Fimmtudaginn 21. febrúar 2002.
Nr. 11/2001.	Ákæruvaldið (Bogi Nilsson ríkissaksóknari) gegn X (Jóhann Halldórsson hrl.)

 

Kynferðisbrot. Börn. Sönnunarmat. Skýrslutaka fyrir Hæstarétti. Ómerkingarkröfu hafnað. Áfrýjunarstefna. Aðfinnslur.

 

X var saksóttur fyrir að hafa þrívegis orðið sekur um kynferðisbrot gagnvart drengnum A. Við skýrslugjöf hjá lögreglu hafði X viðurkennt tiltekna háttsemi gagnvart drengnum, sem hann tók aftur við meðferð málsins fyrir dómi og gaf á því skýringar. Við skýrslutöku hjá lögreglu skömmu síðar var einnig vísað til þessarar skýrslu, án þess að fram kæmu fyrirvarar af hálfu X. Ekki var fallist á frávísun málsins en krafist hafði verið frávísunar m.a. á grundvelli forms áfrýjunarstefnu, kröfugerðar ákæruvaldsins, ágripsgerðar og framlagðra matsgerða undir áfrýjun málsins. Aðfinnsluvert var talið að mat héraðsdóms á sönnunargildi eða trúverðugleika framburðar X fyrir dómi og á skýringum hans á fráhvarfi frá framburði hjá lögreglu, væri enn mjög óljóst og ómarkvisst en málinu hafði áður verið vísað heim í hérað sökum þessa. Var því talið nauðsynlegt að X kæmi fyrir Hæstarétt til skýrslugjafar. Varðandi framburð A taldi dómurinn að framburður hans væri stöðugur og trúverðugur og með hliðsjón af því og framburði hinna sérfróðu aðila sem komið höfðu að málinu, þótti ekkert fram komið sem gaf tilefni til að efast um trúverðugleika framburðar A. Þá var litið til þess að við skýrslutökur hjá lögreglu hafði þegar í upphafi komið fram sjálfstæð frásögn X um tvö tilvik sem kom mjög heim og saman við lýsingar A á því sem gerst hafði. Ekkert lá fyrir um að X hefði verið beittur þrýstingi við yfirheyrsluna og hafði verjandi hans verið viðstaddur hana. Þá þóttu skýringar X á fráhvarfi sínu frá umræddum framburði ótrúverðugar og fráleitar. Við sönnunarmat í málinu var því höfð hliðsjón af játningu X hjá lögreglu og síðari tilvísunar hans til þeirrar skýrslugjafar án athugasemda. Var X sakfelldur fyrir að hafa tvívegis orðið sekur um kynferðisbrot gagnvart A en varhugavert þótti að telja fram komna sönnun um eitt tilvik sem greindi í ákæru. Var X dæmdur til að sæta fangelsi í 12 mánuði, þar af 9 mánuði skilorðsbundna. Miskabótakröfu A var vísað frá Hæstarétti með vísan til 1. mgr. 173. gr. laga nr. 19/1991.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Haraldur Henrysson, Árni Kolbeinsson, Garðar Gíslason,  Ingibjörg Benediktsdóttir og Pétur Kr. Hafstein.

Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar 8. janúar 2001 með vísan til heimildar í 148. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála, sbr. lög nr. 37/1994. Krefst hann þess að ákærði verði sakfelldur samkvæmt 2., 3. og 4. tl. ákæru og honum ákvörðuð refsing. Þá krefst hann þess að ákærði verði dæmdur til greiðslu miskabóta til brotaþola, að fjárhæð 2.500.000 krónur.

Af hálfu ákærða er aðallega krafist frávísunar á kröfum ákæruvaldsins. Til vara er krafist sýknu af öllum sakargiftum, eins og þeim er lýst í áfrýjunarstefnu. Þá er aðallega krafist frávísunar miskabótakröfu, en til vara sýknu.

I.

Eftir uppkvaðningu héraðsdóms óskaði ríkissaksóknari eftir dómkvaðningu matsmanns til að framkvæma sálfræðirannsókn á A og skila skýrslu um andlegt atgervi hans, viðhorf hans til ákærða og ákæruefnis, áhrif ætlaðra brota ákærða á hann og hvort fyrir hendi væru aðstæður, sem kynnu að vera til þess fallnar að rýra sönnunargildi framburðar drengsins. Oddi Erlingsson sérfræðingur í klínískri sálfræði var dómkvaddur til matsins og skilaði hann skýrslu um athugun sína 10. apríl 2001.

Í samantekt úr niðurstöðum viðtala og prófa, er drengurinn gekkst undir, segir að hann standi námslega illa og alvarlegir brestir séu á félagslegri aðlögun og lendi hann í útistöðum við skólareglur og skólafélaga. Vanlíðan í formi kvíða, streitu og spennu mælist á klínísku stigi. Drengurinn segist enn í dag vera mjög upptekinn af meintum brotum og sé hann í senn hræddur og reiður við ákærða. Hann forðist hann og allt sem á hann geti minnt. Atburðirnir virðist hafa haft áhrif á líðan og hegðan drengsins. Á sálfræðilegum prófum greinist hann með einkenni langvarandi áfallastreitu á alvarlegu stigi, sem rekja megi til ætlaðrar kynferðislegrar áreitni. Hann endurupplifi atburðina, finni til samviskubits og sjálfsásakana. Bæði hann og móðir hans reki gleði- og áhugaleysi til atburðanna. Að lokum segir í niðurstöðunum að ekkert komi fram í framkomu eða á prófum, sem bendi til vefrænna skemmda í heila, skerðinga á rökhugsun, minni eða raunveruleikaskyni, er væri til þess fallið að rýra sönnunargildi framburðar drengsins. Frásögn hans virðist trúverðug þar sem ákærði hafi verið góður vinur hans og náinn fjöldskyldumeðlimur, en fjölskyldutengsl séu þau tengsl, sem drengurinn hafi síst viljað ögra, þar sem fjölskyldan sé honum mjög mikilvæg.

Af hálfu ákærða hafði verið mótmælt að umrætt mat færi fram, enda hefði undir meðferð málsins í héraði ítrekað verið skorað á ákæruvaldið að afla slíks mats, en án árangurs. Verði þau réttarspjöll eigi lagfærð svo löngu síðar. Eftir að ofangreind matsgerð lá fyrir krafðist verjandi ákærða yfirmats, sem á var fallist gegn mótmælum ákæruvaldsins, sbr. dóm Hæstaréttar 28. júní 2001. Til yfirmatsins voru dómkvödd sálfræðingarnir Margrét Bárðardóttir og Þorgeir Magnússon, er skiluðu matsgerð 30. október 2001. Ræddu þau sérstaklega við A um tiltekin atriði og lögðu fyrir hann matskvarða og sálfræðileg próf til viðbótar þeim, sem hann leysti úr hjá Odda Erlingssyni. Í samantekt og áliti þeirra kemur fram, að skýrslur Odda hafi verið faglega unnar og séu ekki gerðar efnislegar athugasemdir við þau vinnubrögð, sem þar er lýst, eða niðurstöður matsins. Í viðtali yfirmatsmanna við drenginn hafi komið fram ýmis einkenni, sem dæmigerð séu fyrir fórnarlömb kynferðislegrar misnotkunar. Í heild virðist fráögn hans sannferðug. Samræmis gæti í niðurstöðum prófa, klínísks viðtals og annarra athugana, sem yfirmatsmenn hafi gengist fyrir. Viðbótarathuganir þeirra renni því frekari stoðum undir meginniðurstöður matsgerðar Odda Erlingssonar.

II.

Verjandi ákærða reisir kröfu sína um vísun málsins frá Hæstarétti í fyrsta lagi á því að áfrýjunarstefna fullnægi ekki áskilnaði c-liðar 2. mgr. 153. gr. laga nr. 19/1991, þar sem boðið sé, að geta skuli nákvæmlega um það í hvaða skyni áfrýjað sé, sbr. 1. mgr. 147. gr. laganna. Í öðru lagi sé kröfugerð ákæruvaldsins harðlega mótmælt þar sem annars vegar sé aukið við kröfur í greinargerð frá áfrýjunarstefnu og hins vegar hafðar uppi bótakröfur, sem ekki komist að fyrir Hæstarétti samkvæmt 173. gr. laga nr. 19/1991. Í þriðja lagi eru gerðar athugasemdir við ágripsgerð, sem ekki hafi verið í samráði við verjanda, sbr. 2. mgr. 154. gr. laga nr. 19/1991, auk þess sem sama ágrip sé lagt fram í málinu og í máli nr. 198/2000. Í fjórða lagi sé því „enn og aftur harðlega mótmælt að aðalmeðferð málsins fyrir héraðsdómi skuli hafa farið fram án þess að ákærði fengi að vera viðstadddur bæði í hið fyrra og hið síðara sinn.“ Í fimmta lagi séu gerðar athugasemdir við það, að tæpum tveimur og hálfu ári eftir þingfestingu málsins fyrir Héraðsdómi Norðurlands eystra sé gripið til þess ráðs að dómkveðja matsmann til þess að meta trúverðugleika framburðar kæranda. Feli þetta í sér framsal dómsvalds og brjóti gegn ákvæðum 46., 47. og 48. gr. laga nr. 19/1991, að svo miklu leyti sem ætlast sé til að lagt verði mat á trúverðugleika framburðar kæranda með slíkri matsgerð. Að lokum er talið að heimvísun málsins með dómi Hæstaréttar 5. október 2000 hafi eigi samrýmst ákvæðum réttarfarslaga og beri af þeim sökum að vísa málinu frá Hæstarétti.

Vísað er í áfrýjunarstefnu til 148. gr. laga nr. 19/1991, þar sem ríkissaksóknara er veitt sérstök heimild til að áfrýja sýknudómi. Er í áfrýjunarstefnunni tekið fram að málinu sé áfrýjað til sakfellingar og refsiákvörðunar. Verður ekki á það fallist að form áfrýjunarstefnunnar að þessu leyti eigi að leiða til frávísunar málsins.

Í áfrýjunarstefnu er krafist sakfellingar samkvæmt 2. og 3. tölulið ákæru. Í kröfugerð ákæruvalds í greinargerð er hins vegar krafist sakfellingar samkvæmt 2.- 4. tölulið ákæru og segir í greinargerðinni að sú meinlega en augljósa ritvilla hafi orðið í áfrýjunarstefnu, að vísun til 4. töluliðs ákærunnar hafi fallið út, en það sé sá liður, er minnihluti héraðsdóms taldi að sakfella ætti fyrir. Ákæruvaldið hafi fallið frá 1. tölulið ákærunnar við fyrri meðferð málsins í héraði, en aðrir töluliðir hennar hafi verið til meðferðar fyrir héraðsdómi, svo og fyrir Hæstarétti í málinu nr. 198/2000.

Þegar málinu var áfrýjað hið fyrra sinni 18. apríl 2000 var krafist sakfellingar samkvæmt 2., 3. og 4. tölulið ákæru og var um það fjallað samkvæmt því fyrir Hæstarétti. Málinu var í heild vísað heim með dómi Hæstaréttar 5. október 2000 til munnlegs málflutnings og dómsálagningar að nýju. Var það dæmt í héraði að nýju á nákvæmlega sama grundvelli og fyrr. Að þessu athuguðu verður á það fallist með ákæruvaldinu að fjalla beri um málið fyrir Hæstarétti, eins og það lá fyrir héraðsdómi og við fyrri meðferð Hæstaréttar. Verður málinu því ekki vísað frá Hæstarétti að þessu leyti.

Gerð ágrips í málinu er með hefðbundnum og eðlilegum hætti og hefur ekki verið bent á nein efnisleg atriði varðandi gerð þess af hálfu ákærða, er leiða ætti til frávísunar málsins.

Ákærði var viðstaddur meginhluta aðalmeðferðar málsins, sem fram fór 24. janúar 2000. Síðari hluti aðalmeðferðar fór fram 8. mars 2000, en þá komu fyrir dóm tveir kennarar, skólasálfræðingur og lögreglumaður sá, er tók fyrstu skýrslu af A. Ákærði fór til útlanda áður en til þinghalds þessa kom. Af hálfu ríkissaksóknara var því hafnað að kosta för hans hingað vegna þinghaldsins og var sú ákvörðun staðfest af dóms- og kirkjumálaráðuneytinu. Ákærði kaus sjálfur að fara utan og verður ekki fallist á að fjarvera hans frá þinghaldi þessu hafi orðið honum til réttarspjalla eða að brotinn hafi verið á honum réttur. Sama er að segja um fjarveru hans er málið var flutt að nýju fyrir héraðsdómi eftir heimvísun Hæstaréttar.

 Framlagðar matsgerðir undir áfrýjun málsins geta ekki verið efni til frávísunar þess en það er hins vegar þáttur í efnislegri úrlausn, hvort og að hve miklu leyti á þeim verður byggt.

Að öðru leyti þykir ekki ástæða til að fjalla um röksemdir fyrir frávísunarkröfu ákærða, sem samkvæmt framansögðu er hafnað.

III.

Í fyrrgreindum dómi Hæstaréttar 5. október 2000 í máli þessu sagði, að úrlausn þess um sök réðist mjög af mati á sönnunargildi framburðar fyrir dómi. Með dóminum var dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 13. apríl 2000 ómerktur og málinu vísað heim í hérað til munnlegs málflutnings og dómsálagningar að nýju. Var þetta gert á þeim forsendum að niðurstaða héraðsdómsins um sönnnunargildi munnlegs framburðar fyrir dómi væri ekki nægilega skýr og ótvíræð og væri samningu dómsins að þessu leyti áfátt, sbr. 1. mgr. 135. gr. laga nr. 19/1991, en einnig var í þessu sambandi vísað til 5. mgr. 159. gr. laganna. Þá var tekið fram í dóminum, að héraðsdómi hefði verið rétt í heildarmati sínu á trúverðugleika og sönnunargildi framburðar ákærða fyrir dómi að líta til framburðar hans hjá lögreglu og skýringa fyrir dómi á fráhvarfi frá honum. Þrátt fyrir þann annmarka á lögregluskýrslu 16. október 1998 að ekki var skráð þar að gætt hefði verið ákvæða 3. mgr. 32. gr. laga nr. 19/1991, bæri að líta til þess að skýrslan hafi verið gefin að viðstöddum verjanda ákærða, eftir að þau höfðu talast einslega við.

Í hinum áfrýjaða dómi er mat dómsins á sönnunargildi eða trúverðugleika framburðar ákærða fyrir dómi og á skýringum hans á fráhvarfi frá framburði hjá lögreglu enn mjög óljóst og ómarkvisst, þannig að aðfinnsluvert er. Með hliðsjón af þessu taldi Hæstiréttur nauðsynlegt að ákærði yrði kvaddur fyrir réttinn til skýrslugjafar til að dómendum réttarins gæfist kostur á að hlýða á og meta framburð hans, sbr. 4. mgr. 159. gr. laga nr. 19/1991.

IV.

 Ákærði kom fyrir Hæstarétt 11. febrúar 2002. Er hann var spurður um afstöðu sína til ákærunnar almennt vísaði hann til þess að langt væri liðið frá því að sakir voru á hann bornar og hafi hann reynt að gleyma þessu máli og byrjað að lifa sínu lífi. Hann hafi gefið framburð sinn fyrir dómi á sínum tíma og kjósi að svara ekki frekari spurningum um það. Rétturinn taldi engu að síður rétt að bornar yrðu fram spurningar um einstök atriði, og tæki ákærði þá afstöðu til hverrar fyrir sig. Aðspurður um það, hvort hann hefði lýst tilteknu kynferðislegu athæfi gagnvart drengnum A hjá lögreglu 16. október 1998 ítrekaði hann að hann hefði reynt að gleyma þessu máli og myndi hann þetta ekki skýrt. Hann myndi eftir þessari skýrslutöku en ekki einstökum setningum. Vísaði hann til þess að hann hefði höfuðkúpubrotnað í slysi 1994 og hefði við það hlotið vægan heilaskaða. Minnið væri þó þokkalegt þó að það væri ekki jafn gott og fyrir slysið, en það hafi samt ekki komið fyrir að hann hafi gleymt einhverju mikilvægu í sínu lífi. Aðspurður um skýringar á því, sem hann sagði lögreglunni í yfirheyrslu 16. október 1998 um kynferðisleg samskipti sín við drenginn, sagði hann: „Það var einfaldlega að lögfræðingurinn sem ég hafði þá, hún sagði við mig að af því að ég væri skráður öryrki og svo illa farinn þá myndi ég ekki lenda í neinu og ríkið myndi borga allan kostnað og þá þótti mér alveg ágætt að láta hann A njóta þess að fá þarna pening.“ Ákærði var og spurður að því, hvernig þetta gæti samrýmst því, að við yfirheyrslu 5. nóvember 1998 hefði hann hafnað bótakröfu af hálfu drengsins, er honum var kynnt hún. Svaraði hann því til að hann hefði haldið að hann þyrfti að hafna þessari kröfu vegna þess einfaldlega að hann ætti ekki peninga og myndi það leiða til þess að ríkið myndi greiða drengnum fjárhæðina.

Aðspurður frekar um einstök atriði, sem skráð voru eftir honum í áðurgreindri lögregluskýrslu, neitaði ákærði að svara. Hann kvaðst ekki geta gefið skýringu á því, hvers vegna drengurinn bæri á hann þessar sakir.

V.

Ákæruliðir málsins, eins og það liggur nú fyrir Hæstarétti, eru reistir á frásögn A hjá lögreglu 6. ágúst 1998. Mætti hann hjá lögreglu ásamt móður sinni og B, sálfræðingi hjá ráðgjafadeild Z-bæjar. Var hin síðarnefnda viðstödd yfirheyrsluna. Hreiðar Eiríksson rannsóknar-lögreglumaður, sem annaðist yfirheyrsluna, skýrði svo frá fyrir dómi, að gerð hefði verið tilraun til að hljóðrita framburðinn en það mistekist, þar sem drengnum lá lágt rómur. Lögreglumaðurinn studdist því við minnispunkta, sem hann skrifaði niður í skýrslu á eftir. Daginn eftir sýndi hann drengnum og B skýrsluna, sem þau undirrituðu þá.

Eins og fram kom í dómi Hæstaréttar 5. október 2000 skýrði drengurinn móður sinni frá ætluðu atferli ákærða í beinu framhaldi atviks 11. júlí 1998, sem lýst er í 4. lið ákæru. Hefur móðirin fyrir dómi lýst því, hvernig drengurinn sagði henni frá atburðum, og er það í samræmi við það, sem hann skýrði frá hjá lögreglu. Að tilhlutan lögreglu leitaði móðirin fyrst til barnaverndaryfirvalda á Z 14. júlí 1998, og ræddi B sálfræðingur tvívegis við hann áður en hann gaf skýrslu hjá rannsóknarlögreglu 6. ágúst. Fyrir dómi skýrði B svo frá að drengurinn hefði í fyrsta viðtali átt mjög erfitt með að tjá sig en getað nokkurn veginn sagt frá því sem gerðist. Hann hafi greinilega skammast sín og átt erfitt með að finna orð þannig að þetta hafi orðið mjög óskýrt og slitrótt í fyrsta skiptið en móðir hans hafi bætt við því, sem hún hafi heyrt frá honum umræddan dag, en í síðara skiptið hafi hann betur náð að lýsa atburðum í einstökum atriðum. Hún kvaðst hafa fylgt drengnum til skýrslutöku hjá lögreglu og minnti hana að hún hafi við skýrslutökuna þurft svolítið að ýta á hann og styrkja hann til að tjá sig og vera opinn og einlægur. Það hafi verið dálítið einkennandi að hann hafi átt erfitt með að muna. Skýrsla hans hjá lögreglu hefði verið með svipuðum hætti og hann hefði áður skýrt sér frá. Í greinargerð B 22. júlí 1998, sem hún sendi lögreglu og hefur staðfest fyrir dómi, tekur hún fram að mikil skömm og vanlíðan hafi verið hjá drengnum, sem hafi birst í ýmsum einkennum. Taldi hún líklegt að hann þyrfti frekari hjálp við að skilgreina og tjá tilfinnningar sínar og byggja upp sterka sjálfsmynd.

D, starfsmaður Stígamóta, skýrði fyrir dómi frá viðtalsmeðferð, sem drengurinn fékk hjá henni á árinu 1999, en hún er leikskólakennari að mennt og kvaðst hafa starfað í um það bil 15 ár með börn, sem hafa búið við einhvers konar ofbeldi á heimilum og börn sem beitt hafa verið kynferðislegu ofbeldi. Lýsti hún vanlíðan drengsins, sem kæmi aðallega fram í óöryggi og kvíða, óvissu um sjálfsmynd og sjálfstraust. Taldi hún að þetta væru eðlileg viðbrögð við kynferðislegu ofbeldi.

Áður eru rakin ný gögn dómkvadds matsmanns og yfirmatsmanna, sem styrkja ofangreindan framburð B og D og eru mjög eindregin um það að A hafi einkenni, sem séu dæmigerð fyrir fórnarlömb kynferðislegrar misnotkunar.

A var yfirheyrður af dómsformanni héraðsdóms við aðalmeðferð málsins í sérútbúnu viðtalsherbergi Héraðsdóms Reykjavíkur og var framburðurinn tekinn upp á myndband. Hafa dómendur Hæstaréttar horft á myndbandsupptökuna. Í niðurstöðu héraðsdóms segir að frásögn drengsins fyrir dóminum hafi verið skilmerkileg og í góðu samræmi við framburð hans hjá lögreglu. Eru engin efni til að hnekkja þessu mati og verður að telja að framburður drengsins sé trúverðugur. Héraðsdómur telur hins vegar að það dragi úr trúverðugleika framburðarins að drengurinn hafði tvívegis tjáð sig í stuðningsviðtölum hjá meðferðaraðila áður en hann kom til skýrslutöku hjá lögreglu, að yfirheyrsla hjá lögreglu, þar sem verjandi hafi ekki verið viðstaddur, hafi ekki verið tekin upp á myndband, svo og að drengurinn hafði notið stuðnings sérfróðra meðferðaraðila á því tímabili, sem leið frá fyrstu afskiptum yfirvalda þar til hann gaf skýrslu fyrir dómi. Þegar litið er til ferils málsins í heild, einkum stöðugs framburðar drengsins, svo og framburðar þeirra sérfróðu aðila, sem að málinu komu og studdur er matsgerðum dómkvaddra sérfræðinga, þykir ekkert fram komið, sem gefur tilefni til að efast um trúverðugleika framburðarins. Verða einstakir ákæruliðir metnir með hliðsjón af þessu.       

VI.

Í héraðsdómi er greint frá gögnum varðandi taugasálfræðilega skoðun á ákærða og geðheilbrigðisrannsókn, er dr. María K. Jónsdóttir sálfræðingur og Þórður Sigmundsson geðlæknir gerðu. Í skýrslu dr. Maríu kemur fram að ákærði hafi væga minnistruflun, en hann sé óþroskaðri í samskiptum en búast mætti við af manni á hans aldri. Séu þetta einkenni, sem oft sjáist eftir framheilaskaða eins og vitað sé að hann hafi fengið í slysi á árinu 1994. Þrátt fyrir þessa vægu minniserfiðleika taldi sálfræðingurinn ekki líklegt að þeir valdi því að hann geti ekki sagt frá þeim brotum, sem hugsanlega hafi átt sér stað. Ólíklegt sé að hann hafi játað eitthvað, sem hann ekki gerði vegna samúðar eða þrýstings, því að samkvæmt prófum sé hann ekki undanlátssamur.

Í niðurstöðukafla geðlæknisins kemur fram að heilasneiðmyndir í kjölfar umrædds slyss hafi sýnt áverka á framheila og hafi einkenni ákærða eftir slysið samrýmst slíkum skaða. Þessi einkenni séu meðal annars breyting á persónuleika, hvatvísi eða hömluleysi, skortur á innsæi og dómgreindarleysi. Þótt vitræn skerðing hans sé talsverð sé hún þó ekki svo mikil að hann hafi misst alla dómgreind og þekki hann mun á réttu og röngu varðandi almenn lög og umgengni við samborgara.

Ákærði kom fyrst til yfirheyrslu vegna máls þessa hjá rannsóknardeild lögreglunnar í Reykjavík 16. október 1998. Mætti hann kl. 13.10 og var kynnt tilefni yfirheyrslunnar og réttur til skipunar verjanda. Óskaði hann eftir verjanda og að hann yrði viðstaddur yfirheyrsluna. Var gert hlé á henni og kom verjandi á staðinn kl. 14.26 og ræddi einslega við ákærða í 25 mínútur. Í upphafi yfirheyrslunnar skýrði ákærði svo sjálfstætt frá, að hann kannaðist við málið, en þetta ætti sér langa sögu. Í framhaldi þessa skýrði hann frá tveimur tilvikum sumurin 1997 og 1998, þar sem hann hefði sogið lim A, frænda síns. Nánar aðspurður síðar í yfirheyrslunni kvað hann sig ráma í að hann hafi einhvern tímann verið að sjúga á honum typpið og verið að fróa sér í leiðinni og taldi hann að það hefði verið í fyrra sinnið. Ákærði tók ítrekað fram að atburðir þessir hefðu átt sér stað að frumkvæði drengsins.

Ákærði kom á ný fyrir hjá rannsóknardeild lögreglunnar í Reykjavík 5. nóvember 1998. Hann var þá spurður, hvort hann vildi bæta einhverju við framburð sinn frá 16. október. Kvað hann svo ekki vera. Honum var þá kynnt skaðabótakrafa frá móður drengsins. Kvaðst hann hafna henni algerlega og tók fram, að hann hafi ekki átt upptökin að þessu og hafi alls ekki verið í jafnvægi á þessum tíma þar sem hann hefði nokkru áður lent í alvarlegu slysi. Hann tók einnig fram að hann væri öryrki og ætti enga peninga til að greiða bótakröfuna.

Eins og fram kemur í héraðsdómi kvaðst ákærði fyrir dómi við þingfestingu og aðalmeðferð málsins hafa ranglega játað á sig tvö tilvik um kynferðislega hegðun gagnvart A. Skýrði hann þetta með því, að honum hefði skilist á þáverandi verjanda, að játaði hann kæruefninu ætti drengurinn rétt á bótum úr ríkissjóði, sem hann yrði síðar endurkrafinn um. Er þessum framburði hans nánar lýst í héraðsdómi. Eins og áður er fram komið hefur ákærði nú áréttað þessa skýringu fyrir Hæstarétti.

Þegar horft er til framburðar ákærða hjá lögreglu 16. október 1998 er athyglisvert að þar kemur þegar í upphafi fram sjálfstæð frásögn ákærða um tvö tilvik, sem kemur mjög heim og saman við lýsingar drengsins á því, sem gerst hafði, enda þótt á milli bæri um tímasetningu, að því er annað tilvikið varðaði. Ekkert liggur fyrir um að ákærði hafi verið beittur þrýstingi við yfirheyrslu þessa, en eins og áður er fram komið var verjandi hans viðstaddur hana. Þau gögn, sem fyrir liggja um geðhagi ákærða, þykja ekki gefa efni til að álykta, að hann hafi verið líklegur til að játa á sig rangar sakir eða hafi ekki gert sér grein fyrir þýðingu framburðar síns. Eins og áður er fram komið skírskotaði ákærði og til þessa framburðar, er hann kom til skýrslutöku hjá lögreglu 5. nóvember 1998.

Í skýringum ákærða felst að hann hafi viljað að drengur, sem bæri á hann rangar sakir, ætti að fá peningagreiðslur fyrir. Eftir að hafa hlýtt á framburð ákærða fyrir réttinum telur Hæstiréttur skýringar hans á afturhvarfi frá framburði hjá lögreglu ótrúverðugar og fráleitar. Samkvæmt þessu verður við sönnunarmat í málinu höfð hliðsjón af játningu ákærða hjá lögreglu 16. október 1998, svo og skýrslu 5. nóvember sama ár.                     

VII.

Verður nú vikið að einstökum ákæruliðum.

Eins og áður er fram komið hefur ákæruvaldið fallið frá 1. lið ákærunnar.

Ákæruliður 2. A hefur hjá lögreglu og fyrir dómi skýrt frá athæfi ákærða gagnvart sér milli jóla og nýárs 1997 að [...] á Y í samræmi við það sem lýst er í ákæru. Fyrir dómi var hann þó ekki viss um þriðja tilvikið, þar sem ákærði hefði sogið á honum liminn og fróað sér. Viðurkennt er af hálfu ákærða og einnig staðfest af móður drengsins að drengurinn dvaldist á ofangreindu heimili ákærða og foreldra hans á umræddum tíma.

Í skýrslu sinni hjá lögreglu 16. október 1998 sagði ákærði frá því að hann hefði sogið lim drengsins sumarið 1997 á ofangreindu heimili sínu. Lýsti hann þessu sem einu atviki. Hann kannaðist ekki við sams konar athæfi þar á öðrum tíma. Þegar borin var undir hann frásögn drengsins um þetta kvað hann sig ráma í að hafa sogið á honum typpið og verið að fróa sér í leiðinni en hélt að það hefði verið sumarið 1997. Þá sagði hann að „í öll skiptin“ hefði drengurinn komið til sín og beðið sig um að gera þetta.  Síðar lýsti hann sams konar atviki, sem gerst hefði að morgni í rúmi sínu, áður en hann var kominn á fætur og drengurinn hafi komið inn í herbergið. Er hann var aftur spurður hvort hann hefði fróað sér að drengnum ásjáandi kvaðst hann hafa gert það einu sinni, þegar hann horfði á. Mundi hann ekki hvenær það var en minnti að það hafi verið þegar hann saug á honum typpið í „fyrsta skiptið“ á Y. Hann neitaði með öllu að hann hafi látið drenginn eiga endaþarmsmök við sig.

Þegar litið er til framburðar ákærða, þar sem meðal annars er vísað til fleiri skipta, þykir ekki varhugavert með hliðsjón af trúverðugum framburði drengsins að telja sannað að ákærði hafi að minnsta kosti tvívegis á þeim tíma, sem ákæruliður þessi tekur til, sogið lim drengsins og fróað sér eins og lýst er í ákærunni. Hins vegar þykir ekki fram komin næg sönnun til að sakfella ákærða fyrir að hafa látið drenginn hafa endaþarmsmök við sig.

Ákæruliður 3. Í héraðsdómi er greint frá framburði A um ætlað atferli ákærða á heimili drengsins í janúar eða febrúar 1998. Móðir drengsins hefur staðfest að ákærði hafi komið á heimilið á þessum tíma. Ákærði hefur hins vegar bæði hjá lögreglu og fyrir dómi sagt að hann myndi ekki eftir að hafa komið þangað á þessum tíma og neitað sök samkvæmt þessum ákærulið. Þykir með hliðsjón af þessu varhugavert að telja fram komna sönnun, er nægi til sakfellis ákærða.

Ákæruliður 4. Í héraðsdómi er greint frá framburði drengsins um ætlað athæfi ákærða heima hjá honum á Z 11. júlí 1998, sem er í samræmi við þennan lið ákærunnar. Drengurinn skýrði móður sinni frá þessum atburði í beinu framhaldi af honum. Í yfirheyrslu hjá lögreglu 16. október 1998 skýrði ákærði frá athæfi umræddan dag, sem kom heim og saman við lýsingu drengsins. Í ljósi alls þessa og þess sem sagt hefur verið hér að framan um trúverðugan framburð drengsins, þykir athæfi þetta sannað þrátt fyrir neitun ákærða síðar fyrir dómi. Verður ákærði sakfelldur fyrir það.

VIII.

Atferli ákærða, sem hann hefur verið fundinn sekur um hér að framan, varðar við fyrri málslið 1. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 10. gr. laga nr. 40/1992.

Ákærði hefur ekki áður sætt refsingu, sem hér skiptir máli. Við ákvörðun refsingar ber að líta til þess að um gróf brot var að ræða, sem beindust að liðlega 11 ára gömlum frænda ákærða, er bar til hans fullt traust og leit á hann sem vin sinn. Þykir ljóst af gögnum málsins að umræddir atburðir hafi orðið honum þungbærir. Að þessu virtu þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 12  mánuði. Fram kom af hálfu ákæruvalds við munnlegan málflutning að það teldi ekki óeðlilegt miðað við aðstæður að refsing ákærða yrði skilorðsbundin. Eftir atvikum og með hliðsjón af framangreindu áliti geðlæknis þykir mega skilorðsbinda refsinguna að hluta, eins og nánar segir í dómsorði.

Málinu hefur einnig verið áfrýjað á hendur ákærða til greiðslu miskabóta að fjárhæð 2.500.000 krónur til A. Sú krafa var ekki efnislega dæmd í héraði og verður hún því ekki tekin til úrlausnar í Hæstarétti, sbr. 1. mgr. 173. gr. laga nr. 19/1991. Ber því að vísa kröfunni frá Hæstarétti.

Eins og rekstri málsins hefur verið háttað þykir eðlilegt að helmingur sakarkostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti falli á ríkissjóð, en helmingur á ákærða. Þóknun til skipaðra réttargæslumanna brotaþola í héraði og fyrir Hæstarétti skal þó að öllu leyti greiðast úr ríkissjóði.

Dómsorð:

Ákærði, X, sæti fangelsi í 12 mánuði, en fullnustu 9 mánaða af refsingunni skal frestað og hún niður falla að liðnum þremur árum frá uppkvaðningu dóms þessa haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955.

Vísað er frá Hæstarétti miskabótakröfu A.

Ákærði greiði helming sakarkostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti á móti ríkissjóði, þar með töldum málsvarnarlaunum skipaðs verjanda síns, Jóhanns Halldórssonar hæstaréttarlögmanns, samtals 350.000 krónur. Þóknun skipaðs réttargæslumanns brotaþola í héraði, Ingu Þallar Þórgnýsdóttur héraðsdómslögmanns, 75.000 krónur, og þóknun skipaðs réttargæslumanns í Hæstarétti, Láru Júlíusdóttur hæstaréttarlögmanns, 60.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði.

 

 

Dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 8. desember 2000.

Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi þann 21. nóvember s.l., hefir ríkissaksóknari höfðað með ákæruskjali útgefnu 29. september 1999 á hendur X, öryrkja, […], fyrir eftirtalin kynferðisbrot gegn A, fæddum 1986:

„1. Í júní eða júlí 1997 að hafa sogið lim A að þáverandi heimili ákærða að […], Y og fróað sér þegar A horfði á, uns ákærða varð sáðlát.

2. Á þremur dögum milli jóla og nýárs 1997 að […], Y, að hafa sogið lim A og fróað sér þegar A horfði á uns ákærða varð sáðlát, og einn daginn að auki gert A að hafa endaþarmsmök við sig.

3. Í byrjun janúar 1998 á heimili A að […], Z, að hafa sogið lim A og fróað sér þegar A horfði á uns ákærða varð sáðlát, og næsta dag kysst A þannig að tungur þeirra snertust.

4. Þann 11. júlí 1998 að […], Z, að hafa sogið lim A.

Telst þetta varða við fyrri málslið 1. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. 10. gr. laga nr. 40, 1992.

Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar.

Forsjármaður A gerir kröfu fyrir hönd A, um að ákærði verði dæmdur til að greiða A skaða- og miskabætur, auk lögmannskostnaðar, samtals að fjárhæð kr. 3.535.000, auk dráttarvaxta skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25, 1987, frá 4. ágúst 1998 til greiðsludags og greiðslu alls kostnaðar, sem kann að hljótast af málinu.“

Við aðalmeðferð málsins var af hálfu ákæruvalds fallið frá sakargiftum skv. 1. tl. ákæruskjals.  Þá var því lýst yfir við sama tækifæri af hálfu skipaðs réttargæslumanns A, Ingu Þallar Þórgnýsdóttur héraðsdómslögmanns, að fallið væri frá bótalið vegna fjárhagslegs tjóns, en krafa um miskabætur áréttuð.

Dómkröfur skipaðs verjanda ákærða, Jóhanns Halldórssonar, héraðsdómslögmanns, voru þær, að aðallega var krafist sýknu af öllum kröfum ákæruvalds, en til vara að ákærði yrði dæmdur til vægustu refsingar sem lög leyfa og að miskabótakrafa yrði lækkuð. Þá krafðist verjandinn málsvarnarlauna.

I.

Málsmeðferð.

1. Með dómi Héraðsdóms Norðurlands eystra þann 13. apríl s.l. var kveðinn upp í máli þessu dómur, og var ákærði sýknaður af ákærunni og bótakröfu vísað frá dómi.  Ríkissaksóknari áfrýjaði málinu til Hæstaréttar Íslands 18. apríl og krafðist ómerkingar héraðsdómsins og að málinu yrði vísað heim til nýrrar meðferðar.  Ákærði krafðist staðfestingar héraðsdóms.  Dómur Hæstaréttar var kveðinn upp 5. október sl.  Í niðurstöðukafla hans segir m.a. svo: 

„Samkvæmt 48. gr. laga nr. 19/1991 skal dómur reistur á sönnunargögnum sem færð eru fram við meðferð máls fyrir dómi.  Í þessu máli ræðst úrlausn um sök mjög af mati á sönnunargildi framburðar fyrir dómi.  Þar þarf einnig að líta til þess hvernig framburður samrýmist því, sem áður er komið fram við lögreglurannsókn og af hverju misræmi stafar, ef um það er að ræða.  Við skýrslugjöf hjá lögreglu 16. október 1998 hafði ákærði viðurkennt tiltekna háttsemi gagnvart drengnum, sem hann tók aftur við meðferð málsins fyrir dómi og gaf á því skýringar.  Þrátt fyrir þann annmarka á umræddri lögregluskýrslu að ekki var þar skráð að gætt hefði verið ákvæða 3. mgr. 32. gr. laga nr. 19/1991, ber að líta til þess að skýrslan var gefin að viðstöddum verjanda ákærða, eftir að þau höfðu talast einslega við.  Einnig verður að hafa í huga að við skýrslutöku hjá lögreglu 5. nóvember 1998 og var vísað til þessarar skýrslu, án þess að fram kæmu fyrirvarar af hálfu ákærða.  Að þessu athuguðu verður að telja að héraðsdómi hefði verið rétt í heildarmati sínu á trúverðugleika og sönnunargildi framburðar ákærða fyrir dómi að líta til fyrri framburðar hans og skýringa á fráhvarfi frá honum.”

Í samræmi við þessa niðurstöðu Hæstaréttar kom málið að nýju til meðferðar hér fyrir dómi.  Og í samræmi við fyrirmæli var málið dómtekið að nýju að undangengnum málflutningi þann 21. nóvember s.l.

2. Samkvæmt gögnum málsins barst rannsóknardeild lögreglunnar á Z kæruerindi frá ráðgjafardeild Z f.h. barnaverndarnefndar þann 4. ágúst 1998 vegna meintra kynferðisbrota ákærða gegn systursyni, drengnum A fæddum 1986.  Tilefni kærunnar var að barnaverndarnefnd hafði borist tilkynning þann 14. júlí s.á. frá móður drengsins um ætluð brot ákærða.  Eiginleg lögreglurannsókn málsins hófst þann 6. ágúst og var A þá yfirheyrður um málsatvik, en í framhaldi af því var móðir drengsins, vitnið C, yfirheyrt.  Rannsóknargögn málsins voru framsend rannsóknardeild lögreglunnar í Reykjavík þann 18. ágúst og var ákærði yfirheyrður í tvígang um kæruefnið, 16. október og 5. nóvember 1998.

Embætti ríkissaksóknara voru send rannsóknargögn málsins 26. nóvember og 16. desember 1998 og 13. september 1999, en á meðal þeirra voru auk nefndra yfirheyrsluskýrslna sjúkraskýrslur ákærða allt frá árinu 1994. Ákæruskjal ríkissaksóknara var þingfest 1. nóvember s.l., en á dómþingi þann 9. nóvember var því beint til ákæruvalds, vegna óska skipaðs verjanda, að aflað yrði frekari sérfræðigagna um ákærða sbr. ákvæði b- og d- liðar 71. gr. laga nr. 19, 1991.  Vegna þessa gekkst ákærði undir taugasálfræðilegt mat og geðrannsókn í nóvember- og desembermánuði 1999.  Á fyrrnefndu dómþingi þann 9. nóvember 1999 var því einnig beint til ákæruvalds að aflað yrði sérfræðigagna um andlegt atgervi drengsins A, viðhorf hans til ákærða og ákæruefnis og áhrif hinna meintu brota á hann og hvort fyrir hendi væru aðstæður sem kynnu að vera til þess fallnar að rýra sönnunargildi framburðar drengsins.  Af hálfu ríkissaksóknara var málaleituninni hafnað með bréfi dagsettu 12. nóvember sama ár með þeim orðum að ekki væri tilefni til slíkrar gagnaöflunar, en einnig með vísan til andstöðu aðstandenda drengsins. 

II.

Málsatvik.

1. Samkvæmt frásögn ákærða og öðrum gögnum málsins bjó hann í foreldrahúsum á Y vorið 1994 er hann varð fyrir umferðarslysi og hlaut alvarlegan heilaskaða auk fjöláverka.  Eftir langa sjúkrahúsvist og endurhæfingu fluttist ákærði til Reykjavíkur haustið 1996, en hann hafði þá nokkru áður upplýst um samkynhneigð sína.  Ákærði flutti til [...] í júlí 1997, en kom heim um jólin og dvaldi í foreldrahúsum til marsmánaðar 1998 er hann fór á ný til [...].  Ákærði kom til landsins til stuttrar dvalar á miðju sumri 1998, en hefur frá desembermánuði það ár haft fasta búsetu í [...] og síðast liðið ár haldið þar heimili með sambýlismanni sínum.

Fyrir dómi hefur ákærði neitað sakarefni ákæruskjals og hefur hann ekki kannast við að hafa haft í frammi kynferðislegar athafnir gegn systursyni sínum A.  Ákærði greindi frá því að hann hefði þekkt drenginn vel allt frá unga aldri og bar að samskipti þeirra hefðu verið góð og kvaðst ákærði hafa gætt drengsins á yngri árum.  Kvaðst ákærði engar skýringar hafa á lýsingum A og kannaðist m.a. ekki við að drengurinn hefði séð hann fróa sér eða yfirleitt séð hann nakinn.  Fyrir dómi greindi ákærði hins vegar frá atviki er hann var á heimili foreldra sinna á Y sumarið 1997, er A kom ásamt yngri frænda sínum inn í herbergi með tippið út um buxnaklaufina og hafði á orði; „hérna er eitthvað fyrir þig“.  Ákærði ætlaði að fyrir í herberginu hefði verið systir hans H í tölvuleik, en ákærði kvaðst hafa leitt athæfið hjá sér og ætlaði að nefnd systir hans hefði ekki veitt háttsemi drengjanna athygli. 

Fyrir dómi kannaðist ákærði við að drengurinn A hefði komið í  heimsókn til foreldra hans á Y um jólaleytið árið 1997, en minntist þess ekki hvort hann hefði gist þar yfir nótt.  Þá minntist ákærði þess ekki að hafa farið í heimsókn á heimili drengsins á Z þann 8. janúar 1998, en taldi nær öruggt að hann hefði verið á Y daginn áður vegna afmælis systur sinnar.  Ákærði kvaðst hins vegar hafa farið í heimsókn á heimili A á Z þann 11. júlí 1998 vegna afmælisveislu sem þar var haldin.  Þrátt fyrir þetta staðhæfði ákærði að andað hefði köldu á milli hans og móður A um nokkurt skeið og tiltók hann ákveðið tilvik þar um. 

Fyrir dómi greindi ákærði frá því, að hann hefði við lögreglurannsókn málsins haustið 1998, ranglega játað á sig tvö tilvik um kynferðislega hegðun gagnvart drengnum A.  Til skýringar á þeim framburði sínum vísaði ákærði til þess að honum hefði skilist á þáverandi verjanda, sem kallaður hafði verið til vegna yfirheyrslunnar, að ef hann játaði kæruefninu þá ætti drengurinn rétt á bótum úr ríkissjóði, sem hann yrði síðar endurkrafinn um.  Um þetta atriði hafði ákærði svofelld orð fyrir dómi;  „Ég játaði þarna, ég man ekki nákvæmlega hvernig ég orðaði það, en það svona útfrá því sem mér skildist þá á þeim tíma, þá reyndar var ég með annan lögmann með mér.  Þá var það sem sagt ef ég myndi játa eitthvað smá þá myndi ég ekki lenda í neinum vandræðum, en hins vegar þá fengi A borgað einhvern pening og svona.  Þannig að mér fannst það allt í lagi að láta hann njóta góðs af, þess vegna játaði ég, ég held að ég hafi játað tvö brot þarna á þessum tíma, sem er náttúrulega lygi því ég gerði ekki neitt af þessu.  Eftir að ég fékk Jóhann sem lögmann, þá gerði hann mér grein fyrir því í hversu miklum vandræðum ég væri ef ég myndi fara að sem sagt segja, reyndar ósannindi um að ég hefði gert eitthvað svona.  Það náttúrulega ég hef ekkert efni á því þannig að ég bara held mig við sannleikann.“  Við aðalmeðferð málsins áréttaði ákærði þennan framburð sinn með svofelldum orðum;  „Það var út af því að mér skildist á þáverandi lögfræðingi mínum að út af því að ég er skráður öryrki og reyndar ég á ekki neitt sem ég er skráður fyrir þannig lagað, þá sem sagt gæti ég, þá myndi A fá þennan pening, sem ég veit að hann þarf á að halda eða sem sagt það þurfa allir á pening að halda þannig lagað, en mér fannst bara ágætt að láta hann njóta góðs af vegna þess að ég myndi þá bara láta skrá mig gjaldþrota og eftir vissan tíma er þetta fyrnt út.“

Líkt og áður er fram komið var ákærði tvívegis yfirheyrður um kæruefnið við lögreglurannsókn málsins.  Við fyrri skýrslutökuna, þann 16. október 1998, er bókað að ákærði hafi komið á lögreglustöð á tilteknum tíma samkvæmt kvaðningu og að ákærða hafi verð kynnt tilefni yfirheyrslunnar svo og beiðni Ráðgjafardeildar Z um lögreglurannsókn.  Þá er tiltekið í skýrslunni að ákærða hafi verið kynntur réttur hans til skipunar verjanda.  Fram kemur að ákærði hafi óskað eftir tilnefningu verjanda og að þá hafi verið gert hlé á skýrslutökunni í tæplega 40 mínútur, en eftir viðræður ákærða við þáverandi verjanda hafi hann skýrt frá atvikum máls, áminntur um sannsögli.  Loks er skráð að ákærði hafi ritað undir skýrsluna eftir tæplega þriggja klukkutíma yfirheyrslu að viðstöddum verjanda, yfirheyranda og votti.  Samkvæmt nefndri lögregluskýrslu lýsti ákærði tveimur kynrænum tilvikum gagnvart A, annars vegar á heimili móðurforeldra drengsins á Y sumarið 1997 og hins vegar er hann var í afmælisveislu á heimili A á Z sumarið 1998, nánar tiltekið í sérherbergi á efri hæð, en í báðum tilvikum er haft eftir ákærða að hann hafi sogið lim drengsins A og í fyrra sinnið jafnframt fróað sjálfum sér þannig að honum varð sáðfall.  Við skýrslutökuna var ákærða kynnt frásögn A hjá lögreglu, sbr. ákæruliði 2-4 í ákæruskjali, og staðfesti hann líkt og áður var rakið, að hafa verið á heimili foreldra sinna á Y um jólaleytið 1997 líkt og systursonur hans A, en andmælti kæruefninu að öðru leyti svo og frásögn drengsins umfram það sem hér að framan var rakið. 

Við síðari skýrslutöku ákærða hjá lögreglu þann 5. nóvember 1998 er það m.a. skráð að hann hafi mætt til yfirheyrslunnar samkvæmt kvaðningu ásamt verjanda sínum og að honum hafi verið kynnt tilefni yfirheyrslunnar.  Þá er í skýrslunni skráð að ákærða hafi verið kynnt að honum væri óskylt að svara spurningum um sakarefnið.  Loks er skráð að ákærði hafi verið áminntur um sannsögli.  Við upphaf yfirheyrslunnar er tiltekið í skýrslunni að ákærði hafi ekki óskað eftir að bæta við fyrri frásögn sína, en í framhaldi af því sagt eftirfarandi vegna bótakröfu A:  „Varðandi bótakröfuna sem ég hef hér séð og kynnt mér ásamt Elínu Árnadóttur, hdl., þá hafna ég henni algjörlega.  Ég vil taka það fram að ég átti ekki upptökin að þessu með A og var alls ekki í jafnvægi á þessum tíma þar sem ég  hafði nokkru áður lent í alvarlegu slysi.  Ég vil einnig taka það fram að ég er öryrki og á enga peninga til þess að borga þessa bótakröfu.“ 

Ákærði staðfesti efnisatriði nefndrar skýrslu með nafnritun sinni í viðurvist þáverandi verjanda síns.

Líkt og að framan var rakið var drengurinn A fyrst yfirheyrður hjá rannsóknardeild lögreglunnar á Z þann 6. ágúst 1998.  Viðstaddur skýrslugjöfina var starfsmaður ráðgjafardeildar Z, B sálfræðingur.  Við aðalmeðferð málsins þann 24. janúar s.l. var A yfirheyrður um málsatvik í sérútbúnu viðtalsherbergi í dómhúsi Reykjavíkur.  Hann staðfesti þá m.a. efnisatriði nefndrar lögregluskýrslu. 

Við meðferð málsins skýrði A frá því að móðurbróðir hans, ákærði í máli þessu, hefði fyrst viðhaft kynferðislegar athafnir gegn honum um jólin 1997 er hann var í nokkurra daga heimsókn á heimili móðurforeldra á Y.  Kvaðst A hafa verið að horfa á sjónvarp ásamt ákærða í stofu, er ákærði hóf að „fikta“ með höndunum á kynfærum hans utan klæða en í framhaldi af því spurt hvort hann mætti sjúga á honum tippið.  A kvaðst hafa neitað þessu og fært sig frá ákærða, en vegna ítrekaðra óska ákærða um síðir látið undan vilja hans.  Fyrir dómi ætlaði A að móðurforeldrar hans hefðu verið sofandi er atburður þessi gerðist.  A kvaðst hafa leyft ákærða að viðhafa sams konar athæfi morguninn eftir og staðhæfði að sá atburður hefði gerst í svefnherbergi ákærða.  Við sama tækifæri kvaðst A einnig hafa fallist á ósk ákærða að setja tippið inn í rassinn á honum, en að auki kvaðst A hafa fylgst með því er ákærði fróaði sér og varð sáðfall.  A kvaðst hafa verið klæddur náttfötum er atburður þessi gerðist.  Við áðurgreinda skýrslugjöf hjá lögreglu greindi A frá því að nokkrum dögum eftir nefnda atburði hefði ákærði enn óskað eftir að fá að sjúga á honum tippið.  Kvaðst A hafa fallist á það, en þá jafnframt veitt því athygli að ákærði fróaði sér.  Fyrir dómi treysti A sér ekki fyllilega til að staðfesta síðast greinda atvikið, og vísaði til þess að langt væri um liðið.

Fyrir dómi skýrði A frá því að ákærði hefði komið á heimili hans á Z í janúar- eða febrúarmánuði 1998, og bar að það hefði a.m.k. gerst nokkru áður en ákærði hélt utan til [...].  A kvað ákærða hafa gist á heimilinu eina nótt og að ósk ákærða kvaðst hann hafa fengið leyfi móður sinnar til að sofa í gestaherbergi heimilisins ásamt ákærða.  Við nefndar aðstæður kvaðst A hafa leyft ákærða að sjúga á sér tippið og morguninn eftir einnig samþykkt bón ákærða um svonefndan „tungukoss“.

Fyrir dómi kvaðst A síðast hafa hitt ákærða er hann kom á heimili hans á Z þann 11. júlí 1998 í tilefni afmælis.  Kvaðst A í sérherbergi sínu á efri hæð heimilisins hafa fallist á ósk ákærða um að hann fengi að sjúga á honum tippið, en bar að ákærði hefði hætt athæfinu er kallað var til þeirra um að koma niður á neðri hæðina og minntist þess að er þeir komu þangað hefði verið búið að blása á afmæliskertin.  Eftir afmælisveisluna, er ákærði var farinn af heimilinu, kvaðst A í fyrsta skipti hafa greint móður sinni frá athæfi ákærða, en eftir það kvaðst hann hafa skýrt B sálfræðingi frá háttseminni og loks lögreglumanni við rannsókn málsins.  Enn síðar kvaðst A hafa þegið aðstoð starfskonu Stígamóta, en eigi kvaðst hann hafa tjáð henni málavexti.

Við meðferð málsins bar A að ákærði hefði við ofannefndar athafnir aldrei hótað honum eða lofað honum greiða fyrir og bar að ákærði hefði einungis haft orð á því að hann ætti ekki að skýra frá þeim.  Fyrir dómi greindi A frá því að hann hefði fundið til sársauka á meðan á verknaði ákærða stóð, en auk þess fundið til vanlíðunar og hræðslu.  Í staðfestri lögregluskýrslu er bókað eftir drengnum;  „[A] er spurður hvort hann sé einhverjum reiður.  Hann segist ekki vera það.  Hann segist hafa verið búinn að þekkja X í 12 ár og hafi þótt mjög vænt um hann.  Hann hefði treyst honum alveg.  Þeir hafi verið mikið saman meðan hann bjó á Y“  Við dómsyfirheyrslu þann 24. janúar sl. var A á ný inntur eftir viðhorfum til ákærða og svaraði A því til að hann væri óþokki og glæpamaður.

2. Vitnið C, […], móðir drengsins A, kvaðst við meðferð málsins hafa haldið afmælisveislu dóttur sinnar á heimili þeirra á Z þann 11. júlí 1998.  Á meðal veislugesta kvað vitnið hafa verið bróður sinn, ákærða í máli þessu, sem þá hafi verið nýkominn frá [...].  Í veislunni kvaðst vitnið hafa veitt því eftirtekt að sonur hennar A og ákærði fóru á efri hæð íbúðarhússins og kvaðst vitnið hafa kallað til þeirra er veislan var að byrja.  Daginn eftir kvaðst vitnið hafa tekið drenginn á eintal, en vitnið kvaðst hafa haft óljósar hugrenningar um að ekki væri allt með felldu í samskiptum A og ákærða.  Og vegna þessa kvaðst vitnið hafa spurt A hvað hann hefði verið að gera á efri hæðinni með ákærða.  Vitnið bar að drengurinn hefði fyrst haft á orði að þeir hefðu bara verið að spjalla.  Kvaðst vitnið þá hafa gengið frekar á drenginn og m.a. innt hann eftir því hvort eitthvað hefði gerst sem honum hefði fundist óþægilegt.  Vitnið kvað A um síðir hafa sagt:  „Það var jú eitt sem honum fyndist kannski óþægilegt og það væri það að hann (ákærði) væri að biðja um að fá að sjúga á honum tippið.“  Nánar lýsti vitnið orðræðum þeirra mæðgina þannig:  „Hann [A] byrjaði á að segja mér þetta sem sagt að sjúga tippið og svo kom næst sem sagt að [ákærði] væri að fróa sér í leiðinni, sem sagt sagði það kannski ekki svona, ekki þessum orðum.  Og honum þætti sem sagt svona frekar ógeðslegt þegar það væri að enda.“  Vitnið bar að A hefði greint frá því að ákærði hefði fyrst viðhaft nefnda háttsemi um jólaleytið 1997 er hann var í heimsókn hjá móðurforeldrum á Y, en einnig þegar hann gisti á heimili þeirra í janúarmánuði 1998, er drengurinn fékk að sofa í gestaherberginu hjá ákærða og síðast í nefndri afmælisveislu þann 11. júlí 1998.

Vegna ofangreindra orða A kvaðst vitnið hafa hringt til lögreglu til að afla upplýsinga um viðbrögð, en í framhaldi kvaðst vitnið hafa leitað aðstoðar hjá B, sálfræðingi hjá ráðgjafardeild Z.  Í viðtölum drengsins hjá sálfræðingnum kvaðst vitnið fyrst hafa heyrt lýsingar hans í smáatriðum um ætlað athæfi ákærða.  Vitnið bar að drengurinn hefði hitt sálfræðinginn tvisvar eða þrisvar sinnum áður en málið var formlega kært til lögreglu.

Við meðferð málsins bar vitnið að samband hennar við ákærða hefði í gegnum árin verið mjög gott.  Þannig kvað vitnið ákærða oft hafa komið í heimsókn á heimili hennar, m.a. vegna barnagæslu.  Vitnið kvað ákærða þannig oft hafa haft samneyti við A og var það álit vitnisins að drengurinn hefði litið á hann sem vin sinn og litið upp til hans.

Við meðferð málsins skýrði vitnið frá því að A hefði allt frá upphafi skólagöngu átt við námsörðugleika að stríða og af þeim sökum notið stuðningskennslu.  Að auki kvað vitnið drenginn hafa verið „grallaraspóa“.  Vitnið kvaðst hafa veitt því eftirtekt eftir áramótin 1997/1998 að skapferli drengsins hafði breyst til hins verra og hann þá jafnframt oftar lent í árekstrum við skólasystkini og kennara.  Þá kvað vitnið almenna hirðusemi A hafa hrakað og hann orðið „einrænn og þungur“, en jafnframt sýnt hræðslu- og fælniviðbrögð, sérstaklega gagnvart karlmönnum, þ.á.m. í viðurvist fósturföður og síðar hjá skólasálfræðingi.  Vitnið bar að A hefði einnig tekið upp á því að sofa við ljós, en auk þess sóst eftir því að sofa hjá þeim hjónum í hjónarúminu.

Vegna erfiðleika drengsins í kjölfar nefndra atburða kvaðst vitnið hafa leitað eftir aðstoð hjá starfskonu Stígamóta, en eftir að fjölskyldan flutti á ný til Y til skólasálfræðings vegna hugsanlegra athyglis- og ofvirknieinkenna.  Loks kvað vitnið drenginn hafa þegið aðstoð námsráðgjafa.  Var það álit vitnisins að líðan drengsins hefði farið batnandi eftir því sem frá leið ætluðum atburðum. 

Vitnið B, sálfræðingur og fyrrverandi starfsmaður ráðgjafardeildar Z, kvaðst fyrir dómi hafa átt tvo viðtalsfundi með A og móður hans og þannig hlýtt á frásagnir þeirra áður en hún tók þá ákvörðun í samráði við samstarfsmenn að senda formlega kæru til lögreglu vegna ætlaðra kynferðisbrota ákærða þann 22. júlí 1998.  Í framhaldi af því kvaðst vitnið hafa sent lögreglu greinargerð um afskipti sín af málinu.  Greinargerðina, sem dags. er 14. ágúst 1998, staðfesti vitnið fyrir dómi, en þar segir m.a.: 

„Í ljós kom að X hafði fengið A til að taka þátt í afbrigðilegum kynferðislegum athöfnum með sér og misnotað þar með það traust og þá virðingu sem A bar fyrir honum.  Í seinni viðtölum kom í ljós að þarna var um grófa misnotkun að ræða á 11 ára strák, sem átti sér stað á þremur tímabilum, mismikið í senn.  A átti mjög erfitt með að tjá sig um þessi mál en gat þó smátt og smátt gert grein fyrir því hvað gerðist.  Það var greinilega  mikil skömm þarna á bak við og vanlíðan sem hann hafði lifað við síðasta hálfa árið.  Sú vanlíðan hafði komið fram í hegðun hans bæði heima fyrir og í skólanum.  Hann var oft órólegur og eirðarlaus og sýndi sterk hræðslueinkenni þegar gerandi hafði samband.  Einnig var hann með þrálát höfuðverkjaköst á kvöldin og var farinn að forðast snertingu, ólíkt því sem áður var.  A varð hirðulaus um útlit sitt og hreinlæti og sinnti ekki umhverfi sínu.  Móðir hans sagði að áður hafi hann verið „snyrtipinni“.  Einnig komu fram illskuköst sem foreldrar hans tengdu við gelgjuskeiðið áður en þetta kom upp.  Eftir áramót komu fram árekstrar í skóla.  A upplifði mikinn létti eftir að hann sagði frá öllu sem gerst hafði og samkvæmt móður hans virkaði hann mun rólegri á eftir.  A er frekar lokaður hvað varðar að tjá líðan sína og tilfinningar.  Hann hefur tilhneigingu til að gera lítið úr því sem gerðist og segist ekki upplifa neina reiði eða ásökun í garð geranda.  Þess í stað vorkennir hann honum og vill að hann fái hjálp.  A virðist vera almennt góður í sér og vilja hjálpa þeim sem eiga eitthvað bágt.  Líklegt er að það hafi ráðið einhverju um að hann gat ekki neitað því sem gerandi bað hann um, enda beitti sá þrýstingi í formi þess að A væri að gera honum stóran greiða.  Það er erfitt að meta að svo stöddu hvaða afleiðingar þessir atburðir eigi eftir að hafa á A þar sem stutt er liðið frá því þeir áttu sér stað.  Aftur á móti hefur aldri hans og þroska verið misboðið og hann verið útsettur kynferðislegri reynslu sem getur haft afgerandi áhrif á hans upplifun og kynferðislega ímynd í framtíðinni.  Það er því líklegt að A þurfi áframhaldandi hjálp við að skilgreina og tjá tilfinningar sínar og að byggja upp sterka sjálfsmynd.  Partur af því er að sjá, að hans framlag til að ná fram réttlæti hafi áhrif og að læra að maður þarf að taka afleiðingum gerða sinna.“

Fyrir dómi áréttaði vitnið að á fyrsta viðtalsfundi hefði drengurinn átt mjög erfitt með að skýra frá ætluðu athæfi ákærða og að mati vitnisins var frásögn hans mjög óskýr og slitrótt og hann af þeim sökum notið aðstoðar móður um það sem hún hafði heyrt hann skýra frá.  Bar vitnið að lýsingin af ætluðum brotum ákærða hefði þannig verið sambland af framburði þeirra beggja.  Í því samhengi vísaði vitnið til þess að það hefði verið augljóst að drengurinn hafði mikla sektarkennd.  Vitnið kvað A hafi átt auðveldara með að greina frá málsatvikum á síðara viðtalsfundi þeirra og bar að hann hefði m.a. lýst smáatriðum frekar.  Vitnið bar að það hefði raunar vakið furðu sína hvað drengurinn gat fljótlega og þrátt fyrir tiltekna tjáningarerfiðleika veitt miklar upplýsingar um hið ætlaða athæfi, og vísaði til þess að samkvæmt reynslu hennar væri slíkt frekar óvanalegt.  Vitnið bar að efnislega hefði A greint frá því að ákærði hefði haft við hann munnmök í a.m.k. þrjú aðskilin skipti, um jólin 1997, fyrri hluta árs 1998 og 11. júlí sama ár.  Að áliti vitnisins auðveldaði það drengnum frásögnina hversu skammur tími var liðinn frá hinum ætluðu brotum.  Vitnið kvaðst hafa fylgt A til skýrslugjafar hjá lögreglu þann 6. ágúst 1998 sem stuðningsaðili og bar að hann hefði þá greint frá ætluðu athæfi ákærða með svipuðum hætti og áður.  Vísaði vitnið til þess að það hafi þurft að ýta svolítið á hann og styrkja hann til að tjá sig og vera opinn og einlægur.  Kvaðst vitnið þannig hafa minnt drenginn á atriði sem hann hafði áður minnst á í samtölum þeirra og vísaði vitnið til þess að það hefði verið svolítið einkennandi fyrir A hvað hann átti erfitt með að muna.  Og eftir skýrslutökuna hjá lögreglu kvaðst vitnið hafa haft drenginn í viðtalsmeðferð í 5-6 skipti, en afskiptum hennar af drengnum hefði lokið á árinu 1998.  Fyrir dómi lýsti vitnið því áliti sínu að vanlíðan drengsins hefði komið til vegna hinna ætluðu brota ákærða og vísaði í því samhengi m.a. til þess að móðir drengsins hefði upplýst að námslegir erfiðleikar hans hefðu hafist í kjölfar þeirra, um áramótin 1997/1998. 

Vitnið D, starfskona Stígamóta, kvaðst fyrir dómi fyrst hafa haft afskipti af drengnum A í marsmánuði 1999, en tilefnið hafi verið beiðni móður vegna tilfinningalegra erfiðleika A vegna ætlaðs kynferðisofbeldis.  Vitnið bar að vanlíðan drengsins hefði einkum lýst sér með öryggisleysi og lélegri sjálfsímynd.  Jafnframt bar vitnið að mjög hefði borið á ótta drengsins um að atvik máls spyrðust út svo og að hann myndi hitta ákærða.

Af hálfu ákæruvalds voru kvaddir fyrir dóminn til skýrslugjafar tveir fyrrum kennarar A svo og skólasálfræðingur skólaskrifstofu Y. 

Vitnið S, fæddur […], kennari við […]  á Y kvaðst hafa kennt A skólaárið 1996 til 1997.  Vitnið bar að A hefði verið slakur nemandi, sinnt heimanámi ákaflega illa og mætt oft of seint í kennslustundir.  Að áliti vitnisins var A „ósköp venjulegur krakki“, en staðhæfði að hegðan hans hefði verið „alveg óaðfinnanleg“. 

Vitnið Sa, fædd […], kennari við […] á Z, kvaðst hafa verið stundakennari A skólaárin 1997-8 og 1998-9.  Liggur fyrir í málinu staðfest vottorð vitnisins um drenginn A sem ritað var að beiðni réttargæslumanns.  Vottorðið er dagsett 8. mars 1999, en þar segir m.a.:

„A kom í  […] haustið 1997.  Fljótlega kom í ljós að námsleg staða hans var mjög slök og fékk hann sérkennslu þann vetur. Hann átti við einbeitingarerfiðleika að stríða og átti í miklum erfiðleikum með að fylgja jafnöldrum sínum eftir í námi.  Hann var fyrirferðarmikill í hegðun bæði í kennslustundum og í frímínútum.  Oft lenti hann í árekstrum við aðra nemendur.  Veturinn 1998-1999 var A í stuðningskennslu í íslensku og stærðfræði.  Allt hans nám gekk erfiðlega og enn sem fyrr átti hann erfitt með einbeitingu.  Hegðun hans var önnur en veturinn áður, hann var rólegri og lenti sjaldan í útistöðum við aðra nemendur.  Hann var rólegri en kærulaus og áhugalaus og virtist oft á tíðum mjög utangátta.  Þegar líða fór að jólum varð A mjög þungur í skapi og virtist líða illa.  Hann var oft eins og í eigin heimi og staður og stund virtust ekki skipta hann máli.  Þessi vanlíðan hélst fram eftir vetri.  Við merktum breytingu til batnaðar hjá A eftir að hann fór með móður sinni til Reykjavíkur þar sem hann fékk aðstoð.“

Vitnið kvað A hafa haft ljúfa lund og bar að hann hefði fallið vel inn í nemendahópinn, en vegna lélegs námsárangurs hefði borið á vanmáttarkennd.  Að auki kvaðst vitnið hafa veitt því eftirtekt um áramótin 1997/1998 að borið hefði á depurð, sinnuleysi og vanlíðan hjá drengnum, en vitnið kvaðst hafa tengt það umróti unglingsáranna, en þó fyrst og fremst alvarlegum veikindum fósturföður hans.

Vitnið I, skólasálfræðingur, kvaðst í nóvembermánuði 1999 hafa tekið drenginn A til greiningar að beiðni móður, en tilefnið kvað vitnið hafa verið mjög slakan námsárangur og almennt úthalds-, einbeitingar- og skipulagsleysi.  Vitnið kvaðst hafa hitt A þrisvar sinnum og lagt fyrir hann viðeigandi sálfræðipróf.  Vitnið kvaðst hafa veitt því eftirtekt á fyrsta fundi þeirra hvað A var var um sig, rólegur og hlédrægur svo og því að hann hefði komið í fylgd móður sinnar.  Vitnið greindi frá því að niðurstaða sálfræðiprófa hefði verið mjög jákvæð og var það álit vitnisins að ekkert ætti að vera því til fyrirstöðu að A gæti náð góðum árangri í skóla.  Að áliti vitnisins voru framtíðarhorfur A almennt góðar, en ætlaði að málarekstur sá sem hér er til umfjöllunar hefði haft hamlandi áhrif á hann.

3. Við rekstur máls þessa gekkst ákærði undir taugasálfræðilega skoðun dr. Maríu K. Jónsdóttur sálfræðings og geðheilbrigðisrannsókn Þórðar Sigmundssonar geðlæknis.

Í greinargerð dr. Maríu K. Jónsdóttur, sem dagsett er 9. mars s.l., er í upphafi vikið að því að ákærði hefði árið 1994 hlotið alvarlegan höfuðáverka vegna umferðarslyss.  Er vísað til sálfræðiprófa sem ákærði gekkst undir eftir slysið og var niðurstaða þeirra höfð til hliðsjónar við prófanir ákærða í desembermánuði s.l.  Þá er í greinargerðinni vikið að skriflegum spurningum verjanda ákærða, en niðurstaða sálfræðingsins var eftirfarandi:  „Það er greinilegt að X hefur náð talsvert miklum bata miðað við hversu alvarlega hann slasaðist árið 1994.  Eftir sitja veikleikar á tveimur meginsviðum.  Annars vegar er um að ræða væga minnistruflun, bæði fyrir yrt og óyrt efni (orð og myndir).  Hins vegar er X óþroskaðri í samskiptum en búast mætti við af þrítugum karlmanni og dómgreind hans virðist skert.  Einnig er innsæi X í þær breytingar sem orðið hafa á honum við slysið skert, aðspurður segist hann ekki telja sig breyttan.  Þessi einkenni sjást vissulega oft eftir framheilaskaða eins og vitað er að X hlaut í slysinu árið 1994.  Þessir eiginleikar eru ekki auðmælanlegir og koma til dæmis ekki skýrt fram á MMPI persónuleikaprófi né öðrum þeim prófum sem ég hef yfir að ráða.  Þetta er ekki óalgengt þegar um svona einkenni er að ræða.  Þetta eru eiginleikar sem koma skýrt fram í samskiptum og sem oft þarf að meta á óformlegan hátt.  Faðir X staðfestir þau einkenni sem ég merki við skoðun mína og hann telur son sinn mjög barnalegan og breyttan eftir slysið.“

Í greinargerðinni lætur vitnið það álit í ljós að ólíklegt sé að ákærði hafi ekki getað sagt frá brotum þeim sem hann er sakaður um að hafa framið vegna þeirra vægu minnistruflana sem hrjá hann.  Jafnframt var það álit vitnisins að innsæisleysi ákærða um eigin aðstæður hefðu ekki haft áhrif á framburð hans hjá lögreglu og þá ekki að hann hefði játað eitthvað ranglega vegna samúðar eða þrýstings.  Loks er í greinargerðinni, vegna spurninga skipaðs verjanda, vikið að samkynhneigð ákærða og uppljóstrun hans á því árið 1994 og þær hugsanlegu neikvæðu félagslegu afleiðingar sem hann hefði orðið fyrir af þeim sökum með eftirgreindum orðum: 

„Ekki er víst að þessi uppljóstrun hans skýri að öllu leyti þær neikvæðu félagslegu afleiðingar sem nefndar eru í 5. spurningu.  Eftir heilaskaða þar sem verður persónuleikabreyting er mjög algengt að félagsleg tengsl þess slasaða verði að engu og vinir láti sig hverfa.  Í tilviki X er erfitt að aðskilja þann þátt frá þeim félagslegu áhrifum sem uppljóstrun hans um samkynhneigð sína hefur hugsanlega haft.  Ég tel ekki líklegt að framburður X tengist kynferðislegum hugarórum hans en í geðskoðun Þórðar Sigmundssonar kemur fram að hann hefur ekki kynferðislegar langanir til lítilla drengja.“

Sálfræðingurinn staðfesti greinargerðina við aðalmeðferð málsins.

Í skýrslu Þórðar Sigmundssonar geðlæknis um geðheilbrigðisrannsókn ákærða, sem er dagsett 11. janúar s.l., er gerð grein fyrir félags- og persónusögu ákærða og m.a. vikið að frásögn hans af kynferðisbroti sem hann að eigin sögn hafði orðið fyrir á barnsaldri af hálfu unglingspilts.  Lýst er heilsufarssögu ákærða og sérstaklega greint frá því að hann hafi orðið fyrir alvarlegu umferðarslysi árið 1994.  Þá er vikið að afstöðu ákærða til ákæruefnis og segir þar m.a.:

„X neitar öllum ákæruatriðum.  Hann játar að hafa verið á heimili foreldra sinna sumarið 1997 er systursonur hans kom á heimilið og minnist þess að kvöld eitt hafi drengurinn, ásamt yngri bróður komið upp í herbergi til sín, girt niður um sig, berað á sér kynfærin og sagt:  „hei X hérna er eitthvað fyrir þig“.  X segir sér hafi verið brugðið og hann hafi móðgast við þetta og talið að drengurinn hafi verið að gera gys að kynferði sínu.  Hann hafi litið undan en drengirnir síðan farið úr herberginu.  Hann minnist þess ekki að svipað atvik hafi komið fyrir aftur.  Hann neitar því að hafa kynhvatir til ungra drengja eða hafa nokkurn tíma haft slíkar tilhneigingar eða leitað á unga drengi.  Segist þvert á móti frekar leita eftir ástarsamböndum við sér eldri menn.  X segir að sumarið 1997 hafi sér liðið nokkuð vel, hann hafi ekki verið með nein þunglyndiseinkenni eða kvíða, hann hafi verið búinn að sækja um og fá inni í skóla í [...] og hafi verið í nokkuð góðu jafnvægi“

Í kafla sem ber heitið geðskoðun í skýrslunni er lýst viðtölum við ákærða og segir þar m.a.;

„X varð brátt mjög opinskár um sín vandamál, varð kumpánalegur og ræddi við viðmælanda eins og hann hefði þekkt hann lengi og oft allt að því barnslega einlægur.  Hann sagði greiðlega frá en frásögn hans var oft ruglingsleg vegna þess að hann átti stundum erfitt að setja atburði í rétta tímaröð.  Tal var eðlilegt að flæði og formi að undanskildu því að hann stoppaði stundum í miðri setningu eins og til að finna orð.  Hann lýsti hvorki hækkuðu né lækkuðu geðslagi, geðbrigði voru að mestu hlutlaus og sveifluðust í samræmi við umræðuefni.  Hugsun fylgdi eðlilegum brautum, það voru engin merki um ofskynjanir eða ranghugmyndir né önnur sturlunareinkenni sem komu fram í viðtölum.  Það voru engin einkenni um áráttuhugsun eða kvíða.  Hann var vel áttaður á stað og stund og eigin persónu, átti auðvelt með að hafa eftir og læra nafn og heimilisfang og mundi 6 af 7 atriðum 3 mínútum síðar.  Hann átti sömuleiðis auðvelt með að gera eftirmynd af einföldum táknum og draga þau upp eftir minni þremur mínútum síðar.  Skilvitund var ennfremur prófuð með „Mini Mental State Examination“, þar sem hann fékk öll 30 atriði af 30 rétt.  Klinisk próf til að meta framheilastarfsemi (Verbal Fluency Category fluency, Luria test, cognitive estimates m.a.) voru öll innan eðlilegra marka.“

Niðurstaða geðlæknsins var svofelld;

„X er þrítugur karlmaður sem hlaut höfuðkúpubrot og alvarlegan heilaskaða eftir bílslys fyrir tæpum sex árum.  Heilasneiðmyndir í kjölfar slyssins sýndu áverka á framheila og einkenni X eftir slysið hafa samrýmst einkennum um framheilaskaða.  Þessi einkenni eru m.a. breyting á persónuleika, hvatvísi eða hömluleysi, skortur á innsæi og dómgreindarleysi.  Ennfremur erfiðleikar við að skipuleggja athafnir daglegs lífs, einbeitingarleysi, framtaksleysi og skortur á úthaldi.  Erfiðleikar við að tileinka sér nýja þekkingu en einnig að nýta þekkingu í úrlausn verkefna.  X  hefur flest ofangreindra einkenna en þó á tiltölulega vægu stigi, þannig getur hann séð um sig sjálfur og búið sjálfstætt þó að hann hafi átt erfitt með að fóta sig í lífinu eftir slysið.  Við taugasálfræðilegt mat Maríu Jónsdóttur, sálfræðings fyrir um mánuði síðan kemur í ljós að mörg af þeim einkennum sem hann hafði er María skoðaði hann í fyrsta skipti hafa gengið til baka en María telur að hann eigi þó enn við minnistruflun að stríða og telur hann einnig óþroskaðri en búast mætti við af þrítugum karlmanni og undirritaður tekur undir þá skoðun.  Þó vitræn skerðing X sé töluverð er hún þó ekki svo mikil að hann hafi misst alla dómgreind og hann þekkir mun á réttu og röngu varðandi almenn lög og umgengni við samborgara.  Það er því ekki mat undirritaðs að ákvæði 15. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940 né 16. gr. sömu laga eigi við er sakhæfi hans er metið.  Verði X fundinn sekur um þau atriði er hann er ákærður fyrir ber að mati undirritaðs að taka tillit til þess að X er trúlega ekki haldinn „paedophiliu“ þar sem hann neitar því að hafa hvatir til yngri drengja og slík kynferðisröskun kemur yfirleitt fram fyrr á ævinni.  Það er einnig engin önnur afbrotasaga eða vitneskja um afbrigðilega kynhegðun.  Ennfremur er rétt að taka tillit til að X er með 75% örorku eftir heilaskaða og dómgreind hans er skert af þeim sökum og því ólíklegt að refsing beri árangur í þessu tilviki.“

Geðlæknirinn staðfesti greinargerðina við aðalmeðferð málsins.

Lögreglumennirnir M og N komu fyrir dóm og staðfestu rannsóknargögn þ.á.m. yfirheyrsluskýrslur ákærða og drengsins A. 

M skýrði frá því að við rannsókn málsins hefði verið gerð tilraun til að taka framburð A upp á tónband en hún mistekist og af þeim sökum kvaðst vitnið hafa skráð niður minnispunka en síðan stuðst við þá við gerð yfirheyrsluskýrslu drengsins er hafi verið staðfest með undirskrift daginn eftir af A og stuðningsaðila hans.

N staðhæfði fyrir dómi að ákærða hefði við upphaf skýrslutöku þann 16. október 1998 verið kynnt réttarstaða og kæruefnið, og þ.á.m. að honum væri óskylt að svara spurningum, þrátt fyrir að láðst hefði að skrá það í skýrslunni.  Vitnið staðfesti að eiginleg skýrslutaka hefði fyrst hafist eftir að þáverandi verjandi ákærða var mættur til skýrslutökunnar.

Af hálfu fulltrúa ákæruvalds var verjandi ákærða við lögreglurannsókn málsins, Elín Árnadóttir héraðsdómslögmaður, kvödd til skýrslugjafar við aðalmeðferð málsins.  Vegna andstöðu ákærða og með vísan til 55. gr. laga nr. 19, 1991 neitaði vitnið að tjá sig um trúnaðarsamtöl sín við ákærða.

III.

Niðurstaða.

Upplýst er í máli þessu að drengurinn A greindi móður sinni, vitninu C, í fyrsta sinni frá ætluðum kynferðisbrotum ákærða er hún krafði hann sagna daginn eftir afmælisboð sem haldið hafði verið á heimili þeirra á Z þann 11. júlí 1998.  Var A þá á 12. aldursári en ákærði 29 ára.  Óumdeilt er að ákærði hafði verið á meðal afmælisgesta, en samkvæmt frásögn móðurinnar hafði hún um nokkurt skeið haft óljósar hugrenningar um að ekki væri allt með felldu í samskiptum ákærða og A og því veitt því eftirtekt er ákærði hvarf með drengnum inn í svefnherbergi á efri hæð hússins.  Ágreiningslaust er í málinu að drengurinn A dvaldi ásamt ákærða á heimili móðurforeldra á Y um jólaleytið 1997, en ákærði hefur hins vegar ekki kannast við að hafa dvalið á heimili mæðginanna í ársbyrjun 1998 líkt og þau hafa haldið fram.

Fyrir liggur í málinu að ætluð kynferðisbrot ákærða gagnvart A voru fyrst tilkynnt starfsmanni barnaverndarnefndar B sálfræðingi 14. júlí 1998.  Er upplýst að sálfræðingurinn, og meðferðaraðili á síðari stigum, ræddi við A um kæruefnið a.m.k. tvívegis áður en kærutilkynning barst rannsóknarlögreglu þann 4. ágúst.  Þá var sálfræðingurinn stuðningsaðili A í skýrslutökunni hjá lögreglu tveimur dögum síðar, þann 6. ágúst 1998 og tók þátt í yfirheyrslunni.  Samkvæmt framburði vitnisins var frásögn A um ætluð brot ákærða á fyrsta stuðningsfundi þeirra mjög óskýr og slitrótt og hann af þeim sökum notið stuðnings móður sinnar við frásögnina, en að frásögn hans hefði á hinn bóginn verið greinargóð á öðrum fundi þeirra, líkt og við skýrslutöku hjá lögreglu, þrátt fyrir nokkra minniserfiðleika.  Var það álit vitnisins, sem að nokkru er í samræmi við mat meðferðaraðilans D, sem hitti drenginn A í marsmánuði 1999, að A hefði verið haldinn almennri sektarkennd og vanlíðan, en einnig öryggisleysi og kvíða.  Var það og mat vitnisins að líðan drengsins mætti rekja til afleiðinga kynferðislegrar misnotkunar.  Við dómsyfirheyrslu upplýsti vitnið að því hefði ekki verið kunnugt um að A hefði átt við sérstaka náms- og félagslega örðugleika að stríða fyrir áramótin 1997/1998. 

Upplýst er í málinu að ákærði og drengurinn hafa haft all mikil samskipti í gegnum tíðina og verður ráðið að góður frændakærleikur hafi verið með þeim.  Samkvæmt vætti móður leit drengurinn og upp til ákærða og bar til hans traust.  Samkvæmt vætti áðurgreindra stuðningsaðila breyttist þetta álit drengsins við meðferð málsins og er það í samræmi við orð hans fyrir dómi þar sem hann lýsti ákærða sem óþokka og glæpamanni.

Að mati dómsins var frásögn A fyrir dómi um ætlaða háttsemi ákærða, þann 24. janúar s.l., skilmerkileg og í góðu samræmi við framburð hans fyrir lögreglu þann 6. ágúst 1998 eins og hann er skráður í lögregluskýrslu.  Þá þykja umsagnir og vætti áðurnefndra meðferðaraðila og vitnisburður móður hans styðja það að alvarlegir atburðir hafi gerst í samskiptum hans við ákærða, og er til þess er að líta að tiltölulega skammur tími leið frá ætluðu broti ákærða í júlímánuði 1998 þar til hann greindi frá þeim. 

Að áliti dómsins veikir það hins vegar framburðinn að A hafði líkt og að framan var lýst a.m.k. tvívegis fyrir skýrslutöku hjá lögreglu tjáð sig í stuðningsviðtölum um kæruefnið hjá meðferðaraðila.  Þá var yfirheyrslan ekki tekin upp á myndband og ekki tókst að taka hana upp á hljóðband.  Ennfremur var verjandi ákærða ekki tilkvaddur.  Til þess er og að líta að samkvæmt gögnum málsins hafði A, með hléum, notið nokkurs stuðnings sérfróðra meðferðaraðila á því 16 mánaða tímabili sem leið frá fyrstu afskiptum yfirvalda þar til hann gaf skýrslu í sérútbúnu viðtalsherbergi við meðferð málsins fyrir dómi.

Samkvæmt vætti kennara A, sem einnig er í nokkru samræmi við frásögn móður, átti drengurinn við allmikla félags- og námsörðugleika að stríða fyrir ætluð brot ákærða og verður ráðið að erfiðleikar hans hafi skapað hegðunarvandamál og vanmáttarkennd.  Samkvæmt vætti kennara höfðu alvarleg veikindi fósturföður einnig valdið honum hugarangri og ætlaði vitnið að sinnuleysi hans og vanlíðan síðari hluta skólaársins 1997/1998 hefði ekki síst komið til af þeirri ástæðu. 

Fyrir dómi var þess óskað að aflað yrði sálfræðilegra gagna um drenginn, en við því var ekki orðið.

Fyrir dómi hefur ákærði alfarið neitað þeim ásökunum, sem á hann eru bornar í ákæru.  Að því leyti var framburður ákærða í verulegri mótsögn við lögregluskýrslu sem hann gaf hjá lögreglu þann 16. október 1998, en skýrsluna undirritaði hann eftir yfirlestur í viðurvist verjanda og tveggja rannsóknarlögreglumanna.  Þá hafði ákærði ekki uppi fyrirvara um efni skýrslunnar við skýrslutöku hjá lögreglu 5. nóvember sama ár.  Hefir ákærði haldið því fram fyrir dómi að hann hafi ranglega játað hluta kæruefnisins hjá lögreglu eftir að honum var kynnt af þáverandi verjanda að A ætti með því móti rétt á skaðabótum frá ríkissjóði.

Við mat dómsins á trúverðugleika framangreindrar frásagnar ákærða ber að líta til þess að við fyrri skýrslugjöfina hjá lögreglu hafði ákærði m.a. játað að hafa viðhaft kynferðislega háttsemi gagnvart A sem drengurinn kannaðist ekki við, sbr. 1. tl. ákæruskjals.  Dregur þetta úr trúverðugleika framburðarins.  Að áliti dómsins dregur það einnig úr gildi skýrslu ákærða hjá lögreglu að við síðari skýrslutöku hjá lögreglu var hann ekki sérstaklega yfirheyrður um kæruefnið, heldur einungis bókað að ákærði hefði ekki óskað eftir því að bæta við fyrri framburð sinn.  Ennfremur að við fyrri skýrslugjöfina, þann 16. október, sér þess ekki stað að ákærði hafi notið þeirra meginréttinda sem kveðið er á um í 3. mgr. 32. gr. laga nr. 19, 1991 um meðferð opinberra mála þar sem segir:  „Sakborningi er óskylt á öllum stigum opinbers máls að svara spurningum sem varða refsiverða hegðun sem honum er gefin að sök.  Ber yfirheyranda að benda sakborningi ótvírætt á þennan rétt þegar efni standa til.“  Sú regla sem fram kemur í nefndri lagagrein er ein af grundvallarreglum opinbers réttarfars og náskyld þeirri reglu sem kveðið er á um í 2. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar, að sakaður maður skuli talinn saklaus uns sekt hans er sönnuð.  Verður að áliti dómsins eigi bætt úr þessum annmörkum með skýringum yfirheyranda á síðari stigum líkt og atvikum máls var háttað, sbr. til hliðsjónar dóm Hæstaréttar Íslands frá 24. febrúar 1988 í máli nr. 348/1987.

Samkvæmt greinargerðum og vitnisburði sérfróðra aðila ber ákærði einkenni framheilaskaða eftir alvarlegt umferðarslys árið 1994 og er af þeim sökum með talsverða vitræna skerðingu og vægar minnistruflanir.  Að áliti sálfræðings er hann einnig með skerta dómgreind.  Ólíklegt verður því að telja að ákærða hafi verið ljósar reglur um hugsanlegan skaðabótarétt drengsins á hendur ríkissjóði nema að fengnum upplýsingum um það svo sem hann skýrir frá.  Þykir því eigi unnt að slá því föstu að ákærði fari þar með rangt mál.

Við matið ber ennfremur að hafa í huga að samkvæmt mati geðlæknis er ákærði sennilega ekki haldinn „paedophyliu“.

Með vísan til framangreinds þykir skýrsla ákærða hjá lögreglu það ótrúverðug og haldin þess konar annmörkum að sakfelling verði eigi á henni reist.

Að framan hafa verið rakin nokkur atriði er þykja rýra trúverðugleika framburðar drengsins A, þannig að varhugavert þykir að byggja alfarið á honum.

Þegar gögn málsins eru virt í heild og litið til framangreinds mats á skýrslum drengsins A og ákærða er það álit dómsins að ákæruvaldinu hafi ekki tekist að skjóta svo styrkum stoðum undir ákæruatriði ákæruskjals að fram sé komin lögfull sönnun fyrir sekt ákærða, gegn neitun hans, sbr. ákvæði VIII. kafla laga nr. 19, 1991.  Ber því að sýkna ákærða af öllum kröfum ákæruvalds, en vísa bótakröfu frá dómi sbr. 3. mgr. 172. gr. nefndra laga.

Samkvæmt þessum úrslitum ber að greiða allan kostnað sakarinnar úr ríkissjóði, þ.m.t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans Jóhanns Halldórssonar héraðsdómslögmanns kr. 130.000 og þóknun skipaðs réttargæslumanns drengsins A Ingu Þallar Þórgnýsdóttur  héraðsdómslögmanns kr. 75.000.  Við ákvörðun launanna er tekið tillit til þess að um endurflutning málsins var að ræða.

Af hálfu ríkissaksóknara flutti málið Sigríður Friðjónsdóttir saksóknari.

Sératkvæði Halldórs Halldórssonar, dómstjóra.

Niðurstaða máls þessa veltur verulega á vægi lögregluskýrslu sem tekin var af ákærða 16. október 1998.  Eins og að framan er rakið kemur ekki fram í skýrslunni að ákærða hafi verið gerð grein fyrir þeim skýlausa rétti sínum að neita að tjá sig um sakarefnið.  Hins vegar liggur fyrir að skýrslutakan hófst kl. 13:10 og strax í upphafi hennar óskaði ákærði eftir að sér yrði skipaður verjandi.  Klukkan 13:12 var gert hlé á skýrslutökunni meðan beðið var eftir verjanda.  Klukkan 14:26 kom verjandinn á lögreglustöðina og ræddi einslega við ákærða.  Klukkan 14:51 var skýrslutöku fram haldið.  Þann 5. nóvember 1998 var ákærða kynnt bótakrafa.  Í lögregluskýrslu sem þá var tekin kemur fram að ákærði var inntur eftir því hvort hann hefði einhverju við fyrri framburð sinn, sem gefinn var 16. október, að bæta.  Hann kvaðst engu hafa við þann framburð að bæta.  Hann kvaðst þó ekki hafa átt upptökin að þessu með A.

Að mínu mati hefur ákærði með þessu staðfest fyrri lögregluskýrslu sína og þrátt fyrir þann galla sem á henni var verði að hafa hana til hliðsjónar við sönnunarmat í máli þessu en ákærða hlaut að vera ljóst á þessum tíma að hann hafði játað á sig alvarlegar sakargiftir og því hefði hann átt að lýsa því við lögregluna á þessum tíma að hann vildi gefa nýja skýrslu.  Í þessu sambandi verður einnig að horfa til þess að allt það sem haft er eftir ákærða í fyrri skýrslunni er skráð eftir að verjandi var kominn honum til halds og trausts og eftir að verjandinn hafði rætt einslega við ákærða í 25 mínútur.  Ennfremur verður að horfa til þess að frá því að ákærði gaf lögregluskýrslu þann 16. október og þar til hann gaf aftur skýrslu 5. nóvember naut hann einnig aðstoðar verjanda.  Það er því mitt mat að ákærði hafi ekki orðið fyrir réttarspjöllum þrátt fyrir nefndan galla á lögregluskýrslunni sem að fram er lýst. 

Að þessu sögðu tel ég breyttan framburð ákærða hér fyrir dómi mjög ótrúverðugan og því beri ekki að leggja hann til grundvallar í máli þessu.  Þrátt fyrir að framburður ákærða við fyrstu skýrslutöku hjá lögreglu sé um sumt óskýr og ekki í samræmi við framburð A þykja lýsingar ákærða á háttsemi sinni í garð A með þeim hætti að ekki verði hjá því komist að leggja til grundvallar að ákærði sé að lýsa atburðum sem átt hafi sér stað.  Ég er sammála meirihluta dómsins að það veiki framburð A að hann hafði í tvígang tjáð sig um sakarefnið í stuðningsviðtölum áður en hann gaf skýrslu hjá lögreglu.

Það er mitt mat að sakfella beri ákærða fyrir þá háttsemi sem hann játaði fyrir lögreglu 16. október þar sem játningin er í samræmi við framburð A.  Ákærði verður hins vegar ekki sakfelldur fyrir aðra háttsemi sem honum er gefin að sök í ákæru enda ekki liggja fyrir í málinu önnur gögn sem styðja framburð A og verður gegn neitun ákærða að sýkna hann af þeirri háttsemi.

Þar sem meirihluti dómsins hefur komist að þeirri niðurstöðu að sýkna beri ákærða í máli þessu er ekki ástæða til að fjalla um refsingu ákærða, greiðslu skaðabóta eða ákvarða fjárhæð þeirra og greiðslu sakarkostnaðar í atkvæði þessu.

Að fenginni niðurstöðu meirihluta dómsins er ég sammála honum um sakarkostnað þ.m.t. ákvörðun málsvarnarlauna skipaðs verjanda ákærða og þóknun skipaðs réttargæslumanns A.

Dóm þennan kveða upp Ólafur Ólafsson héraðsdómari sem dómsformaður og dómstjórarnir Freyr Ófeigsson og Halldór Halldórsson sem meðdómsmenn.

D Ó M S O R Ð :

Ákærði, X, skal vera sýkn af kröfum ákæruvalds í máli þessu. 

Sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þ.m.t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda, Jóhanns Halldórssonar héraðsdómslögmanns kr. 130.000 og þóknun skipaðs réttargæslumanns, Ingu Þallar Þórgnýsdóttir hdl., kr. 75.000.