Fimmtudaginn 30. janúar 2014.
Nr. 809/2013.	Vilhjálmur Bjarnason (Jóhannes Bjarni Björnsson hrl.) gegn Sigþóri Sigmarssyni og Björgólfi Thor Björgólfssyni (Reimar Pétursson hrl.)

Kærumál. Vitni.

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem leyst var úr ágreiningi um skyldu vitnisins SS, sem átti á nánar tilgreindum tíma sæti í stjórnum fáeinna félaga og í varastjórn fjármálafyrirtækisins L hf., til að gefa skýrslu í héraði í tengslum við öflun VB á sönnunargögnum án þess að mál hefði verið höfðað samkvæmt 2. mgr. 77. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Fyrir Hæstarétti laut ágreiningur aðila að sjö nánar tilgreindum spurningum sem VB beiddist að SS yrði gert skylt að svara. Hæstiréttur taldi að SS gæti ekki á grundvelli b. og d. liða 1. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 og 3. mgr. sömu greinar skorast undan því að svara spurningum VB er lutu að því  hvort SS hefði starfað fyrir BG, föður BTB, og hverjir hefðu átt sæti í stjórn félagsins V. Rétturinn taldi á hinn bóginn að SS yrði með vísan til 3. mgr. 53. gr. sömu laga ekki gert skylt að svara spurningum VB er lytu að aðdraganda að gerð samkomulags um sjálfskuldarábyrgð þar sem félagið G S.á r.l. hefði gengist í ábyrgð gagnvart L hf. vegna ábyrgðar BG á lánssamningi F hf., enda lytu sú spurning að fjármálum BG sem ekki ætti aðild að málinu og að SS hefði setið í stjórnum ýmissa fyrirtækja sem tengdust honum. Þá taldi Hæstiréttur að ákvæði b. liðar 1. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 tæki til spurningar VB er lyti að því hver ætti 5% eignarhlut í félaginu G Ltd., enda lægi fyrir að félagið hefði eignatengsl við G S.á r.l., S ehf. og L hf. og að SS hefði átt sæti í stjórnum tveggja þeirra. Hvað síðastgreinda spurningu varðaði taldi Hæstiréttur þó á grundvelli hagsmunamats samkvæmt 3. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 að VB hefði í ljósi tilgangs gagnaöflunar sinnar verulega meiri hagsmuni af því að upplýst yrði um þau atriði er spurningin varðaði en hagsmunir hlutaðeigandi af því að leynd yrði haldið um sömu atriði, sbr. dóm Hæstaréttar 10. janúar 1996 í máli nr. 419/1995, sem birtur var í dómasafni réttarins 1996 á bls. 40. Var SS því gert skylt að svara þeirri spurningu.

Dómur Hæstaréttar

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson, Benedikt Bogason og Þorgeir Örlygsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 10. desember 2013 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 17. og 23. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 2. desember 2013 þar sem leyst var úr ágreiningi um skyldu vitnisins Sigþórs Sigmarssonar til að gefa skýrslu í héraði í tengslum við öflun sóknaraðila á sönnunargögnum án þess að mál hafi verið höfðað samkvæmt 2. mgr. 77. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Kæruheimild er í b. og p. lið 1. mgr. 143. gr. sömu laga. Sóknaraðili krefst þess að varnaraðilanum Sigþóri verði gert að svara þeim sjö spurningum sem greinir í úrskurðarorði hins kærða úrskurðar. Einnig krefst hann þess að þeim varnaraðila verði gerð sekt samkvæmt 2. mgr. 55. gr. laga nr. 91/1991. Þá krefst sóknaraðili að varnaraðilum verði gert að greiða kærumálskostnað.

Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

I

Með dómi Hæstaréttar 15. maí 2013 í máli nr. 259/2013 var sóknaraðila, sem telur sig hafa orðið fyrir tjóni þegar hlutabréf hans í Landsbanka Íslands hf. urðu verðlaus við fall bankans 7. október 2008, heimilað að leita sönnunar fyrir dómi samkvæmt XII. kafla laga nr. 91/1991. Um er að ræða heimild til öflunar sönnunargagna um tiltekin atriði sem sóknaraðili álítur að ráðið geti niðurstöðu um hvort hann láti verða af málshöfðun á hendur varnaraðilanum Björgólfi. Telur sóknaraðili að tjón sitt megi að minnsta kosti að hluta rekja til ólögmætra og saknæmra athafna í starfsemi bankans sem varnaraðilinn Björgólfur hafi stuðlað að eða átt þátt í og hafi að lokum leitt til þess að bankinn var tekinn til slita. Varnaraðilinn Sigþór var eitt þeirra sextán vitna sem sóknaraðili hugðist leiða fyrir dóm til skýrslugjafar í framangreindu skyni og var hann boðaður á dómþing Héraðsdóms Reykjavíkur 4. nóvember 2013 með skriflegri kvaðningu þar um samkvæmt 2. mgr. 54. gr. laga nr. 91/1991. Við fyrirtekt málsins þann dag voru lagðar fyrir þennan varnaraðila tíu spurningar og svarði hann tveimur þeirra. Um átta spurningar reis ágreiningur um hvort varnaraðilanum væri skylt að svara og var því hafnað með hinum kærða úrskurði. Við meðferð málsins í héraði andmælti varnaraðilinn Björgólfur því að vitninu yrði gert að svara þessum spurningum.

Varnaraðilinn Björgólfur hefur með afskiptum sínum af rekstri málsins í héraði og fyrir Hæstarétti gengið inn í mál sóknaraðila og varnaraðilans Sigþórs þannig að jafna má til meðalgöngu í skilningi 20. gr. laga nr. 91/1991 og telst hann því aðili málsins.

II

            Svo sem fram kemur í hinum kærða úrskurði greindi varnaraðilinn Sigþór frá því fyrir dómi að hann hefði starfað hjá Íslandsbanka hf. frá því fyrir 2004 og fram til loka apríl 2006. Frá maí til desember 2006 hefði hann starfað hjá Hersi ráðgjöf ehf., en frá þeim tíma og til ársins 2013 gegnt ráðgjafarstörfum fyrir ýmsa aðila. Einnig kom fram hjá varnaraðilanum að hann hefði átt sæti í stjórn Samsonar eignarhaldsfélags ehf. (Samson ehf.) frá 1. júní 2007 þar til bú félagsins var tekið til gjaldþrotaskipta 12. nóvember 2008. Jafnframt hefði hann setið í stjórn Novators ehf. frá 1. janúar 2007. Þá hefði hann setið í stjórn Givenshire Equities S.á r.l. og haft umsjón með fjárfestingum félagsins Valhamar Group. Loks hefði hann verið varamaður í stjórn Landsbanka Íslands hf. frá 23. apríl til 7. október 2008.

            Varnaraðilar bera því við að b. og d. liðir 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála girði fyrir að varnaraðilinn Sigþór svari þeim spurningum sem að honum er beint, enda lúti þær að einkahögum og viðskiptaleyndamálum annarra sem ekki eigi aðild að málinu. Þegar þannig hagi til sé vitni ætíð óskylt að svara spurningum, sbr. 3. mgr. sömu greinar. Þá telur varnaraðilinn Sigþór að málatilbúnaður sóknaraðila feli í sér ásökun í hans garð og því geti svör hans verið bending um atriði sem geti valdið honum siðferðislegum hnekki eða tilfinnanlegu fjárhagstjóni. Af þeim sökum beri honum ekki að svara spurningum sóknaraðila, sbr. 3. mgr. 52. gr. laganna.

            Samkvæmt b. lið 1. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 er vitni óheimilt án leyfis þess sem í hlut á að svara spurningum um einkahagi manns sem því hefur verið trúað fyrir eða það hefur komist að á annan hátt í nánar tilgreindum störfum sem bundin eru ríkri trúnaðarskyldu. Orðin „einkahagi manns“ í upphafi ákvæðisins verða skýrð á þann veg að lögpersóna á borð við hlutafélög njóti einnig verndar ákvæðisins og undir hana falli hagsmunir af fjárhags- og viðskiptalegum toga. Þá er vitni jafnframt óheimilt án leyfis að greina frá viðskiptaleyndarmálum, sbr. d. lið sömu greinar.

            Kröfugerð sóknaraðila nær til spurninga sem lúta að því hvort varnaraðilinn Sigþór hafi starfað fyrir Björgólf Guðmundsson, sem er faðir varnaraðilans Björgólfs, og hverjir hafi átt sæti í stjórn félagsins Valhamar Group. Þá snerta þrjár spurningar starfshætti stjórnar Samsonar ehf. Hér er hvorki um að ræða einkahagi þeirra sem eiga í hlut né viðskiptaleyndamál. Varnaraðilinn getur því ekki á grundvelli b. og d. liða 1. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 vikist undan því að svara spurningunum og engin þeirra er þess eðlis að hann geti með svari við þeim fellt á sig slíka ábyrgð sem greinir í 3. mgr. 52. gr. sömu laga. Varnaraðilinn getur því ekki skorast undan vitnaskyldu og ber honum að svara framangreindum spurningum samkvæmt meginreglu 1. mgr. 51. gr. laganna.

            Þá lýtur ein spurning sem kröfugerð sóknaraðila tekur til að því hvernig það kom til að gert var samkomulag 30. september 2008 um sjálfskuldarábyrgð en með því gekkst Givenshire Equities S.á r.l. í ábyrgð gagnvart Landsbanka Íslands hf. vegna ábyrgðar Björgólfs Guðmundssonar á lánasamningi Fjárfestingarfélagsins Grettis hf. við bankann 25. júlí sama ár. Þessi spurning lýtur því að fjármálum nefnds Björgólfs en fyrir liggur að varnaraðilinn Sigþór sat í stjórnum ýmissa fyrirtækja sem tengdust honum. Að því gættu þykir ekki unnt að vísa því á bug að varnaraðilinn búi yfir upplýsingum sem honum hafi verið trúað fyrir vegna þeirra starfa og að um sé að ræða spurningu um einkahagi manns, sbr. b. lið 1. mgr. 53. gr. laganna. Þar sem sá maður á ekki aðild að málinu verður ekki lagt fyrir varnaraðilann að svara spurningunni með þeim rökum að sóknaraðili hafi meiri hagsmuni að upplýst verði um þetta en hlutaðeigandi að leynd verði haldið, sbr. 3. mgr. sömu greinar.

            Loks tekur ein spurning í kröfugerð sóknaraðila til þess hver eigi 5% hlut í Givenshire Equities Ltd. Samkvæmt gögnum málsins er það félag eigandi að félaginu Givenshire Equities S. á r.l. en það félag mun hafa átt tæplega helmings hlut í Samson ehf. sem fór með virkan eignarhlut í Landsbanka Íslands hf. samkvæmt heimild Fjármálaeftirlitsins 3. febrúar 2003. Svo sem áður er rakið átti varnaraðilinn Sigþór sæti í stjórnum tveggja þessara félaga og því getur verið að hann búi yfir upplýsingum um eignaraðildina sem honum hefur verið trúað fyrir eða hann komist að í þessum störfum sínum. Því kann b. liður 1. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 að eiga við um þessar upplýsingar þannig að spurningu verði ekki svarað án leyfis þess sem í hlut á. Sóknaraðili reisir á hinn bóginn kröfu sína meðal annars á því að undatekning frá því ákvæði í 3. mgr. greinarinnar eigi við sökum þess að hagsmunir sóknaraðila séu verulega meiri af því að varnaraðilinn svari spurningunni en að leynd verði haldið. Samkvæmt gögnum málsins var bú Samsonar ehf. tekið til gjaldþrotaskipta 12. nóvember 2008 og er skiptum á búinu ekki lokið. Samkvæmt heimild í 100. gr. a laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 5. gr. laga nr. 125/2008 um heimild til fjárveitinga úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl. tók Fjármálaeftirlitið 7. október 2008 yfir vald hluthafafundar í Landsbanka Íslands hf., vék stjórn hans frá og setti yfir hann skilanefnd. Bankanum var eftir það veitt heimild til greiðslustöðvunar með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 5. desember sama ár. Með lögum nr. 44/2009, þar sem breytt var nokkrum ákvæðum áðurnefndra laga, var bankinn síðan tekinn til slita og skyldi upphaf þeirra miðast við 22. apríl 2009 þegar lögin öðluðust gildi. Héraðsdómur Reykjavíkur skipaði 29. sama mánaðar slitastjórn sem annast meðal annars meðferð krafna á hendur bankanum. Slitameðferð félagsins er ekki lokið.

Þar sem bú Samsonar ehf. hefur verið tekið til gjaldþrotaskipta og skuldaskil Landsbanka Íslands hf. eru í því horfi sem áður greinir, eru með hliðsjón af þeim sjónarmiðum, sem fram koma í dómi Hæstaréttar 10. janúar 1996 í máli nr. 419/1995 og birtur er í dómasafni réttarins 1996 á bls. 40, ekki sömu hagsmunir og annars hefðu verið tengdir þeim trúnaðarupplýsingum sem þessi spurning lýtur að og varnaraðilinn Sigþór kann að búa yfir vitneskju um. Þá er einnig til þess að líta að upplýsingar sem varða eignarhald á Samson ehf. og Landsbanka Íslands hf. og tengjast efni spurningarinnar hafa meðal annars birst í opinberum gögnum eins og rannsóknarskýrslu Alþingis. Sóknaraðili leitast við í máli þessu að afla sönnunargagna í þeim tilgangi sem nánar getur í kafla I hér að framan. Þegar til þess er litið sem hér var rakið, verður á það fallist með sóknaraðila að hann hafi í ljósi tilgangs gagnaöflunar sinnar verulega meiri hagsmuni af því að upplýst verði um þau atriði sem þessi spurning varðar en hagsmunir hlutaðeigandi af því að leynd verði haldið um sömu atriði, sbr. 3. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991. Þá verður ekki talið að svar við spurningunni geti varðað varnaraðilann ábyrgð þannig að hann geti vikist undan að svara samkvæmt 3. mgr. 52. gr. laganna. Samkvæmt þessu verður honum gert að svara umræddri spurningu.

            Sóknaraðili krefst þess að varnaraðilanum Sigþóri verði gerð sekt samkvæmt 2. mgr. 55. gr. laga nr. 91/1991 þar sem hann hafi synjað að svara spurningum þótt dómari teldi honum það skylt. Fallist er á með héraðsdómi að varnaraðilinn hafi ekki vanrækt vitnaskyldu með því að óska eftir úrskurði dómara um hvort honum bæri að svara tilteknum spurningum. Þessi krafa sóknaraðila er því haldlaus og verður henni hafnað.

            Það athugast að með hinum kærða úrskurði hafnaði héraðsdómari að varnaraðilanum Sigþóri bæri að svara spurningu um hvort samskipti við nafngreindan mann hafi verið eins og fram komi í tölvupósti 21. júlí 2008 sem snúi að því að varnaraðilinn staðfesti eignarhald eigenda Samsonar ehf. á félögum í tengslum við mat á tengdum aðilum. Þau mistök urðu hins vegar að þessa var ekki getið í úrskurðarorði. Kröfugerð sóknaraðila fyrir Hæstarétti tekur ekki til þessarar spurningar og verður því að líta svo á að hann uni þeirri niðurstöðu héraðsdóms um spurninguna sem fram kemur í forsendum hans. Þá er í hinum kærða úrskurði ítrekað rætt um vitnastefnanda og vitnastefnda en þessi hugtök eiga sér ekki stoð í réttarfarslögum eftir gildistöku laga nr. 91/1991.

            Eftir þessum málsúrslitum verður varnaraðilum gert að greiða sóknaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Varnaraðilanum Sigþóri Sigmarssyni er óskylt að svara spurningu um hvernig það kom til að gert var samkomulag um sjálfskuldarábyrgð 30. september 2008. Að öðru leyti er varnaraðilanum skylt að svara þeim spurningum sem greinir í úrskurðarorði hins kærða úrskurðar.

Hafnað er kröfu sóknaraðila, Vilhjálms Bjarnasonar, um að varnaraðilanum Sigþóri verði gert að greiða sekt samkvæmt 2. mgr. 55. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.

Varnaraðilum, Sigþóri og Björgólfi Thor Björgólfssyni, er gert óskipt að greiða sóknaraðila 250.000 krónur í málskostnað.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 2. desember 2013.

Með beiðni, móttekinni í Héraðsdómi Reykjavíkur 21. september 2012, fór vitna­stefn­andi, Vilhjálmur Bjarnason, Hlíðarbyggð 18, Garðabæ, þess á leit við dóminn að honum yrði heimilað, á grundvelli 2. málsliðar 2. mgr. 77. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, með vitnaleiðslu og öflun skjala fyrir dómi, að leita sönnunar um atvik sem vörðuðu lögvarða hagsmuni hans og gætu ráðið úrslitum um máls­höfðun á hendur Björgólfi Thor Björgólfssyni, 55 Clarendon Road, Notting Hill, London, Bretlandi.

Við þingfestingu málsins 29. október 2012 krafðist vitnastefndi þess að beiðni vitnastefnanda yrði hafnað. Með dómi Hæstaréttar Íslands 15. maí sl. í máli nr. 259/2013 féllst rétturinn á að vitnastefnanda væri heimilt að leita sönnunar samkvæmt XII. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála um þau atriði sem kröfugerð hans tæki til, að því undanskildu að vitnastefnda yrði ekki gert að gefa skýrslu fyrir dómi.

Vitnið Sigþór Sigmarsson, kt. 150771-5879, var með vitnakvaðningu, útgefinni 18. október sl., kvaddur fyrir dóm 4. nóvember sl. kl. 14:45 til að gefa skýrslu í þessu máli. Við skýrslugjöfina óskaði vitnið eftir leiðbeiningum dómara um það hvort honum væri skylt að svara átta tilteknum spurningum. Fjórum spurningum taldi dómari að vitninu væri óskylt að svara og krafðist lögmaður vitnastefnanda úrskurðar dómara. Nánar tiltekið var um eftirfarandi spurningar að ræða:

Hvort vitnið hafi unnið fyrir Björgólf Guðmundsson.

Hverjir sitji í stjórn félagsins Valhamar Group.

Hvernig það kom til að ábyrgð á dskj nr. 69 hafi verið gefin út.

Hver hafi verið eigandi að 5% hlut í Givenshire Equities Ltd.

Fjórum spurningum taldi dómari að vitninu væri skylt að svara og krafðist vitnið úrskurðar dómara. Nánar tiltekið var um eftirfarandi spurningar að ræða:

Hversu oft stjórnarfundir voru í Samson [eignarhaldsfélagi ehf.] á þeim tíma þegar vitnið sat í stjórn félagsins á tímabilinu frá júní 2007 til nóvember 2008 þegar bú félagsins var tekið til gjaldþrotaskipta.

Hvernig mál hafi verið afgreidd á stjórnarfundum Samsonar eignarhaldsfélags ehf., nánar tiltekið hvaða verklag hafi verið viðhaft á þeim tíma þegar vitnið sat í stjórn félagsins.

Hvort það hafi gilt einhverjar sérreglur um afgreiðslu einstakra mála í stjórn Samson eignarhaldsfélags ehf. á þeim tíma þegar vitnið var í stjórn félagsins.

Hvort þau samskipti hafi þá verið með sambærilegum hætti og fram koma á tölvupósti á dskj. 68 frá 21. júlí 2008 sem snúa að því að mætti staðfesti eignarhald eigenda Samson á félögum í tengslum við mat á tengdum aðilum.

Vitnið vísaði til þess að hann væri bundinn þagnarskyldu samkvæmt 58. gr. laga nr. 161/2002, sbr. einnig b- og d-liði 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991. Lögmaður vitnastefnanda krafðist þess að vitnið svaraði spurningunum. Eftir að vitnið krafðist úrskurðar dómara um það hvort vitninu væri skylt að svara ofangreindri spurningu um hversu oft stjórnarfundir voru í Samson eignarhaldsfélagi ehf. krafðist lögmaður vitnastefnanda þess að vitninu yrði gert að greiða sekt á grundvelli 2. mgr. 55. gr. laga nr. 91/1991. Lögmaður vitnastefnda tók undir sjónarmið vitnisins og mótmælti því að spurningarnar yrðu lagðar fyrir vitnið.

Málið var tekið til úrskurðar í þinghaldinu um ofangreindar spurningar eftir að lögmenn aðila og vitnið höfðu tjáð sig.

Niðurstaða

                Samkvæmt 1. mgr. 51. gr. laga nr. 91/1991 gildir sú meginregla í íslensku einkamálaréttarfari að hverjum manni, sem er orðinn 15 ára, lýtur íslenskri lögsögu og er ekki aðili máls eða fyrirsvarsmaður aðila, sé skylt að koma fyrir dóm sem vitni til að svara munnlega spurningum sem er beint til hans um málsatvik. Þessi skylda er þó ekki fortakslaus því að í 52. gr. sömu laga er mælt fyrir um aðstæður þar sem vitni er óskylt að svara spurningu og í 53. gr. laganna er lýst aðstæðum þar sem vitni er óheimilt að svara spurningu.

I

Ljóst þykir af efni spurninganna að þau ákvæði 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 sem á reynir í þessu máli eru ákvæði b- og d-liðar. Samkvæmt b-lið er vitni óheimilt, án leyfis þess sem á í hlut, að svara spurningum um einkahagi manns sem því hefur verið trúað fyrir eða það hefur komist að á annan hátt í starfi, og eru síðan nokkur störf talin upp, eða öðru starfi sem viðlíka trúnaðarskylda fylgir. Orðin ,,einkahagi manns“ eru ekki skýrð í athugasemdum við frumvarp sem varð að lögum nr. 91/1991. Sambærilegt ákvæði er í b-lið 2. mgr. 119. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála og fram kemur í athugasemdum við frumvarp sem varð að þeim lögum að fyrirmynd þeirra er sótt til b-liðar 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991. Í dómi Hæstaréttar Íslands 8. október sl. í máli nr. 408/2013 var tekin afstaða til skýringar b-liðar 2. mgr. 119. gr. laga nr. 88/2008. Í dómi réttarins var því slegið föstu að undir ákvæðið gætu fallið einka-, fjárhags- og viðskiptamálefni einstaklinga jafnt sem lögpersóna, að því tilskildu að þeim sérfræðingum, sem taldir séu upp í ákvæðinu eða gegna öðrum störfum er jafn rík trúnaðarskylda fylgi, hafi verið trúað fyrir slíkum upplýsingum í starfi þeirra. Að mati dómsins verður að skýra hugtakið ,,einkahagi manns“ í b-lið 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 og b-lið 2. mgr. 119. gr. laga nr. 88/2008 með sama hætti. Því verður að túlka ákvæði b-liðar 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 á þann veg að það nái líka yfir einkahagi lögaðila. Í dómi Hæstaréttar var því einnig slegið föstu að við skýringu á b-lið 2. mgr. 119. gr. laga nr. 88/2008, sem feli í sér undantekningu frá vitnaskyldu, verði að líta til þess að því sé ætlað að vernda trúnaðarsamband sérfræðings og skjólstæðings, sem til hans leitar, þannig að skjólstæðingurinn geti almennt treyst því að upplýsingar, sem hann lætur sérfræðingnum í té um einkahagi sína, verði ekki síðar notaðar gegn honum í sakamáli án hans vilja. Að mati dómsins eiga sömu sjónarmið við um skýringu b-liðar 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991.

Í d-lið 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 er mælt fyrir um að vitni sé óheimilt án leyfis þess sem á í hlut að svara spurningum um leyndarmál um viðskipti, uppgötvanir eða önnur slík verk sem það hefur komist að í starfi.

Ákvæði 1. mgr. 58. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki mælir fyrir um þagnarskyldu stjórnarmanna fjármálafyrirtækis, framkvæmdastjóra, endurskoðenda, starfsmanna og hverra þeirra sem taki að sér verk í þágu fyrirtækisins, um allt það sem þeir fá vitneskju um við framkvæmd starfa síns og varðar viðskipta- eða einkamálefni viðskiptamanna þess, nema skylt sé að veita upplýsingar samkvæmt lögum og helst þagnarskyldan þótt látið sé af starfi.

Í athugasemdum við 58. gr. frumvarps sem varð að lögum nr. 161/2002 segir m.a. að upplýsingar sem leynt eigi að fara geti bæði verið viðskiptalegs og persónulegs eðlis.  Enda þótt beiting ákvæðisins hljóti ávallt að vera háð mati yrði í vafatilvikum að telja að upplýsingar sem fjármálafyrirtæki byggi yfir um viðskiptamann sinn féllu undir þagnarskyldu, nema atvik bentu til annars.

Samkvæmt þessu er ljóst að ákvæði 58. gr. laga nr. 161/2002 er fyrst og fremst ætlað að vernda viðskiptahagsmuni viðskiptavinar fjármálafyrirtækis, en ekki hagsmuni fjármálafyrirtækisins, sbr. einnig dóm Hæstaréttar Íslands 20. janúar 2010 í máli nr. 758/2009.

Við skýrslutöku yfir vitninu kom fram að hann hafi starfað fyrir Íslandsbanka frá því fyrir 2004 fram til loka apríl 2006. Vitnið hafi starfað hjá Hersi ráðgjöf ehf. frá maí til desember 2006 og hafi unnið ráðgjafarstörf fyrir ýmsa aðila á árunum 2006 til 2013. Þá hafi vitnið setið í stjórn Samsonar eignarhaldsfélags ehf. frá 1. júní 2007 þar til bú félagsins hafi verið tekið til gjaldþrotaskipta 12. nóvember 2008. Einnig hafi vitnið setið í stjórn Novator ehf. frá 1. janúar 2007. Þá hafi vitnið setið í stjórn félagsins Givenshire Equities S.á.r.l. Vitnið kvaðst einnig hafa haft umsjón með fjárfestingum félagsins Valhamar Group. Loks hafi vitnið setið sem varamaður í bankaráði Landsbanka Íslands hf. frá 23. apríl til 7. október 2008 og hafi á þeim tíma setið tvo fundi bankaráðs.

II

A

Að mati dómsins varðar spurning um það hvort vitnið hafi unnið fyrir Björgólf Guðmundsson einkahagi Björgólfs. Samkvæmt b-lið 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 er ekki nóg að spurning varði einkahagi manns, heldur þarf vitni að hafa verið trúað fyrir því sem spurt er um, eða hafa komist að því á annan hátt í starfi sem trúnaðarskylda fylgir, eins og nánar er rakið í ákvæðinu. Ekki er á það fallist að spurningin varði málefni sem vitninu hefur verið trúað fyrir eða það hefur komist að í starfi sem trúnaðarskylda fylgir í skilningi b-liðar 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991, enda er ekkert fram um það komið að vitnið sé sérfræðingur á einhverju þeirra sviða sem talin eru upp í ákvæðinu eða að vitnið gegni eða hafi gegnt öðru starfi fyrir Björgólf sem viðlíka trúnaðarskylda fylgir. Á hinn bóginn verður að telja að spurningin varði leyndarmál um viðskipti Björgólfs Guðmundssonar sem vitnið hefur komist að í starfi í skilningi d-liðar sömu málsgreinar.

B

Spurningar um það hversu oft stjórnarfundir voru í Samson á þeim tíma þegar vitnið sat í stjórn félagsins á tímabilinu frá júní 2007 til nóvember 2008 þegar bú félagsins var tekið til gjaldþrotaskipta, hvernig mál hafi verið afgreidd á stjórnarfundum Samsonar eignarhaldsfélags ehf., nánar tiltekið hvaða verklag hafi verið viðhaft á þeim tíma þegar vitnið sat í stjórn félagsins, hvort það hafi gilt einhverjar sérreglur um afgreiðslu einstakra mála í stjórn Samsonar eignarhaldsfélags ehf. á þeim tíma þegar vitnið var í stjórn félagsins og hvort þau samskipti hafi þá verið með sambærilegum hætti og fram koma á tölvupósti á dskj. 68 frá 21. júlí 2008 sem snúa að því að vitnið staðfesti eignarhald eigenda Samsonar á félögum í tengslum við mat á tengdum aðilum, varða að mati dómsins störf vitnisins sem stjórnarmaður félagsins.

Litið hefur verið svo á að starfi stjórnarmanns fylgi sérstök trúnaðarskylda gagnvart félaginu, enda er stjórnarmaður kosinn í félagsstjórn til að fara með hagsmuni félagsins og gæsla hagsmuna félagsins er meginverkefni hans. Þótt slík regla sé ekki lögfest berum orðum í lögum nr. 2/1995 um hlutafélög sér hennar þó stað í ákvæðum laganna, t.d. 67., 68. og 72. gr. Að mati dómsins varða þessar spurningar því einkahagi Samsonar eignarhaldsfélags sem vitninu hefur verið trúað fyrir eða það hefur komist að í starfi sem trúnaðarskylda fylgir í skilningi b-liðar 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991. Spurningarnar varða ekki sérstök viðskipti Samsonar eignarhaldsfélags ehf., heldur eru almennar spurningar um starfshætti stjórnar félagsins. Að mati dómsins varða spurningarnar því ekki leyndarmál um viðskipti félagsins sem vitnið hefur komist að í starfi í skilningi d-liðar sömu málsgreinar.

C

Ekki er á það fallist að spurning um það hverjir sitji í stjórn félagsins Valhamar Group varði einkahagi félagsins sem vitninu hefur verið trúað fyrir eða það hefur komist að í starfi sem trúnaðarskylda fylgir í skilningi b-liðar 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991. Ekkert er fram um það komið að vitnið sé sérfræðingur á einhverju þeirra sviða sem talin eru upp í ákvæðinu eða að vitnið gegni eða hafi gegnt öðru starfi fyrir félagið sem viðlíka trúnaðarskylda fylgir, en fram kom hjá vitninu að hann hafi hvorki verið starfsmaður félagsins né setið í stjórn þess.

Við mat á því hvort spurningin teljist vera leyndarmál um viðskipti félagsins sem vitnið hefur komist að í starfi í skilningi d-liðar 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991, þarf að mati dómsins að leysa úr því hvort upplýsingar um það hverjir sitja í stjórn félagsins séu opinberar. Félagið Valhamar Group mun vera skráð á Bresku jómfrúareyjum og að sögn vitnisins eru upplýsingar um það hverjir sitja í stjórn lögaðila þar í landi ekki opinberar. Af því leiðir að spurningin telst að mati dómsins varða leyndarmál um viðskipti félagsins sem vitnið hefur komist að í starfi í skilningi d-liðar 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991.

D

Spurning um hvernig það kom til að ábyrgð á dskj. nr. 69 hafi verið gefin út varðar samkomulag um sjálfskuldarábyrgð sem félagið Givenshire Equities S.á.r.l. er aðili að. Fram kemur í dómskjalinu að vitnið sé tengiliður Givenshire Equities S.á.r.l., auk þess sem ekki verður betur séð en að vitnið undirriti skjalið fyrir hönd þess félags. Þá kom fram hjá vitninu að hann hafi setið í stjórn félagsins. Að mati dómsins varðar spurningin því einkahagi félagsins sem vitninu hefur verið trúað fyrir eða það hefur komist að í starfi sem trúnaðarskylda fylgir í skilningi b-liðar 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991. Að mati dómsins varðar spurningin einnig leyndarmál um viðskipti félagsins sem vitnið hefur komist að í starfi fyrir félagið í skilningi d-liðar sömu málsgreinar.

E

Hvað varðar spurningu um það hver hafi verið eigandi að 5% hlut í Givenshire Equities Ltd. verður ekki á það fallist að spurningin varði einkahagi félagsins sem vitninu hefur verið trúað fyrir eða það hefur komist að í starfi sem trúnaðarskylda fylgir í skilningi b-liðar 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991. Fram kom hjá vitninu að hann myndi ekki hvort eða hvaða aðkomu hann hafi haft að starfsemi þessa félags. Er þannig ekki komið fram að vitnið gegni eða hafi gegnt starfi fyrir félagið sem trúnaðarskylda fylgir í skilningi fyrrnefnds b-liðar.

Við mat á því hvort spurningin teljist varða leyndarmál um viðskipti félagsins sem vitnið hefur komist að í starfi í skilningi d-liðar sömu málsgreinar verður að líta til þess að vitnið sat í stjórn félagsins Givenshire Equities S.á.r.l., sem óumdeilt er að var að fullu í eigu Givenshire Equities Ltd. Þá var umræddur hlutur í vörslum fjármálafyrirtækis í Lúxemborg. Vitnið kvaðst vita ekki vita með fullri vissu um eignarhald þess hlutar, en kvaðst vita nokkuð um það. Að mati dómsins varðar spurningin því leyndarmál um viðskipti Givenshire Equities Ltd. sem vitnið hefur komist að í starfi sem stjórnarmaður í Givenshire Equities S.á.r.l.

III

Ekki hefur komið fram að þeir aðilar sem nefndir eru í fyrrnefndum spurningum hafi gefið vitninu leyfi til að svara þeim. Vitninu er því óheimilt að svara spurningunum samkvæmt d-lið 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991, nema skilyrði 3. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 séu uppfyllt.

Í 3. mgr. 53. gr. er gerð sú undantekning frá þessu banni að ef dómari telur hagsmuni aðila verulega meiri af því að upplýst verði um atriði samkvæmt b- til d-lið 2. mgr. en hagsmuni hlutaðeiganda af því að leynd verði haldið, geti hann þá eftir kröfu aðila lagt fyrir vitni að svara spurningu þótt leyfi sé ekki veitt til þess, enda feli þá svarið ekki í sér frásögn af einkahögum manns sem á ekki aðild að máli.

Hvað varðar spurningu um um það hvort vitnið hafi unnið fyrir Björgólf Guðmundsson er ljóst að þær fela í sér frásögn af einkahögum hans, þótt skilyrði b-liðar 2. mgr. 53. gr. laga nr. 91/1991 séu ekki uppfyllt. Björgólfur Guðmundsson á ekki aðild að þessu máli og er þegar af þeirri ástæðu ekki lagaheimild til að leggja fyrir vitnið að svara þessum spurningum.

Spurningar um það hversu oft stjórnarfundir voru í Samson á þeim tíma þegar vitnið sat í stjórn félagsins á tímabilinu frá júní 2007 til nóvember 2008 þegar bú félagsins var tekið til gjaldþrotaskipta, hvernig mál hafi verið afgreidd á stjórnarfundum Samsonar eignarhaldsfélags ehf., nánar tiltekið hvaða verklag hafi verið viðhaft á þeim tíma þegar vitnið sat í stjórn félagsins, hvort það hafi gilt einhverjar sérreglur um afgreiðslu einstakra mála í stjórn Samsonar eignarhaldsfélags ehf. á þeim tíma þegar vitnið var í stjórn félagsins og hvort vitninu sé skylt að svara því að þau samskipti hafi þá verið með sambærilegum hætti og fram koma á tölvupósti á dskj. 68 frá 21. júlí 2008 sem snúa að því að vitnið staðfesti eignarhald eigenda Samsonar á félögum í tengslum við mat á tengdum aðilum, fela ljóslega í sér frásögn af einkahögum þess félags. Fyrir liggur að bú Samsonar eignarhaldsfélags hefur verið tekið til gjaldþrotaskipta, en skiptum mun ekki vera lokið. Þrotabú Samsonar eignarhaldsfélags á ekki aðild að þessu máli og er þegar af þeirri ástæðu ekki lagaheimild til að leggja fyrir vitnið að svara þessum spurningum án leyfis skiptastjóra.

Hvað varðar spurningar um það hverjir sitji í stjórn félagsins Valhamar Group og hver hafi verið eigandi að 5% hlut í Givenshire Equities Ltd., er ljóst að þær fela í sér frásögn af einkahögum þessara félaga, þótt spurningarnar varði ekki málefni sem vitnið hefur komist að í starfi sem trúnaðarskylda fylgir. Félögin eiga ekki aðild að þessu máli og er þegar af þeirri ástæðu ekki lagaheimild til að leggja fyrir vitnið að svara þessum spurningum án leyfis félaganna.

Spurning um hvernig það kom til að ábyrgð á dskj. nr. 69 hafi verið gefin út varðar einkahagi félagsins Givenshire Equities S.á.r.l. sem vitninu hefur verið trúað fyrir eða það hefur komist að í starfi sem stjórnarmaður félagsins. Félagið á ekki aðild að þessu máli og er þegar af þeirri ástæðu ekki lagaheimild til að leggja fyrir vitnið að svara þessari spurningu án leyfis félagsins.

IV

                Eftir að vitnið krafðist úrskurðar dómara um það hvort vitninu væri skylt að svara ofangreindri spurningu um hversu oft stjórnarfundir voru í Samson eignarhaldsfélagi ehf., krafðist lögmaður vitnastefnanda þess að vitninu verði gert að greiða sekt á grundvelli 2. mgr. 55. gr. laga nr. 91/1991. Samkvæmt b-lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 sætir úrskurður héraðsdómara um atriði varðandi skýrslugjöf aðila og vitna fyrir dómi kæru til Hæstaréttar. Eftir þessu er ljóst að kveða þarf upp úrskurð um skyldu vitnis til að svara spurningu sem beint er til vitnisins. Skilyrði þess að sekt verði lögð á vitni samkvæmt 2. mgr. 55. gr. er að vitni fullnægi ekki vitnaskyldu sinni. Eins og fyrr greinir er vitnaskylda ekki fortakslaus, þar sem undantekningar eru gerðar frá henni í 52. og 53. gr. sömu laga. Með því að vísa til þessara ákvæða og krefjast úrskurðar dómara um vitnaskylduna, er vitnið ekki að vanrækja vitnaskyldu sína. Verður vitninu því ekki gerð sekt eftir 2. mgr. 55. gr. laga nr. 91/1991.

                Ásbjörn Jónasson, settur héraðsdómari, kveður upp þennan úrskurð.

Úrskurðarorð:

                Vitninu Sigþóri Sigmarssyni er óheimilt að svara eftirfarandi spurningum:

Hvort vitnið hafi unnið fyrir Björgólf Guðmundsson.

Hverjir sitja í stjórn félagsins Valhamar Group.

Hvernig það kom til að ábyrgð á dskj nr. 69 hafi verið gefin út.

Hver hafi verið eigandi að 5% hlut í Givenshire Equities Ltd.

Hversu oft stjórnarfundir voru í Samson eignarhaldsfélagi ehf. á þeim tíma þegar vitnið sat í stjórn félagsins á tímabilinu frá júní 2007 til nóvember 2008 þegar bú félagsins var tekið til gjaldþrotaskipta.

Hvernig mál hafi verið afgreidd á stjórnarfundum Samsonar eignarhaldsfélags ehf., nánar tiltekið hvaða verklag hafi verið viðhaft á þeim tíma þegar vitnið sat í stjórn félagsins.

Hvort það hafi gilt einhverjar sérreglur um afgreiðslu einstakra mála í stjórn Samsonar eignarhaldsfélags ehf. á þeim tíma þegar vitnið var í stjórn félagsins.

Kröfu vitnastefnanda, Vilhjálms Bjarnasonar, um að vitnið Sigþór Sigmarsson verði úrskurðaður til greiðslu sektar, er hafnað.