Miðvikudaginn 23. apríl 2008.
Nr. 221/2008.	Sýslumaðurinn í Borgarnesi (Jón Einarsson, fulltrúi) gegn ótilgreindum fjármálafyrirtækjum, ótilgreindum fjármálastofnunum og ótilgreindum öðrum stofnunum, sem hafa í vörslum sínum upplýsingar um fjárhagsleg málefni einstaklinga

 

Kærumál. Lögreglurannsókn. Gagnaöflun.

S krafðist úrskurðar um aðgang að upplýsingum um fjármál X. Þar sem krafan beindist ekki að tilteknum manni eða lögaðila sem bjó yfir eða kunni að búa yfir þeim upplýsingum sem óskað var aðgangs að var kröfunni hafnað.

         

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Jón Steinar Gunnlaugsson, Hjördís Hákonardóttir og Páll Hreinsson. 

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 18. apríl 2008, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 21. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Vesturlands 18. apríl 2008, þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila um að „úrskurðað verði að fjármálafyrirtækjum, fjármálastofnunum og öðrum stofnunum sem undir íslensk lög heyra, sem hafa í sínum vörslum upplýsingar um fjárhagsleg málefni einstaklinga, sé skylt að afhenda sýslumanninum í Borgarnesi upplýsingar um fjármál X, [kt.], hverju nafni sem nefnast, þar með talið upplýsingar um eignir og önnur fjárhagsleg réttindi, um skuldir, um bankareikninga, um gjaldeyrisviðskipti, og skattalegar upplýsingar, sem og aðrar upplýsingar um fjárhag hans.“ Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og framangreind krafa hans tekin til greina.

Krafa sóknaraðila beinist ekki að neinum tilteknum manni eða lögaðila, sem býr yfir, eða kann að búa yfir, þeim upplýsingum sem sóknaraðili óskar aðgangs að. Breytir hér engu þótt fyrir liggi hver sá maður er sem þær upplýsingar varða er sóst er eftir. Er krafa sóknaraðila þegar af þeirri ástæðu ótæk til efnismeðferðar og þarf þá ekki að taka afstöðu til þess hvort rétt hefði verið að gefa nefndum manni kost á að gæta hagsmuna sinna við meðferð málsins. Verður niðurstaða hins kærða úrskurðar því staðfest.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

 

 

Úrskurður Héraðsdóms Vesturlands 18. apríl 2008.

Með bréfi sem barst dóminum 17. apríl 2008 hefur sýslumaðurinn í Borgarnesi gert svohljóðandi kröfu: Að úrskurðað verði að fjármálafyrirtækjum, fjármálastofnunum og öðrum stofnunum sem undir íslensk lög heyra, sem hafa í sínum vörslum upplýsingar um fjárhagsleg málefni einstaklinga, sé skylt að afhenda sýslumanninum í Borgarnesi upplýsingar um fjármál X, [kt.], hverju nafni sem nefnast, þar með talið upplýsingar um eignir og önnur fjárhagsleg réttindi, um skuldir, um bankareikninga, um gjaldeyrisviðskipti, og skattalegar upplýsingar, sem og aðrar upplýsingar um fjárhag hans.

I.

Með úrskurði dómsins 28. febrúar 2008 var lögreglunni í Borgarnesi heimiluð húsleit hjá X á heimili hans að [...]. Um er að ræða [...] en X var nemandi þar. Sama dag fór leitin fram hjá sakborningi og fann lögregla 0,3 grömm af kókaíni og 8.545 ensk pund í reiðufé. Umrædd húsleit var liður í umfangsmeiri aðgerðum lögreglu við rannsókn á ætlaðri sölu og dreifingu fíkniefna á [...].

Hinn 4. mars 2008 mætti Y á lögreglustöðina í Borgarnesi, en húsleit fór fram á heimili hans í [...] samhliða leitinni hjá X. Hjá lögreglu greindi Y frá því að hann hefði átt þau fíkniefni sem fundust við húsleitina hjá X.

Með bréfi sýslumannsins í Borgarnesi 25. mars 2008 var þess farið á leit að lögreglu yrði veitt heimild til að afla upplýsinga hjá bönkum, fjármálafyrirtækjum og fjármálastofnunum, og opinberum stofnunum, þ.m.t. skattayfirvöldum, um fjármál X og viðskipti, þar með talið bankareikninga hans og gjaldeyrisviðskipti, að minnsta kosti fyrir tvö síðastliðin ár. Því erindi var svarað með bréfi Einars Huga Bjarnasonar, héraðsdómslögmanns, 11. apríl sama ár, en þar kemur fram að skjólstæðingur lögmannsins sé ekki reiðubúinn til að veita lögreglu svo víðtæka heimild. Einnig er bent á að X hafi þurft að þola alvarlegt inngrip í sitt einkalíf af hálfu lögreglu með þeim afleiðingum að honum hafi verið vísað úr skóla. Loks er tekið fram að X hafi frá öndverðu haldið fram sakleysi sínu og ítreki kröfu um að fá það reiðufé sem lögregla lagði hald á. Til stuðnings þeirri kröfu er vísað til yfirlýsingar frá A þar sem fram kemur að hann hafi í febrúar 2008 lánað X 8.000 ensk pund.

II.

Í beiðni sýslumanns er bent á það að engin gögn styðji fullyrðingu Y um að hann hafi átt þau fíkniefni sem fundust í húsnæði X. Einnig er því haldið fram að frásögn Y sé með vissum ólíkindablæ. Telur sýslumaður sennilegra að efnin hafi tilheyrt X, en hann eða aðilar honum tengdir hafi þrýst á Y að taka á sig sökina.

Einnig vefengir sýslumaður að það reiðufé í enskum pundum sem fundust hjá X hafi verið peningalán. Í því sambandi bendir sýslumaður á að engum skjallegum gögnum um lánafyrirgreiðslu eða tryggingar fyrir því hafi verið framvísað. Mun líklegra sé að peningarnir séu afrakstur fíkniefnadreifingar eða ætlaðir til að fjármagna innflutning og dreifingu á fíkniefnum.

Til stuðnings kröfunni vísar sýslumaður loks til þess að X væri í lófa lagið að fallast á beiðni um að veita heimild til gagnaöflunar. Telur sýslumaður að slík gagnaöflun valdi hvorki tjóni né óþægindum ef sá sem athugunin beinst að er á annað borð löghlýðinn borgari.

Um lagarök vísar sýslumaður til 58. gr. laga um fjármálafyrirtæki, nr. 161/2002, og b-liðar 1. mgr. 71. gr. laga um meðferð opinberra mála, nr. 19/1991. 

III.

Samkvæmt lögum um meðferð opinberra mála, nr. 19/1991, er gert ráð fyrir þeirri meginreglu að sakborningur eigi þess kost að sækja dómþing í eigin máli eftir að ákæra er gefin út. Í lögunum er hins vegar, að því leyti sem ekki er mælt sérstaklega á annan veg, ekki gert ráð fyrir því almennt að grunuðum manni eða þeim sem á þá hagsmuni sem rannsókn beinist að sé gefinn kostur á að láta mál til sín taka meðan það er til rannsóknar, sbr. dóm Hæstaréttar frá 15. febrúar 2006 í máli nr. 59/2006. Í samræmi við þetta hefur X ekki verið gert aðvart um málið til að gæta hagsmuna sinna.

Í 67. gr. laga nr. 19/1991 segir að markmið rannsóknar sakamáls sé að afla allra nauðsynlegra gagna til að ákæranda sé fært að ákveða að henni lokinni hvort sækja skuli mann til sakar, svo og að afla gagna til undirbúnings málsmeðferðar. Samkvæmt 68. gr. laganna skal rannsaka og afla allra tiltækra gagna um verknað þann sem um er að ræða, svo sem nánar er rakið í því ákvæði.

Friðhelgi einkalífs manna nýtur verndar samkvæmt 71. gr. stjórnarskrárinnar. Í samræmi við það eru rannsóknarúrræðum lögreglu sem fara inn á svið einkalífs settar þröngar skorður. Við rannsókn sakamála gildir einnig sú ólögfesta meginregla að þeim sem rannsókn beinist að verði ekki gert meira tjón, óhagræði eða miski en óhjákvæmilegt er eftir því sem á stendur.

Krafa sýslumanns beinist ekki að tilteknum fyrirtækjum eða stofnunum heldur lýtur hún í raun að öllum þeim lögaðilum hér á landi sem hafa í fórum sínum upplýsingar af fjárhagslegum toga um einstaklinga. Þegar litið er til rannsóknarinnar, eins og hún liggur fyrir í gögnum málsins, skortir mjög á að kröfugerðin sé nægjanlega markviss og afmörkuð. Jafnframt gengur umbeðin rannsóknaraðgerð mun lengra en helgast getur af þeim grunsemdum sem beinast gegn sakborningi. Samkvæmt þessu verður ekki talinn fyrir hendi haldbær grundvöllur til að krafan verði tekin til greina og er henni hrundið.

Benedikt Bogason, héraðsdómari, kveður upp úrskurð þennan.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð:

Framangreindri kröfu sýslumannsins í Borgarnesi um gagnaöflun um fjármál X er hafnað.