Fimmtudaginn 27. nóvember 2008.
Nr. 611/2008.	Ríkislögreglustjóri (Eyjólfur Ármannsson, fulltrúi) gegn X (Sveinn Andri Sveinsson hrl.)

 

Kærumál. Farbann. Sératkvæði.

Úrskurður héraðsdóms um að X skyldi áfram sæta farbanni samkvæmt b. lið 1. mgr. 103. gr. og 110. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála var staðfestur, en farbanninu markaður skemmri tími.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson, Jón Steinar Gunnlaugsson og Páll Hreinsson.

Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 11. nóvember 2008, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 12. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 11. nóvember 2008, þar sem varnaraðila var áfram bönnuð för frá Íslandi allt til þriðjudagsins 13. janúar 2008 kl. 16. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Til vara krefst hann þess að honum verði gert að setja tryggingu fyrir nærveru sinni í stað farbanns, en að því frágengnu að farbanni verði markaður skemmri tími.

Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar.

Í dómi Hæstaréttar 22. september 2008 í máli nr. 493/2008 milli sömu aðila voru rakin þau meginsjónarmið sem til athugunar koma vegna þvingunarráðstafana í þágu opinbers máls. Eins og þar greindi togast meðal annars á almannahagsmunir við að halda uppi lögum, vinna að uppljóstran brota og halda uppi refsivörslu annars vegar og hins vegar mannréttindi hins grunaða manns. Verður við val á þvingunarráðstöfun að líta til þess úrræðis sem vægast er og að gagni getur komið. Í því sambandi er farbann mun vægara úrræði heldur en gæsluvarðhald og þá sérstaklega þegar því er beitt gagnvart íslenskum ríkisborgara sem á lögheimili hér á landi. Í reglunni felst einnig að hóf verður að vera í beitingu þess úrræðis sem valið er miðað við þá hagsmuni sem í húfi eru og má ekki ganga lengra en nauðsyn ber til. Þannig má farbann ekki standa lengur en nauðsynlegt er í þágu rannsóknar, en tímalengd farbanns ræðst aðallega af eðli og umfangi máls að því gefnu að rannsókn sé fram haldið án óréttmætra tafa.

Í máli þessu vegast þannig einkum á þau sjónarmið annars vegar að varnaraðili hefur nú sætt farbanni í nær 19 mánuði sem mun vera lengri tími en önnur dæmi eru um í íslenskri réttarframkvæmd. Hins vegar eru hér umfangsmikil efnahagsbrot til rannsóknar og teygja þau anga sína til fleiri en eins ríkis. Réttlætir þetta meira svigrúm til sóknaraðila en annars hefði verið. Eins og rakið var í framangreindum dómi Hæstaréttar mátti gangur rannsóknar málsins við lok árs 2007 og fyrstu mánuði ársins 2008 vera markvissari. Var þó talið að þessar tafir hefðu að nokkru leyti verið réttlættar við munnlegan flutning málsins fyrir Hæstarétti. Í því sambandi var einnig tekið fram að sóknaraðili hefði gefið upplýsingar um hver skyldu verða næstu skref við rannsókn málsins.

Eins og áður segir er það almennt forsenda þess að til greina komi að framlengja farbann að rannsókn máls hafi verið fram haldið án óréttlættra tafa. Við meðferð málsins nú hefur sóknaraðili lýst því hvað gert hafi verið frá síðasta dómi Hæstaréttar í málinu og leitast við að gefa nauðsynlegar upplýsingar um hver verði hin næstu skref við rannsóknina. Af þeim upplýsingum og öðrum gögnum málsins verður ekki annað séð en að rannsókn þess frá því að farbann var síðast veitt hafi verið ómarkviss og tafir á henni meðal annars komnar til vegna atriða er varða sóknaraðila. Verður í raun varla séð að nokkuð markvert hafi gerst við rannsóknina þá tvo mánuði sem liðið hafa frá dómi Hæstaréttar 22. september 2008. Verður að líta til þessa þegar leyst er úr kröfu sóknaraðila. Hins vegar ber eins og áður segir að hafa í huga að miklir hagsmunir eru tengdir rannsókninni og samkvæmt yfirliti sóknaraðila má búast við að eitthvað dragi til tíðinda við hana á næstu vikum. Verður að fallast á með sóknaraðila að nauðsynlegt sé að tryggja nærveru varnaraðila enn um sinn til að ljúka megi nægilega rannsókn málsins og taka ákvörðun um saksókn á grundvelli framkominna gagna. Þykja því enn skilyrði 110. gr., sbr. b. lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 vera uppfyllt til að fallast megi á kröfu sóknaraðila um farbann. Af öllu framanrituðu verður tímalengd farbanns stytt á þann hátt sem í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Varnaraðila, X, er bönnuð brottför frá landinu þó eigi lengur en til föstudagsins 19. desember 2008 klukkan 16.

 

Sératkvæði

Jóns Steinars Gunnlaugssonar

Enn leitar sóknaraðili til dómstóla með kröfu um framlengingu á farbanni varnaraðila í þágu opinberrar  rannsóknar á hendur honum, sbr. nú síðast dóm Hæstaréttar 22. september 2008 í máli nr. 493/2008. Ég vísa til sjónarmiða minna í sératkvæði þá og álít, eðli málsins samkvæmt, enn síður tilefni til þess að verða nú við kröfu sóknaraðila um framlengingu á farbanni varnaraðila en þá var. Tel ég því að fella beri hinn kærða úrskurð úr gildi.                                                  

 

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 11. nóvember 2008.

Ríkislögreglustjóri hefur lagt fram kröfu þess efnis að dómurinn úrskurði, með vísan til 110. gr., sbr. b.-lið 1. mgr. 103. gr., laga nr. 19, 1991 um meðferð opinberra mála, að framlengt verði farbann sem X sætir til þriðjudagsins 11. nóvember 2008 og að honum verði bönnuð brottför af Íslandi allt til þriðjudagsins 13. janúar n.k. kl. 16:00.

Í greinargerð kemur fram að miðvikudaginn 11. apríl 2007 hafi forráðamenn Y tilkynnt saksóknara efnahagsbrota um ætlaða refsiverða háttsemi X í störfum hans sem framkvæmdastjóri Y. Leiki grunur á að hann hafi misnotað aðstöðu sína hjá fyrirtækinu og falsað og/eða rangfært skjöl sem beri það með sér að eiga að stafa frá Y, en í þessum skjölum sé vísað til viðskipta sem ekki sé nokkur fótur fyrir að átt hafi sér stað á vegum Y eða fyrir tilstuðlan félagsins. Í hinum fölsuðu og/eða rangfærðu skjölum sé m.a. yfirlýsing um að tilteknir fjármunir, 200.000.000 bandaríkjadala, séu í vörslu Y á tilteknum bankareikningi. Skjal þetta beri yfirskriftina Certificate of deposit, sem þýða megi sem staðfesting á innstæðu. Samkvæmt efni skjalsins sé það staðfest að á innlánsreikningi sé að finna 200 milljónir bandaríkjadala. Innistæðan sé á lokuðum reikningi og sé þar með óafturkallanleg, til hagsbóta fyrir tilgreinda aðila. Innistæðuna skuli greiða þeim aðilum eða þeim sem þeir vísa til á gjalddaga sem sé 31. desember 2009, gegn framvísun skjalsins á skrifstofu Y að [heimilisfang], Reykjavík. Sérstaklega sé tekið fram í skjalinu að það megi framselja. Skjal þetta virðist hafa bein tengsl við lánasamning. Í samningi þessum sé rakið hvernig staðfestingu á innistæðunni sem vísað sé til sem “CD” tengist lánasamningnum. Ekki hafi enn tekist að hafa uppi á frumriti skjalsins. Lánasamningurinn sem fjallað sé um hér að ofan, sé gerður á milli Z sem lánveitanda og Þ. sem lántakanda. Í öðrum kafla lánasamningsins sé að finna ákvæði um hvaða skjöl þurfi að vera til staðar til að draga megi á lánið og beri lántakanda að afhenda lánveitanda skuldabréf (Medium Term Note) að fjárhæð 200 milljónir bandaríkjadala útgefnum af Þ., ásamt staðfestingunni á innistæðunni, sbr. hér að ofan útgefinni af Y.

Í hinum fölsuðu og/eða rangfærðu skjölum sé að finna yfirlýsingu vegna einhvers konar ábyrgðar á skuldabréfaútboði Þ., sem skráð sé á Channel Island Stock Exchange, um að Þ. eigi á reikningum hjá Y erlend hlutabréf skráð í Bandaríkjunum að andvirði 84.365.000 bandaríkjadollara, erlend verðbréf skráð í Bandaríkjunum að andvirði 32.524.095 bandaríkjadollara og peningainnistæðu í 59.552.793.649 japönskum yenum, eða samtals inneign að virði 623.087.842 bandaríkjadala. Það hafi verið upplýst af forráðamönnum Y að eftirgrennslan og athuganir starfsmanna Y hafi leitt í ljós að engar slíkar innistæður séu eða hafi verið hjá félaginu á umræddum tíma.

Ekki sé loku fyrir það skotið að með útgáfu hinna fölsuðu og/eða rangfærðu skjala í nafni Y kunni X, sem framkvæmdastjóri og prókúruhafi Y, að hafa með ólögmætum hætti drýgt athafnir sem fyrirtækið sé bundið við og kunni að hljóta fjártjón af. Einnig megi benda á það að X hafi verið skráður eigandi 25% hlutafjár í Þ (leiðrétt 20. apríl s.l.), auk þess sem hann sé skráður í stjórn félagsins samkvæmt gögnum málsins sem varði útboðslýsingu á skuldabréfaútboði Þ.

Frekari upplýsingar hafi fengist með skoðun á tölvupóstum kærða sem sýni að hann hafi haft meiri samskipti við hina erlendu aðila og aðkomu að þeim viðskiptum sem reynt hafi verið að koma á, en hann hafi viðurkennt í skýrslum sínum hjá lögreglu. Þá komi fram upplýsingar varðandi kaup aðila í Bandaríkjunum á skuldabréfum Þ í áðurnefndu skuldabréfaútboði alls að fjárhæð 7 milljónir bandaríkjadollara. Upp hafi komist um þetta tilvik í kjölfar rannsóknar á tölvupóstum X.

Málið sé mjög alvarlegt og ábyrgðir geti fallið á Y, í það minnsta vegna 200 milljóna bandaríkjadollara samkvæmt Certificate of Deposit, en frumritið hafi eins og áður kom fram ekki fundist og geti, að áliti lögmanna Y, bundið Y gagnvart grandlausum framsalshafa allt fram á árslok 2009, þegar gjalddagi ábyrgðarinnar sé. Enn fremur liggi fyrir að ábyrgð vegna skuldabréfaútboðsins sé á gjalddaga árið 2017. Þótt enn hafi ekki verið upplýst með vissu um hversu mikla ábyrgð megi ætla að Y hafi verið tengt við í tengslum við útboðið séu líkur fyrir að það byggi að öllu leiti á ábyrgðum Y, bæði að því er varðar beina skráningu þess í kauphöllina á Guernsey og ábyrgð á greiðslum skuldabréfanna sem gefin voru út.

Réttarbeiðnir hafi verið sendar til Bandaríkjanna, Guernsey, Jersey og Englands, auk þess sem fyrirspurn hafi verið send til Filippseyja, en eins og nánar sé rakið í þeim virðist fjöldi einstaklinga tengdur brotunum og séu þeir flestir búsettir erlendis aðrir en kærði. Mál þetta verði því illa eða ekki upplýst án aðstoðar lögreglu í viðkomandi löndum. Séu slíkar réttarbeiðnir sendar eftir tilteknum leiðum í samræmi við ákvæði alþjóðasamninga þar um. Sé meðferð slíkra beiðna seinleg og sé ekki við því að búast að niðurstaða fáist úr þeim fyrr en að nokkrum tíma liðnum.

Svar hafi borist frá Guernsey fljótt og vel, eða í lok júlí 2007. Hafi komið fram í því að í útboðslýsingu (Offering Circular), sem lögð hafi verið inn hjá kauphöllinni á Guernsey dags. 18.10.2006,  sé vísað til ábyrgðar Y vegna útboðsins með vísan til “Collateral Trust Guaranty” á milli Þ og Y vegna skuldabréfaútboðsins. Jafnframt komi fram í þessu sama skjali að kærði X sé “Director” hjá Þ og eigandi 25% hlutafjár. Svar hafi borist frá Jersey um miðjan október sl., en þar komi fram svipaðar upplýsingar og frá Guernsey varðandi skráningu skuldabréfaútboðs Þ  á Channel Island Stock Exchange.

Seinlegt hafi reynst að fá svar við réttarbeiðninni sem send hafi verið til Bandaríkjanna. Það hafi þó loks borist í apríl sl. Í kjölfar þess hafi farið fram yfirheyrslur yfir þremur vitnum í Bandaríkjunum í lok maí. Til aðstoðar íslenskum yfirvöldum séu þrír bandarískir saksóknarar staðsettir í Portland í Oregon, Phoenix Arizona og Sakramento í Kaliforniu, en þar hafi yfirheyrslurnar farið fram. Hafi saksóknari og aðstoðaryfirlögregluþjónn efnahagsbrotadeildar verið viðstaddir seinni yfirheyrslurnar tvær. Í tengslum við og í framhaldi af yfirheyrslunum stefndu bandarísku saksóknararnir umræddum vitnum til að afhenda gögn. Um afhendingu þessara gagna sé farið eftir þeim reglum sem almennt gilda í meðferð réttarbeiðna þannig að þeim sé, ásamt endurritum af yfirheyrslunum, komið til dómsmálaráðuneytis Bandaríkjanna, sem hafi verið íslenskum yfirvöldum til aðstoðar, og síðan þaðan send til Íslands. Íslenskum lögregluyfirvöldum hafi nú borist gögn vegna yfirheyrslnanna í  Kaliforníu og Oregon, en ekki frá Arisona. Hafi því ekki verið unnt að kalla kærða til yfirheyrslu vegna gagnanna.

Í tengslum við yfirheyrslu yfir einu vitninu hafi komið fram upplýsingar um konu að nafni A í New York sem telji sig hafa orðið fyrir tjóni vegna kaupa sinna á skuldabréfum úr útboði Þ. á Guernsey. Til standi að yfirheyra þá konu og fá frá henni gögn um málið. Hafi viðbótarréttarbeiðni vegna fyrirhugaðra rannsóknaraðgerða verið send bandarískum yfirvöldum vegna þessa þann 25. júní sl. Viðbrögð hafi borist við viðbótarréttarbeiðninni í Bandaríkjunum, sjá yfirlit um framgang málsins. Ákveðið hafi verið að alríkislögreglumaðurinn B muni yfirheyra A mjög fljótlega.

Varðandi réttarbeiðnina sem send haf verið til Bretlands þá hafi þær upplýsingar fengist frá breskum yfirvöldum að meðferð réttarbeiðnarinnar væri í gangi og hafi verið ýtt frekar á eftir þeirri afgreiðslu. Síðastliðna mánuði hafi töluverð samskipti átt sér stað við löggæslu yfirvöld í Bretlandi vegna málsins. Vísað sé til meðfylgjandi yfirlits um framgang málsins varðandi þau. Því miður hafi orðið að fresta þegar ákveðnum yfirheyrslum þann 22. október nk. yfir tveimur mönnum í Bretlandi sem tengjast málinu, C og D vegna mikilla anna. Samkvæmt upplýsingum lögreglunnar þá hafi þeir reynt að selja banka lánasamninga og innleggskírteini (e. Certificate of Deposit), sem að ofan sé greint frá, þar sem komi fram að Þ hafi hjá Y $ 200 milljónir sem tryggingu handa tryggingahafa (e. beneficiary) á gjalddaga. Ákveðin hafi verið ný dagsetning á yfirheyrslurnar yfir þeim sem sé 10. desember nk. Ákveðið hafi verið að löglærður fulltrúi í efnahagsbrotadeild og aðstoðaryfirlögregluþjónn efnahagsbrotadeildar muni fara til Bretlands til að yfirheyra C og D þann 10. desember nk. 

Þá vanti vitnaskýrslur af bankastarfsmönnum í Skotlandi þar sem reynt hafi verið að selja umrædd gögn en óskað hafi verið eftir þeim í ofangreindri réttarbeiðni. Viðbrögð hafi nú fengist við réttarbeiðninni vegna fyrirhugaðra rannsóknaraðgerða í Skotlandi og sé það mál nú í farvegi, sjá yfirlit um framgang málsins.

Ljóst sé að meðferð framangreindra beiðna í Bandaríkjunum og Bretlandi mun taka nokkurn tíma enn. Sé því nauðsynlegt að kærða verði enn um sinn meinuð för af landinu, þangað til hægt sé að ljúka framangreindum rannsóknarþáttum, en ella sé hætta á að rannsókn málsins tefjist eða að hann reyni að koma sér undan rannsókn og hugsanlegri saksókn síðar.

Hætta þyki vera á að kærði muni reyna að komast úr landi og þar með torvelda rannsókn málsins, en benda megi á að hann hafi verið búsettur í Æ í Bandaríkjunum þar sem hann eigi ættingja, auk þess sem fyrirsvarsmaður Þ., E, sé búsettur þar. Eins og rakið hafi verið hér að framan eiga enn eftir að berast mikilvægar upplýsingar erlendis frá og sé nauðsynlegt að tryggja að kærði verði til staðar til að unnt verði að yfirheyra hann um þær.

Til stuðnings kröfunni er sérstaklega vísað til yfirlits um framgang rannsóknarinnar.

Kærði hefur mótmælt kröfu lögreglunnar og krafist þess að henni verði hafnað.

Af framangreindri greinargerð og yfirliti má ráða að rannsókn máls þessa sé mjög umfangsmikil og nái til margra landa. Ekki verður annað séð en að unnið hafi verið að rannsókn málsins með tilhlíðilegum hraða. Þá er og að nefna að um háar fjárhæðir er að ræða sem rannsókn málsins beinist að. Með vísun til þessa og þess  sem rakið hefur verið úr greinargerð ríkislögreglustjóra er fallist á það með honum að nauðsyn beri til að tryggja nærveru kærða á landinu svo hægt sé að yfirheyra hann þegar rannsóknargögn berast erlendis frá.

Arngrímur Ísberg héraðsdómari kvað upp úrskurðinn.

Úrskurðarorð :

Kærða, X, kt. [...], er bönnuð brottför frá Íslandi allt til þriðjudagsins 13. janúar n.k. kl. 16:00.