Fimmtudaginn 11. desember 2003.
Nr. 454/2003.	Ákæruvaldið (Bogi Nilsson ríkissaksóknari) gegn Chan Yik Wan (Jóhannes Albert Sævarsson hrl.)

 

Skjalafals. Vegabréf.

Í samræmi við játningu C, 56 ára ríkisborgara Singapúr, var hann sakfelldur fyrir skjalafals samkvæmt 1. mgr. 155. almennra hegningarlaga með því að hafa við vegabréfaskoðun framvísað fölsuðu vegabréfi og þannig komið til landsins án gildra ferðaskilríkja og án vegabréfsáritunar. Við úrlausn málsins var litið til þess að vegabréf eru opinber skilríki, sem miklu skiptir að treysta megi í samskiptum manna og þjóða. Þegar eðli brotsins var virt, hversu alvarlegt það var og litið til almennra varnaðaráhrifa refsinga voru ekki efni til að skilorðsbinda refsinguna, sem þótti hæfilega ákveðin fangelsi í 45 daga.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen, Ingibjörg Benediktsdóttir og Ólafur Börkur Þorvaldsson.

Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar 24. nóvember 2003 af hálfu ákæruvalds og krefst þess að refsing ákærða verði þyngd.

Ákærði krefst aðallega staðfestingar héraðsdóms, en til vara að hann verði dæmdur til vægustu refsingar, sem lög leyfa, og refsingin verði skilorðsbundin.

Við meðferð málsins í héraði játaði ákærði sakargiftir og var málið rekið þar og dæmt samkvæmt 125. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála.

Ákærði er 56 ára singapúrskur ríkisborgari. Í málinu er honum gefið að sök skjalafals með því að hafa við vegabréfaskoðun á Keflavíkurflugvelli 14. nóvember 2003 framvísað fölsuðu vegabréfi og þannig komið til landsins án gildra ferðaskilríkja og án vegabréfsáritunar, eins og nánar er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Ákæra var gefin út 19. nóvember síðastliðinn og málið þingfest fyrir Héraðsdómi Reykjaness sama dag. Með hinum áfrýjaða dómi var ákærði sakfelldur fyrir brot gegn 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og dæmdur til að sæta fangelsi í 45 daga, en fullnustu refsingar var frestað í eitt ár héldi hann almennt skilorð 57. gr. laganna með áorðnum breytingum. Ekki er ágreiningur um að háttsemi hans varði við fyrrnefnt refsiákvæði.

Ákærði var á leið frá Stokkhólmi til Minneapolis í Bandaríkjunum er hann var handtekinn á Keflavíkurflugvelli í framhaldi þess að hann framvísaði þar við vegabréfaskoðun fölsuðu vegabréfi. Við ákvörðun refsingar ákærða og þess hvort sú refsing skuli vera bundin skilorði eða ekki verður að líta til þess að vegabréf eru opinber skilríki, sem miklu skiptir að treysta megi í samskiptum manna og þjóða. Samkvæmt 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga skal það metið refsingu til þyngingar ef falsað skjal er notað sem opinbert skjal. Í athugasemdum með frumvarpi að lögum nr. 136/1998 um vegabréf kemur fram að á vegum alþjóðalögreglunnar Interpol hafi ítrekað verið vakin athygli á nauðsyn þess að auka öryggi í útgáfu vegabréfa, bæði varðandi ýmsa öryggisþætti í prentum vegabréfa og útgáfu þeirra. Þótt ekki sé dregið í efa að ákærði hafi viljað leita sér betra lífs og keypt vegabréfið af einhverjum, sem gerðu sér aðstöðu hans að féþúfu, verður ekki fram hjá því horft að hann notaði hið falsaða skjal í þeim tilgangi að komast ólöglega inn í annað land. Hins vegar liggur ekkert fyrir um að hann hafi áður gerst sekur um refsiverða háttsemi. Þegar til alls framanritaðs er litið er refsing hans hæfilega ákveðin í hinum áfrýjaða dómi. Af hálfu ákærða hefur því verið haldið fram að við ákvörðun refsingar vegna skjalafalsbrots hafi dómstólar að jafnaði skilorðsbundið refsinguna, þegar um fyrsta brot er að tefla og ekki hefur hlotist tjón af háttseminni. Brot ákærða verður ekki lagt að jöfnu við slík brot, enda eru skjalafalsbrot af margvíslegum toga og við ákvörðun refsingar er í hverju tilviki litið til margra atriða. Þegar eðli brotsins er virt, hversu alvarlegt það er og litið til almennra varnaðaráhrifa refsinga eru ekki efni til að skilorðsbinda refsingu hans.

Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað er staðfest.

Ákærði verður dæmdur til að greiða allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og nánar greinir í dómsorði.

Dómsorð:

         Ákærði, Chan Yik Wan, sæti fangelsi í 45 daga.

         Ákvæði hins áfrýjaða dóms um sakarkostnað skal vera óraskað.

Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Jóhannesar Alberts Sævarssonar hæstaréttarlögmanns, 50.000 krónur.

 

Dómur Héraðsdóms Reykjaness 20. nóvember 2003.

I.

                Málið höfðaði Lögreglustjórinn á Keflavíkurflugvelli með ákæru útgefinni 19. nóvember 2003 á hendur ákærða, Chan Yik Wan, singapúrskum ríkis­borgara, fæddum 16. október 1947, búsettum í Singapúr, fyrir skjalafals, með því að hafa eftir komu til Íslands með flugi frá Stokkhólmi 14. nóvember síðastliðinn, við vega­bréfa­­skoðun vegna landamæraeftirlits á Keflavíkurflugvelli, framvísað fölsuðu singapúrsku vega­­bréfi, þar sem skipt hafði verið um alla upplýsingasíðu vegabréfsins og þar sett ljós­mynd af ákærða, og hann þannig komið til landsins án gildra ferðaskilríkja og án vegabréfs­áritunar, en málsatvikum er nánar lýst í ákæru. 

Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar fyrir brot á 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en til vara fyrir brot á 1. mgr. 5. gr. og 1. mgr. 6. gr., sbr. a-lið 1. mgr. 57. gr. laga nr. 96/2002 um útlendinga.

                Með afdráttarlausri játningu ákærða fyrir dómi, sem samrýmist framburði hans hjá lögreglu og öðrum gögnum málsins, er framangreind háttsemi hans sönnuð.  Óumdeilt er að ákærði hafi vitað að vegabréfið væri falsað og að hann hafi framvísað því í blekkingarskyni vegna landamæraeftirlits á Keflavíkurflugvelli til að komast út af Schengen-svæðinu og til Bandaríkjanna.  Að þessu virtu þykir háttsemi hans varða við 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga, en þeirri heimfærslu ákæruvaldsins til refsi­ákvæða er ekki mótmælt af hálfu ákærða.

II.

                Ákærði er 56 ára gamall.  Rannsóknargögn málsins bera með sér að hann sé ekkill, en eigi tvítuga dóttur búsetta í Singapúr og tælenska unnustu, sem búi þar í landi.  Vegna afar slæms atvinnuástands í Singapúr hafi hann ákveðið að flytja til Banda­­ríkjanna, fá sér vinnu og búa þar í 1-2 ár, á meðan hann væri að safna fé, en snúa síðan aftur til síns heima.  Í þessum tilgangi hafi hann farið frá Singapúr til Tælands, keypt þar hið falsaða vegabréf og í framhaldi af því hinn 2. nóvember síðast­liðinn flogið frá Singapúr til Feneyja, þar sem hann hafi skoðað sig um sem túristi.  Ferðina hafi hann fjármagnað með lánsfé frá „stórdreka“ í Singapúr og hafi lánið jafn-gilt um 4.800 bandaríkjadölum.  Frá Feneyjum hafi hann haldið til Rómar 10. nóvember og hitt þar fyrir hreina tilviljun á bar ókunnan mann af austurlenskum upp­runa.  Eftir að hafa upplýst manninn um ferða­áform sín til Bandaríkjanna hafi maðurinn kynnt hann fyrir ungri stúlku og beðið hann um að fylgja henni til Banda­ríkjanna, gegn því að „þeir“ myndu í staðinn útvega ákærða vinnu þar í landi.  Maðurinn hafi útskýrt fyrirkomulag ferðarinnar og sagt honum að ef hann yrði stöðvaður við landamæraeftirlit ætti að hann að segja að stúlkan væri frænka hans, sem hefði nýlega misst foreldra sína í bílslysi og því væru þau að ferðast saman til Bandaríkjanna til hvíldar og hressingar.  Fór einmitt svo að ákærði brá fyrir sig þessari sögu fyrst eftir að hann var stöðvaður við vegabréfaskoðun á Keflavíkurflug­velli, en þangað komu hann og stúlkan með flugi frá Róm, um Stokkhólm.  Er nú í ljós komið að umrædd stúlka heitir Chen Bi Lin og sætir hún ákæru fyrir sams konar brot og ákærði (mál réttarins nr. S-2172/2003), en við komu til landsins gaf hún upp nafnið Sulastri Binte Zainal og fram­vísaði því til stuðnings fölsuðu singapúrsku vega­bréfi með mynd af sér í.  Við leit á Keflavíkurflugvelli fundust rúm­lega 1.500 banda­ríkja­dalir í fórum ákærða og 700 dalir í fórum stúlkunnar.

III.

                Framangreind lýsing á ferðatilhögun ákærða og öll atvik að broti hans bera þess glögg merki að hann sé fórnarlamb mansals, en fyrrnefnd frásögn hans af óvæntum fundi við ókunnan austurlenskan mann á bar í Róm er með hreinum ólíkindum og styður það álit dómsins að um skipulagða glæpastarfsemi sé að ræða.  Hefur slík starfsemi færst í vöxt á undanförnum árum, þar sem bæði einstaklingar og alþjóð­legir glæpahringar hafa gert örbirgð íbúa fátækra þjóða að féþúfu sinni.  Er einkennandi fyrir fólk í stöðu ákærða að vera sent fjárlítið til ókunnugra landa, yfirleitt fleiri en eins, þar sem það er kynnt fyrir ónafn­greindum tengi­liðum, sem útvega því fölsuð vegabréf og flugfarseðla gegn himin hárri greiðslu, sem við­komandi skuldbinda sig til að endurgreiða eftir að komið er á áfangastað.  Eru Banda­ríkin „vinsæl“ í þessu sambandi, en svo virðist sem auðvelt sé að telja fólki, sem býr við mikla efnahagslega fátækt í heimalandi sínu, trú um að í landi eins og Bandaríkjunum bíði þeirra gull og grænir skógar, með nægri atvinnu og góðum launum.  Hitt gleymist í kynningar­­ferlinu að réttarstaða þessa fólks í viðkomandi landi er bágborin, enda um ólög­lega innflytjendur að ræða.  Þar njóta við­komandi ekki sjálf­sagðra félagslegra réttinda, eru oft ekki mælandi á tungumál viðkomandi lands og eru algjör­lega háðir þeim aðila, sem tekur á móti þeim á áfanga­stað, um húsaskjól og atvinnu.  Sú atvinna verður eðli máls samkvæmt ekki opinber og felst oftar en ekki í vinnu í svokölluðum „sweat-shops“, á veitingastöðum og/eða við vændi, þar sem fólki er haldið nauðugu að störfum og þarf að vinna langan vinnudag, í þeirri von að geta endurgreitt tugþúsunda dala skuld við „vel­gerðar­menn“ sína.  Slíkt kallast vinnuþrælkun.  

Í tilviki ákærða, sem er á sextugsaldri, stóð hugur hans til þess að komast til Bandaríkjanna, í von um mun betri lífskjör en í heimalandi sínu.  Er ekki annað fram komið í málinu en að þessi þrá hans hafi ýtt honum út á þá braut að útvega sér hin fölsuðu skilríki, í þeim tilgangi að nota þau til þess að blekkja meðal annars landa­mæra­verði, en sú varð raunin á er ákærði framvísaði vegabréfinu við vega­bréfa­­skoðun vegna landamæraeftirlits á Kefla­víkur­­flug­­velli.  Þótt ekki megi gera lítið úr alvarleika háttsemi ákærða, sem að lögum getur varðað fangelsi allt að 8 árum, er óhjákvæmilegt að líta til þess sem áður segir um tilgang ákærða með brotinu, sem var ekki sá að baka öðrum tjón, heldur sá einn að freista þess að bæta lífskjör sín í framandi landi.  „Glæpur“ hans felst í því að vera fátækur og auð­­trúa.  Þykir því við ákvörðun refsingar mega líta til þeirra refsilækkunarsjónarmiða, sem tilgreind eru í 3. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga. 

Með framangreind atriði í huga og að teknu tilliti til aldurs ákærða, hrein­skilnis­legrar játningar hans fyrir dómi og þess að ekkert liggur fyrir um það í málinu að hann hafi áður gerst sekur um refsiverða háttsemi, þykir refsing hæfilega ákveðin fangelsi í 45 daga. 

Af hálfu ákæruvaldsins er því haldið fram að tildæmd refsing fyrir brot ákærða skuli vera óskilorðsbundin, bæði vegna almennra og sérstakra varnaðaráhrifa, en senda verði þau skilaboð til þeirra aðila, sem standa að ólöglegum flutningi fólks milli landa, að Ísland sé ekki ákjósanlegur kostur í slíkri brotastarfsemi.  Er í því sambandi vísað til sænskrar dómaframkvæmdar.  Þótt vissulega megi færa gild rök fyrir því að skilorðs­bundin fangelsis­refsing fyrir brot af þessu tagi, framið af erlendum ríkisborgara, sem fyrir liggur að verður vísað úr landi að lokinni dómsmeðferð, þjóni eðlis máls samkvæmt litlum eða engum varnaðartilgangi, verður hér að gæta sömu sjónarmiða og gagnvart íslenskum ríkis­borgurum, sem fundnir eru sekir um sams konar eða keimlík brot.  Er löng hefð fyrir því að refsing fyrir fyrsta brot gegn skjalafalsákvæði almennra hegningar­laga, þar sem ekkert fjártjón verður af háttseminni og viðkomandi hefur ekki sakaferil, er að öðru jöfnu ákvörðuð skilorðsbundin.  Þótt stemma verði stigu við ólöglegum flutningi fólks af ólíku þjóðerni inn á íslenskt yfir­ráða­svæði, hvort heldur sem er til dvalar hér á landi eða vegna millilendingar á leið til annarra áfangastaða, er ekki unnt að gera ákærða að blóraböggli fyrir mun alvarlegri glæpi þeirra sem stóðu að ferð hans.  Ákærði var fórnarlamb þeirra og verður honum ekki fórnað öðru sinni, öðrum til viðvörunar.  Til þess hefur hann ekki unnið með framan­greindri háttsemi sinni.  Er því fallist á það sjónarmið verjanda að skilorðs­binda refsingu ákærða, svo sem nánar greinir í dómsorði.

Samkvæmt 1. mgr. 165. gr. laga um meðferð opinberra mála ber að dæma ákærða til greiðslu alls sakarkostnaðar, annan en þóknun Steingríms Þorbjarnarsonar dóm­túlks, sem dómari kvaddi til aðstoðar við meðferð málsins.  Þykir hún hæfilega ákveðin 8.000 krónur og greiðist úr ríkissjóði, sbr. 4. mgr. 13. gr. laganna.  Þóknun Jóhannesar Alberts Sævarssonar hæstaréttarlögmanns er hæfilega ákveðin 40.000 krónur og greiðist sem fyrr segir af ákærða.

                Eyjólfur Kristjánsson löglærður fulltrúi Lög­reglu­stjórans á Keflavíkurflugvelli sótti málið af hálfu ákæruvalds.

Jónas Jóhannsson héraðsdómari kvað upp úrskurðinn.

DÓMSORÐ:

                Ákærði, Chan Yik Wan, sæti fangelsi í 45 daga, en fresta skal fullnustu refsingarinnar og hún niður falla að liðnu einu ári frá dómsuppsögu haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955.

                Ákærði greiði 40.000 króna þóknun skipaðs verjanda síns, Jóhannesar Alberts Sævarssonar hæstaréttarlögmanns, sem og annan sakarkostnað; þó ekki 8.000 króna þóknun til dómtúlks.