Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þorgeir Örlygsson, Helgi I. Jónsson og Viðar Már Matthíasson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 29. mars 2017, en kærumálsgögn bárust réttinum 6. apríl sama ár. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 17. mars 2017 þar sem máli sóknaraðila gegn varnaraðila var vísað frá dómi. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm að taka málið til efnismeðferðar. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Til vara er þess krafist að málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður verði felldur niður.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

I

Klakki ehf., sem áður mun hafa borið heitið Exista ehf., gerði nauðasamning við kröfuhafa sína sem staðfestur var í héraðsdómi 10. október 2010. Basway Corp., félag með aðsetur á Bresku Jómfrúareyjunum, átti kröfur á hendur Klakka ehf., en þær hafði fyrrnefnda félagið fengið framseldar eftir 28. nóvember 2008. Samkvæmt nauðasamningnum skyldu kröfuhafar fá 10% krafna sinna greidd með hlutum í Klakka ehf. en afganginn skyldi greiða í íslenskum krónum samkvæmt sérstöku skuldaskjali, sem út var gefið 17. október 2010. Í því skjali munu hafa verið sérstök ákvæði sem skylduðu Klakka ehf. til að greiða kröfuhöfum eftir því sem laust fé félagsins hrykki til og í tengslum við sölu einstakra eigna. Þá mun þar hafa komið fram að ef reglur nr. 370/2010 um gjaldeyrismál, eða aðrar reglur sem kæmu í þeirra stað, bönnuðu Klakka ehf. að greiða kröfuhafa, bæri félaginu í staðinn að greiða þær fjárhæðir, sem um ræddi, inn á sérstakan vörslufjárreikning. Þegar skuldaskjalið var gefið út gilti sú regla samkvæmt 4. tölulið 3. mgr. 2. gr. reglna nr. 370/2010 að þrátt fyrir meginregluna um að allar fjármagnshreyfingar, sem lýst var í 1. mgr. bráðabirgðaákvæðis I í lögum nr. 87/1992 um gjaldeyrismál, á milli landa í innlendum gjaldeyri væru óheimilar var samt heimilt að greiða samningskröfur samkvæmt nauðasamningi, sem gerður var á grundvelli laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., færi greiðsla fram með úttektum af reikningi í eigu greiðanda hjá fjármálafyrirtæki á Íslandi. Með lögum nr. 17/2012 og nr. 67/2014 voru gerðar þær breytingar á lögum nr. 87/1992 að Klakka ehf. var eftir það óheimilt að inna af hendi greiðslur til erlendra kröfuhafa sinna og runnu þær greiðslur, sem til þeirra áttu að fara samkvæmt nauðasamningnum, því inn á vörslufjárreikning.

Svo sem fyrr greinir átti Basway Corp. samningskröfur á hendur Klakka ehf. samkvæmt nauðasamningnum. Sóknaraðili er íslenskt dótturfélag Basway Corp. og var stofnað í nóvember 2013. Sóknaraðili og Basway Corp. gerðu með sér þrjá samninga, 3. júní og 17. september  2014 og 2. janúar 2015, sem allir voru nefndir lánssamningar. Samkvæmt 2. gr. þeirra skyldi Basway Corp. lána sóknaraðila kröfur sem það átti á hendur Klakka ehf. samtals að fjárhæð 4.730.585.141 króna. Í stefnu sóknaraðila til héraðsdóms kemur fram að auk þess hafi lánssamningarnir tekið til hluta í Klakka ehf. að fjárhæð 645.503.629 krónur og inneignar á vörslufjárreikningi að fjárhæð 651.205.325 krónur, en þessara fjárhæða er ekki getið í samningunum. Skyldi sóknaraðili fá þessi fjármunaréttindi framseld og fara með öll réttindi og skyldur samkvæmt þeim. Sóknaraðili skyldi í öllum tilvikum endurgreiða lánin 1. júní 2024 eða fyrr ef um semdist. Endurgreiðslan skyldi fara fram með framsali fjármunaréttindanna aftur til Basway Corp. og sambærilegum kröfum á hendur Klakka ehf. að því marki sem greiðslur hefðu borist. Í því felst að sögn sóknaraðila að í stað peninga ætti hann að kaupa kröfur á Klakka ehf. til þess að geta efnt samningana réttilega og skyldu þær vera sambærilegar þeim sem hann fékk framseldar. Samkvæmt 11. gr. hvers samnings var hvorum samningsaðilanum heimilt að segja samningnum upp skriflega með 15 daga fyrirvara. Við uppsögn skyldi endurgreiðsla fara fram.

Sóknaraðili kveður ástæður þessara samninga hafa verið margvíslegar, meðal annars að legið hafi fyrir að lög nr. 87/1992 mæltu fyrir um að greiðslur Klakka ehf. á samningskröfum til erlendra aðila yrðu lagðar á vörslufjárreikning sem lotið hafi umsjá Klakka ehf. og erlendir eigendur samningskrafna hefðu engan ráðstöfunarrétt yfir hlutdeild sinni í innstæðunni. Unnt hefði verið að leysa þennan vanda með því að lána fjármunaréttindin til íslensks dótturfélags Basway Corp. Þannig hefði verið mögulegt að fjárfesta til lengri tíma þeim greiðslum sem bærust frá Klakka ehf. Því hafi verið rökrétt að endurgreiðsla lánsins til Basway Corp. færi ekki fram fyrr en um 10 árum eftir gerð lánssamninganna.

Í málinu liggur fyrir stjórnvaldsákvörðun varnaraðila 19. ágúst 2016. Þar kemur fram að varnaraðili hafi frá því um mitt ár 2014 haft til athugunar mál um ætlað brot sóknaraðila gegn lögum nr. 87/1992. Niðurstaða rannsóknar, sem fylgdi í kjölfarið, hafi verið sú að framsal samningskrafna Basway Corp. á hendur Klakka ehf., samkvæmt nauðasamningi þess félags, til varnaraðila með framangreindum lánssamningum, samtals að fjárhæð 4.730.585.141 króna, færi í bága við 3. tölulið 1. mgr., sbr. 3. mgr., 13. gr. b. og 1. mgr. 13. gr. g. laga nr. 87/1992. Um hafi verið að ræða fjármagnshreyfingar milli landa í innlendum gjaldeyri sem ekki hafi verið heimilar samkvæmt tilvitnuðum lögum. Var felld stjórnvaldssekt að fjárhæð 75.000.000 krónur á sóknaraðila vegna brotsins.

Eins og greinir í hinum kærða úrskurði hefur sóknaraðili höfðað mál til ógildingar þessarar stjórnvaldsákvörðunar en ella til lækkunar á sektarfjárhæð.

II

Tildrög þess máls, sem hér er til úrlausnar, voru þau að sóknaraðili ritaði varnaraðila bréf 8. júní 2016 og spurðist fyrir um hvort varnaraðili liti svo á að fjármunaréttindi þau sem sóknaraðili ætti á hendur Klakka ehf. samkvæmt áðurnefndum lánssamningum teldust ,,aflandskrónueign“ í skilningi 2. gr. laga nr. 37/2016 um meðferð krónueigna sem háðar eru sérstökum takmörkunum. Rökstuddi sóknaraðili í nefndu bréfi hvers vegna hann hefði hagsmuni af því að fá svar við þessari spurningu. Varnaraðili svaraði fyrirspurninni 15. júní 2016 og kom fram í svarinu ,,það mat Seðlabankans að framangreindir lánssamningar á milli Rasks ehf. og Basway Corp. teljist til aflandskrónueigna“ í skilningi e. liðar 1. töluliðar 2. gr. laga nr. 37/2016. Var jafnframt tekið fram að leggja bæri allar greiðslur ,,á grundvelli lánssamninganna á reikninga háða sérstökum takmörkunum í innlendum gjaldeyri.“

Sóknaraðili höfðaði mál þetta til ógildingar á ákvörðun sem hann kveður felast í þeirri afstöðu varnaraðila að telja beri lánssamningana milli sóknaraðila og Basway Corp. til aflandskrónueigna.

III

Eins og áður greinir hefur sóknaraðili höfðað mál til ógildingar á stjórnvaldsákvörðun varnaraðila um að sóknaraðili skuli greiða 75.000.000 krónur í stjórnvaldssekt. Sú stjórnvaldsákvörðun var á því reist að framsal samningskrafna, sem Basway Corp. átti á hendur Klakka ehf. á grundvelli nauðasamnings þess félags við kröfuhafa sína, til sóknaraðila hafi farið í bága við tilgreind ákvæði 13. gr. laga nr. 87/1992. Málshöfðun til ógildingar á þeirri stjórnvaldsákvörðun felur í sér að þess er freistað að hnekkja þeim lagagrundvelli sem ákvörðunin er reist á. Nái sóknaraðili engum árangri með þeirri málssókn stendur stjórnvaldsákvörðunin óhögguð og sá lagaskilningur, sem hún er reist á. Sóknaraðili höfðar þetta mál í því skyni að hnekkja þeim lagaskilningi varnaraðila að lánssamningar sóknaraðila og Klakks ehf. teljist til aflandskrónueigna.  Sóknaraðili hefur ekki gert viðhlítandi grein fyrir því að hann hafi, þrátt fyrir fyrri málshöfðun sem ekki er leidd til lykta, einnig lögvarða hagsmuni af því að fá hnekkt þeim lagaskilningi varnaraðila sem liggur til grundvallar þeirri afstöðu hans að telja beri lánssamningana til aflandskrónueigna. Hann hefur því ekki sýnt fram á að hann hafi við svo búið lögvarða hagsmuni af því að fá úrlausn um stefnukröfu sína í málinu. Samkvæmt þessu verður hinn kærði úrskurður staðfestur.

Sóknaraðili greiði varnaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sóknaraðili, Rask ehf., greiði varnaraðila, Seðlabanka Íslands, 350.000 krónur í kærumálskostnað.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 17. mars 2017.

Mál þetta er höfðað með stefnu birtri 13. mars 2016 og tekið til úrskurðar 27. febrúar sl. að loknum munnlegum málflutningi. Stefnandi er Rask ehf., Lágmúla 7, Reykjavík. Stefndi er Seðlabanki Íslands, Kalkofnsvegi 1, Reykjavík.

                Í þessum þætti málsins gerir stefndi kröfu um að málinu verði vísað frá dómi. Stefnandi krefst þess að kröfu stefnda verði hafnað. Báðir aðilar krefjast málskostnaðar.

                Í málinu hefur stefnandi uppi þá efnislegu kröfu að „ógilt verði sú ákvörðun stefnda 15. júní 2016 að þrír lánasamningar á milli stefnanda og Basway Corp. teljist til aflandskrónueigna“, en stefnandi er dótturfélag Basway Corp. sem er skrásett er Bresku Jómfrúareyjum. Tildrög málsins er að rekja til nauðasamnings Klakka ehf., áður Exista ehf., sem staðfestur var í héraðsdómi 10. október 2010. Samkvæmt samningnum skyldu kröfuhafar fá greiðslur í formi nýs hlutafjár í félaginu og einnig greiðslur í íslenskum krónum, eftir því sem laust fé hrykki til, samkvæmt skilmálum sérstaks skuldaskjals þar sem kröfum var skipt í nánar tiltekna flokka. Í skuldaskjalinu var vísað til reglna nr. 370/2010 um gjaldeyrismál, svo og reglna sem kynnu að koma í stað þeirra, og tekið fram að við þær aðstæður að Klakka ehf. væri óheimilt að greiða kröfuhafa samkvæmt reglunum bæri félaginu að inna greiðslu af hendi inn á sérstakan vörslureikning.

                Með lögum nr. 17/2012, um breytingu á lögum nr. 87/1992 um gjaldeyrismál, var felld úr gildi undanþága sem verið hafði í gildi þess efnis að fjármagnshreyfingar á milli landa í krónum vegna greiðslu á kröfum úr þrotabúi og greiðslu samningskrafna samkvæmt nauðasamningi væru undanþegnar banni 3. mgr. 13. gr. b laganna. Klakka ehf. varð samkvæmt þessu óheimilt að inna greiðslur af hendi til erlendra kröfuhafa og fóru greiðslur til þeirra því inn á vörslureikning.

                Í stefnu segir að Basway Corp. hafi keypt réttindi gegn Klakka ehf. og lánað þau stefnanda með „tegundarákveðnum lánum“ 3. júní, 17. september 2014 og 2. janúar 2015. Er meginefni lánssamningsins sagt fela í sér að 1. júní 2014 eigi stefnandi að skila réttindum að sama nafnvirði til Basway Corp., þó þannig að ekki sé gerður greinarmunur á réttindum gegn Klakka ehf. eftir þeim flokkum sem miðað sé við áðurgreindu skuldaskjali. Samtals hafi Basway Corp.  lánað stefnanda kröfur að nafnvirði 4.730.585.141 krónur, hlutafé að nafnvirði 645.503.629 krónur og vörslufjárinneign að fjárhæð 651.025.325 krónur. Stefnandi muni, eftir því sem nafnverð krafna hans lækki við endurgreiðslur Klakka ehf., þurfa að kaupa á markaði réttindi gegn félaginu til þess að greiða lánið á gjalddaga. Kostnaður stefnanda af lánunum sé því óviss.

                Í framhaldi af tilkynningu stefnanda um lánin og framsal krafna Basway Corp. gegn Klakka ehf. til stefnanda hóf stefndi rannsókn vegna ætlaðra brota félagsins gegn ákvæðum laga nr. 87/1992. Lyktaði rannsókninni með stjórnvaldsákvörðun stefnda 19. ágúst 2016 þar sem því var slegið föstu að áðurlýstar fjármagnshreyfingar milli Basway Corp. og stefnanda hefði ekki fullnægt skilyrðum 1. töluliðar 3. mgr. 13. gr. b laganna og félli því ekki undir undanþáguheimild 13. gr. g sömu laga. Hefði stefnandi því brotið gegn 3. tölulið 1. mgr., sbr. 3. mgr. 13. gr. b og 1. mgr. 13. gr. g laga nr. 87/1992. Var stefnanda samkvæmt þessu gert að greiða stjórnvaldssekt í ríkissjóð að fjárhæð 75.000.000 krónur. Stefnandi hefur höfðað sérstakt mál til ógildingar ákvörðunar stefnda, eða lækkunar á sektarfjárhæð, sem ekki er ástæða til að gera frekari grein fyrir með hliðsjón af úrlausn málsins.

                Með bréfi 8. júní 2016 hafði lögmaður stefnanda sent stefnda bréf þar sem fram kom að stefnandi hefði orðið þess áskynja að stefndi liti á fjárréttindi hans gegn Klakka ehf. sem aflandskrónueign í skilningi 2. gr. laga nr. 37/2016 um meðferð krónueigna sem háðar eru sérstökum takmörkunum, en lögin höfðu tekið gildi 23. maí þess árs. Gæti stefnandi samkvæmt þessu tekið þátt í gjaldeyrisútboði á vegum stefnda og fengið fjárréttindin greidd út í erlendum gjaldmiðli án takmarkana. Þótt stefnandi lýsti sig ósammála slíkum skilningi lýsti hann því í bréfinu að mikilvægt væri að kalla eftir formlegri afstöðu stefnda til málsins svo skjótt sem verða mætti.

                Í svari stefnda við áðurgreindu bréfi stefnanda 15. júní 2016 kemur fram að ljóst sé að stefnandi sé skráður til heimilis hér á landi teljist því innlendur aðili skilningi laga nr. 87/1992. Þá liggi fyrir að Basway Corp. hafi framselt nauðasamningskröfur sínar í Klakka ehf. til stefnanda á grundvelli þeirra lánssamninga, sem áður hefur verið gerð grein fyrir, og hafi stefndi haft til rannsóknar hvort stefnandi hafi með þessu framkvæmt fjármagnshreyfingar á milli landa í andstöðu lög nr. 37/1992. Kemur fram að stefndi líti svo á að Basway Corp. hafi selt umræddar nauðasamningskröfur gegn Klakka ehf. með seljendaláni, sbr. 2. málslið e-liðar 1. töluliðar 2. gr. 37/12016. Þá segir eftirfarandi: „Að framansögðu er það mat Seðlabankans að framangreindir lánssamningur á milli Rasks ehf. og Basway Corp. teljist til aflandskrónueigna í skilningi e-liðar 1. töluliðar 2. gr. laganna.“ Í stefnu segir að í bréfi stefnda sé hvergi vikið því að hvort fjárréttindi stefnanda gegn Klakka ehf. teljist aflandskrónueign. Verði bréfið því væntanlega að skoðast sem staðfesting um að svo sé ekki. Hins vegar telur stefnandi óviðunandi þá niðurstöðu að lánssamningarnir við Basway Corp. teljist aflandskrónueign og sé hann því knúinn til að höfða mál þetta.

                Í stefnu kemur fram að téð ákvörðun hafi ekki verið birt Basway Corp. og er meðal annars byggt á því í efnisþætti málsins að ákvörðunin hafi ranglega verið birt stefnanda sem hafi ekkert umboð frá Basway Corp. til að taka við ákvörðun sem lúti að síðargreinda félaginu. Þá er á því byggt að ákvörðun stefnda grundvallist á rangri lagatúlkun.

                Frávísunarkrafa stefnda er annars vegar á því byggð að málatilbúnaður stefnanda sé svo vanreifaður og ruglingslegur að brjóti gegn áskilnaði 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Einnig er á því byggt að stefnanda skorti lögvarða hagsmuni af kröfu sinni og sé hann í raun að afla sér lögfræðilegrar álitsgerðar í andstöðu við 25. gr. laganna. Til stuðnings þessari síðargreindu málsástæðu vísar stefndi í fyrsta lagi til þess að sá hluti bréfs hans sem vísað sé til í kröfugerð feli ekki í sér stjórnvaldsákvörðun heldur afstöðu til túlkunar á almennu lagaatriði sem hafi ekki falið í sér úrlausn tiltekins stjórnsýslumáls. Er þá einnig vísað til þess að umræddur hluti bréfsins hafi ekki lotið að hugsanlegum aðila stjórnsýslumálsins, þ.e. stefnanda, heldur Basway Corp. Í annan stað tekur stefndi til þess að stefnandi byggi málatilbúnað sinn meðal annars á því að téðri ákvörðun stefnda hafi ranglega verið beint að honum og geti því ekki haft neitt gildi gagnvart honum. Sé þetta ósamrýmanlegt því að hann telji sér nauðsyn að höfða mál til ógildingar ákvörðunarinnar. Einnig er vísað til þessa síðastgreinda atriðis því til stuðnings að rökrétt samhengi skorti milli dómkröfu stefnanda og málsástæðna hans þannig að varði við vanreifun.

                Af hálfu stefnanda er sjónarmiðum stefnda um vanreifun mótmælt. Að því er varðar lögvarða hagsmuni stefnanda er meðal annars vísað til þess að ákvörðun stefnda hafi það í för með sér að stefnanda sé gert ókleift að efna lánssamninga sína við Basway Corp. samkvæmt efni sínu og skipti hann það því miklu að fá ákvörðunina fellda úr gildi. Gildi þá einu þótt ákvörðunin lúti samkvæmt efni sínu að Basway Corp. og hafi átt að birta fyrir því félagi.

Niðurstaða

                Á það verður fallist með stefnanda að eigandi íslenskra króna geti átt lögvarða hagsmuni af því að fá skorið úr afstöðu stefnda til þess hvort krónur hans teljist til aflandskrónueignar í skilningi laga nr. 37/2016 um meðferð krónueigna sem háðar eru sérstökum takmörkunum. Slíkir hagsmunir eru þó háðir því að slík afstaða stefnda liggi til grundvallar ákvörðun hans um að synja viðkomandi krónueiganda um tiltekna ráðstöfun á grundvelli laganna eða að fyrir liggi að eiganda séu vegna þessarar afstöðu fyrirjsáanlega óheimilar ráðstafanir með krónur sem honum hefðu að öðrum kosti verið tækar.

                Í máli þessu krefst stefnandi ógildingar á þeirri afstöðu stefnda að þrír lánssamningar hans og Basway Corp. frá árinu 2014 teljist til aflandskrónueignar. Í umræddum samningum felast kröfuréttindi Basway Corp. gegn stefnanda og er því ljóst að það er fyrst og fremst fyrrnefnda félagið, en ekki stefnandi, sem hefur hagsmuni af því að fá fellda úr gildi ákvörðun stefnda um að réttindin teljist aflandskrónueign með þeim takmörkunum á ráðstöfunarheimild sem af því leiðir. Er sú niðurstaða í reynd í samræmi við málatilbúnað stefnanda sem vísar til þess að ákvörðun um þetta efni hafi réttilega átt að beina að Basway Corp. Við aðalmeðferð málsins vísaði stefnandi hins vegar til þess að hann hefði engu að síður sjálfstæða hagsmuni af því að fá téða ákvörðun stefnda úr gildi þar sem ljóst væri að honum væri ógerlegt að efna samninga sína við Basway Corp. samkvæmt efni sínu ef ákvörðun stefnda stæði óhögguð.

                Eins og málið liggur fyrir hefur ekki verið gert líklegt að fyrrgreind afstaða stefnda leiði til þess að stefnandi muni ekki geta efnt umrædda lánssamninga við Basway Corp. af ástæðum sem hann ber ábyrgð á að lögum. Jafnvel þótt á þetta yrði fallist með stefnanda liggur fyrir að gjalddagi umræddra lánssamninga er ekki fyrr en 1. júní 2024, en í 1. gr. laga nr. 37/2016 kemur fram að markmið laganna sé að stuðla að losun fjármagnshaft og skapa grundvöll fyrir frjáls milliríkjaviðskipti með íslenskar krónur. Í þessu ljósi, svo og með hliðsjón af eðli þess málaflokks sem hér um ræðir, verður því að telja óvíst hvort og þá að hvaða marki gjaldeyristakmarkanir muni gilda um réttindi sem hér um ræðir 1. júní 2024. Að þessu virtu telur dómurinn að hugsanlegir hagsmunir stefnanda af úrlausn um fyrrgreinda afstöðu stefnda séu svo fjarlægir og háðir svo mikilli óvissu að kröfugerð hans í málinu verði í reynd jafnað til beiðni um lögfræðilegt álit, svo sem haldið er fram af stefnda. Með vísan til 1. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 verður málinu því vísað frá dómi.

                Eftir úrslitum málsins og samkvæmt 2. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 ber að dæma stefnanda til að greiða stefnda málskostnað sem þykir hæfilega ákveðinn 500.000 krónur og hefur þá verið tekið tillit til virðisaukaskatts.

                Af hálfu stefnda flutti málið Ástríður Gísladóttir hrl.

                Af hálfu stefnanda flutti málið Reimar Pétursson hrl.

                Skúli Magnússon héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan.

ÚRSKURÐARORÐ

Máli þessu er vísað frá dómi.

                Stefnandi, Rask ehf., greiði stefnda, Seðlabanka Íslands, 500.000 krónur í málskostnað.