Miðvikudaginn 18. júní 2014.
Nr. 122/2014.	Ákæruvaldið (Hulda Elsa Björgvinsdóttir saksóknari) gegn X (Kristján Stefánsson hrl.)

Útivist. Ómerking héraðsdóms.

X var ákærður fyrir brot gegn lögum um fullnustu refsingar nr. 49/2004 og lögum um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974. Verjandi X hafði ekki mætt í þinghald við meðferð málsins í héraði og var málið þá dómtekið á grundvelli 1. mgr. 161. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Í dómi Hæstaréttar kom fram að ekki lægi fyrir að ákærði eða verjandi hans hefðu verið boðaðir til umrædds þinghalds og hefði þegar af þeirri ástæðu brostið lagaheimild til að dómtaka málið. Var héraðsdómur því ómerktur og lagt fyrir héraðsdóm að taka málið til löglegrar meðferðar og dómsálagningar á ný.

Dómur Hæstaréttar

Mál þetta dæma Benedikt Bogason hæstaréttardómari, Ingveldur Einarsdóttir settur hæstaréttardómari og Ingibjörg Benediktsdóttir fyrrverandi hæstaréttardómari.

Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar 30. desember 2013. Af hálfu ákæruvalds er þess aðallega krafist að ákærði verði sakfelldur samkvæmt ákæru en til vara að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað.

Ákærði krefst aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms en til vara að málinu verði vísað frá héraðsdómi „sæti dómur ómerkingu“.

I

Málið var höfðað með ákæru lögreglustjórans á Selfossi með ákæru 9. september 2013 þar sem ákærða var gefið að sök brot gegn lögum um fullnustu refsinga nr. 49/2005 og lögum um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974. Héraðsdómur gaf út fyrirkall til ákærða 16. sama mánaðar þar sem hann var kvaddur til að mæta á dómþing 17. október 2013 kl. 11.00, en þá yrði málið þingfest. Í fyrirkallinu var meðal annars tekið fram að myndi ákærði ekki sækja þing að forfallalausu mætti hann búast við því að fjarvist hans yrði metin til jafns við að hann viðurkenndi að hafa framið það brot sem honum væri gefið að sök og dómur lagður á málið að honum fjarstöddum. Í áritun á fyrirkallið um birtingu var þess getið að ákærði óskaði eftir að Stefán Karl Kristjánsson héraðsdómslögmaður yrði skipaður verjandi sinn.

Ákærði sótti ekki þing þegar málið var þingfest en mætt var af hálfu ákæruvaldsins. Í bókun í þingbók kom fram að fyrrgreindur lögmaður hefði haft samband við dóminn og óskað eftir fresti þar sem ákærði væri í meðferð. Var lögmaðurinn skipaður verjandi ákærða að ósk hans og málinu frestað til 31. október sama ár kl. 11.45 með samþykki ákæruvaldsins. Þegar málið var þá tekið fyrir var sótt þing af hálfu ákæruvaldsins en ekki af hálfu ákærða og færði dómari til bókar að verjandi hefði ekki haft samband við dóminn. Því næst bókaði dómari að hann teldi framlögð gögn nægjanleg og eigi þörf á að færa fram frekari sönnunargögn í málinu. Var málið því dómtekið að kröfu ákæruvaldsins á grundvelli 1. mgr. 161. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Hinn áfrýjaði dómur var síðan kveðinn upp 5. desember 2013.

II

Þrátt fyrir kröfugerð ákæruvaldsins og ákærða kemur málið ekki til úrlausnar að efni til ef á málatilbúnaðinum eru þeir annmarkar sem varðað geta frávísun eða á málsmeðferðinni í héraði sem valdið getur því að dómurinn verði ómerktur, enda er hér um að ræða atriði sem dómurinn gætir að af sjálfsdáðum.

Samkvæmt 1. mgr. 161. gr. laga nr. 88/2008 má leggja dóm á mál ef ákærði kemur ekki fyrir dóm við þingfestingu máls þótt honum hafi löglega verið birt ákæra og þess getið í fyrirkalli að mál kynni að vera dæmt að honum fjarstöddum, sbr. 1. mgr. 155. gr. laganna, enda sé ekki kunnugt um lögmæt forföll hans. Við þingfestingu málsins 17. október 2013 höfðu héraðsdómi borist upplýsingar um forföll ákærða frá lögmanni hans sem skipaður var verjandi í þinghaldinu. Tók héraðsdómari þau gild og frestaði málinu til 31. sama mánaðar. Ekki liggur fyrir að ákærði eða verjandi hans hafi verið boðaður til þinghaldsins og þegar af þeirri ástæðu brast lagaheimild til að dómtaka málið. Af þeim sökum verður að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og leggja fyrir héraðsdóm að taka málið til löglegrar meðferðar og dómsálagningar á ný. Þessir annmarkar á meðferð málsins geta hins vegar ekki leitt til þess að málinu verði vísað frá héraðsdómi auk þess sem engir þeir gallar eru á málatilbúnaðinum sem leitt geta til þess.

Ákvörðun sakarkostnaðar í héraði bíður nýs efnisdóms en allur áfrýjunarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, sem ákveðin eru að meðtöldum virðisaukaskatti, svo sem greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Hinn áfrýjaði dómur er ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar á ný.

Allur áfrýjunarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða fyrir Hæstarétti, Kristjáns Stefánssonar hæstaréttarlögmanns, 188.250 krónur.

Dómur Héraðsdóms Suðurlands 5. desember 2013.

Mál þetta, sem þingfest var 17. október 2013 og dómtekið 31. október 2013 er höfðað með ákæru lögreglustjórans á Selfossi dagsettri 9. september 2013 á hendur X, [...]

„fyrir brot á lögum um fullnustu refsinga

með því að hafa laugardaginn 2. mars 2013 smyglað inn í fangelsið að Litla Hrauni á Eyrarbakka þremur lyfjatöflum er innihéldu ávana- og fíkniefnið Oxazepam með því að henda töflunum yfir öryggisgirðingu fangelsisins og ætlað sér þannig að afhenda ótilgreindum fanga/föngum umræddar lyfjatöflur á ólögmætan hátt.

Telst háttsemi ákærða varða við 81. gr. laga um fullnustu refsinga nr. 49, 2005 sbr. 1., 3. og 4. tl. 1. mgr. 52. gr. sömu laga sbr. 1. mgr. 8. gr. reglna fangelsa nr. 54/2012 sem birtar voru í B-deild Stjórnartíðinda þann 26. janúar 2012 og 3. gr., sbr. 5. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65, 1974, sbr. fylgiskjal I með reglugerð nr. 789/2010 um breytingu á reglugerð nr. 233/2001. 

Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.“

Mál þetta var þingfest 17. október 2013.  Hafði þá Stefán Karl Kristjánsson hdl., sem ákærði óskaði eftir við birtingu fyrirkalls og ákæru að yrði skipaður verjandi sinn, haft samband við dóminn og óskað eftir að málinu yrði frestað þar sem ákærði væri í meðferð.  Var lögmaðurinn fjarstaddur skipaður verjandi ákærða samkvæmt ósk þess síðarnefnda og málinu frestað til 31. október 2013, en þegar málið var þá tekið fyrir mætti hvorki ákærði né skipaður verjandi hans og hafði hvorugur boðað forföll.

Var málið tekið til dóms skv. 161. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, en við birtingu ákæru og fyrirkalls 7. október 2013 var þess getið í fyrirkalli að fjarvist ákærða kynni að verða metin til jafns við það að hann viðurkenndi að hafa framið brot það sem hann væri ákærður fyrir og dómur yrði lagður á málið að honum fjarstöddum. 

Í rannsóknargögnum kemur fram að í lögregluskýrslu hafi ákærði kannast við að hafa hent nefndum töflum inn á lóð fangelsisins og hafi töflurnar verið ætlaðar ótilgreindum föngum.  Kemur jafnframt fram að töflurnar hafi verið efnagreindar hjá Rannsóknastofu Háskóla Íslands í lyfja- og eiturefnafræði og hafi þær að útliti verið áþekkar sérlyfinu Sobril 10 mg sem innihaldi oxazepam.  Hafi greinst í töflunum efnið oxazepam sem sé virka efnið í Sobril sem sé skráð sérlyf á Íslandi.  Sé það lyfseðilsskylt og teljist til ávana- og fíkniefna sbr. fylgiskjal I með reglugerð nr. 789/2010 um (6.) breytingu á reglugerð nr. 233/2001 um ávana- og fíkniefni og önnur eftirlitsskyld efni, en það teljist þó ekki til ávana- og fíkniefna sem óheimil séu á íslensku yfirráðasvæði.

Um málavexti vísast að öðru leyti til ákæruskjals og þykir nægilega sannað að ákærði hafi hent umræddum töflum yfir téða girðingu á þeim stað og stund sem greinir í ákæru.  

Niðurstaða

Í ákæru er háttsemi ákærða talin varða við 81. gr. laga nr. 49/2005, sbr. 1., 3. og 4.tl. 1. mgr. 52. gr. sömu laga sbr. 1. mgr. 8. gr. reglna fangelsa nr. 54/2012 og 3. gr., sbr. 5. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65, 1974, sbr. fylgiskjal I með reglugerð nr. 789/2010 um breytingu á reglugerð nr. 233/2001.

Í 81. gr. laga nr. 49/2005 segir að „Sá sem smyglar eða reynir að smygla til fanga munum eða efnum sem getið er í 1. mgr. 52. gr. og hann veit eða má vita að fanga er óheimilt að hafa í fangelsi skal sæta sektum eða fangelsi allt að sex mánuðum nema þyngri refsing liggi við samkvæmt öðrum lögum.“ 

Í 1. mgr. 52. gr. laganna segir að „Forstöðumaður fangelsis tekur ákvörðun um leit í klefa fanga ef grunur leikur á að þar sé að finna muni eða efni sem: 1. refsivert er að hafa í vörslum sínum, 2. hafa orðið til við refsiverðan verknað,   3. smyglað hefur verið inn í fangelsið, 4. fanga er óheimilt að hafa í vörslum sínum eða í klefa samkvæmt reglum fangelsis.”

Í refsiákvæði því sem vísað er til í ákærunni, þ.e. 81. gr. laga nr. 49/2005 er ekki efnisregla um að refsivert sé að smygla í fangelsi lyfjum eða öðrum tilgreindum hlutum, eða henda þeim yfir girðingu umhverfis fangelsi.  Efnislega vísar ákvæðið um innihald sitt til 52. gr. laganna. 

Ekki er heldur að finna slíka reglu í 1., 3. eða 4. tl. 1. mgr. 52. gr. laga nr. 49/2005, sem vísað er til í ákæru og í 81. gr. laganna. 

Í 1. tl. 52. gr. er vísað til hluta sem refsivert er að hafa í vörslum sínum.  Fyrir liggur að lyfið oxazepam er ekki efni sem fortakslaust er bannað og refsivert að hafa í vörslum sínum á íslensku yfirráðasvæði.  Verður ákærða því ekki refsað á grundvelli þessa ákvæðis. 

Í 3. tl. 52. gr. segir að bannað sé að hafa í vörslum sínum hluti sem smyglað hefur verið inn í fangelsið, en fyrir liggur að nefndum töflum hafði ekki verið smyglað inn í fangelsið áður en ákærði henti þeim yfir girðinguna.  Verður því ekki talið að ákærði hafi gerst brotlegur samkvæmt ákvæðinu. 

Í 4. tl. 52. gr. er vísað til muna sem fanga sé óheimilt að hafa í vörslum sínum eða klefa samkvæmt reglum fangelsis.  Í reglum fangelsa nr. 54/2010, sem settar eru af Fangelsismálastofnun ríkisins 10. janúar 2012, kemur fram í 1. mgr. 8. gr. að óheimilt sé fanga að afla sér, veita viðtöku eða aðstoða aðra fanga við að komast yfir hvað eina sem bannað sé að nota í fangelsinu svo sem m.a. lyf önnur en þau sem ávísað sé af fangelsislæknum og taka beri á lyfjatíma.  Efnisinnihald ákvæðis 4. tl. 52. gr. laga nr. 49/2005 ræðst þannig í raun af reglum fangelsa.  Það er álit dómsins að löggjafinn geti ekki framselt Fangelsismálastofnun ríkisins það vald að ákveða í raun hvaða háttsemi sé refsiverð.  Breytir í þeim efnum engu að téðar reglur hafi verið birtar í B-deild Stjórnartíðinda.  Er þannig ekki fyrir hendi gild refsiheimild sem byggja má á refsingu fyrir þá háttsemi sem lýst er í ákæru í málinu, sbr. 1. mgr. 69. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944, sbr. einnig 1. og 2. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en reglur fangelsa eru ekki gild refsiheimild.  

Verður því að sýkna ákærða af því að hafa brotið gegn téðum ákvæðum laga nr. 49/2005.

Í ákæru er háttsemi ákærða jafnframt talin varða við 3. gr., sbr. 5. gr. laga nr. 65/1974, sbr. fylgiskjal I með reglugerð nr. 789/2010 um breytingu á reglugerð nr. 233/2001.  Ekki er getið um það í ákæru hvaða málsgrein í téðri lagagrein háttsemi ákærða er talin varða við, en í 3. gr. laganna eru fjórar málsgreinar.  Í 2. mgr. 3. gr. laga nr. 65/1974 segir að „Inn- og útflutningur, sala, kaup, skipti, afhending, móttaka, framleiðsla, tilbúningur og varsla“ sé einungis heimil lyfsölum og öðrum sem hafa leyfi til slíks.  Í 4. mgr. 3. gr. laganna segir að „Að öðru leyti er inn- og útflutningur, sala, kaup, skipti, afhending, móttaka, framleiðsla, tilbúningur og varsla þessara efna bönnuð.“  Ekki er í ákærunni, eins og hún er orðuð, lýst háttsemi sem er bönnuð samkvæmt téðum ákvæðum 3. gr. laga nr. 65/1974.  Ekki er því heldur lýst í ákærunni að ákærði hafi ekki haft leyfi til varslna eða annarrar meðferðar taflnanna, en það er óhjákvæmilegur efnisþáttur í broti gegn téðum ákvæðum.  Ekki verður ákærði heldur sakfelldur fyrir tilraun til að afhenda töflurnar ótilgreindum mönnum, enda tilraun hvorki nefnd né lýst í ákærunni.  Er því jafnframt óhjákvæmilegt að sýkna ákærða af því að hafa brotið gegn tilvitnuðum ákvæðum laga nr. 65/1974.

Samkvæmt framansögðu ber að sýkna ákærða af öllum kröfum ákæruvalds í málinu.

Ber að fenginni þessari niðurstöðu að ákveða að allur sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, sbr. 218. gr. laga nr. 88/2008, en um er að tefla kr. 31.573 sem er kostnaður vegna matsgerðar og rannsóknar á lyfjum.  Ekki er um að ræða neitt vinnuframlag skipaðs verjanda ákærða og verða málsvarnarlaun ekki dæmd.

                Sigurður G. Gíslason héraðsdómari kveður upp dóm þennan.

D ó m s o r ð :

Ákærði, X, skal vera sýkn af öllum kröfum ákæruvalds í málinu.

Allur sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði.