneficial Owner) brysti heimild til að gera kröfu á grundvelli þess fyrir sitt leyti. Eins og ráðið verður af dóminum átti þessi niðurstaða sér stoð í fyrirmælum skuldabréfasamningsins frá 12. apríl 2006. Ekki verður hins vegar séð að rétturinn hafi byggt á þeirri forsendu héraðsdóms að raunverulegir eigendur ættu ekki kröfurétt á hendur útgefanda skuldabréfsins.

         Verður því næst hugað að því hvort þær greiðslur sem inntar voru af hendi af stefnanda til stefnda geti talist greiðsla á skuld í skilningi 134. gr. laga nr. 21/1991 sem farið hafi fram fyrr en eðlilegt var. Ekki er ástæða til þess að skýra fyrrgreint ákvæði svo þröngt að það taki einungis til greiðslna sem fela með skýrum hætti í sér efndir á skuldbindingu skuldarans. Þannig hefur í dómum Hæstaréttar Íslands í málum nr. 162 og 163/2010, sem í dómum réttarins í málum nr. 702/2011 og nr. 545/2013, verið komist að þeirri niðurstöðu að greiðsla vegna kaupa útgefanda á kröfu samkvæmt skuldabréfi eða öðrum skuldaskjölum feli í sér greiðslu skuldar í þessari merkingu, enda falli krafan þá niður samkvæmt meginreglu kröfuréttar þar eð réttindi og skyldur eru þá á sömu hendi. Á það jafnvel við þó að greiðslan sem slík sé annarrar og lægri fjárhæðar en sem nemur lækkun á skuldbindingu útgefandans.

         Í því máli sem hér er til úrlausnar horfir svo við að samkvæmt skýrum fyrirmælum í útgáfulýsingu og skuldabréfasamningi giltu ekki íslensk lög um viðskipti með hlutdeild í allsherjarskuldabréfi sem gefið er út á þeim grundvelli, heldur lög New York-ríkis. Í þessum skjölum voru ákvæði er tóku til endurkaupa stefnanda á hlutum í allsherjarskuldabréfunum. Þar er vikið að réttaráhrifum slíkra viðskipta og því lýst að stefnandi geti í kjölfar þeirra ákveðið að eiga skuldabréfið áfram, selja það eða skila því inn til vörsluaðila allsherjarskuldabréfsins til ógildingar. Þá er því lýst í grein 3.9 í skuldabréfasamningi stefnanda og DBTCA að síðarnefnda aðilanum beri að fella úr gildi þau skuldabréf sem útgefandi afhendir honum til ógildingar.

         Taka verður mið af löggjöf New York-ríkis við túlkun þessara samningsákvæða. Þegar litið er til þeirra gagna sem lögð hafa verið fram um það efni virðist sem þar gildi ekki afdráttarlaus regla um að kröfuréttindi á grundvelli skuldabréfa falli niður við það að réttindi og skyldur samkvæmt þeim færist á sömu hendi. Orðalag útgáfulýsingarinnar og skuldabréfasamningsins sem vísað hefur verið til gefur tilefni til að álykta að útgefandi allsherjarskuldabréfs teljist eigandi þeirra hlutdeildar í bréfinu sem hann aflar á frjálsum markaði og eigi að njóta réttinda samkvæmt því ef hann lætur hjá líða að fara fram á það við vörsluaðila allsherjarskuldabréfsins að skuldbinding hans samkvæmt því verði lækkuð sem nemur nafnverði hlutdeildarinnar. Beiðni þess efnis var því nauðsynleg til þess að endurkaup stefnanda á hlutdeild í allsherjarskuldabréfunum gengi til lækkunar á skuld hans. Að þessu leyti eru aðstæður aðrar en í þeim dómum sem að framan greinir. Ekkert er því heldur til fyrirstöðu samkvæmt íslenskum rétti að skuldari skuldbindi sig á þann veg að vikið sé frá meginreglu kröfuréttar um að krafa falli sjálfkrafa niður við samruna réttinda og skyldna, en það virðist hann hafa gert með útgáfulýsingunni og skuldabréfasamningnum sem vikið hefur verið að.

         Í gögnum málsins er í engu getið um það að stefnandi hafi óskað eftir því við vörsluaðila allsherjarskuldabréfanna að skuldbindingar stefnanda yrðu felldar niður í kjölfar þeirra viðskipta sem eru tilefni málshöfðunar stefnanda. Í bókun stefnanda 19. desember 2013, þar sem áskorunum stefnda í greinargerð var svarað, kemur fram að ekki hafi verið farið fram á niðurfellingu þessara skuldbindinga. Verður við það miðað að það hafi ekki verið gert.

         Miðað við þær forsendur sem að framan greinir liggur ekki fyrir að endurkaup stefnanda á umræddum hlutum hafi gengið til lækkunar á skuldbindingum hans samkvæmt allsherjarskuldabréfunum. Breytir þá engu hvort stefnandi hafi sjálfur fært kaupin þannig til bókar í reikningum sínum að skuldbindingar hans lækkuðu sem þessu nemur, en það er staðhæft í yfirlýsingu endurskoðanda stefnanda. Því liggur ekki fyrir að greiðslurnar, sem stefnandi innti af hendi til stefnda sem endurgjald fyrir hlutina, hafi falið í sér greiðslu skuldar fyrr en eðlilegt var þannig að ákvæði 134. gr. laga nr. 21/1991 geti átt við.

         Þessu til viðbótar telur dómurinn að stefndi hafi fært fyrir því viðhlítandi rök að greiðslurnar hafi virst venjulegar eftir atvikum þannig að stefnanda sé ekki unnt að bera 134. gr. laga nr. 21/1991 fyrir sig. Því til stuðnings er vísað til þess sem fram hefur komið að þeir skilmálar sem giltu um viðskipti með skuldabréfin gerðu ráð fyrir því að stefnandi gæti keypt þau á frjálsum markaði meðal annars í því skyni að lækka skuldbindingar sínar. Stefnandi átti frumkvæði að því um miðjan ágúst 2008 að fá stefnda til að afla hluta í eigin skuldabréfum á frjálsum markaði sem stefnandi hugðist kaupa fyrir laust fé bankans. Kaupverð hlutanna námu á þeim tíma 73,5% til 83,5% af nafnvirði þeirra en kaup á þessu verði gaf bankanum færi á að lækka skuldir og bókfæra muninn á endurkaupsverði og nafnverði sem hagnað. Ætla verður að það hafi verið ástæðan fyrir því að bankinn taldi að endurkaup á eigin skuldabréfum væru hagfelld eins og málum væri komið. Slík ráðstöfun gat einnig stuðlað að því að skuldatryggingarálag á bankann lækkaði.

         Þessi kaup virðast hafa verið liður í almennri stefnu bankans um endurkaup á eigin skuldum sem ætla verður að hafi byggst á viðskiptalegum forsendum eins og rakið hefur verið. Slík endurkaup höfðu tíðkast hjá bankanum árin 2005, 2006 og 2007 en fóru vaxandi milli ára. Þannig námu þau um 35 milljónum evra að nafnverði árið 2005, um 120 milljónum evra árið 2006 og um 170 milljónum evra árið 2007. Þegar bankinn féll í október 2008 hafði hann keypt eigin skuldabréf að nafnverði tæplega 400 milljónir evra á því ári. Á þessu fjögurra ára tímabili munu endurkaup af þessu tagi hafa farið fram í samtals 493 sjálfstæðum viðskiptum.

         Leiða má líkur að því að aukin endurkaup stefnanda á eigin skuldum á árinu 2008 eigi rætur að rekja til versnandi fjárhagsstöðu bankans og þverrandi tiltrúar á honum. Ekki liggur þó fyrir að stefndi og aðrir aðilar á alþjóðlegum fjármálamarkaði hafi á þeim tíma er viðskiptin fóru fram mátt gera sér grein fyrir því að greiðsluþrot stefnanda væri yfirvofandi. Liggur raunar fyrir að það hafi verið mat stefnda stuttu áður en viðskiptin áttu sér stað að meðan innlán á Kaupthing Edge-reikninga væru stöðug væri ekki sjáanlegt að bankinn myndi lenda í verulegum fjármögnunarerfiðleikum. Í þessu ljósi, og þar sem endurkaup skulda fjármálastofnana virðast ekki vera óalgeng á alþjóðlegum fjármálamarkaði auk þess sem sýnt er að slík viðskipti höfðu tíðkast í þó nokkrum mæli hjá stefnanda um nokkurt skeið, telur dómurinn ekki liggja fyrir að með þeim viðskiptum sem hér um ræðir hafi verið vikið svo frá því sem venjulegt getur talist í rekstri banka á viðsjárverðum tímum að þau geti ekki hafa virst venjuleg eftir atvikum.

         Af framangreindu leiðir að hafna verður kröfum stefnanda um að rifta þeim sex greiðslum sem um ræðir á grundvelli 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991. Verður stefndi því sýknaður af öllum kröfum stefnanda.

         Í ljósi niðurstöðu málsins og með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 verður stefnanda gert að greiða stefnda málskostnað sem þykir hæfilega ákveðinn fimm milljónir króna.

         Ásmundur Helgason héraðsdómari kveður upp dóm þennan.

                                                                        D Ó M S O R Ð:

         Stefndi, UBS AG, er sýkn af kröfum stefnanda, Kaupþings hf.

         Stefnandi greiði stefnda fimm milljónir króna í málskostnað.