Föstudaginn 2. maí 2014.
Nr. 252/2014.	Ákæruvaldið (Helgi Magnús Gunnarsson vararíkissaksóknari) gegn X og (Hólmgeir Elías Flosason hdl.) Y (Sveinn Guðmundsson hrl.)

 

Kærumál. Dómkvaðning matsmanns. Aðfinnslur.

Felldur var úr gildi úrskurður héraðsdóms, þar sem dómkvaddir voru tveir yfirmatsmenn eftir kröfu X og Y í sakamáli ákæruvalds hendur þeim, með skírskotun til þess að héraðsdómari hefði ekki farið að meginreglu 2. mgr. 128. gr. laga nr. 88/2008 um að hafa frumkvæði að vali á matsmönnum.

 

Dómur Hæstaréttar

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson, Benedikt Bogason og Helgi I. Jónsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 3. apríl 2014 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 11. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Suðurlands 1. apríl 2014, þar sem fallist var á kröfu varnaraðila um að tveir nafngreindir menn yrðu dómkvaddir til að framkvæma yfirmat vegna nánar tilgreindra atriða í tengslum við mál sóknaraðila á hendur varnaraðilum. Kæruheimild er í o. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm „að leita hæfra matsmanna að höfðu samráði við heilbrigðisyfirvöld eða aðra sérfræðinga hér á landi.“

Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar.

Með úrskurði héraðsdóms 27. nóvember 2013 var fallist á kröfu varnaraðila um að dómkvaddir yrðu yfirmatsmenn til að svara tilteknum spurningum vegna matsgerðar Þóru S. Steffensen réttarmeinafræðings 4. mars 2013. Úrskurðinum var ekki skotið til Hæstaréttar.

Samkvæmt 2. mgr. 128. gr. laga nr. 88/2008 skulu aðilar kvaddir á dómþing þar sem matsbeiðni er tekin fyrir og skal dómari greina þeim frá því hvern hann hafi í hyggju að kveðja til matsstarfa. Í athugasemdum um ákvæðið í frumvarpi til fyrrgreindra laga kemur fram að vegna þess að aðilar sakamáls hafi ekki forræði á sönnunarfærslu með sama hætti og aðilar að einkamáli sé gengið út frá því að dómari greini málsaðilum frá því hvern hann hafi í hyggju að kveðja til matsstarfa. Þótt aðilar kæmu sér saman um hæfan mann til að taka að sér starfann yrði dómari ekki bundinn af slíku sammæli, þó ekkert mæli á móti því að hann taki tillit til þess eða sjónarmiða aðila að öðru leyti við val á matsmanni. Þrátt fyrir þetta sé aðilum heimilt að mótmæla fyrirætlan dómara um að dómkveðja tiltekinn mann til matsstarfa og yrði dómari, ef til þess kæmi, að leysa úr þvílíkum ágreiningi með úrskurði samkvæmt 133. gr. laganna.

Samkvæmt framansögðu er það meginregla laga nr. 88/2008 að dómari hafi frumkvæði að vali á matsmanni. Af því leiðir að eftir að héraðsdómari féllst á umrædda dómkvaðningu yfirmatsmanna 27. nóvember 2013 bar honum þegar í stað að hefjast handa við að velja menn til starfans. Af gögnum málsins verður á hinn bóginn ráðið að ekkert hafi gerst í því efni fyrr en eftir að verjendur komu upplýsingum á framfæri við héraðsdómara um að þeir hefðu fundið nafngreinda menn á netinu sem þeir lögðu til að yrðu dómkvaddir. Af hálfu sóknaraðila var tillögu verjenda um yfirmatsmenn andmælt með tölvubréfi 30. janúar 2014 með þeim rökum að mennirnir væru ekki hæfir til starfans og að óeðlilegt væri að verjendum væri gefið færi á að „handvelja matsmenn.“ Þrátt fyrir andmælin aðhafðist héraðsdómari ekkert við að finna aðra menn til starfans, heldur boðaði til þinghalds 19. mars 2014 þar sem tekin var fyrir krafa varnaraðila um dómkvaðningu þeirra manna, sem verjendur höfðu bent á eins og áður greinir.

Þar sem ekki var farið eftir fyrrgreindri meginreglu laga nr. 88/2008 við dómkvaðningu yfirmatsmanna ber þegar af þeirri ástæðu að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og leggja fyrir héraðsdóm að dómkveðja hæfa menn til starfans eins og nánar greinir í dómsorði.

Samkvæmt 1. mgr. 171. gr. laga nr. 88/2008 ber að hraða máli eftir föngum. Eins og áður greinir var umrætt yfirmat heimilað með úrskurði 27. nóvember 2013. Verður að átelja þann drátt sem orðið hefur á dómkvaðningu yfirmatsmanna.

Dómsorð:

 Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm að dómkveðja  hæfa og óvilhalla menn til að framkvæma yfirmat vegna matsgerðar Þóru S. Steffensen 4. mars 2013 og svara þeim spurningum sem greinir í yfirmatsbeiðnum.

 

Úrskurður Héraðsdóms Suðurlands 1. apríl 2014.

                Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar vegna ágreinings um dómkvaðningu yfirmatsmanna þann 19. mars sl., er höfðað með ákæru ríkissaksóknara dagsettri 30. maí 2013 á hendur ákærðu, X, kt. [...], dvalarstaður fangelsið að Litla Hrauni og Y, kt. [...], með sama dvalarstað, 

„fyrir stórfellda líkamsárás, með því að hafa fimmtudaginn 17. maí 2012 í fangaklefa nr. 42 í húsi nr. 3 í Fangelsinu á Litla Hrauni, í sameiningu veist með ofbeldi að A og veitt honum högg á kvið með þeim afleiðingum að rof koma á milta A og á bláæð frá miltanu sem leiddi hann til dauða skömmu síðar sökum innvortis blæðinga.

Brot ákærðu telst varða við 2. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940.

Þess er krafist að ákærðu verði dæmdir til refsingar og greiðslu alls sakarkostnaðar.“

                Þann 17. maí 2012 kl. 19:53 var lögreglu tilkynnt að endurlífgun stæði yfir í fangelsinu Litla Hrauni á fanganum  A, en hann hefði komið í fangelsið daginn áður og verið í mikilli fíkniefnaneyslu. Hann hafi verið fluttur í herbergi nr. 42 í húsi 3 um kl. 18:00 þennan dag og hafi fangi komið að honum þar sem A hafi verið búinn að kasta upp og hafi korrað í honum. Stuttu síðar hafi endurlífgunartilraunir fangavarða og síðar sjúkraflutningamanna hafist. Endurlífgun hafi ekki borið árangur og hafi Sverrir Gauti Ríkharðsson úrskurðað A látinn kl. 19:55. Þann 22. maí sama ár hafði réttarmeinafræðingur samband við lögreglu og kvaðst hafa komist að þeirri niðurstöðu að A hefði látist af völdum innvortis áverka sem stafað hafi af sprungnu milta og rifinni æð og væri áverkinn talinn af völdum þungs höggs. Eftir að upptökur úr eftirlitsmyndavélum höfðu verið skoðaðar beindist grunur lögreglu að ákærðu í máli þessu, en þeir voru samfangar A heitins, og voru þeir þann 24. maí sama ár úrskurðaðir í gæsluvarðhald til 13. júní sama ár.

                Meðal rannsóknaraðgerða lögreglu var að fara fram á að dómkvaddir yrðu tveir óvilhallir matsmenn til að framkvæma rannsókn á gögnum sem aflað hafði verið úr öryggismyndavélum fangelsisins. Nánar tiltekið var þess óskað að lagt yrði mat á eftirfarandi atriði:

1.       Hvort sjá megi af upptökunum að hinum látna hafi eða hafi ekki verið ógnað.  Hafi honum verið ógnað þá af hverjum og á hvaða hátt.

2.       Hvort sjá megi af upptökunum að hinn látni hafi eða hafi ekki upplifað ógn eða aðra samsvarandi upplifun.

3.       Hvaða hegðunarmynstur sýna aðrir fangar af sér á upptökunum á gangi 4 í húsi 3 fyrir komu X og Y inn á ganginn.

4.       Hvaða hegðunarmynstur sýna aðrir fangar af sér á upptökunum á gangi 4 í húsi 3 eftir komu X og Y inn á ganginn.

5.       Er hægt að lesa eitthvað úr hegðun X og Y eftir hið meinta brot af upptökunum.

6.       Hvað sýnir/lýsir hegðun annarra fanga á upptökunum eftir hið meinta brot að mati matsmanna.

                Með úrskurði dómsins þann 20. júní 2012 var fallist á að umbeðið mat færi fram og þann 28. júní sama ár voru Gísli H. Guðjónsson, sérfræðingur í réttarsálfræði og dr. Jón Friðrik Sigurðsson dómkvaddir til starfans. Matsgerð þeirra er dagsett 10. október 2012 og er þar að finna svör við ofangreindum spurningum að undanskilinni 4. spurningu.

                Þann 12. júní 2012 var Þóra Steffensen réttarmeinafræðingur dómkvödd að kröfu lögreglustjórans á Selfossi til að leggja mat á eftirfarandi:

1.       Hvers konar áverki er það sem veldur því að milta springur ásamt því að áverkar verði á nálægum æðum?

2.       Hvaða krafta þarf til að miltað springi?

3.       Hvort mögulegt sé að fall í fangaklefa hafi getað valdið áverkum þeim sem greinir í matsspurningum 1 og 2?

4.       Hvaða kraftar eða utanaðkomandi þættir geta leitt til áverka þeirra er greinir í matsspurningum 1 og 2?

5.       Hvort aðstæður inni í fangaklefa A hafi getað leitt til þess að áverkinn hafi orðið við fall?

6.       Er eitthvað sem kemur fram við krufningu á líki A sem leiðir líkur að því að miltað hafi sprungið af öðrum ástæðum? Svo sem lyf eða hugsanleg veikindi?

7.       Er hægt að segja til um hvenær A hafi fengið áverka þá er greinir í matsspurningum í 1 og 2 og leggja mat á það hversu fljótt áverkarnir drógu hann til dauða?

8.       Þekkir matsmaður dæmi um það hvort mögulegt sé  að fall manns á hlut eins og þá sem voru í fangaklefanum umrætt sinn kunni að valda áverkum eins og hinn látni hlaut?

9.       Hvort niðurstöður krufningar geti sagt til um hvort áverkar hafi orðið af mannavöldum eða falli?

                Matsgerð Þóru er dagsett 4. mars 2013 og er þar að finna svör við framangreindum matsspurningum.

                Mál þetta var þingfest þann 11. júní sl. og neituðu ákærðu sök. Við fyrirtöku málsins þann 10. júlí sl. lögðu verjendur ákærðu fram matsbeiðnir sem annars vegar lutu að störfum sálfræðinganna Gísla H. Guðjónssonar prófessors og Jóns Friðriks Sigurðssonar prófessors en þeir lögðu mat á framgöngu ákærðu sem sjá mátti á myndböndum og hins vegar matsbeiðni sem laut að mati Þóru Steffensen réttarmeinafræðings á mögulegri dánarorsök hins látna. Þá var óskað tiltekinnar gagnaöflunar. Í þinghaldi þann 2. október sl. óskuðu verjendur bókað að matsbeiðnir þær er þeir hefðu lagt fram í málinu væru allar yfirmatsbeiðnir. Í því þinghaldi var af hálfu ákæruvaldsins fallist á að verjendur og sakborningar fengju á einhvern hátt aðgang að þeim upptökum sem til væru í málinu og þá var ekki lagst gegn þeirri ósk verjendanna að tiltekin vitni yrðu leidd fyrir dóminn. Dómkvaðningu yfirmatsmanna var hins vegar mótmælt af hálfu ákæruvaldsins og fór fram málflutningur um þann ágreining í sama þinghaldi.

                Yfirmatsbeiðnir verjenda vegna mats Þóru Steffensen voru samhljóða og er þess óskað að hinir dómkvöddu matsmenn leggi mat sitt á spurningar og svör fyrra mats og að sérstaklega verði lagt mat á og svarað eftirgreindum spurningum:

1.       Voru sjáanlegir áverkar útvortis á líki A, og ef svo var ekki, hversu líklegt eða ólíklegt sé að manni verði með höggi af mannavöldum veittir þeir áverkar sem um ræðir í tilfelli hins látna, án sjáanlegra útvortis áverka?

2.       Var leitað eftir efninu buprenorphine (Subutex) í blóði hins látna er hann lést? Ef já, hversu mikið eða lítið var af efninu í blóði hins látna?

3.       Eru uppköst, ógleði, svimi og/eða óstöðugleiki dæmi um þekktar aukaverkandi af notkun efnisins buprenorphine (Subutex)?

4.       Af efnagreiningu á blóði hins látna að dæma, fundust einhver efni (lyf, lyfjaleifar eða annað) sem hafa sömu einkenni eða aukaverkanir og taldar eru í matsspurningu nr. 3?

5.       Af krufningu og/eða skoðun á líki að dæma, hversu langur tími leið líklegast frá því að A hlaut áverka þar til hann lést?

6.       Af krufningu og/eða skoðun á líki að dæma, hversu langur tími gæti mögulega hafa liðið frá því að A hlaut áverka þar til hann lést?

7.       Voru einhver efni í blóði hins látna sem gætu hafa orðið þess valdandi að honum blæddi hraðar en ella?

8.       Er útilokað að áverkar þeir sem drógu A til dauða séu til komnir vegna falls hans í klefa, s.s. á gólf, rúmbrík, stól, borð, salerni eða hvaðeina annað sem fyrirfinnst í klefa hans? Þessari spurningu óskast svarað miðað við þær forsendur að hinn látni hafi staðið á gólfi, staðið á rúmi, staðið á stól eða salerni, eða staðið á borði.

9.       Er útilokað að áverkar þeir sem drógu A til dauða séu til komnir vegna endurlífgunartilrauna, s.s. við hjartahnoð? Skal við svar spurningarinnar gera ráð fyrir framkvæmd endurlífgunartilraunarinnar af faglærðum einstaklingi annars vegar og ófaglærðum hins vegar.

10.    Af krufningu og/eða skoðun á líkinu að dæma, er hægt að fullyrða að áverkar þeir sem drógu  hinn látna til dauða séu af mannavöldum?

                Verjendur rökstuddu yfirmatsbeiðnina með þeim hætti að í ljósi þess hversu frábrugðin niðurstaða Þóru Steffensen hafi verið miðað við krufningarskýrslu Reginu Preuss sé nauðsynlegt að fá annað mat. Þá hafi engir matsfundir verið haldnir og sé mat Þóru því meingallað að formi og efni. Telja verjendur að vegna þess hversu mál þetta er viðkvæmt og ákærðu þekktir hér á landi sé nauðsynlegt að fá erlenda sérfræðinga til verksins. Hafa verjendur lagt til að Dr. Jan-Peter Sperhake og Dr. Klaus Püschel, prófessor, verði dómkvaddir til starfans. Með úrskurði dómsins uppkveðnum þann 27. nóvember sl. var fallist á þá kröfu verjenda ákærðu að dómkvaddir yrðu yfirmatsmenn til að svara þeim spurningum sem greinir í yfirmatsbeiðnum vegna matsgerðar Þóru Steffensen réttarmeinafræðings og vegna matsgerðar sálfræðinganna Gísla H. Guðjónssonar og Jóns Friðriks Sigurðssonar. Þeim úrskurði var ekki skotið til Hæstaréttar Íslands.

Í þinghaldi þann 19. mars sl. var tekinn til úrskurðar ágreiningur aðila varðandi það hvaða yfirmatsmenn skyldi dómkveðja til að leggja mat á skýrslu Þóru Steffensen en frestað var að leysa úr ágreiningi vegna dómkvaðningar yfirmatsmanna vegna matsgerðar  ofangreindra sálfræðinga.

                Af hálfu ákæruvalds er því mótmælt sérstaklega að erlendir sérfræðingar verði fengnir til yfirmatsins og bent er á að það sé hlutverk dómsins að finna óvilhalla menn til verksins. Ekki hefur af hálfu ákæruvalds verið bent á aðra matsmenn sem teldust hæfari til starfans.                 

Niðurstaða.        

Í 1. mgr. 52. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála er mælt fyrir um að rannsókn sakamála sé í höndum lögreglu nema öðruvísi sé fyrir mælt í lögum. Samkvæmt 86. gr. laganna getur lögregla leitað til sérfróðra manna þegar þörf er á sérfræðilegri skoðun eða rannsókn til að upplýsa mál, s.s. læknisskoðun, efnafræðilegri rannsókn, rithandarrannsókn eða bókhaldsrannsókn. Ef ástæða er til getur lögregla eða ákærandi farið fram á að dómkvaddur verði matsmaður skv. 128. gr. laganna, en þannig háttaði einmitt til í þessu máli. Í 2. mgr. 127. gr. laga nr. 88/2008 segir að dómari leggi sjálfur mat á atriði sem krefjast almennrar þekkingar og menntunar eða lagaþekkingar.  Í 1. mgr. 128. gr. er svo mælt fyrir um að ef ekki verður farið svo að sem segir í 2. eða 3. mgr. 127. gr. kveður dómari einn eða tvo matsmenn, ef honum þykir þörf á, til að framkvæma mat eftir skriflegri beiðni aðila. Ákærandi eða ákærði geta hvor um sig beiðst mats eftir að mál hefur verið höfðað. Þá segir í 131. gr. laganna að aðili geti krafist yfirmats þar sem tekin verði til endurmats þau atriði sem áður hafa verið metin og skulu yfirmatsmenn vera fleiri en matsmenn voru en að öðru leyti gilda ákvæði 128.-130. gr. laganna um yfirmat. 

Dómurinn hefur fallist á þá kröfu ákærðu að dómkvaddir verði yfirmatsmenn til að meta þau atriði sem greinir í framangreindri matsbeiðni þeirra. Verjendur hafa lagt til að tilteknir erlendir sérfræðingar verði fengnir til starfans en af hálfu ákæruvalds hefur því verið mótmælt án þess að bent hafi verið á aðra hæfa sérfræðinga. Dómurinn hefur undir höndum upplýsingar um þá sem verjendur hafa lagt til að verði dómkvaddir og verður af þeim upplýsingum ekki annað ráðið en að þeir séu fyllilega hæfir til starfans. Verða því Dr. Jan-Peter Sperhake og Dr. Klaus Püschel, prófessor, dómkvaddir til starfans. 

  Hjörtur O. Aðalsteinsson dómstjóri kveður upp úrskurð þennan.

Úrskurðarorð:

Dr. Jan-Peter Sperhake og Dr. Klaus Püschel, prófessor, eru dómkvaddir sem yfirmatsmenn til að svara þeim spurningum sem greinir í yfirmatsbeiðnum á dómskjölum nr. 14 og 15 vegna matsgerðar Þóru Steffensen réttarmeinafræðings.