Fimmtudaginn 8. október 2015.
Nr. 456/2014.	Ákæruvaldið (Helgi Magnús Gunnarsson vararíkissaksóknari) gegn Sigurjóni Þorvaldi Árnasyni (Sigurður G. Guðjónsson hrl.) Sigríði Elínu Sigfúsdóttur og (Helga Melkorka Óttarsdóttir hrl.) Steinþóri Gunnarssyni (Reimar Pétursson hrl.)

Umboðssvik. Markaðsmisnotkun. Hlutdeild. Fjármálafyrirtæki. Verðbréfaviðskipti.

Í málinu voru SÞÁ, sem bankastjóri L hf., og SES, sem framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs L hf., ákærð fyrir umboðssvik samkvæmt 249. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, með því að hafa 30. september 2008 farið út fyrir heimildir til lánveitinga er þau í sameiningu veittu I ehf. 5.163.000.000 króna lán til að fjármagna að fullu kaup félagsins á 250.000.000 hlutum í L hf., án fullnægjandi trygginga fyrir endurgreiðslu lánsins, og markaðsmisnotkun samkvæmt 117. gr. laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti fyrir að hafa ranglega látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til framangreindra hlutabréfakaupa og borið af þeim fulla markaðsáhættu. Þá var SÞÁ og SG, sem forstöðumanni verðbréfamiðlunar L hf., gefin að sök markaðsmisnotkun samkvæmt 117. gr. laga nr. 108/2007 við sölu L hf. á annars vegar 200.000.000 hlutum í bankanum, sem voru í eigu hans, til I ehf. 3. október 2008 og hins vegar 199.000.000 hlutum í bankanum, sem einnig voru í eigu hans, til A Ltd. sama dag og þannig gefið eftirspurn hlutabréfa í L hf. ranglega og misvísandi til kynna. Í dómi Hæstaréttar var hafnað að vísa málinu frá héraðsdómi af þeim sökum að þáverandi forstjóri Fjármálaeftirlitsins hefði verið vanhæfur til að fara með mál SÞÁ og að við rannsókn málsins hefði ekki verið viðhaft vinnulag sem samrýmdist fyrirmælum 70. og 71. gr. stjórnarskrárinnar um réttláta málsmeðferð og friðhelgi einkalífs. Þá var ekki fallist á með SÞÁ og SG að Fjármálaeftirlitið hefði ekki kært eða vísað ætluðum framangreindum brotum þeirra 3. október 2008 til sérstaks saksóknara. Talið var að SÞÁ og SES hefðu hlotið að gera sér grein fyrir að með því að veita I ehf. lán gegn tryggingum, sem metnar höfðu verið til verðs á alls ónothæfum grunni og voru að auki langt frá því sem almennt skyldi miða við samkvæmt útlánareglum L hf., væru þau, við þær aðstæður sem ríktu á fjármála- og verðbréfamörkuðum, að víkja á freklegan hátt frá því sem af þeim var krafist í störfum þeirra fyrir L hf. Með því móti hefðu þau misnotað aðstöðu sína hjá L hf. sem hefði valdið því að félagið varð bundið við þær ráðstafanir fjármuna er áttu sér stað 30. september 2008 og leiddu þær til verulegrar fjártjónshættu fyrir L hf., en líta yrði svo á að fjármunirnir væru félaginu nú glataðir. Voru þau því sakfelld fyrir brot gegn 249. gr. almennra hegningarlaga. Þá var SÞÁ jafnframt sakfelldur fyrir brot gegn 117. gr. laga nr. 108/2007 vegna framangreindra viðskipta þar sem hann hafði, sem annar af bankastjórum L hf., yfirsýn yfir hin umfangsmiklu kaup bankans á eigin hlutabréfum, auk þess sem hann tók ásamt SES ákvörðunina um að veita I ehf. fyrrgreint lán 30. september 2008. SES var á hinn bóginn einungis sakfelld fyrir hlutdeild í umræddu broti þar sem hún kom hvorki að sölu hlutabréfanna né tilkynningu um hana til Kauphallar Íslands. Með sömu rökum og að framan greinir var SÞÁ jafnframt sakfelldur fyrir þátt sinn við sölu hlutabréfanna til I ehf. 3. október 2008, en sýknaður vegna viðskiptanna við A Ltd. sama dag þar sem óvíst var talið hver hefði tekið ákvörðun um þau af hálfu L hf. Loks var SG sakfelldur fyrir að hafa sem miðlari viðskiptanna við I ehf. og A Ltd. 3. október 2008 tilkynnt þau til Kauphallar Íslands þrátt fyrir vitneskju um að kaupin yrðu fjármögnuð að fullu með láni frá L hf. án frekari trygginga fyrir láninu en með veði í bréfunum sjálfum. Hlaut honum því að hafa verið ljóst að markaðsáhættan af viðskiptunum héldist áfram hjá bankanum. Allir ákærðu voru dæmdir til fangelsisrefsingar, SÞÁ í þrjú ár og sex mánuði, SES í eitt ár og sex mánuði og SG í níu mánuði.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Eiríkur Tómasson, Helgi I. Jónsson, Viðar Már Matthíasson og Þorgeir Örlygsson.

Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar 23. júní 2014 í samræmi við yfirlýsingu ákærða Steinþórs Gunnarssonar um áfrýjun og 2. júlí sama ár af hálfu ákæruvaldsins. Af þess hendi er gerð krafa um að ákærðu Sigurjón Þorvaldur Árnason og Sigríður Elín Sigfúsdóttir verði sakfelld fyrir þá háttsemi sem þeim er gefin að sök í II. kafla ákæru og Sigurjón einnig vegna sakargifta samkvæmt III. og IV. kafla hennar. Þá er þess krafist að ákærði Steinþór verði sakfelldur á grundvelli III. kafla ákæru, en staðfest verði niðurstaða hins áfrýjaða dóms um sakfellingu hans samkvæmt IV. kafla hennar og að refsing hans verði þyngd.

Ákærði Sigurjón krefst þess aðallega að málinu verði vísað frá héraðsdómi, til vara að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, en að því frágengnu að hann verði dæmdur til vægustu refsingar sem lög leyfa.

Ákærða Sigríður Elín krefst aðallega staðfestingar hins áfrýjaða dóms, en til vara vægustu refsingar sem lög leyfa.

Ákærði Steinþór krefst aðallega sýknu, en til vara að refsing hans verði milduð.

I

1

Með bréfi 20. maí 2009 vísaði Fjármálaeftirlitið til sérstaks saksóknara máli vegna kaupa einkahlutafélagsins Imon á hlutabréfum í Landsbanka Íslands hf. af eigin viðskiptum bankans sem átt hefðu sér stað í byrjun október 2008. Með bréfi 19. október 2010 beindi síðan Fjármálaeftirlitið til saksóknara kæru „vegna meintrar markaðsmisnotkunar með hlutabréf í Landsbanka Íslands hf.“ á tímabilinu frá maí 2003 til október 2008. Í lýsingu málsatvika í síðarnefnda bréfinu var meðal annars greint frá framansögðum kaupum Imon ehf. á hlutum í Landsbanka Íslands hf. 30. september og 3. október 2008, samtals að nafnvirði 450.000.000 krónur, og kaupum Azalea Resources Ltd. á hlutum í bankanum 3. október sama ár, að nafnvirði 199.000.000 krónur.

Að lokinni lögreglurannsókn gaf sérstakur saksóknari út ákæru 15. mars 2013 á hendur ákærðu í máli þessu auk X, Y og Z. Í I. kafla ákærunnar var ákærða Sigurjóni ásamt X, Y og Z gefin að sök markaðsmisnotkun í störfum sínum fyrir Landsbanka Íslands hf. „í tilboðum og viðskiptum fyrir eigin reikning Landsbankans með hlutabréf útgefin af bankanum sjálfum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í viðskiptakerfi Kauphallar Íslands hf. ... á tímabilinu frá og með 1. nóvember 2007 til og með 3. október 2008 ... sem tryggðu óeðlilegt verð og bjuggu til verð á hlutabréfunum og gáfu eða voru líkleg til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna.“ Var háttsemin talin varða við a. og b. liði 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti.

Þær sakargiftir, sem fjallað er um í þessu máli, komu fram í II., III. og IV. kafla ákærunnar. Þeir kaflar eru teknir upp í heild í hinum áfrýjaða dómi, en helstu efnisatriði þeirra voru sem hér segir:

Í a. lið II. kafla ákærunnar voru ákærða Sigurjóni sem bankastjóra og ákærðu Sigríði Elínu sem framkvæmdastjóra fyrirtækjasviðs Landsbanka Íslands hf., er bæði sátu í lánanefnd bankans, gefin að sök umboðssvik samkvæmt 249. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með því að hafa 30. september 2008 í störfum sínum fyrir bankann misnotað aðstöðu sína og stefnt fé hans í verulega hættu. Var háttsemi ákærðu nánar lýst svo að þau hefðu farið „út fyrir heimildir til lánveitinga er þau í sameiningu veittu Imon ehf. ... 5.163.000.000 króna lán til að fjármagna að fullu kaup félagsins á 250.000.000 hluta í Landsbankanum, án fullnægjandi trygginga fyrir endurgreiðslu lánsins, þar sem ekki voru fyrir hendi aðrar tryggingar en veð í hinum keyptu hlutabréfum og allsherjarveð í stofnfjárhlutum félagsins í Byr sparisjóði“.

Í b. lið II. kafla ákærunnar voru ákærðu Sigurjón og Sigríður Elín sökuð um markaðsmisnotkun, sem varði við a. lið 1. töluliðar og 2. tölulið 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga nr. 108/2007, við sölu Landsbanka Íslands hf. á fyrrgreindum 250.000.000 hlutum í bankanum, sem voru í eigu hans, til Imon ehf. 30. september 2008 fyrir 20,60 krónur á hlut. Með viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallar Íslands 1. október 2008 hefði verið „ranglega látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa á rúmlega 2,23% útgefins hlutafjár í Landsbankanum og borið af þeim fulla markaðsáhættu.“

Í III. kafla ákærunnar var ákærðu Sigurjóni og Steinþóri gefin að sök markaðsmisnotkun, sem varði við a. lið 1. töluliðar og 2. tölulið 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga nr. 108/2007, við sölu Landsbanka Íslands hf. á 200.000.000 hlutum í bankanum, sem voru í eigu hans, til Imon ehf. 3. október 2008 fyrir 19,11 krónur á hlut. Var tekið fram í ákærunni að viðskiptin hafi gefið „eftirspurn hlutabréfa í Landsbankanum ranglega og misvísandi til kynna, eða voru líkleg til að gera það, og fólu í sér blekkingu og sýndarmennsku, en með viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallarinnar sama dag var ranglega látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa á tæplega 1,79% hlut í Landsbankanum og borið fulla markaðsáhættu af viðskiptunum“. Hefði ákærði Sigurjón tekið ákvörðun um viðskiptin og ákærði Steinþór tilkynnt þau „þrátt fyrir vitneskju hans um að hin seldu hlutabréf kæmu frá eigin fjárfestingum Landsbankans og án þess að gengið hefði verið frá fjármögnun viðskiptanna.“

 Loks voru ákærðu Sigurjón og Steinþór sakaðir í IV. kafla ákærunnar um markaðsmisnotkun, sem varði við a. lið 1. töluliðar og 2. tölulið 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga nr. 108/2007, við sölu Landsbanka Íslands hf. á 199.000.000 hlutum í bankanum, sem voru í eigu hans, til Azalea Resources Ltd., félags með takmarkaða ábyrgð, 3. október 2008 fyrir 19 krónur á hlut. Sagði í ákærunni að viðskiptin hafi gefið „eftirspurn hlutabréfa í Landsbankanum ranglega og misvísandi til kynna, eða voru líkleg til að gera það, og fólu í sér blekkingu og sýndarmennsku, þar sem staðið var þannig að viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallarinnar sama dag að ranglega var látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa á tæplega 1,78% hlut í Landsbankanum og borið fulla markaðsáhættu af viðskiptunum“. Hefði ákærði Sigurjón tekið ákvörðun um viðskiptin og ákærði Steinþór tilkynnt þau „þrátt fyrir vitneskju hans um að hin seldu hlutabréf kæmu frá eigin fjárfestingum Landsbankans og að til stæði að Landsbankinn fjármagnaði kaupin að fullu en án þess að staðfesting lægi fyrir um fjármögnunina.“

2

Með heimild í 2. mgr. 169. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála ákvað héraðsdómur 12. júní 2013 að skilja mál þetta frá því máli sem upphaflega var höfðað á hendur ákærðu Sigurjóni, Sigríði Elínu, Steinþóri og þremur öðrum eins og að framan greinir. Með hinum áfrýjaða dómi voru ákærðu Sigurjón og Sigríður Elín sýknuð af sakargiftum samkvæmt II. kafla ákæru og sá fyrrnefndi jafnframt af sökum sem hann var borinn í III. og IV. kafla hennar. Á hinn bóginn var ákærði Steinþór sakfelldur fyrir þá háttsemi, sem honum var gefin að sök í IV. kafla ákærunnar, en sýknaður af sakargiftum samkvæmt III. kafla hennar.

Héraðsdómur í málinu, sem eftir stóð, var kveðinn upp 19. nóvember 2014. Með þeim dómi voru ákærði Sigurjón, X og Y sakfelldir fyrir markaðsmisnotkun samkvæmt I. kafla ákærunnar. Þeir tveir síðarnefndu fyrir að hafa, að undirlagi Sigurjóns, dagana 29. september 2008 til og með 3. október sama ár „í sameiningu átt viðskipti og gert tilboð í viðskiptakerfi Kauphallarinnar, sem tryggt hafi óeðlilegt verð og búið til verð á hlutabréfum í Landsbankanum og jafnframt gefið eða verið líkleg til að gefa framboð, eftirspurn eða verð bréfanna ranglega eða misvísandi til kynna.“ Dóminum hefur verið áfrýjað.

II

1

Krafa ákærða Sigurjóns um að máli þessu verði vísað frá héraðsdómi er í fyrsta lagi reist á því að þáverandi forstjóri Fjármálaeftirlitsins hafi verið vanhæfur til að að stýra rannsókn þess á málum, tengdum Landsbanka Íslands hf., þar á meðal rannsókn á máli ákærða. Af þeim sökum hafi aðrir starfsmenn stofnunarinnar einnig verið vanhæfir til að koma að rannsókninni. Mál þetta á hendur ákærða eigi rót sína að rekja til kæru, sem runnin sé undan rifjum hins vanhæfa forstjóra, en samkvæmt 1. mgr. 112. gr. d. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki og 1. mgr. 148. gr. laga nr. 108/2007 sæti brot gegn þeim lögum aðeins rannsókn lögreglu að undangenginni kæru Fjármálaeftirlitsins. Þá bendir ákærði á að tveir starfsmenn stofnunarinnar hafi tekið þátt í skýrslutöku af sér hjá sérstökum saksóknara, auk þess sem horfa verði „til þess samráðs, samstarfs og mannaflaflutninga, sem áttu sér stað milli Fjármálaeftirlitsins og embættis sérstaks saksóknara á rannsóknar tíma máls þessa.“

Leyst var úr frávísunarkröfu ákærða Sigurjóns, sem einkum var reist á þessum grunni, með úrskurði héraðsdóms 16. janúar 2014. Niðurlag úrskurðarins þar sem fjallað er um frávísunarkröfu ákærða af þeirri ástæðu, sem hér um ræðir, er svohljóðandi: „Samkvæmt 1. mgr. 148. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007 sæta brot gegn lögunum aðeins rannsókn lögreglu að undangenginni kæru Fjármálaeftirlitsins. Varði meint brot bæði stjórnvaldssektum og refsingu metur Fjármálaeftirlitið hvort mál skuli kært til lögreglu eða því lokið með stjórnvaldsákvörðun hjá stofnuninni. Ef meint brot eru talin meiri háttar ber Fjármálaeftirlitinu að vísa þeim til lögreglu, samkvæmt 2. mgr. sömu lagagreinar. Ef eftirlitsskyldur aðili eða einstaklingar og lögaðilar hafa að mati Fjármálaeftirlitsins með refsiverðum hætti gerst brotlegir við lög eða reglur sem Fjármálaeftirlitinu er falið að framfylgja og brot eru meiri háttar ber Fjármálaeftirlitinu, samkvæmt 1. mgr. 12. gr. laga um opinbert eftirlit með fjármálastarfsemi nr. 87/1998, að vísa þeim til lögreglu. Með bréfi, dagsettu 20. maí 2009, vísaði Fjármálaeftirlitið til sérstaks saksóknara máli vegna meintra brota starfsmanna Landsbanka Íslands hf. gegn almennum hegningarlögum í tengslum við kaup Imon ehf. á hlut í bankanum. Kemur fram í bréfinu að ekki hafi að svo stöddu verið ákveðið hvort mál varðandi hugsanlega markaðsmisnotkun í tengslum við viðskiptin skuli kærð til embættisins, sbr. 2. mgr. 148. gr. laga um verðbréfaviðskipti. Í kjölfarið voru starfsmenn Fjármálaeftirlitsins viðstaddir tilteknar skýrslutökur af sakborningum við rannsókn málsins hjá sérstökum saksóknara, samkvæmt heimild í 4. mgr. 148. gr. laga um verðbréfaviðskipti. Svo sem rakið hefur verið vísaði Fjármálaeftirlitið síðan málum vegna meintra brota ákærðu gegn lögum um verðbréfaviðskipti til sérstaks saksóknara með bréfi, dagsettu 19. október 2010. Sérstakur saksóknari fer með rannsóknar- og ákæruvald vegna þeirra brota sem kærur Fjármálaeftirlitsins lutu að, sbr. 1. mgr. 1. gr. laga um embætti sérstaks saksóknara nr. 135/2008. Um meðferð málsins eftir kæru fór eftir lögum um meðferð sakamála nr. 88/2008. Var lögreglurannsókn þess alfarið á forræði sérstaks saksóknara. Á grundvelli gagna sem aflað var við lögreglurannsóknina ákvað sérstakur saksóknari að höfða mál á hendur ákærðu, sbr. 145. og 146. gr. laga um meðferð sakamála. Hafði forstjóri Fjármálaeftirlitsins enga aðkomu að þeirri ákvörðun. Verður því ekki fallist á kröfu ákærða um að vísa ákæru frá dómi af þeirri ástæðu að forstjórinn hafi verið vanhæfur til meðferðar málsins hjá Fjármálaeftirlitinu.“

Með vísan til fyrrgreindra forsendna úrskurðar héraðsdóms verður hafnað kröfu ákærða um frávísun málsins af þeim sökum að þáverandi forstjóri Fjármálaeftirlitsins hafi verið vanhæfur til að fara með mál hans.

2

Krafa ákærða Sigurjóns um að málinu verði vísað frá héraðsdómi er í öðru lagi studd þeim rökum að við rannsókn þess hafi ekki verið viðhaft vinnulag, sem samrýmist fyrirmælum 70. og 71. gr. stjórnarskrárinnar um réttláta málsmeðferð og friðhelgi einkalífs, sbr. og 6. og 8. gr. samnings um verndun mannréttinda og mannfrelsis, sbr. lög nr. 62/1994 um mannréttindasáttmála Evrópu,.

Því til stuðnings hefur ákærði meðal annars vísað til þess að í fjölmiðlum hafi verið höfð eftir þáverandi forstjóra Fjármálaeftirlitsins ummæli, sem brotið hefðu í bága við bann 2. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar við því að bera mann sökum um refsiverða háttsemi þar til sekt hans hefur verið sönnuð, auk þess sem starfsmenn stofnunarinnar hefðu brotið á annan hátt gegn stjórnarskrárvörðum og lögmæltum rétti sínum. Með vísan til sömu forsendna og fram koma í áðurgreindum úrskurði héraðsdóms gætu þessi brot starfsmanna Fjármálaeftirlitsins í garð ákærða, þótt sönnuð yrðu, ekki leitt til frávísunar máls þessa.

Þá heldur ákærði því fram að vísa beri málinu frá þar sem meðferð þess hafi dregist óhæfilega, ekki síst á rannsóknarstigi. Verulegur dráttur á málsmeðferð, sem ekki verður réttlættur, getur haft það í för með sér að tekið verði tillit til slíks brots á réttindum sakaðs manns við ákvörðun refsingar, en ekki að máli verði vísað frá dómi.

Einnig vísar ákærði til þess að þær þvingunarráðstafanir, sem gripið hafi verið til gagnvart sér við rannsókn málsins, hafi verið þess eðlis og að þeim staðið með þvílíkum hætti að vísa eigi málinu frá af þeim sökum. Í héraðsdómi er fjallað um upptökur á símtölum ákærðu og verjenda þeirra meðan á rannsókn máls þessa stóð og frá því greint að farist hafi fyrir að eyða þeim. Eins og þar kemur fram var með þessu brotið gegn fortakslausum ákvæðum laga nr. 88/2008. Upptökur þessar hafa ekki verið lagðar fram, enda lagt bann við því í 4. mgr. 134. gr. laganna, og koma þær því ekki til álita við úrlausn málsins. Þá hefur ekki verið í ljós leitt að aðrar þvingunarráðstafanir hafi verið framkvæmdar á þann hátt að áhrif geti haft á niðurstöðu þess.

Að virtu því, sem að framan greinir, verður ekki fallist á með ákærða að vísa beri máli þessu frá héraðsdómi í heild vegna galla á rannsókn og meðferð þess. Aðrar röksemdir fyrir frávísun, sem færðar voru fram af hálfu ákærða við munnlegan flutning málsins hér fyrir dómi, svo sem að með stofnun embættis sérstaks saksóknara hafi verið farið á svig við fyrrnefnda meginreglu um réttláta málsmeðferð, eru haldlausar.

3

Ákærðu Sigurjón og Steinþór halda því báðir fram að Fjármálaeftirlitið hafi ekki kært eða vísað ætluðum brotum þeirra samkvæmt III. og IV. kafla ákæru til sérstaks saksóknara. Samkvæmt 1. mgr. 148. gr. laga nr. 108/2007 sætir brot gegn lögunum aðeins rannsókn lögreglu að undangenginni kæru Fjármálaeftirlitsins. Sé staðhæfing ákærðu á rökum reist bæri af þeim sökum að vísa þessum hluta málsins sjálfkrafa frá héraðsdómi.

Eins og áður greinir beindi Fjármálaeftirlitið kæru til sérstaks saksóknara 19. október 2010 vegna ætlaðrar markaðsmisnotkunar með hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. á tímabilinu frá maí 2003 til október 2008, en áður hafði stofnunin 20. maí 2009 vísað til saksóknara kaupum Imon ehf. á hlutabréfum í félaginu, þar á meðal kaupunum 3. október 2008 sem III. kafli ákærunnar tekur til. Í lýsingu málsatvika í kærunni 19. október 2010 var meðal annars greint frá kaupum Imon ehf. á hlutum í Landsbanka Íslands hf. 30. september og 3. október 2008 að nafnvirði 450.000.000 krónur og Azalea Resources Ltd. á hlutum í félaginu síðari daginn að nafnvirði 199.000.000 krónur, sem hafi verið annars vegar þriðju stærstu og hins vegar tíundu stærstu kaupin á árunum 2007 og 2008, en sakargiftir á hendur ákærðu í III. og IV. kafla ákærunnar lúta að viðskiptunum síðari daginn. Undir listanum þar sem kaupanna var getið var tekið fram að sex af viðskiptunum á honum hafi þegar verið vísað til embættis sérstaks saksóknara. Með þessu var augljóslega átt við að þessum sex viðskiptum hafi áður verið vísað til saksóknara, en af ummælunum verður á engan hátt dregin sú ályktun að þetta væru einu viðskiptin sem verið væri að kæra. Þá var sérstaklega í kæru Fjármálaeftirlitsins fjallað um ákærðu Sigurjón og Steinþór. Um þann síðarnefnda sagði að hann hefði sem forstöðumaður miðlunar verið „í veigamiklu hlutverki til að losa Landsbankann við bréf til viðskiptavina bankans með fjármögnun frá bankanum. Með því athæfi var hann þátttakandi í að brjóta lánareglur bankans. Viðskiptin sem Steinþór kom að voru m.a. við félögin Imon ehf., Azalea og fleiri félög sem keyptu hlutabréf í bankanum og fengu fulla fjármögnun frá bankanum sjálfum.“

Með skírskotun til þess, sem fram kom í kæru Fjármálaeftirlitsins, er hafið yfir vafa að háttsemi sú, sem báðir ákærðu voru sakaðir um í III. og IV. kafla ákæru, var kærð af stofnuninni til sérstaks saksóknara á grundvelli 1. mgr. 148. gr. laga nr. 108/2007. Eru því engin efni til að vísa þeim hluta málsins frá héraðsdómi af þeirri ástæðu sem hér um ræðir.

4

Ákærði Steinþór vísar til þess hér fyrir dómi að hann hafi lýst yfir áfrýjun héraðsdóms fyrir sitt leyti í tilkynningu til ríkissaksóknara og sé tilgangur áfrýjunar að fá niðurstöðu dómsins hnekkt þannig að fallist verði á kröfu hans um sýknu af öllum kröfum ákæruvaldsins. Í samræmi við yfirlýsinguna hafi ríkissaksóknari gefið út áfrýjunarstefnu. Af hálfu ákæruvaldsins hafi héraðsdóminum síðan verið áfrýjað, en aðeins í því skyni að ákærðu Sigurjón og Sigríður Elín yrðu sakfelld fyrir þá háttsemi sem þeim væri gefin að sök í ákæru. Fyrir Hæstarétti komi því einungis til endurskoðunar gagnvart sér úrlausn héraðsdóms um IV. kafla ákærunnar.

Í 4. mgr. 199. gr. laga nr. 88/2008 er kveðið á um að hvort sem ákærði eða ríkissaksóknari áfrýi héraðsdómi geti gagnaðili ávallt gert kröfu fyrir Hæstarétti um breytingar á niðurstöðum dómsins án þess að áfrýja fyrir sitt leyti, enda komi sú krafa fram í greinargerð hans samkvæmt 203. gr. laganna. Þar sem ákæruvaldið hefur í greinargerð sinni hér fyrir dómi krafist þess að ákærði Steinþór verði sakfelldur samkvæmt III. kafla ákærunnar eftir að hann áfrýjaði héraðsdómi fyrir sitt leyti verður sú krafa tekin til efnislegrar úrlausnar með vísan til fyrrnefnda lagaákvæðisins.

III

1

Landsbanki Íslands var settur á stofn með sérstökum lögum, nr. 14/1885, og var hann í eigu íslenska ríkisins. Á grundvelli laga nr. 50/1997 um stofnun hlutafélaga um Landsbanka Íslands og Búnaðarbanka Íslands tók Landsbanki Íslands hf. til starfa 1. janúar 1998 og var hann í upphafi að fullu eign ríkisins. Þeim lögum var breytt með 1. gr. laga nr. 70/2001 á þann hátt að ríkinu var heimilað að selja þann hlut, sem það átti þá enn í Landsbanka Íslands hf., og var það sem eftir stóð af þeim eignarhlut selt 31. desember 2002. Kaupandinn var Samson eignarhaldsfélag ehf. sem var óbeint í eigu BG, BTB og MÞ, en sá síðastnefndi mun síðar hafa selt hlut sinn í félaginu. Meðal gagna málsins er yfirlit yfir 50 stærstu hluthafa Landsbanka Íslands hf. 3. október 2008 og samkvæmt því átti Samson eignarhaldsfélag ehf. á þeim tíma 4.684.608.801 hlut í bankanum eða 41,8539% alls hlutafjár í honum.

Í kjölfar þess að Landsbanki Íslands hf. tók til starfa hóf hann að færa starfsemi sína til útlanda með því að stofna dótturfélög erlendis og hefja þar rekstur útibúa. Eitt af dótturfélögum bankans var Landsbanki Luxembourg S.A.

Ákærði Sigurjón var ráðinn bankastjóri Landsbanka Íslands hf. með samningi 21. apríl 2003. Þar var meðal annars kveðið á um föst laun ákærða, rétt hans til kaupa á hlutum í bankanum og bónusgreiðslur til hans sem skyldu „ákvarðast af afkomu Landsbankans í heild.“ Ákærða Sigríður Elín var ráðin framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs bankans með samningi sem gerður var sama dag. Í ráðningarsamningi ákærðu voru meðal annars ákvæði um föst laun hennar, kauprétt og bónusgreiðslur. Með samningi 12. maí 2003 var ákærði Steinþór ráðinn forstöðumaður verðbréfamiðlunar bankans og skyldi yfirmaður hans vera framkvæmdastjóri verðbréfasviðs. Í samningnum var kveðið á um launakjör ákærða, þar á meðal föst laun og kaupauka, en grunnur hans skyldi vera „heildartekjur sviðsins að frádregnum föstum kostnaði“. Einnig var þar að finna ákvæði um kauprétt.

Í tilkynningu Landsbanka Íslands hf. til Kauphallar Íslands 22. apríl 2003 kom fram að ákærði Sigurjón hafi verið ráðinn bankastjóri við hlið HJK sem hafði einn gegnt starfi bankastjóra um nokkurt skeið. Í tilkynningunni sagði jafnframt: „Bankastjórarnir munu fara sameiginlega með stjórnun allra málefna bankans. Verkaskipting samkvæmt nýju skipuriti er þannig að HJK fer fyrir alþjóðasviði, viðskiptabankasviði og eignastýringarsviði en Sigurjón fyrir fyrirtækjasviði, verðbréfasviði og stoðsviðum. Báðir munu fara með viðskiptatengsl og viðskiptamál.“ Þá var greint í tilkynningunni frá breytingum „á stjórnskipan bankans“ og að þrír nýir framkvæmdastjórar hafi verið ráðnir til starfa, þeirra á meðal ákærða Sigríður Elín. Myndu nýju framkvæmdastjórarnir starfa við hlið þeirra framkvæmdastjóra, sem fyrir væru, en einn þeirra, BH, framkvæmdastjóri alþjóðasviðs, væri staðgengill bankastjóra.

2

Samþykktir Landsbanka Íslands hf. voru upphaflega settar á stofnfundi félagsins 10. september 1997. Þeim var síðar breytt nokkrum sinnum, síðast á aðalfundi félagsins 23. apríl 2008. Samkvæmt 18. grein samþykktanna, svo breyttra, var stjórn félagsins, sem samkvæmt samþykktunum nefndist bankaráð, skipuð fimm mönnum, kjörnum á aðalfundi til eins árs í senn. Í 20. grein var kveðið á um að bankaráð hefði „yfirumsjón með starfsemi bankans í samræmi við lög sem um starfsemina gilda, reglur og samþykktir og hefur eftirlit með rekstri bankans.“ Ennfremur sagði þar: „Bankaráð annast ráðningu bankastjóra og ákveður fjölda þeirra og starfskjör. Bankaráð staðfestir ráðningu staðgengla bankastjóra samkvæmt tillögu þeirra. Bankaráð skal setja reglur um verkaskiptingu ráðsins og bankastjóra, sem taka skulu mið af ákvæðum laga um hlutafélög ... Bankaráð setur sér starfsreglur þar sem nánar er kveðið á um framkvæmd starfa þess. Í reglunum skal fjallað sérstaklega um heimildir bankaráðs til að taka ákvarðanir um einstök viðskipti ... Starfsreglur þessar skal senda til Fjármálaeftirlitsins sbr. 2. mgr. 54. gr. laga nr. 161/2002“. Svofelld ákvæði voru í 21. grein samþykktanna: „Framkvæmdastjórar félagsins, skv. lögum um fjármálafyrirtæki, nefnast bankastjórar. Bankastjórar bera ábyrgð á daglegum rekstri bankans og fara með ákvörðunarvald í öllum málefnum hans sem ekki eru öðrum falin í lögum, reglugerðum eða samþykktum. Þeim ber að sjá um að bankareksturinn sé í samræmi við lög, reglugerðir eða samþykktir og ákvarðanir bankaráðs. Bankastjórar sitja fundi bankaráðs nema bankaráð ákveði annað. Bankastjórar halda gerðabók þar sem þeir skrá helstu ákvarðanir sínar.“

Starfsreglur fyrir bankaráð Landsbanka Íslands hf., sem vísað var til í 20. grein samþykkta félagsins, voru samþykktar á fundi ráðsins 29. júlí 2004 og þeim síðar breytt tvívegis á fundum þess 2005. Samkvæmt 6. grein starfsreglnanna skyldi bankaráð gera skriflega ráðningarsamninga við bankastjóra. Í 8.1 grein reglnanna sagði: „Bankastjórar mynda bankastjórn. Þar sem mælt er fyrir um heimildir eða ábyrgð bankastjórnar þarf ávallt atbeina beggja bankastjóra til nýtingar heimilda eða ákvarðana. Í forföllum annars bankastjóra er þó heimilt að einn bankastjóri standi að máli ásamt staðgengli bankastjóra.“ Þá var svohljóðandi ákvæði í 8.2 grein: „Bankastjórn ber ábyrgð á daglegum rekstri bankans og fer með ákvörðunarvald í öllum málefnum hans sem ekki eru öðrum falin með lögum, samþykktum bankans eða ákvörðunum bankaráðs. Hinn daglegi rekstur tekur ekki til ráðstafana sem eru óvenjulegar eða mikils háttar. Slíkar ráðstafanir getur bankastjórn aðeins gert samkvæmt sérstakri heimild bankaráðs nema ekki sé unnt að bíða ákvörðunar bankaráðs án verulegs óhagræðis fyrir bankann. Í slíkum tilvikum skal bankaráði tafarlaust tilkynnt um ráðstöfunina. Bankastjórn ber að sjá um að reksturinn sé í öllum greinum samkvæmt lögum, reglugerðum eða samþykktum og ákvörðunum bankaráðs.“ Samkvæmt 9.1 grein starfsreglnanna hafði bankaráð yfirumsjón með starfsemi bankans og jafnframt almennt eftirlit með rekstri hans. Í upphafi 9.2 greinar sagði að bankaráð skyldi „annast ráðstafanir sem eru óvenjulegar eða mikils háttar sem tekur m.a. til eftirfarandi ráðstafana“. Síðar voru þær taldar upp í tólf töluliðum og meðal þeirra var, sbr. 5. tölulið „að setja almennar reglur um lánveitingar og ábyrgðir bankans, hvort tveggja að fenginni umsögn bankastjórnar, sbr. þó gr. 9.3 í reglum þessum.“ Í upphafi 9.3 greinar sagði: „Bankastjórn hefur heimild til að ákveða kaup og sölu hlutabréfa í veltubók bankans.“ Í 12. grein var kveðið á um upplýsingagjöf til bankaráðs, þar á meðal skyldi bankastjórn samkvæmt 12.1 grein leggja „mánaðarlegt fjárhagsuppgjör bankans fyrir bankaráð á fyrsta reglulega bankaráðsfundi eftir að það liggur fyrir“ og jafnframt eftir 12.6 grein „mánaðarlega gefa bankaráði sundurliðað yfirlit um stöðu og þróun markaðsáhættu bankans.“

Í málinu liggja fyrir almennar útlána- og áhættureglur, sem bankaráð Landsbanka Íslands hf. setti haustið 2005, að fenginni tillögu bankastjórnar, með vísan til 5. töluliðar 9.2 greinar í starfsreglum ráðsins. Samkvæmt 1. grein útlána- og áhættureglnanna bar bankastjórn „ábyrgð gagnvart bankaráði á útlánum bankans og ábyrgðum.“ Jafnframt skyldi hún „bera ábyrgð á öðrum áhættuþáttum bankans þ.m.t. markaðs- og rekstraráhættu.“ Í 2. grein reglnanna sagði meðal annars: „Lánveitingar bankans skulu taka mið af þeirri meginstefnu bankans að vera alhliða fjármálafyrirtæki sem veitir framúrskarandi fjármálaþjónustu í alþjóðlegu umhverfi. Að öðru leyti skulu lánveitingar bankans vera í samræmi við markaða stefnu bankans á hverjum tíma. Við útlánaákvarðanir og áhættutökur skal bankastjórn sjá til þess að hagsmuna bankans sé ætíð gætt, fjárhagsstaða hans treyst og að ákvarðanir brjóti ekki í bága við lög og stjórnvaldsfyrirmæli. Þá skal bankastjórn hafa hliðsjón af stöðu og horfum í efnahags- og atvinnulífi, svo og þróun peningamarkaða, við ákvarðanir sínar. Bankastjórn skal setja ítarlegar útlánareglur um framkvæmd lánveitinga og ábyrgða. Reglurnar skulu m.a. hafa að geyma ákvæði um eftirfarandi atriði: Meginregla um að við ákvörðun um lánveitingu skuli taka mið af greiðslugetu lánþega, framboðnum tryggingum og viðskiptasögu. Upplýsingaöflun og áhættumat fyrir ákvörðunartöku. Hámarksáhættu til viðskiptamanna. Útlánaheimildir einstakra starfsmanna. Verkaskiptingu innan bankans varðandi útlánaákvarðanir. Tryggingar ... Almennt skulu öll útlán bankans vera vel tryggð annað hvort með formlegum tryggingum eða haldi á greiðsluflæði. Heimilt er þó að veita lán án sérstakra formlegra trygginga til bestu fyrirtækja í viðskiptum við bankann, sé greiðsluflæði félagsins sterkt ... Heimilt er að lána einstaklingum með góða viðskiptasögu án sérstakra trygginga ... Bankastjórn skal reglulega gefa bankaráðinu upplýsingar um stöðu og þróun útlána og vanskila, þróun áhættuflokkunar og framlög í afskriftarsjóð útlána ... Auk þessa skulu vera lagðar fyrir endurskoðunarnefnd bankaráðs ítarlegri upplýsingar um þróun einstakra útlána bankans og ítarlegri upplýsingar sem varðar þróun áhættu vegna samsöfnunaráhrifa í útlánasafni bankans.“

Í hinum áfrýjaða dómi er gerð grein fyrir efni útlánareglna Landsbanka Íslands hf. sem gefnar voru út af útlánaeftirliti bankans 20. ágúst 2008 og í gildi voru þegar atvik þessa máls áttu sér stað. Í 1. kafla reglnanna var tekið fram að tilgangur með þeim væri „að setja meginreglur um öll útlán til viðskiptamanna sem bankinn veitir á Íslandi og úr erlendum útibúum sínum. Í reglunum kemur fram hvaða aðilar innan bankans hafa útlánaheimildir og hvaða takmörkunum þær eru háðar. Einnig kemur fram hvaða kröfur bankinn gerir til þeirra trygginga sem hann fer fram á að lántakar setji fyrir lánum sínum og hvernig bankinn verðleggur útlán sín. Útlánareglunum er ætlað að taka til almennra lánveitinga í starfsstöðvum Landsbanka Íslands hf. ... Ef um er að ræða ákvarðanir um lánveitingu sem fellur ekki innan ramma þessara reglna eða vafi leikur á að lánveiting falli undir reglurnar þarf skriflega ákvörðun frá Lánanefnd eða viðkomandi fagsviði.“ Í upphafi 1.1 greinar sagði síðan: „Bankaráð Landsbanka Íslands hf. ber ábyrgð á stefnumörkun í áhættu- og útlánamálum Landsbankasamstæðunnar og felur ráðið bankastjórninni að setja ítarlegar reglur um framkvæmd og eftirlit með þessum þáttum.“ Þá sagði meðal annars í 1.2 grein: „Bankastjórar setja ítarlegar útlánareglur um framkvæmd lánveitinga og ábyrgða. Tilgangurinn með reglunum er að stýra útlánaáhættunni, mæla hana og hafa eftirlit með henni. Úrræði bankans til þess að lágmarka tap vegna útlána er m.a. að skoða viðskiptasögu lántaka, meta greiðslugetu hans og framboðnar tryggingar ... Lánanefnd bankans er æðsta vald í útlánamálum bankans. Nefndin hefur þríþætt hlutverk: Í fyrsta lagi tekur Lánanefndin ákvarðanir um lánveitingar sem eru umfram útlánaheimildir annarra aðila innan bankans. Í öðru lagi veitir hún ákveðnum aðilum innan bankans útlánaheimildir. Í þriðja lagi hefur nefndin eftirlit með stærstu áhættum í samstæðu bankans, bæði er varðar einstaka viðskiptamenn og flokka útlána.“ Í 12. kafla reglnanna var kveðið á um útlánaheimildir fyrirtækjasviðs og kom fram í 12.1 grein að næmi heildarskuldbinding viðskiptamanns hærri fjárhæð en 1.000.000.000 krónum eftir „einstaka fyrirgreiðslu“ þyrfti að leggja málið „fram til samþykktar í Lánanefnd.“ Þá voru í 13. kafla reglur um tryggingar fyrirtækjasviðs. Samkvæmt 13.1 grein var það meginreglan „að útlán bankans skulu vera tryggð með tryggingum innan skilgreindra veðmarka.“ Í 13.5.13 grein þar sem fjallað var um hlutabréf og hluti í einkahlutafélögum sagði meðal annars: „Almenna reglan er að veita einungis lán með veði í skráðum hlutabréfum. Ef taka á veð í hlutabréfum eða hlutum í einkahlutafélagi skal lánaákvörðun um það tekin á Fyrirtækjasviði. Veðsetningarhlutfall skal taka mið af seljanleika og viðskiptum með bréfin. Veðhæf bréf teljast þau sem uppfylla eftirfarandi tvö skilyrði: Meðal viðskiptadagsvelta á 12 mánaða tímabili ˃ 40 m. kr. Viðskiptadagar/heildarfjöldi viðskiptadaga á 12 mánaða tímabili ˃ 95%. Hámarksveðsetningarhlutfall á skráðum innlendum hlutabréfum á Aðallista Kauphallar og erlendum skráðum hlutabréfum er 50% af markaðsverði. Hámarksveðsetningarhlutfall annarra innlendra skráðra hlutabréfa er 30% ... Heimilt er þó að veita lán með veði í óskráðum hlutabréfum en sú ákvörðun skal tekin af Fyrirtækjasviði/Lánanefnd. Óskráð hlutabréf skulu aldrei veðsett hærra en 30% af matsverði.“ Samkvæmt 13.5.16 grein var fyrirtækjasviði heimilt að taka veð í öðrum veðandlögum en talin voru upp í 13.5.1 til 13.5.15 grein og ákveða veðmörk þeirra. Í 16. kafla reglnanna var fjallað um lánanefnd og útlánaheimildir hennar. Í héraðsdómi eru reifuð þau ákvæði í kaflanum sem máli skipta við úrlausn máls þessa. Þess skal aðeins getið hér að samkvæmt 16.1 grein sátu bankastjórar og framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs í nefndinni og gat hún „vikið frá gildandi útlánareglum Landsbanka Íslands við lánaákvarðanir sínar.“ Þá kom fram í 16.3 grein að gild samþykkt lánanefndar og fundargerð hennar væri árituð af báðum bankastjórum, en í fjarveru annars þeirra og staðgengils bankastjóra undirrituðu bankastjóri og framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs umrædd skjöl. Samkvæmt 16.4 grein skyldu „sömu undirskriftarreglur gilda varðandi útlánaákvarðanir sem samþykktar eru milli funda.“ Loks sagði þar að heimilt væri að afgreiða stærri fjárhæðir en 400.000.000 krónur milli funda nefndarinnar „að höfðu samráði við bankastjóra ... enda séu þau staðfest á næsta fundi.“

3

Frá því að hlutur ríkisins í Landsbanka Íslands hf. var seldur í lok árs 2002 jukust umsvif hans eins og hinna stóru viðskiptabankanna, Glitnis banka hf. og Kaupþings banka hf., jafnt og þétt til 2008. Á því ári fór hins vegar að gæta vaxandi lánsfjárkreppu og óróa á fjármálamörkuðum, jafnt hér á landi sem erlendis, sem magnaðist til muna við fall bandaríska fjárfestingarbankans Lehman Brothers um miðjan september.

Eitt af því sem kom til skoðunar við þessar aðstæður til að tryggja stöðu viðskiptabankanna þriggja og annarra fjármálafyrirtækja var sameining tveggja eða fleiri þeirra í einn banka. Hinn 22. september 2008 var tilkynnt að Glitnir banki hf. og Byr sparisjóður hafi hafið viðræður um sameiningu. Meðal gagna málsins er skjal með yfirskriftinni „Viðræðurammi Glitnis banka hf. og Byrs sparisjóðs hf.“, dagsett 24. sama mánaðar. Gert var ráð fyrir að skjalið yrði undirritað af hálfu þeirra beggja, en á því eintaki, sem lagt hefur verið fram, hefur það aðeins verið undirritað af hendi sparisjóðsins. Í skjalinu kom fram að báðir aðilar hefðu með samkomulagi 21. september 2008 samþykkt að hefja viðræður um sameiningu og væri stefnt að því að ljúka þeim innan tveggja vikna. Í framhaldinu hefðu aðilar komið sér saman um ramma fyrir viðræðurnar og höfuðskilmála sem þar yrðu nánar útfærðir. Síðan var skilmálunum lýst, en tekið fram að gerður væri fyrirvari um frekari útfærslu og niðurstöður viðræðna. Samkvæmt 1. grein skilmálanna var gert ráð fyrir að Glitnir banki hf. og Byr sparisjóður myndu sameinast í eitt félag, miðað við 1. júlí 2008, og skyldi sparisjóðnum slitið án skuldaskila og eignir hans og skuldir ganga inn í bankann. Í 3. grein þar sem fjallað var um endurgjald sagði: „Við samrunann fá hluthafar í Byr, hluti í Glitni sem endurgjald fyrir hluti sína. Skiptahlutfallið verður reiknað á grundvelli eftirfarandi forsendna: a) Að endurmetið eigið fé Byrs að mati Glitnis miðað við 31. ágúst 2008, þar með talið þegar tekið hefur verið tillit til óskráðra eigna félagsins, sé að lágmarki 49 milljarðar króna. b) Kaupverðið jafngildir því að greitt er að lágmarki 1,4326 krónur fyrir hverja krónu endurmetins eigin fjár Byrs, og er kaupverðið greitt með hlutabréfum í Glitni. c) Að gengi hlutabréfa í Glitni í samrunanum verði að minnsta kosti 14,5 krónur fyrir hvern hlut í bankanum og kaupverð alls hlutafjár Byrs verði minnsta kosti 70,2 milljarðar króna.“ Í 4. grein voru greind ýmis skilyrði fyrir samrunanum, svo sem samþykki lánveitenda beggja aðila og Fjármálaeftirlitsins, auk þess sem fyrir lægi „ásættanleg niðurstaða áreiðanleikakönnunar á fjárhag og rekstri Byrs og Glitnis að mati beggja fyrirtækja“. Ekkert varð úr frekari viðræðum um þennan fyrirhugaða samruna vegna þess sem átti sér stað næstu daga.

Fundur var haldinn í fjármálanefnd Landsbanka Íslands hf. 24. september 2008 og samkvæmt fundargerð sátu ákærðu Sigurjón, Sigríður Elín og Steinþór þann fund auk annarra. Þrátt fyrir að gert væri ráð fyrir því í lýsingu á starfsháttum nefndarinnar, sem ákærði Steinþór hefur lagt fram hér fyrir dómi, að hann sæi á fundum hennar um kynningu verðbréfamiðlunar og viki að því loknu brott, var hvorki fært til bókar að slík kynning hafi farið fram á þessum fundi né að ákærði hafi vikið af honum, enda þótt bókað hafi verið að þrír fundarmanna hafi gert það. Verður því lagt til grundvallar að hann hafi setið fundinn til enda. Í upphafi fundarins fór forstöðumaður greiningadeildar bankans yfir greiningar og rannsóknir. Samkvæmt fundargerð kom þar meðal annars fram að gert væri ráð fyrir „að krónan styrkist frá öfgagildi“, en áfram væri fyrirsjáanlegur mikill halli á utanríkisviðskiptum. Millibankamarkaðir væru enn í uppnámi og samkeppni um innlán orðin mikil á Íslandi sem sýndi skort á krónum. Þá var vikið að svonefndum Icesave innlánsreikningum hjá útibúi bankans í London þar sem orðrétt var bókað: „Útflæði upp á ca 10 mGPB á dag. Áhættufælni og menn þurfa að nota í annað ásamt því að væntingar eru til þess að vextir lækki. Barclays fer nú fram á að útflæði verði prefundað. Farið yfir flæðið.“ Samkvæmt fundargerð sýndi sérfræðingur hjá greiningadeild „yfirlit um aðgerðir í stærsta bail-outi sögunnar í USA. Bandaríska ríkið og Seðlabankinn hafa gripið til umfangsmikilla björgunaraðgerða. Gengi fjármálafyrirtækja hefur tekið kipp við þetta.“ Þá greindi BH frá því að alþjóðamarkaðir væru „í raun lokaðir.“

Í dómi Landsdóms 23. apríl 2012 í máli nr. 3/2011, sem hefur samkvæmt 4. mgr. 186. gr. laga nr. 88/2008, sbr. 51. gr. laga nr. 3/1963 um Landsdóm, fullt sönnunargildi um málsatvik sem í honum greinir, kemur fram að 25. september 2008 muni formaður stjórnar Glitnis banka hf. hafa átt fund með einum af bankastjórum Seðlabanka Íslands þar sem hann mun hafa gert grein fyrir erfiðri lausafjárstöðu bankans og óskað eftir því að seðlabankinn veitti bankanum lán í því skyni að bæta hana. Að loknum fundahöldum, sem á eftir fóru, var fulltrúum Glitnis banka hf. tilkynnt að kvöldi 28. sama mánaðar, að bankanum stæði til boða hlutafjárframlag að fjárhæð 600.000.000 evrur gegn 75% eignarhluta ríkisins í honum. Að morgni næsta dags mun stjórn Glitnis banka hf. hafa tilkynnt seðlabankanum að hún hafi ásamt stærstu hluthöfum í félaginu ákveðið fyrir sitt leyti að samþykkja þetta boð, en efnt yrði til hluthafafundar til að taka endanlega afstöðu til þess.

Bankaráð Landsbanka Íslands hf. kom saman til fundar 29. september 2008 og sátu meðal annarra ákærðu Sigurjón og Sigríður Elín þann fund auk hins bankastjórans, HJK. Í upphafi fundargerðar sagði að fundurinn væri haldinn „vegna þjóðnýtingar á Glitni banka og til að upplýsa bankaráðið um málið og hugsanleg áhrif þess á Landsbankann.“ Á fundinum var lögð fram yfirlýsing frá forsætisráðuneytinu frá því fyrr um daginn þar sem sagði meðal annars: „Gert hefur verið samkomulag milli ríkisstjórnar Íslands og helstu eigenda Glitnis banka hf. að höfðu samráði við Seðlabanka Íslands og Fjármálaeftirlitið um að ríkissjóður leggi bankanum til nýtt hlutafé. Þetta er gert með hliðsjón af þröngri lausafjárstöðu Glitnis og einstaklega erfiðum aðstæðum á alþjóðlegum fjármálamörkuðum um þessar mundir. Ríkissjóður mun með milligöngu Seðlabanka Íslands leggja Glitni til hlutafjárframlag að jafnvirði 600 milljóna evra (eða um 84 ma.kr.) og með því verða eigandi að 75% hlut í Glitni. Boðað verður til hluthafafundar í Glitni svo fljótt sem samþykktir leyfa þar sem tillaga þar að lútandi verður lögð fram til samþykktar ... Ríkissjóður stefnir ekki að því að eiga eignarhlutinn í bankanum til langframa. Tilgangurinn með þessari aðgerð er að tryggja stöðugleika í fjármálakerfinu.“ Í fundargerðinni var þess getið að stöðvuð hafi verið viðskipti í Kauphöll Íslands með hlutabréf stóru viðskiptabankanna þriggja. Þá var lögð fram á fundinum tilkynning bankastjóra Landsbanka Íslands hf. sem send hafði verið til starfsmanna bankans. Þar sagði meðal annars: „Skjótar og ákveðnar aðgerðir yfirvalda í dag bera vott um skýran vilja til þess að styrkja stoðir íslensks efnahagslífs og fjármálakerfis. Við teljum aðgerðina jákvæða og til þess fallna að styrkja efnahagskerfið í heild sinni auk þess sem þær munu leiða til tækifæra á frekari sameiningum hérlendis. Nú er rúmt ár síðan áhrifa lánsfjárkreppu fór að gæta á fjármálamörkuðum heimsins. Atburðir síðustu vikna, sem hafa haft áhrif á stærstu fjármálafyrirtæki heims, marka án efa spor í söguna og munu að líkindum breyta fjármálaheiminum varanlega. Landsbankinn hefur valið sér viðskiptamódel sem er blanda af viðskiptabankastarfsemi og fjárfestingarbankastarfsemi, þ.e. alhliða banki sem byggir á traustri stöðu á viðskiptabankamarkaði bæði á einstaklings- og fyrirtækjamarkaði en með eignastýringu og fjárfestingarbankastarfsemi sem mikilvægar stoðir í heildarstarfseminni. Hátt hlutfall innlána á móti útlánum 63% er bankanum einnig mikill styrkur. Þetta er viðskiptamódel sem markaðsaðilar eru sammála um að geti staðist það mótlæti sem fjármálafyrirtæki glíma nú við. Lausafjárstaða Landsbankans er sterk og endurgreiðsluferill bankans léttur eða aðeins 855 milljónir evra á tímabilinu 2H08 – ­1H09. Þann 29. september var lausafjárstaða bankans 8,0 milljarðar evra, samanborið við 7,8 milljarða evra þann 30. júní.“ Í fundargerðinni var síðan bókað: „Mat á áhrifum aðgerðarinnar á Landsbankann stendur yfir, en þrátt fyrir jákvæðan tón í yfirlýsingu bankastjórnar var ljóst að mjög skiptar skoðanir voru almennt um málið. Lækkun á verðmæti veða í hlutabréfum í Glitni sem hefur neikvæð áhrif á Landsbankann. Rætt var um hvort Glitnir hefði átt rétt á lausafjárstuðningi fremur en eigin fé. Aðferðin við yfirtöku Glitnis var óvenjuleg og á sér væntanlega fá fordæmi. Fimm ára CDS álag á ríkið hefur rokið upp í kjölfar tilkynningarinnar. Rætt var um möguleika á að sameina Tryggingamiðstöðina og Vörð í gegnum eignastrúktúr sem ekki tæki of mikið eigið fé. Þá var rætt um hugmyndir um hugsanlega sameiningu Landsbankans, Glitnis, Straums og að bæta sparisjóðnum Byr síðan við. [HJK] nefndi að reynt hafi verið að koma fram hugmyndum um sameiningu, t.d. Glitnis, Landsbanka og Straums, ásamt eiginfjár- og lausafjárstuðningi ríkis og Seðlabanka, sem hefði þýtt minni heildaráhættu fyrir kerfið heldur en sú leið sem farin var þýddi ... Farsælla hefði verið að víðtækari leið hefði náðst fram og ná með því fram styrkingu kerfisins, aukinni hagræðingu og afstýra frekara tjóni. [KG] sagði bankastjórn leita allra skynsamlegra leiða til að treysta og styrkja eiginfjárstöðu Landsbankans og treysta innlánagrunn hans innanlands og erlendis. CDS álög bankans eru nú langt, langt yfir öllum eðlilegum viðmiðunum. Sigurjón fór síðan yfir yfirlit um lausafjárstöðu. Þrátt fyrir ásættanlegt lausafé er mikillar varúðar þörf í núverandi umhverfi að mati Sigurjóns ... Skipulegur samruni, a.m.k. Landsbankans og Glitnis, hefði að mati bankastjóra og bankaráðs verið heppilegri leið en þetta varð niðurstaðan ... Áfram verður unnið af öllum kröftum að því að styrkja stöðu Landsbankans eftir því sem frekast er kostur.“

Í áðurnefndum dómi Landsdóms greinir frá því að 30. september 2008 hafi Seðlabanki Íslands tilkynnt að matsfyrirtækið Moody´s Investors Service hafi lækkað lánshæfiseinkunnir íslenska ríkisins. Um leið lækkaði fyrirtækið lánshæfiseinkunnir Glitnis banka hf. og setti jafnframt Kaupþing banka hf. og Landsbanka Íslands hf. á athugunarlista vegna hugsanlegrar lækkunar á einkunnum þeirra. Seðlabankinn tilkynnti einnig sama dag að matsfyrirtækið Fitch Ratings hafi lækkað lánshæfiseinkunnir ríkisins. Það fyrirtæki lækkaði samdægurs einkunnir allra viðskiptabankanna þriggja. Þá sendi breska fjármálaeftirlitið bréf 3. október 2008 til forstöðumanns útibús Landsbanka Íslands hf. í London þar sem lagt var fyrir bankann að grípa til nánar tiltekinna aðgerða, fyrst og fremst til að tryggja að unnt yrði að greiða út innstæður á Icesave reikningum. Tveimur dögum síðar áttu bankastjórar Landsbanka Íslands hf., HJK og ákærði Sigurjón, símafund með forstjóra breska fjármálaeftirlitsins og tveimur öðrum starfsmönnum þess. Á fundinum ítrekuðu starfsmennirnir það, sem áður hafði komið fram í samskiptum bankaeftirlitsins og bankans, að hann yrði að senda til útibús síns í London 200.000.000 sterlingspund áður en viðskipti hæfust morguninn eftir. Ef þetta yrði ekki gert yrði bankaeftirlitið knúið til þess að stöðva starfsemi útibúsins þegar í stað. Að auki þyrfti bankinn fyrir lok næsta dags að leggja dótturfélagi sínu, Heritable Bank Ltd., til um 50.000.000 sterlingspund þar sem lausafjárstaða þess væri komin á hættulegt stig. Sama dag, 5. október 2008, sendi viðskiptaráðuneytið bréf til breska fjármálaráðuneytisins þar sem því var lýst yfir að ríkisstjórn Íslands myndi ef þörf krefði aðstoða Tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta við að afla fjár þannig að honum yrði fært að greiða lágmarksupphæð innstæðutrygginga ef Landsbanka Íslands hf. og útibúi hans í Bretlandi yrði ekki fært að standa við skuldbindingar sínar. Að morgni næsta dags var svofelld yfirlýsing gefin út: „Ríkisstjórn Íslands áréttar að innstæður í innlendum viðskiptabönkum og sparisjóðum og útibúum þeirra hér á landi verða tryggðar að fullu. Með innstæðum er átt við allar innstæður almennra sparifjáreigenda og fyrirtækja sem trygging innstæðudeildar Tryggingasjóðs innstæðueigenda tekur til.“ Forsætisráðherra flutti ávarp sama dag, 6. október 2008, þar sem greint var frá stórfelldum örðugleikum, sem íslenskir viðskiptabankar stæðu frammi fyrir, og boðaði að flutt yrði á Alþingi frumvarp til laga sem myndi gera ríkinu kleift að bregðast við ástandi á fjármálamörkuðum. Að kvöldi þessa dags var frumvarp þess efnis samþykkt sem lög nr. 125/2008 og leiddu þau meðal annars til breytinga á lögum nr. 161/2002. Á grundvelli 100. gr. a. síðarnefndu laganna, sbr. 5. gr. þeirra fyrrnefndu, ákvað Fjármálaeftirlitið 7. október 2008 að taka yfir vald hluthafafundar í Landsbanka Íslands hf., víkja stjórn bankans frá og setja yfir hann skilanefnd. Með bréfi til nefndarinnar daginn eftir tilkynnti ákærði Sigurjón að hann segði upp starfi sínu hjá bankanum og óskaði eftir að verða leystur frá störfum þá þegar.

4

Þótt lagður hafi verið dómur á sakargiftir samkvæmt I. kafla ákæru í öðru máli, eins og áður greinir, er ákæran í heild meðal gagna þessa máls. Í upphafi I. kafla ákærunnar voru ákærði Sigurjón, sem bankastjóri Landsbanka Íslands hf., X, sem [...], og Y og Z, sem [...], sakaðir um markaðsmisnotkun „í sameiningu í störfum sínum fyrir bankann í tilboðum og viðskiptum fyrir eigin reikning Landsbankans með hlutabréf útgefin af bankanum sjálfum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í viðskiptakerfi Kauphallar Íslands hf. ... á tímabilinu frá og með 1. nóvember 2007 til og með 3. október 2008, samtals 228 viðskiptadaga, sem tryggðu óeðlilegt verð og bjuggu til verð á hlutabréfunum og gáfu eða voru líkleg til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna.“ Hinni ætluðu refsiverðu háttsemi var nánar lýst svo: „Markaðsmisnotkunin var framkvæmd af ákærðu Y og Z að undirlagi ákærðu Sigurjóns og X. Ákærðu Y og Z, sem önnuðust fjárfestingar fyrir bankann sjálfan, lögðu fram, fyrir hönd Landsbankans, í upphafi hvers viðskiptadags á tímabilinu, röð stórra kauptilboða með litlu innbyrðis verðbili í hlutabréf í Landsbankanum í tilboðabók Kauphallarinnar. Þegar framboð á hlutabréfum í Landsbankanum í tilboðabók Kauphallarinnar varð meira en eftirspurn annarra markaðsaðila en Landsbankans mættu ... Y og Z að jafnaði auknu framboði með því að bæta við nýjum kauptilboðum jafnharðan og fyrri tilboðum þeirra var tekið og komu þannig ýmist í veg fyrir eða hægðu á verðlækkun hlutabréfanna. Þá hækkaði að jafnaði hlutfall kaupa þeirra á hlutabréfunum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum við lok viðskiptadags, þ.e. við lok samfellda viðskiptatímabilsins og í lokunaruppboðum í Kauphöllinni, og höfðu ákærðu þannig áhrif á dagslokaverð hlutabréfanna. Kaup eigin fjárfestinga Landsbankans á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á áðurgreindu tímabili voru umfangsmikil og kerfisbundin, enda voru þau verulegur hluti af heildarveltu með hlutabréf í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á tímabilinu. Eigin fjárfestingar Landsbankans keyptu 2.325.395.153 hluti af þeim 4.801.255.966 hlutum í Landsbankanum sem viðskipti voru með í sjálfvirkum pörunarviðskiptum á tímabilinu, eða 48,4% af heildarveltunni, en seldu aðeins 57.213.029 hluti, eða 1,2% af heildarveltunni. Kaup umfram sölu námu því samtals 47,2% af heildarveltunni í sjálfvirkum pörunarviðskiptum með hlutabréf í Landsbankanum, samtals 2.268.182.124 hlutum eða 56.240.113.876 krónum að markaðsvirði. Þar af voru kaup umfram sölu í opnunaruppboðum 46% af heildarveltunni með hlutabréf í Landsbankanum í opnunaruppboðum og kaup umfram sölu í lokunaruppboðum 63% af heildarveltunni í lokunaruppboðum. Nafnverð kauptilboða eigin fjárfestinga Landsbankans í hlutabréf í Landsbankanum nam á fyrrgreindu tímabili 43% af heildarnafnverði kauptilboða í hlutabréfin en nafnverð sölutilboða eigin fjárfestinga Landsbankans í hlutabréf í Landsbankanum aðeins um 3% af heildarnafnverði sölutilboða í hlutabréfin. Samtals námu kaup eigin fjárfestinga Landsbankans á hlutabréfum í bankanum umfram sölu á tímabilinu um 20% af öllu útgefnu hlutafé hans. Með þessum umfangsmiklu kauptilboðum og kaupum, en óverulegu magni sölutilboða og sölu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum, komu ákærðu ýmist í veg fyrir eða hægðu á lækkun á verði hlutabréfa í Landsbankanum og mynduðu þannig gólf í verðmyndun á hlutabréfunum. Um var að ræða ólögmætt inngrip í gangverk markaðarins sem hafði áhrif á markaðsgengi hlutabréfa í Landsbankanum, tryggði óeðlilegt verð á hlutabréfunum á tímabilinu, bjó til verð á hlutabréfunum og gaf eða var líklegt til að gefa eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna. Með háttsemi sinni röskuðu ákærðu þeim forsendum og lögmálum sem liggja að baki eðlilegri verðmyndun á skipulegum verðbréfamarkaði með því að auka seljanleika hlutabréfa í Landsbankanum með ólögmætum hætti.“

Í töflu, sem var að finna í I. kafla ákærunnar, var gerð grein fyrir framangreindum viðskiptum eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. með hlutabréf í bankanum sjálfum í hinum svonefndu sjálfvirku pörunarviðskiptum á umræddu tímabili. Þar kom meðal annars fram að „nettó viðskipti“ eigin fjárfestinga hafi tekið til 67.705.455 hluta í félaginu eða 15% af heildarveltu í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í nóvember 2007, 569.989.300 hluta eða 61% af heildarveltunni í september 2008 og 413.393.703 hluta eða 79% af heildarveltunni í október 2008, en þann mánuð stóðu viðskiptin aðeins þrjá fyrstu dagana. Í annarri töflu í ákærukaflanum voru meðal annars birtar upplýsingar um gengi hlutabréfa í Landsbanka Íslands hf. í lok hvers viðskiptadags á tímabilinu frá 1. nóvember 2007 til 3. október 2008. Þar kom meðal annars fram að gengið var 43,40 krónur á hlut 1. nóvember 2007, 34,90 krónur 3. janúar 2008, 26,40 krónur 3. mars, 29,70 krónur 2. maí, 22,90 krónur 1. júlí og 23,90 krónur 1. september. Hinn 29. september 2008 var gengið í lok dagsins 21,50 krónur á hlut, 30. sama mánaðar 20,40 krónur, 1. október 20 krónur, 2. október 19,10 krónur og loks 3. október þegar viðskiptum með hlutabréf í félaginu var hætt 19,90 krónur.

Í niðurlagi I. kafla ákærunnar sagði: „Hin miklu kaup eigin fjárfestinga Landsbankans á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum umfram sölu leiddu til þess að hlutabréfin söfnuðust upp hjá bankanum. Vegna lögbundinna takmarkana á eignarhaldi fjármálafyrirtækja á eigin hlutabréfum, reglna um flöggunarskyldu og neikvæðra áhrifa á eiginfjárhlutfall Landsbankans þurfti að losa Landsbankann við hlutabréfin til þess að unnt væri að halda áfram umfangsmiklum kaupum á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum. Það var meðal annars gert með sölu á þeim í stórum utanþingsviðskiptum, fyrir tilstilli verðbréfamiðlunar Landsbankans, en ákært er fyrir þrenn slík hlutabréfaviðskipti í köflum II–IV.“

Þær upplýsingar um viðskipti eigin fjárfestinga Landsbanka Íslands hf. og önnur atriði, sem rakin hafa verið, voru að stærstum hluta teknar úr bréfi Fjármálaeftirlitsins 19. október 2010 og gögnum, sem því fylgdu, auk þess sem stuðst var við greiningu sérstaks saksóknara á viðskiptunum. Þessi skjöl eru meðal gagna þessa máls.

Þá er að finna í málsgögnum minnisblað sem ákærði Sigurjón sendi BTB í tölvupósti 17. september 2008. Hafði ákærði tekið saman minnisblaðið sem fjallaði um mögulegan samruna Landsbanka Íslands hf. og annars banka er þá bar heitið Straumur-Burðarás Fjárfestingabanki hf. Í minnisblaðinu sagði meðal annars: „Kjarni málsins er að það er of mikið flot á bréfum hvors banka fyrir sig, þ.e. okkur vantar í endakaupendur af bréfum sem og fjármögnunaraðila á bréfin almennt ... Landsbankinn á erfitt með að kaupa meira af eigin bréfum án eiginfjáraukningar ... Sameining við Landsbanka býður hins vegar upp á að færa eiginfjárhlutfallið sameinaðs banka í c.a. 11% en við það losnar um ríflega 600 milljónir evra af eigin fé. Þetta er einmitt það eigið fé sem við höfum gert ráð fyrir að nota annars vegar í að þurrka upp eigin bréf og hins vegar til að leysa ákv. mál ... Jafnframt verður að hafa í huga að skv. reglum eru báðir bankarnir takmarkaðir af því að fjármagna eigin bréf við 10% af nafnverði hlutafjár. Það eru hins vegar minni takmarkanir á að fjármagna bréf hvors annars beint og óbeint ... Þetta hafa bankarnir verið að gera í töluverðum mæli. Þannig að það er umtalsvert magn af rými til fjármögnunar hlutabréfa sem fellur út við sameiningu þar sem lán út á Straumsbréf koma til með að flokkast sem lán út á eiginbréf eftir sameiningu og lán út á Landsbankabréf í Straumi verða lán út á eigin bréf í sameinuðum banka ... Þegar þetta er skoðað þá verður niðurstaðan sú að lán út á Straumsbréf/Samson Global í Landsbanka sem verði áfram til eftir sameininguna og lán í Straumi út á Landsbanka/Samson ehf. verða um 10% af hlutafé sameinaðs banka. Þetta er auðvitað vandamál þar sem til viðbótar eru auðvitað núverandi lán Landsbankans út á eigin bréf sem verða eftir sameininguna um 7-8% af heildarbréfum bankans þrátt fyrir að ég geri ráð fyrir að fella niður umtalsvert magn bréfa. Samtals er þetta um 17-18% sem auðvitað er nokkuð yfir 10% mörkunum. Þetta verður ekki leyst nema í samvinnu við KB og Glitni. En í því samhengi er rétt að muna að við erum núna að semja við Glitni um að taka 27 milljarða á Samson ehf. sem ekki er meðtalið í þessari umræðu.“

Á fundi fjármálanefndar Landsbanka Íslands hf. 24. september 2008, sem áður hefur verið greint frá og ákærðu sátu, skýrði X meðal annars svo frá samkvæmt fundargerð: „Síðustu viku er staðan upp um rúma 2 ma.kr. sem skýrist af hækkun á íslenskum bréfum ... Mikið magn af Landsbankabréfum hefur verið að fara inn á markaðinn ... Staða niður um 6,5 ma.kr. á ársfjórðungnum. Má gera ráð fyrir að verði skilað á núlli ef uppfærsla á Iceland eign gengur eftir.“ Á fundi fjármálanefndarinnar 1. október 2008, sem öll ákærðu sátu, var meðal annars bókað eftir ákærða Steinþóri í fundargerð: „Bara færeysk félög sem hækka undanfarið. Miklar lækkanir undanfarið en velta hefur aukist. Mikil velta með LAIS en lífeyrissjóðir hafa verið sölumegin. Mikill fjöldi viðskipta á tímabilinu. KAUP hefur lækkað umtalsvert minna en önnur fjármálafyrirtæki.“ Eftir X var meðal annars fært til bókar: „Síðasta vika erfið á mörkuðum ef ekki tekið tillit til LAIS. Ársfjórðungur niður í heild um 8,3 ma.kr. Síðan er óljóst með FL stöðu upp á 2,1 ma.kr. sem er væntanlega á núll. Ef tekið með þá 10,4 ma. kr. Mikil lækkun á Intrum en íslenskar eignir hafa margar verið seldar meira niður en aðrar undanfarið. Greiningaraðilar hafa komið með góðar greiningar undanfarið.“

Þá liggja fyrir í málinu upplýsingar um viðskipti með stofnfjárbréf í Byr sparisjóði á svonefndum „Stofnfjármarkaði Byrs“. Samkvæmt þeim áttu síðustu viðskipti með bréfin sér stað 22. ágúst 2008 þegar bréf að nafnvirði „30.000“ voru seld á genginu 1,6. Samkvæmt því nam heildarsöluverðið í þessum viðskiptum 48.000 krónum. Í dómi Hæstaréttar 7. júní 2012 í máli nr. 442/2011 greinir frá því að í bréfi Fjármálaeftirlitsins 7. september 2009 til sérstaks saksóknara hafi meðal annars komið fram að umræddur stofnfjármarkaður, sem MP banki hf. hafi haft umsjón með, hafi ekki verið skipulegur verðbréfamarkaður eða markaðstorg fjármálagerninga í skilningi laga, heldur í raun venjuleg verðbréfamiðlun með óskráð verðbréf þótt birt hafi verið á vefsíðu MP banka hf. hagstæðasta kaup- og sölutilboð sem í gildi hafi verið hverju sinni. Síðasta markaðsverð fyrir lokun stofnfjármarkaðarins hafi verið á genginu 1,6, en tekið var fram í bréfi Fjármálaeftirlitsins að markaðinum hafi verið lokað í ágúst 2008 vegna fyrirhugaðrar breytingar Byrs sparisjóðs í hlutafélag.

IV

1

Einkahlutafélagið Imon var stofnað árið 2006. Tilgangur félagsins var fjárfestingar og tengdur rekstur og var hlutafé þess 500.000 krónur. Samkvæmt vottorði úr fyrirtækjaskrá 24. júní 2009 skipaði MÁ einn stjórn félagsins, en varamaður í stjórn var EÞS. MÁ ritaði jafnframt firma félagsins sem eini stjórnarmaður þess, en enginn framkvæmdastjóri var starfandi hjá því. Meðal gagna málsins eru upplýsingar úr ársreikningi félagsins 2007. Samkvæmt ársreikningnum, sem var endurskoðaður, var MÁ eigandi alls hlutafjár í félaginu. Í árslok 2007 voru bókfærðar eignir þess alls 3.818.250.000 krónur, þar af voru „áhættufjármunir og langtímakröfur“ 3.803.351.000 krónur, en þar mun hafa verið um að ræða eign þess í stofnfjárbréfum Byrs sparisjóðs sem vikið verður að hér á eftir. Skammtímaskuldir félagsins voru 4.132.643.000 krónur og var eigið fé þess neikvætt samkvæmt ársreikningnum sem nam 314.393.000 krónum. Á árinu 2007 varð tap á rekstri félagsins að fjárhæð 319.751.000 krónur.

Hinn 27. mars 2007 var gerður samningur milli Imon ehf. og Landsbanka Íslands hf. um lán til félagsins að fjárhæð 638.000.000 krónur. Lánstíminn var tvö ár og skyldi greiða lánið að fullu með einni afborgun 23. mars 2009. Þó bar að greiða vexti af láninu á sex mánaða fresti út lánstímann, í fyrsta skipti 23. september 2007. Til tryggingar láninu setti félagið bankanum að handveði stofnfjárbréf sín í Byr sparisjóði að nafnvirði 10.663.431 króna samkvæmt veðsamningi sem undirritaður var samhliða lánssamningnum. Sama dag var lánsfjárhæðin, að frádregnu lántökugjaldi og kostnaði við skjalagerð, 634.797.200 krónur, lögð inn á reikning Imon ehf. hjá Landsbanka Íslands hf. Í svonefndu ákvörðunartökublaði bankans vegna lánveitingarinnar kom meðal annars fram að óskað hafi verið eftir láni til að fjármagna kaup á 4,2874% hlut í Byr sparisjóði, en fyrir ætti Imon ehf. tæpan 4% hlut í sparisjóðnum sem væri óveðsettur. Að veði fyrir láninu yrði því 8,095% hlutur í sparisjóðnum. Samkvæmt stofnfjármarkaði hefði hagstæðasta kauptilboð í stofnfjárbréf hans verið 75 krónur og miðað við það væri verðmæti veðsins „um 1,3 milljarður“.

Í veðsamningnum 27. mars 2007 sagði meðal annars: „Ofangreindir stofnfjárhlutir eru settir að handveði til tryggingar á skaðlausri greiðslu á skuldum þeim, sem veðsali nú eða síðar, á hvaða tíma sem er, stendur í við veðhafa ... Veðið er jafnframt sett til tryggingar á verðbótum, vöxtum, dráttarvöxtum, lögbundnum og samningsbundnum vanskilaálögum, gjaldeyrisþóknunum, kostnaði af kröfum, málskostnaði og/eða innheimtukostnaði, réttargjöldum og öllum öðrum kostnaði veðhafa vegna ofangreindra skulda. Arður vegna stofnfjárhlutanna er innifalinn í veðsetningunni. Komi til útgreiðslu arðs vegna stofnfjárhlutanna er veðhafa heimilt að krefjast greiðslu hans beint og milliliðalaust frá útgefanda ... Veðrétturinn tekur einnig til jöfnunarhluta vegna hinna veðsettu stofnfjárhluta sem kunna að vera gefnir út meðan skuldin og það sem veðið á að tryggja er ekki að fullu greitt. Sama gildir ef gefnir verða út nýir hlutir í stað þeirra sem veðsali hefur sett að veði ... Á meðan sú skuld sem veðið á að tryggja er ekki að fullu greidd er veðsala einungis heimilt að selja hina veðsettu stofnfjárhluti hafi hann áður fengið til þess skriflegt leyfi veðhafa enda gangi andvirði hinna seldu hluta til lækkunar á skuld þeirri sem veðið á að tryggja. Að einu eftirtalinna skilyrða uppfylltu er veðhafa þegar í stað heimilt að nota andvirði hinna veðsettu stofnfjárhluta, í heild eða hluta, til fullnustu þeirra skulda og kostnaðar sem veðið á að tryggja: (1) vanskil verða á þeim skuldum sem veðið á að tryggja, eða (2) veðhafa er heimilt að gjaldfella skuld sem veðið á að tryggja án þess að um vanskil sé að ræða, eða (3) veðsali hefur brotið gegn ákvæðum yfirlýsingar þessarar ... Veðsetning þessi skal standa óhögguð þótt greiðslufrestur verði veittur á hinni verðtryggðu skuld einu sinni eða oftar.“ Samkvæmt samningnum voru hin veðsettu stofnfjárbréf í vörslum Byrs sparisjóðs og var samningurinn áritaður, því til staðfestingar, af hálfu sparisjóðsins.

Hinn 7. ágúst 2007 var gerður samningur milli Imon ehf. og Landsbanka Íslands hf. um lán til félagsins, til viðbótar því sem áður var getið, að fjárhæð 1.140.000.000 krónur. Lánstíminn var þrjú ár og skyldi greiða lánið að fullu með einni greiðslu 30. júlí 2010. Þó bar að greiða vexti af láninu á sex mánaða fresti, fyrst 30. janúar 2008. Tekið var fram í samningnum að til tryggingar láninu hafi félagið sett bankanum að handveði hluti í Byr sparisjóði að nafnvirði 12.593.331 króna. Ljósrit af veðsamningi þessa efnis er meðal gagna málsins, en það eintak er óundirritað að öðru leyti en því að það hefur verið áritað af hálfu Byrs sparisjóðs sem „vörsluaðila“. Áðurgreind lánsfjárhæð, að frádregnu lántökugjaldi og kostnaði við skjalagerð, 1.137.137.200 krónur, var lögð inn á reikning Imon ehf. hjá Landsbanka Íslands hf. 8. ágúst 2007. Í ákvörðunartökublaði bankans vegna lánveitingarinnar kom fram að Imon ehf. færi fram á lán, 1.140.000.000 krónur. Af upphæðinni væri 550.000.000 krónur „nýtt lán“, en afgangurinn, 590.000.000 krónur, yrði notaður til að greiða upp yfirdrátt félagsins á einum af reikningum þess hjá bankanum. Félagið ætti 9,587% af stofnfjárbréfum í Byr sparisjóði eða 12.593.331 hlut sem væri að verðmæti 4.170.974.193,86 krónur, miðað við kauptilboð í stofnfjárbréfin á genginu 175 krónur og að teknu tilliti til uppreiknistuðuls 1,8926. Í umræddu skjali var meðal annars komist svo að orði: „Imon er í eigu [MÁ] sem er gríðarlega sterkur fjárfestir og hefur átt í góðum viðskiptum við Landsbankann.“

Hinn 24. september 2007 var enn gerður samningur milli Imon ehf. og Landsbanka Íslands hf. um lán til félagsins, til viðbótar áðurnefndum lánum, að fjárhæð 285.446.453 krónur. Lánstíminn skyldi vera tvö ár og bæri að greiða það að fullu í einu lagi 30. júlí 2009. Vexti af láninu ætti þó að greiða á sex mánaða fresti, í fyrsta sinn 30. janúar 2008. Til tryggingar láninu yrðu „núverandi allsherjarveð tryggð með veði í ýmsum eignum lántaka.“ Lánsfjárhæðin, að frádregnu lántökugjaldi og kostnaði við skjalagerð, 284.865.560 krónur, var lögð inn á reikning Imon ehf. hjá Landsbanka Íslands hf. 24. september 2007. Í ákvörðunartökublaði bankans vegna lánveitingarinnar var sagt að nýlega hafi farið fram stofnfjáraukning í Byr sparisjóði og eftir hana ætti Imon ehf. stofnfjárbréf í sparisjóðnum að verðmæti „um 5,5 ma. kr.“ Hinn 21. nóvember 2007 undirritaði Imon ehf. samning við Landsbanka Íslands hf. þar sem félagið setti bankanum að veði stofnfjárhluti í Byr sparisjóði að nafnvirði 163.479.473 krónur. Veðið skyldi vera í vörslum sparisjóðsins og var samningurinn áritaður af hálfu hans. Ákvæði samningsins voru að mestu leyti þau sömu og veðsamningsins frá 27. mars 2007, sem áður hefur verið gerð grein fyrir, en þó hafði svofellt ákvæði verið tekið upp í hinn nýja samning: „Ef eftirstöðvar þeirra skulda sem handveðið á að tryggja nema hærra hlutfalli en 70% af markaðsverði hinna veðsettu stofnfjárbréfa skal veðsala gefinn þriggja bankadaga frestur til að bæta við nægilegum tryggingum þannig að framangreindu hlutfalli milli trygginga og skulda sé náð að mati veðhafa. Verði veðsali ekki við beiðni veðhafa um að leggja fram viðbótartryggingar í samræmi við framangreint jafngildir það vanskilum á þeim skuldum sem handveðið á að tryggja.“

Landsbanki Íslands hf. og Imon ehf. gerðu með sér viðskiptasamning 19. desember 2007 þar sem bankinn samþykkti að veita félaginu „rekstrarfjármögnun í formi reikningslánalínu að fjárhæð 2.022.500.000“ krónur og var því samkvæmt samningnum heimilt að taka lán hjá bankanum innan þeirra marka. Hámarkslánstími hvers lánshluta skyldi takmarkast af gildistíma samningsins, sem var til 11. desember 2008, en lánstíminn skyldi ekki vera skemmri en tveir dagar ef um væri að ræða lán í erlendum myntum. Til tryggingar greiðslu allra lánshluta samkvæmt samningnum hafi félagið sett bankanum að handveði „hlutabréf“ í Byr sparisjóði að nafnvirði 158.544.000 krónur. Sama dag og viðskiptasamningurinn var gerður, 19. desember 2007, undirritaði Imon ehf. samning þar sem félagið setti Landsbanka Íslands hf. að veði stofnfjárhluti í Byr sparisjóði að nafnvirði 1.023.401.431 króna. Veðið skyldi sem fyrr vera í vörslum sparisjóðsins og var samningurinn áritaður af hálfu hans. Ákvæði samningsins voru að mestu leyti þau sömu og áðurgreindra veðsamninga frá 27. mars og 21. nóvember 2007. Þó hafði verið fellt brott ákvæðið í síðari samningnum um rétt veðhafa til að krefjast viðbótartrygginga næmu eftirstöðvar skuldanna, sem veðinu væri ætlað að tryggja, hærra hlutfalli en 70% af markaðsverði hinna veðsettu stofnfjárbréfa. Í staðinn var tekið upp í hinn nýja samning svohljóðandi ákvæði: „Falli markaðsverð hinna veðsettu hlutabréfa þannig að eftirstöðvar lána veðsala við bankann fari upp fyrir hámarks lánshlutfall bankans miðað við markaðsverð og veðhæfi í samræmi við útlánareglur bankans á hverjum tíma skal veðsali greiða niður lánin og/eða bæta við nýjum tryggingum jafnóðum svo jafnvægi náist á milli útlána og veðs að mati bankans. Verði veðsali ekki við beiðni bankans í samræmi við ofangreint jafngildir það vanskilum.“ Á ákvörðunartökublaði bankans, sem sagt var í vinnslu 17. desember 2007 og virðist hafa verið tekið saman vegna umrædds viðskiptasamnings þótt fjárhæðin væri þar greind ívið lægri en raunin varð, sagði meðal annars: „Félagið óskar eftir láni vegna stofnfjáraukningar í sparisjóðnum Byr 1.990m. kr. ... Imon ehf. er í eigu [MÁ] sem hefur farið frekar illa út úr hræringum undanfarið á fjármagnsmarkaði. Imon ehf. er félag sem hann á einn og er það stærsti hluthafinn í Byr sparisjóði. Núverandi skuldir nema um 2,2ma. kr. og eftir nýja lánveitingu alls um 4,1ma. kr. Markaðsverðmæti hlutarins í Byr er hins vegar langt umfram það, markaðsverðmæti Byrs hefur verið um 48ma.kr. á markaði með stofnfé að undanförnu og 8,4% hlutur Imons því amk 4ma. kr. - aukningin nemur nú um 23,7ma. kr. og fer markaðsverðmætið verulega upp með því. Gera má ráð fyrir að góð arðgreiðsla komi inn á lánið á vormánuðum og greiði það niður um 50-60%.“

Hinn 25. júní 2008 var gerður nýr viðskiptasamningur milli Landsbanka Íslands hf. og Imon ehf. þar sem bankinn samþykkti að veita félaginu „rekstrarfjármögnun í formi lánalínu að fjárhæð kr. 161.000.000“ og var því samkvæmt samningnum heimilt að taka lán hjá bankanum í íslenskum krónum innan þeirra marka. Hámarkslánstími hvers lánshluta skyldi takmarkast af gildistíma samningsins sem var til 23. mars 2009. Til tryggingar lánum sem veitt kynnu að verða samkvæmt samningnum „verða núverandi allsherjarveð tryggð með veði í ýmsum eignum lántaka.“ Í ákvörðunartökublaði bankans vegna samningsins var meðal annars tekið fram að óskað væri eftir láni til að greiða „gjaldfallna vaxtagjalddaga á lánum félagsins“ samtals að fjárhæð 160.730.320 krónur. Síðan sagði: „Imon ehf. er í eigu [MÁ] sem hefur farið frekar illa út úr hræringum undanfarið á fjármagnsmarkaði. Imon ehf. er félag sem hann á einn og er það stærsti hluthafinn í Byr sparisjóði. Núverandi skuldir nema um 3,6 mö.kr. Kom arðgreiðsla frá Byr þann 11/4 og fór arðurinn til niðurgreiðslu á skuldbindingum Imons, lánið sem var veitt vegna aukningarinnar var greitt vel niður eða um 935 m.kr. Staða félagsins í þús.kr.: Innlend lán 3.584.458 Tryggingar 3.571.016 (miðað við síðasta viðskiptagengi sem var 1,4) Veðhlutfall: 100% ... Lagt er til að beiðnin verði samþykkt. Lánalína til 9 mán, dregið er á línuna til að stemma við gjaldfallna vaxtagjalddaga. Um 108 m.kr. dregnar miðað við 30/1/2008 og 52,5 m.kr. dregnar miðað við 25/3/2008.“ Sama dag og umræddur samningur var gerður, 25. júní 2008, sendi starfsmaður á fyrirtækjasviði Landsbanka Íslands hf. tveimur starfsmönnum bankans tölvubréf þar sem sagði meðal annars: „Ég var að setja inn beiðni um nýjan lánasamning fyrir Imon ehf. ... Það væri æðislegt að fá þennan samning sem fyrst, þar sem að það á að greiða upp vanskil með honum“.

Meðal gagna málsins er beiðni um breytingu á lánsskjali sem ber með sér að hafa verið send í tölvupósti frá áðurnefndum starfsmanni Landsbanka Íslands hf. að morgni 26. september 2008. Þar kom fram að um væri að ræða viðskiptasamning Imon ehf. við Landsbanka Íslands hf. og var ný fjárhæð samningsins tilgreind 332.122.000 krónur. Til skýringar var tekið fram að um væri að ræða hækkun á lánalínu um 170.122.000 krónur. Síðan sagði: „Þarf þrjár ádráttarbeiðnir, 2 ádrætti dagsetta 30/7/08 og 1 dagsettan 23/9/08.“ Síðar sama dag voru með skömmu millibili send tvö tölvubréf til áðurnefnds starfsmanns bankans og ÁM, forstöðumanns á fyrirtækjasviði hans, þar sem greint var frá beiðni Imon ehf. um hækkun á lánalínu félagsins um 170.122.000 krónur vegna skuldbreytingar við bankann. Tryggingar voru sagðar: „Allsherjarveð í stofnfjárbréfum félagsins í BYR Sparisjóði“. Í fyrra tölvubréfinu var tekið fram að beiðnin væri í samþykktarferli, en í því síðara að hún væri samþykkt. Í samræmi við þetta var 30. september 2008 undirritaður af hálfu Landsbanka Íslands hf. og Imon ehf. viðauki við áðurnefndan viðskiptasamning frá 25. júní sama ár þar sem lánsheimild samkvæmt samningnum breyttist þannig „að bankinn skal hafa til reiðu fyrir lántaka Kr. 332.122.000“. Í ákvörðunartökublaði bankans vegna þessar hækkunar á lánalínu Imon ehf. var tekið fram að óskað væri eftir að greiða upp „gjaldfallna vaxtagjalddaga á lánum félagsins“, samtals að fjárhæð 170.121.981 króna. Þar sagði jafnframt: „Imon ehf. er í eigu [MÁ] sem hefur farið illa út úr hræringum undanfarið á fjármálamörkuðum. Imon ehf. er félag sem hann á einn og er það stærsti hluthafinn í Byr sparisjóði. Núverandi skuldir nema um 3,75 mö. kr. Kom arðgreiðsla frá Byr þann 11/4 og fór arðurinn til niðurgreiðslu á skuldbindingum Imons, lánið sem var veitt vegna aukningarinnar var greitt vel niður eða um 935 m.kr. Staða félagsins í þús.kr.: Innlend lán 3.752.281,- Tryggingar 4.211.035,- (miðað við síðasta viðskiptagengi sem var 1,6) Veðhlutfall: 89% ... Lagt er til að beiðnin verði samþykkt. Hækkun á lánalínu ... dregið yrði á línuna þann 30/7/2008 og 23/9/2008 til að stemma við gjaldfallna vaxtagjalddaga.“

Á grundvelli fyrrgreindra tveggja viðskiptasamninga mun Imon ehf. hafa dregið alls sjö sinnum á lánalínurnar, fyrst 1.237.005.441 krónu 19. desember 2007 og síðan 91.402.667 krónur, 16.746.192 krónur, 52.581.461 krónu, 91.204.750 krónur, 23.197.678 krónur og 55.719.553 krónur. Samkvæmt gögnum málsins virðist hafa verið miðað við að þessar sex fjárhæðir hafi allar verið dregnar á lánalínurnar á sama degi, 30. janúar 2008. Samtals nam sú fjárhæð, sem dregin mun hafa verið á lánalínurnar, því 1.567.857.742 krónum.

2

Eins og greinir í hinum áfrýjaða dómi var lánssamningur milli Imon ehf. og Landsbanka Íslands hf. undirritaður 30. september 2008 af ÁM og ákærðu Sigríði Elínu fyrir hönd bankans og MÁ fyrir hönd félagsins. Í upphafsorðum samningsins kom fram að um væri að ræða „langtímalán til 19 mánaða að fjárhæð kr. 5.163.000.000“. Samkvæmt 2.1. grein bar félaginu að endurgreiða lánið í einu lagi í lok lánstímans, 10. maí 2010. Vexti bar þó að greiða 10. maí 2009 og á fyrrnefndum „lokagjalddaga“. Eftir 3.1. grein skyldu þeir „miðast við 6 mánaða Reibor-vexti ... að viðbættu 3,0% álagi.“ Í 4.1. grein sagði að lántaki skyldi „greiða bankanum lántökugjald sem er 0,25% af heildarlánsfjárhæðinni og dregst það af við útborgun lánsins.“ Stæði lántaki ekki skil á greiðslu vaxta eða afborgunar á gjalddaga bar honum samkvæmt 5.1. grein að greiða dráttarvexti af gjaldfallinni fjárhæð frá gjalddaga til greiðsludags. Í 8.1. grein var kveðið á um heimild bankans til að fella lán samkvæmt samningnum í gjalddaga „einhliða og fyrirvaralaust og án aðvörunar eða sérstakrar uppsagnar“ við nánar greind skilyrði sem talin voru upp í níu stafliðum. Síðasttalda skilyrðið var svohljóðandi: „Ef eftirstöðvar þeirra skulda sem handveðið skv. gr. 10.2. á að tryggja nema hærra hlutfalli en 98% af markaðsverði hinna veðsettu hlutabréfa skal veðsala gefinn þriggja bankadaga frestur, frá dagsetningu tilkynningar veðhafa til veðsala, til að bæta við nægilegum tryggingum þannig að framangreindu hlutfalli milli trygginga og skulda sé náð að mati veðhafa. Verði veðsali ekki við beiðni veðhafa um að leggja fram viðbótartryggingar í samræmi við framangreint skal veðhafa heimilt að líta svo á að brotið hafi verið gegn ákvæðum yfirlýsingarinnar.“ Í 10.1. grein samningsins var tekið fram að til tryggingar greiðslu lánsins „eru núverandi allsherjarveð, tryggð með veði í ýmsum eignum lántaka.“ Jafnframt sagði í 10.2. grein: „Til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu allra lánshluta skv. samningi þessum hefur lántaki sett bankanum að handveði hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. að nv. kr. 250.000.000,- með útgáfu handveðsyfirlýsingar“.

Sama dag og lánssamningurinn var undirritaður gaf MÁ, fyrir hönd Imon ehf., út slíka yfirlýsingu þar sem félagið setti og afhenti Landsbanka Íslands hf. „að handveði eftirtalda fjármálagerninga“ þar sem heiti þeirra var sagt vera „Landsbanki Íslands hf.“, auðkenni „LAIS“ og nafnverð „250.000.000“. Í yfirlýsingunni sagði meðal annars: „Fjármálagerningarnir eru hér með settir að handveði til tryggingar skaðlausri greiðslu á skuldum þeim, sem veðsali nú eða síðar, á hvaða tíma sem er, stendur í við veðhafa ...... Hugtakið fjármálagerningar er skilgreint í lögum ... nr. 108/2007, en með því er m.a. átt við verðbréf ... Handveðrétturinn tekur einnig til jöfnunarhluta vegna hinna veðsettu fjármálagerninga sem kunna að vera gefnir út meðan skuldin og það sem handveðið á að tryggja er ekki að fullu greitt ... Fái veðsali útgefin jöfnunarhlutabréf í sínar hendur skuldbindur hann sig til að afhenda veðhafa slík jöfnunarhlutabréf þegar í stað. Sama gildir ef gefnir verða út nýir fjármálagerningar í stað þeirra sem veðsali hefur sett að handveði ... Arður vegna hlutabréfanna er innifalinn í veðsetningunni ... Á meðan þær skuldir sem handveðið á að tryggja eru ekki að fullu greiddar er veðsala einungis heimilt að ráðstafa hinum veðsettu fjármálagerningum hafi hann áður fengið til þess skriflegt samþykki veðhafa. Andvirði hinna seldu fjármálagerninga skal ganga til lækkunar á skuld þeirri sem handveðið á að tryggja ... Ef eftirstöðvar þeirra skulda sem handveðið á að tryggja nema hærra hlutfalli en 56% af markaðsverði hinna veðsettu fjármálagerninga skal veðsala gefinn þriggja bankadaga frestur til að bæta við nægilegum tryggingum þannig að framangreindu hlutfalli milli trygginga og skulda sé náð að mati veðhafa. Verði veðsali ekki við beiðni veðhafa um að leggja fram viðbótartryggingar í samræmi við framangreint jafngildir það vanskilum á þeim skuldum sem handveðið á að tryggja og er veðhafa þá heimilt að ganga að hinu handveðsetta í samræmi við handveðsyfirlýsingu þessa ... Að einu eftirtalinna skilyrða uppfylltu er veðhafa þegar í stað og án viðvörunar heimilt að nota andvirði hinna veðsettu fjármálagerninga, í heild eða hluta, til fullnustu þeirra skulda og kostnaðar sem handveðið á að tryggja a. ef vanskil verða á þeim skuldum sem handveðið á að tryggja, eða b. ef veðhafa er heimilt að gjaldfella skuld sem handveðið á að tryggja án þess að um vanskil sé að ræða, eða c. ef veðsali hefur brotið gegn ákvæðum yfirlýsingar þessarar ... Veðsetning þessi skal standa óhögguð þótt greiðslufrestur verði veittur á hinni veðtryggðu skuld/skuldum einu sinni eða oftar.“

Í samræmi við lánssamninginn frá 30. september 2008 óskaði Imon ehf. eftir því 2. október sama ár að lánið yrði greitt út þann dag og lagt inn á nánar greindan bankareikning félagsins hjá Landsbanka Íslands hf. Degi síðar, 3. október, var lánsfjárhæðin, að frádregnu 0,25% lántökugjaldi og kostnaði við skjalagerð, 5.150.079.700 krónur, greidd félaginu.

Meðal skjala málsins eru tvö eintök af ákvörðunartökublaði sem útbúið var af Landsbanka Íslands hf. vegna umræddrar lánveitingar til Imon ehf. Reyndar er aðeins á öðru eintakinu að finna forsíðu skjalsins, en forsíðu og baksíðu á hinu. Á baksíðunni kom fram að umsjón með lánveitingunni af hálfu bankans hafði ÁM. Þar var greint frá fimm nýjustu beiðnum Imon ehf. um lánafyrirgreiðslu hjá bankanum. Einnig var lýst viðskiptum félagsins við bankann síðustu tvö ár þar sem vanskil þess voru sögð 175.000.000 krónur 29. september 2008. Þá var vísað til ársreiknings félagsins 2006 þar sem meðal annars kom fram að tap á rekstri þess hefði verið 5.000.000 krónur og eigið fé þess næmi sömu fjárhæð. Á forsíðu þessa eintaks af ákvörðunartökublaðinu, sem var augljóslega eldra en hitt, var greind fyrirhuguð lánsfjárhæð, 5.163.000.000 krónur, lánstíminn 1,67 ár og aðrir skilmálar lánsins. Dagsetningin „3/10 08“ var handrituð í viðeigandi reit og þar fyrir neðan, þar sem gert var ráð fyrir samþykkt lánveitingarinnar, höfðu ákærða Sigríður Elín og ÁM ritað upphafsstafi sína. Meginmál skjalsins var svohljóðandi: „Óskað er eftir láni til kaupa á bréfum í Landsbankanum nom. 400.000.000 Kaupverð 5.150m.kr. Viðskiptamaður: Imon ehf. er í eigu MÁ sem hefur farið illa út úr hræringum undanfarið á fjármálamörkuðum. Imon ehf. er félag sem hann á einn og er það stærsti hluthafinn í Byr sparisjóði og það stendur ágætlega. Núverandi skuldir nema um 3,75 mö.kr. Staða félagsins í þús.kr.: Innlend lán 3.759.400,- Tryggingar 4.211.035,- (miðað við síðasta viðskiptagengi sem var 1,6) Tryggingar 5.269.063,- (miðað við fyrirhugað gengi í samruna við Glitni sem hætt var við) Eftir kaupin Innlend lán 12.359.400.000,- Tryggingar Landsbankinn 5.150.000.000,- Byr 4.211 - 5.269.000.000,- Alls 3.365 - 10.419.063.074,- Veðhlutfall 86-95% ... Lagt er til að beiðnin verði samþykkt. Lán til 20 mánaða Vaxtagreiðsla í maí og síðan ári síðar Reibor + 3%“. Forsíða hins eintaksins var eins að öðru leyti en því að upphæð hlutabréfanna, sem ætlunin var að kaupa, hafði verið breytt úr 400.000.000 í 250.000.000 krónur að nafnvirði með því að strika yfir 400 og rita 250 í staðinn. Einnig hafði fjárhæð innlendra lána Imon ehf. eftir hina fyrirhuguðu lántöku félagsins verið leiðrétt með því að strika yfir hana og skrifa í staðinn 8.992.000.000. Loks hafði ákærði Sigurjón sett upphafsstafi sína neðst á skjalið. Ákvörðunartökublaðið mun hafa verið fylgiskjal með lánssamningnum. Síðasti eiginlegi fundur lánanefndar Landsbanka Íslands hf., áður en Fjármálaeftirlitið tók yfir rekstur bankans, var haldinn 24. september 2008 þannig að ekki var fjallað um umrædda lánveitingu á formlegum fundi í nefndinni. Hins vegar var lánveitingin afgreidd milli funda, eins og fjallað verður nánar um síðar.

Síðdegis 30. september 2008 keypti verðbréfamiðlun Landsbanka Íslands hf. samkvæmt gögnum málsins hlutabréf í félaginu að nafnvirði 250.000.000 krónur á genginu 20,5382 af deild eigin fjárfestinga í bankanum. Samkvæmt því var kaupverðið í þeim viðskiptum 5.134.550.000 krónur. Skömmu síðar þennan sama dag seldi verðbréfamiðlunin hlutabréfin til Imon ehf. á genginu 20,60 og nam kaupverðið í þessum síðari viðskiptum því 5.150.000.000 krónum. Var það innt af hendi 3. október 2008. Ákærði Steinþór var skráður miðlari í báðum viðskiptunum og voru þau síðarnefndu tilkynnt Kauphöll Íslands að morgni 1. október 2008.

Landsbanki Íslands hf. tilkynnti Imon ehf. 26. mars 2009 að hann hafi gengið að handveðsettum stofnfjárhlutum félagsins í Byr sparisjóði á grundvelli heimildar í fyrirliggjandi veðsamningum vegna vanskila á þeim skuldum sem veðið hafi átt að tryggja. Bankinn hafi ákveðið „að rétt verð fyrir stofnfjárhlutina er 1 kr. fyrir hverja nafnverðskrónu.“ Í innheimtubréfi, sem sent var Imon ehf. sama dag, kom fram að heildarskuld vegna lánsins samkvæmt samningnum 30. september 2008 næmi 5.919.578.138 krónum að meðtöldum vöxtum og og innheimtuþóknun. Var skorað á félagið að greiða kröfuna innan 14 daga eða semja um hana, en að öðrum kosti yrði hún „innheimt með aðför eða atbeina dómstóla“. Hinn 10. júní 2009 höfðaði Landsbanki Íslands hf. mál á hendur Imon ehf. til heimtu lánsins ásamt vöxtum og kostnaði, en málið mun hafa verið fellt niður án þess að leyst væri úr því efnislega. Á árinu 2011 krafðist bankinn þess að bú félagsins yrði tekið til gjaldþrotaskipta, en þeirri kröfu var hafnað af dómstólum. Fyrir liggur bréf Landsbankans hf. til sérstaks saksóknara 4. nóvember 2011. Bréfinu fylgdi yfirlit yfir skuldastöðu Imon ehf. við Landsbanka Íslands hf. og kom þar fram að heildarskuld félagsins næmi 12.446.035.460 krónum miðað við þennan dag. Í bréfi LBI hf., áður Landsbanka Íslands hf., til sérstaks saksóknara 5. maí 2014 sagði að þetta félag væri eigandi kröfu á hendur Imon ehf. á grundvelli lánssamningsins 30. september 2008 og væri staða hennar miðað við 28. apríl 2014 10.989.002.822 krónur, að meðtöldum vöxtum. Krafan hafi ekki verið afskrifuð.

3

Síðdegis 3. október 2008 keypti verðbréfamiðlun Landsbanka Íslands hf. samkvæmt gögnum málsins hlutabréf í félaginu að nafnvirði 115.000.000 krónur á genginu 19,09255 af deild eigin fjárfestinga í bankanum. Nokkrum mínútum síðar keypti verðbréfamiðlunin hlutabréf í félaginu að nafnvirði 85.000.000 krónur sömuleiðis af deild eigin fjárfestinga á genginu 18,99285. Samkvæmt þessu nam kaupverðið í viðskiptunum tveimur samtals 3.810.035.500 krónum. Svo til samstundis seldi verðbréfamiðlunin hlutabréfin til Imon ehf. á genginu 19,11 og var kaupverðið í þeim viðskiptum því 3.822.000.000 krónur. Ákærði Steinþór var skráður miðlari í öllum þessum viðskiptum. Svo sem greint er frá í héraðsdómi voru tilkynnt til Kauphallar Íslands þrenn viðskipti með hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. 3. október 2008, sem tóku samtals til 200.000.000 hluta í félaginu, og er óumdeilt að hér hafi verið um að ræða sömu viðskipti og lýst er að framan. Samkvæmt tilboðabók bankans hjá kauphöllinni var það ákærði Steinþór sem tilkynnti um þau.

Í frétt, sem birtist í Fréttablaðinu 4. október 2008, kom fram að mikil viðskipti hafi verið með hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. daginn áður og hafi gengi bréfanna hækkað um 4,2%. Heildarviðskipti á hlutabréfamarkaði hafi numið „tæpum 18,7 milljörðum króna“. Þar af hafi velta með bréf í Landsbanka Íslands hf. numið „11,3 milljörðum“ og af þeim viðskiptum „skáru utanþingsviðskiptin sig úr en þau námu 8,2 milljörðum króna.“ Síðan sagði í fréttinni: „Tvenn utanþingsviðskipti með bréf bankans upp á tæpa 3,8 milljarða skáru sig úr.“

Meðal gagna málsins eru ódagsett og óundirrituð drög að lánssamningi milli Imon ehf. og Landsbanka Íslands hf. þar sem fyrirhugað var að félaginu yrði veitt „langtímalán til 19 mánaða að fjárhæð kr. 3.831.600.000“. Einnig ákvörðunartökublað vegna láns að fjárhæð 3.831.600.000 krónur að beiðni Imon ehf. Þar sagði að óskað væri „eftir láni til kaupa á bréfum í Landsbankanum nom. 200.000.000“ og kaupverð sagt „3.822m.kr.“ Á skjalinu kom fram að lagt væri til að beiðnin yrði samþykkt, en ekkert var skráð í þann reit þar sem gert var ráð fyrir áritun um samþykki fyrir lánveitingunni.

Imon ehf. hefur ekki greitt kaupverð hlutanna í Landsbanka Íslands hf. sem félagið keypti samkvæmt framansögðu 3. október 2008. Í áðurnefndu bréfi LBI hf. til sérstaks saksóknara 5. maí 2014 sagði að bankinn væri eigandi kröfu á hendur Imon ehf. á grundvelli viðskipta með hluti í Landsbanka Íslands hf. 3. október 2008 og væri staða hennar miðað við 28. apríl 2014 8.299.840.814 krónur. Krafan hafi ekki verið afskrifuð.

4

Félagið Azalea Resources Ltd. var stofnað á Bresku jómfrúareyjunum 24. júlí 2007 og var fyrsta stjórn þess skipuð þremur mönnum. Hinn 3. október 2008 skrifuðu tveir þeirra undir umboð til handa AS þar sem honum var veitt ótakmörkuð heimild til að stýra félaginu, þar á meðal til að gera samninga eða hvers kyns aðra löggerninga, taka við fjármunum eða lána þá, kaupa hlutabréf fyrir reiðufé eða að láni og opna bankareikninga, allt í nafni félagsins. Í gögnum málsins er að finna umsókn Azalea Resources Ltd., undirritaða af AS 3. október 2008, þar sem félagið fór fram á að fá að opna reikning hjá Landsbanka Íslands hf. Af tölvupóstsamskiptum milli starfsmanna bankans og dótturfélags hans, Landsbanki Luxembourg S.A., verður ráðið að reikningurinn hafi verið stofnaður þennan sama dag.

Síðdegis 3. október 2008 keypti verðbréfamiðlun Landsbanka Íslands hf. samkvæmt gögnum málsins hlutabréf í félaginu að nafnvirði 199.000.000 krónur á genginu 19 af deild eigin fjárfestinga í bankanum. Samkvæmt því var kaupverðið í viðskiptunum 3.781.000.000 krónur. Mínútu síðar seldi verðbréfamiðlunin hlutabréfin til Azalea Resources Ltd. á sama gengi. Kaupverðið í viðskiptunum nam 3.790.452.500 krónum þar sem 0,25% þóknun, 9.452.500 krónur, hafði bæst við. Ákærði Steinþór var skráður miðlari í báðum þessum viðskiptum og einnig var tekið fram í skjölum um þau að uppgjörsdagur þeirra beggja væri 8. október 2008. Eins og fram kemur í hinum áfrýjaða dómi voru síðarnefndu viðskiptin tilkynnt Kauphöll Íslands 3. sama mánaðar skömmu eftir að þau höfðu átt sér stað. Samkvæmt tilboðabók bankans hjá kauphöllinni var það ákærði Steinþór sem tilkynnti um þau. Í dóminum er gerð grein fyrir símtölum, sem áttu sér stað í aðdraganda fyrrgreindra viðskipta, annars vegar milli ákærða Steinþórs og AS og hins vegar Steinþórs og X.

Meðal málsgagna eru drög að lánssamningi sem gert var ráð fyrir að yrði gerður milli Azalea Resources Ltd. og Landsbanka Íslands hf. 3. október 2008. Samkvæmt drögunum, sem undirrituð voru þennan dag af AS, fyrir hönd félagsins, var fyrirhugað að það fengi að láni allt að 4.000.000.000 krónur til kaupa á hlutum í Landsbanka Íslands hf. og skyldi endurgreiða lánið í síðasta lagi 3. apríl 2009. Einnig liggja fyrir drög að veðyfirlýsingu, undirrituð 3. október 2008 af AS, fyrir hönd Azalea Resources Ltd. Í drögunum var gert ráð fyrir að félagið myndi setja Landsbanka Íslands hf. að veði hluti í honum að nafnvirði 199.000.000 krónur til tryggingar efndum á lánssamningi sem gerður væri þennan sama dag. Jafnframt er að finna í gögnum málsins tilkynningu um ádrátt á lán samkvæmt lánssamningi milli Azalea Resources Ltd. og Landsbanka Íslands hf. 3. október 2008 sem undirrituð var þann dag af AS fyrir hönd félagsins. Ekki var þar tilgreind nein fjárhæð sem óskað var að dregin yrði á lánið né heldur hvert greiða ætti hana.

Í tölvupóstsamskiptum milli starfsmanna Landsbankans hf., sem þá hét NBI hf., og Landsbanki Luxembourg S.A. í nóvember og desember 2008 kom fram að ekki hafi orðið af hinu fyrirhugaða láni til Azalea Resources Ltd. Í tölvubréfi 30. desember sama ár frá forstöðumanni lögfræðiinnheimtu Landsbankans hf. sagði að hún hefði fengið til innheimtu „nokkur mál þar sem viðskiptamenn hafa keypt hlutabréf í bönkunum rétt fyrir hrun og síðan ekki greitt og ætla sér helst ekki að greiða.“ Meðal þeirra væru „tvö stór mál“, annars vegar krafa á hendur Azalea Resources Ltd. að fjárhæð 4.098.979.310 krónur og hins vegar krafa á Imon ehf. að fjárhæð 4.133.602.246 krónur. Síðar sagði í bréfinu: „Nú skilst mér að í báðum þessum tilvikum hafi bankinn ætlað að lána á móti kaupunum en hafi síðan ekki staðið við sitt.“ Í áðurnefndu bréfi LBI hf. til sérstaks saksóknara 5. maí 2014 sagði að bankinn væri eigandi kröfu á hendur Azalea Resources Ltd. á grundvelli viðskipta með hluti í Landsbanka Íslands hf. 3. október 2008 og væri staða hennar miðað við 28. apríl 2014 8.258.101.772 krónur. Ekki hafi verið gripið til innheimtuaðgerða gegn félaginu og krafan ekki verið afskrifuð.

5

Í hinum áfrýjaða dómi er rakinn í meginatriðum framburður ákærðu og vitna fyrir héraðsdómi. Því til viðbótar verður hér á eftir vitnað til ummæla þriggja þeirra, sem skýrslu gáfu, til að varpa skýrara ljósi á atvik málsins.

Í upphafi skýrslu sinnar fyrir héraðsdómi gerði ákærði Sigurjón grein fyrir skipulagi og reglum, sem gilt hafi í Landsbanka Íslands hf. þegar hann starfaði þar sem bankastjóri, en þær hafi í ýmsu verið frábrugðnar skipulagi og reglum í „flestum öðrum bönkum á Íslandi“. Lögð hafi verið áhersla á af hálfu Fjármálaeftirlitsins að eigendur Samson eignarhaldsfélags ehf., sem átti sem áður greinir stærstan hlut í Landsbanka Íslands hf., „kæmu ekki að daglegum málum viðskiptamanna“. Þetta hafi orðið til þess að lánareglum bankans hafi verið hagað þannig að stjórn félagsins, svonefnt bankaráð, hafi ekki haft afskipti af ákvörðunum um einstakar lánveitingar og kvað ákærði „ekki eitt einasta ... mál“ hafa komið fyrir bankaráðið þann tíma, sem hann starfaði sem bankastjóri „nema það tengdist bankaráðsmanni.“ Lánareglurnar hafi verið settar af bankastjórunum tveimur og það hafi verið „innbyggt í reglurnar að ... við höfum hina endanlegu heimild í rauninni“. Ákærði greindi frá því að hann hafi verið formaður lánanefndar og fjármálanefndar bankans og hafi sú fyrrnefnda tengst fyrirtækjasviðinu og sú síðarnefnda verðbréfasviðinu. Aðalhlutverk lánanefndarinnar hafi verið að taka ákvarðanir um lán og mál, þeim tengd. Hafi þær flestar verið teknar á milli funda í nefndinni, sem venjulega voru haldnir vikulega, og síðan staðfestar formlega á næsta fundi. Hlutverk fjármálanefndarinnar hafi verið annars eðlis þar sem fundir hennar hafi fyrst og fremst gengið „út á upplýsingagjöf, fyrsta lagi greiningardeildar sem var að segja hvað væri að gerast, síðan var það Steinþór sem var svona að lýsa því hvernig hans tekjur væru að ganga og hvað svona væri helst að gerast á markaðinum og fjárstýringin að fara yfir sína hluti o.s.frv.“ Þá greindi ákærði frá að eftir því sem hann myndi best hafi hann heyrt um áhuga MÁ, eiganda Imon ehf., á að kaupa hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. frá ÁM. Þeir ÁM hafi rætt saman og „lokaniðurstaðan er sú að eftir að Glitnir er fallinn, þá er ég tilbúinn til að lána þessum manni peninga ... það er mjög einföld og góð skýring ... vegna þess að það var auðvitað þannig að Byr hafði gert ráð fyrir því að sameinast Glitni. Ég hafði metið það sem hagsmuni Landsbankans í ljósi þess að ég leit á Glitni sem veikasta bankann af okkur stóru þremur bönkunum á þessum tíma og ég vissi það auðvitað að það var hættulegt fyrir Landsbankann ef Glitnir myndi fara ganga illa ... Þess vegna var ég auðvitað mjög ánægður með það að Glitnir skyldi vera að reyna sameinast Byr ... Niðurstaðan var sú að ríkisvaldið ákveður að koma sterkt inn í Glitni þarna síðustu helgina fyrir lokahelgina. Við það er ákveðið innan Byr ... að Byr og Glitnir munu ekki sameinast. Eigendur Byrs höfðu engan áhuga á því að fara í eitthvað samkurl með ríkinu. Þá sá maður auðvitað tækifæri hjá Landsbankanum um það að fara þétt upp að Byr og hver skyldi nú hafa verið stærsti eigandinn af Byr-bréfum á þessum tíma? Það skyldi þá ekki bara hafa verið Imon sem var í eignarhaldi MÁ. Þannig að maður leit á það sem mjög strategískt tækifæri að fara þétt upp að þessum einstaklingi og hann ætti þ.a.l. í báðum bönkum og hefði áhuga á því að sameinast Landsbankanum“. Ákærði lýsti því að það hafi verið rætt á fundi bankaráðs Landsbanka Íslands hf. 29. september 2008, svo sem fram kæmi í fundargerð, að „við ættum að skoða það ... hvort við ættum ekki bara að reyna ná Glitni og reyna að taka Straum inn í þetta og fara síðan og ná í Byr líka ... Til viðbótar við þetta þá er það auðvitað þannig að maður leit sem svo á að þetta væri bara mjög gott lánamál. Það er ekki bara strategískt heldur var þetta bara ágætt, sérstaklega við þessar aðstæður sem þarna eru, þar sem búið er að tapast – það tapast auðvitað ákveðnir fjármunir innan bankans vegna Glitnis vegna þess að Glitnir lækkar þarna frá genginu 15 niður í 4 þarna – vissu ekki hvar það myndi gerast en það lá fyrir að það myndi lækka mikið. FL Group og við myndum tapa ákveðnum peningum og útlánaeftirlitið mat það þannig að við gætum verið að tapa allt að 40 milljörðum á þessu“. Einnig kom ítrekað fram í skýrslu ákærða Sigurjóns fyrir dómi að ákærði Steinþór hefði, ásamt ÁM, átt frumkvæði af hálfu Landsbanka Íslands hf. að viðskiptunum við Imon ehf., enda hefði hlutverk Steinþórs verið „alltaf að reyna að búa til viðskipti“.

Fyrir dómi var ákærði Sigurjón meðal annars spurður hvort hann hafi haft einhverja vitneskju um hvaðan hlutabréfin, sem selja átti Imon ehf., myndu koma. Því svaraði hann: „Ég að sjálfsögðu gaf mér ... að það væri að koma úr eigin stöðutökunni vegna þess að við Elín höfðum rætt það áður ... að ef einhver hefði áhuga á að kaupa Landsbankabréf, þá yrði það að koma frá okkar eigin stöðutöku, þ.e.a.s. úr lager bankans, því ef það væri ekki, þá væri verið að auka þessa svokölluðu 10% reglu.“ Ákærði kvaðst fyrst og fremst hafa horft til trygginga Imon ehf. fyrir láninu, sem félaginu var veitt samkvæmt samningnum 30. september 2008, þegar hann tók ákvörðun um lánveitinguna, en eins og áður er fram komið var þar um að ræða veð í stofnfjárbréfum Sparisjóðsins Byrs annars vegar og hlutabréfum í Landsbanka Íslands hf. hins vegar. Spurður hvort meiri áhætta hafi fylgt því að taka veð í óskráðum frekar en skráðum hlutabréfum svaraði ákærði: „Jú, eðli málsins samkvæmt þá er meiri áhætta í óskráðum bréfum ... En ... þarna er um að ræða bréf, sem er Byr, sem voru á – ekki kannski skráðum markaði en það var einhvers konar markaður með þau, því það var verið að kaupa þau og selja stöðugt og það var gefið út gengi á þeim nokkurn veginn á hverjum degi ... Síðasta gengið er frá því í ágúst, en það er vegna þess að þeir voru búnir að fara í sameiningarviðræður, undirbúning að sameiningarviðræðum við Glitni ... og þess vegna höfðu þeir tekið það af skrá.“ Um hlutabréfin í Landsbanka Íslands hf. fórust ákærða svo orð: „Landsbankabréf sem hann er að kaupa er á gengi 20,6 ... Það er lægsta gengi bankans ever ... bankinn er búinn að lækka í íslenskum krónum fimmtíu og eitthvað prósent síðastliðna 11 mánuði ... Ég mat það þannig á þessum tíma að bréf Landsbankans væru bara komin í grjót, myndu ekki fara mikið neðar ... það er auðvitað þannig að þegar þú lánar á móti hlutabréfum, þá gerir þú auðvitað ráð fyrir því að hlutabréfin haldi verðgildi sínu eða jafnvel hækki. Þú ... hefur ákveðið svona svigrúm upp á það að ... þú lánir ekki 100% fyrir þeim en þú lánir eitthvað lægra, að sjálfsögðu. Það er viðmiðið. En ... þú átt ekkert von á því að þau muni bara hrynja í verði. Þú átt auðvitað von á því að hlutabréf hækki bara eins og gengur og gerist.“ Spurður hvort ákærða hafi fundist Imon ehf. vera að taka einhverja áhættu með viðskiptunum var svar hans: „Já, mér fannst hann vera svolítið djarfur að gera þetta ... vegna þess að það voru náttúrulega bara óljósir tímar þarna.“

Í skýrslu sinni fyrir héraðsdómi lét ákærða Sigríður Elín svo um mælt að það hafi verið „órói á hlutabréfamörkuðum“ í september og október 2008 „í kjölfar þess sem var að gerast og gengi á bréfum fór lækkandi. Það var almennt, ekki sérstaklega Landsbankinn.“ Síðar sagði ákærða eftir að borin höfðu verið undir hana ummæli sem hún lét falla við skýrslutöku á rannsóknarstigi: „Það voru bara svo miklir erfiðleikar í umhverfinu. Það var lækkandi gengi á hlutabréfum ... Maður vissi af erfiðleikum í Glitni. Var órólegur, ef ég hefði ekki verið það þá hefði ég ... ekki verið að sinna starfinu mínu ... vegna þess að maður hélt utan um stóran hóp viðskiptavina, útlánin, starfsmennina“. Aðspurð kvaðst ákærða hafa talið vera fyrir hendi forsendur til að veita Imon ehf. lánið „með réttum undirliggjandi tryggingum“. Þegar tekin hafi verið ákvörðun um lánveitinguna hafi hún horft „til greiðslugetu [MÁ] og veðin sem við vorum að lána honum ... á móti.“ Spurð hvort því hefði ekki fylgt meiri áhætta að lána út á óskráð heldur en skráð hlutabréf sagði ákærða að svo hafi verið, en ekki síður hafi fylgt því „meira flækjustig“ að taka veð í óskráðum bréfum. Byr sparisjóður hafi hins vegar ekki verið „hvaða óskráð fyrirtæki sem var – var fjármálafyrirtæki ... sem við raunverulega þekktum.“ Spurð hvort búið hafi verið að taka bréf í sparisjóðnum af stofnfjármarkaði á þeim tíma þegar lánið var veitt svaraði ákærða því játandi. Um hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. á þessum tíma sagði hún: „Landsbankinn var fyrirtæki sem manni fannst sjálfum maður þekkja svo vel og var svo miklu vissari um það fyrirtæki heldur en önnur skráð fyrirtæki á markaðinum. Ég man það ekki nákvæmlega, ég hugsa að ég hefði ekki haft áhyggjur af undirliggjandi veði í Landsbankabréfum á þessum tíma. Þarna var ríkið komið inn í Glitni og maður hugsaði einhvern veginn þannig ... um Landsbankann að hann væri klárlega besti bankinn af þessum bönkum sem væri á markaðinum og var bara til þess að gera róleg eftir að þetta gerist á markaðinum.“

Þegar vitnið ÁM kom fyrir héraðsdóm var meðal annars borinn undir hann svofelldur framburður sem hann hafði gefið við skýrslutöku á rannsóknarstigi um aðdraganda að lánveitingunni til Imon ehf.: „Já, það er sem sagt hringt í mig að ég held af Steinþóri Gunnarssyni og við erum að tala um að það sé söluþrýstingur á bréfum og fáir kaupendur. Hvort ég viti um einhverja, ég segi nei ég viti það ekki. Ég er náttúrulega á lánasviði og er ekki að miðla hlutabréfum. Þá spyr hann mig hvernig sé með Imon, hvort það sé eigið fé þar, því MÁ hefði lýst yfir áhuga á að kaupa bréf. Ég sagði við hann að það væri vissulega eigið fé þar. Því þar var Byr bréfa verðmæti að veði sem væru vel umfram verðmæti áhvílandi lána. En að það væri náttúrulega ljóst að þá væri verið að þenja veðhlutfallið ennþá meira með því að lána nýtt. Ég gæti svo sem litið á þetta en það yrði að vera eitthvað go á þetta frá æðri settum mönnum ... heyri síðan í Sigurjóni bankastjóranum sem vill þá að þetta fari áfram. Síðan kemst á kontaktur við [MÁ].“ Vitnið kvaðst náttúrulega hafa munað þetta betur á þeim tíma, sem skýrslan var gefin, og staðfesti að þetta hafi verið atburðarásin. Þá kannaðist vitnið við að hafa borið á svofelldan hátt við sama tækifæri: „Alla vega hafði Steinþór þessar upplýsingar um að hann hefði áhuga á að kaupa bréf í bankanum. Þá allavega þegar ég tala við hann þá hefur hann vissulega áhuga á því. Hann spurði hvað hann gæti tekið að láni og ég var búinn að fara yfir það með Sigurjóni“. Spurður fyrir dómi um það, sem fram hafi komið á ákvörðunartökublaðinu um að MÁ hafi farið illa út úr hræringum á fjármálamörkuðum, svaraði vitnið meðal annars: „Og þá er verið að tala um það að hann átti náttúrulega verulega mikið eigið fé í hinum ýmsu félögum og það hafa komið einhver högg á þau félög. Þannig að hann hefur náttúrulega misst töluvert af peningum, síðan gátu náttúrulega verið heilbrigð félög inn á milli. Þannig að það er verið að tala þarna um heildina sennilega.“

 V

1

Áður en tekin er afstaða til einstakra sakargifta á hendur ákærðu er óhjákvæmilegt að gera grein fyrir aðstæðum á fjármála- og hlutafjármörkuðum síðari hluta september og fyrstu dagana í október 2008.

Eins og að framan greinir fór á því ári að gæta vaxandi lánsfjárkreppu og óróa á fjármálamörkuðum sem magnaðist til muna við fall fjárfestingarbankans Lehman Brothers um miðjan september. Á fundi fjármálanefndar Landsbanka Íslands hf. 24. þess mánaðar, sem ákærðu Sigurjón, Sigríður Elín og Steinþór sátu, kom meðal annars fram að millibankamarkaðir væru í uppnámi og samkeppni um innlán orðin mikil hér innan lands sem sýndi skort á krónum. Mikið útflæði væri af Icesave innlánsreikningum hjá útibúi bankans í London. Þá væru alþjóðamarkaðir í raun lokaðir. Að morgni 29. september 2008 var kynnt ráðagerð um að ríkið myndi taka yfir 75% eignarhluta í Glitni banka hf. gegn hlutafjárframlagi að fjárhæð 600.000.000 evrur. Við þetta lækkaði gengi á hlutabréfum í félaginu verulega þannig að verðmæti þeirra var aðeins brot af því sem það hafði verið áður. Í skýrslu ákærða Sigurjóns fyrir héraðsdómi, sem áður er vitnað til, sagði hann að gengið hefði lækkað úr 15 niður í 4. Síðar þennan dag var haldinn fundur í bankaráði Landsbanka Íslands hf., sem ákærðu Sigurjón og Sigríður Elín sátu, „vegna þjóðnýtingar á Glitni banka og til að upplýsa bankaráðið um málið og hugsanleg áhrif þess á Landsbankann“ eins og það var orðað í fundargerð. Þar var þess getið að viðskipti með hlutabréf stóru viðskiptabankanna þriggja í Kauphöll Íslands hafi verið stöðvuð um sinn. Þá var meðal annars bókað að þrátt fyrir jákvæðan tón í yfirlýsingu bankastjórnar til starfsmanna bankans, sem þeim hafði verið send fyrr um daginn, hafi verið mjög skiptar skoðanir um málið. Lækkun á verðmæti veða í hlutabréfum í Glitni banka hf. hafi haft neikvæð áhrif á Landsbanka Íslands hf. Aðferðin við yfirtöku fyrrnefnda bankans hafi verið óvenjuleg og ætti sér væntanlega fá fordæmi. Fimm ára skuldatryggingarálag á ríkið hafi rokið upp í kjölfar tilkynningar um yfirtöku þess á Glitni banka hf. Ræddar hafi verið hugmyndir um sameiningu vátryggingarfélaga og fjármálafyrirtækja, þar á meðal um hugsanlega sameiningu Landsbanka Íslands hf., Glitnis banka hf., Straums-Burðaráss Fjárfestingabanka hf. og síðan Byrs sparisjóðs. Bókað var eftir varaformanni bankaráðs að bankastjórn leitaði allra skynsamlegra leiða til að styrkja eiginfjárstöðu Landsbanka Íslands hf. og treysta innlánagrunn hans, en skuldatryggingarálög bankans væru langt yfir öllum eðlilegum viðmiðunum. Þá hafi ákærði Sigurjón farið yfir lausafjárstöðu bankans og síðan var fært til bókar: „Þrátt fyrir ásættanlegt lausafé er mikillar varúðar þörf í núverandi umhverfi að mati Sigurjóns.“

Hinn 30. september 2008 tilkynnti Seðlabanki Íslands að matsfyrirtækið Moody´s Investors Service hafi lækkað lánshæfiseinkunnir ríkisins. Um leið lækkaði fyrirtækið lánshæfiseinkunnir Glitnis banka hf. og setti jafnframt Kaupþing banka hf. og Landsbanka Íslands hf. á athugunarlista vegna hugsanlegrar lækkunar á einkunnum þeirra. Þá tilkynnti seðlabankinn sama dag að matsfyrirtækið Fitch Ratings hafi lækkað lánshæfiseinkunnir ríkisins og það fyrirtæki lækkaði samdægurs einkunnir allra viðskiptabankanna þriggja. Réttri viku síðar, 7. október 2008, ákvað Fjármálaeftirlitið að taka yfir vald hluthafafundar í Landsbanka Íslands hf., víkja stjórn bankans frá og setja yfir hann skilanefnd. Við það urðu hlutabréf í félaginu einskis virði.

 Áður hefur verið greint frá því að samkvæmt I. kafla ákærunnar 15. mars 2013 var ákærða Sigurjóni ásamt þremur öðrum gefin að sök markaðsmisnotkun í störfum sínum fyrir Landsbanka Íslands hf. með tilboðum og viðskiptum með hlutabréf í félaginu fyrir eigin reikning bankans í svonefndum sjálfvirkum pörunarviðskiptum í viðskiptakerfi Kauphallar Íslands á tímabilinu frá 1. nóvember 2007 til 3. október 2008. Í ákærunni kom fram að „nettó viðskipti“ deildar eigin fjárfestinga í Landsbanka Íslands hf. hafi á þessu tímabili tekið til samtals 2.268.182.124 hluta í félaginu og numið alls 56.240.113.876 krónum eða 47,2% af heildarveltu sjálfvirkra pörunarviðskipta í kauphöllinni þennan tíma. Samkvæmt yfirliti yfir viðskiptin jukust þau til mikilla muna 29. september 2008, sama dag og ljóst varð að ríkið hygðist eignast 75% hlut í Glitni banka hf., og voru mjög mikil þá fjóra daga, sem á eftir fylgdu, en viðskipti með bréfin fóru síðast fram í kauphöllinni 3. október sama ár. Samtals tóku „nettó viðskipti“ deildar eigin fjárfestinga í Landsbanka Íslands hf. til 685.059.427 hluta í félaginu þessa fimm daga eða 78,8% af heildarveltu sjálfvirkra pörunarviðskipta í kauphöllinni þá daga. Í ákærunni komu ennfremur fram upplýsingar um gengi hlutabréfa í Landsbanka Íslands hf. á tímabilinu frá 1. nóvember 2007 til 3. október 2008. Í upphafi þess var gengið 43,40 krónur á hlut, en fór síðan lækkandi og var komið niður í 21,50 krónur í lok dags 29. september 2008. Næstu þrjá daga lækkaði gengið og var 19,10 krónur í lok dags 2. október sama ár, en hækkaði svo daginn eftir og endaði í 19,90 krónum.

Fyrir liggur að gengi hlutabréfa í fjármálafyrirtækjum lækkaði síðari hluta september og fram í október 2008, ekki síst eftir að fréttist að ríkið ætlaði að taka yfir Glitni banka hf. Eins og fram kom í skýrslu ákærðu Sigríðar Elínar fyrir héraðsdómi átti það ekki sérstaklega við Landsbanka Íslands hf. Án þess að tekin sé afstaða til sakargifta samkvæmt I. kafla ákærunnar hljóta hin miklu kaup bankans á eigin hlutum í lok september og byrjun október 2008 að hafa komið í veg fyrir að gengi á hlutabréfunum lækkaði meira en raun varð á. Í ákærunni var því lýst að þessi miklu kaup bankans hefðu leitt til þess að hlutabréfin söfnuðust upp hjá honum. Vegna lögbundinna takmarkana á eignarhaldi fjármálafyrirtækja, sbr. 1. mgr. 29. gr. laga nr. 161/2002 eins og hún hljóðaði þá, reglna um flöggunarskyldu, sbr. 1. mgr. 93. gr. laga nr. 108/2007, og neikvæðra áhrifa á eiginfjárhlutfall Landsbanka Íslands hf., sökum þágildandi reglna 4. og 5. mgr. 84. gr. laga nr. 161/2002, hefði þurft að losa bankann við bréfin til að unnt væri að halda áfram umfangsmiklum kaupum á eigin hlutum í félaginu. Það hefði meðal annars verið gert með sölu á þeim í stórum utanþingsviðskiptum fyrir tilstilli verðbréfamiðlunar bankans, en ákært væri fyrir þrenn slík viðskipti í II., III. og IV. kafla ákærunnar. Eru þær sakargiftir til úrlausnar í þessu máli.

2

Í skýrslu vitnisins ÁM, sem hann gaf á rannsóknarstigi og staðfesti fyrir dómi, greindi hann frá því hver hafi verið aðdragandinn að viðskiptunum sem II. kafli ákæru tekur til. Samkvæmt frásögn vitnisins var hringt í hann, að hann hélt af ákærða Steinþóri „og við erum að tala um að það sé söluþrýstingur á bréfum og fáir kaupendur.“ Hafi viðmælandi vitnisins spurt hvort hann vissi um einhverja, en hann neitað því þar sem hann hafi verið starfandi á lánasviði og ekki verið að miðla hlutabréfum. Þá hafi viðmælandinn spurt hvernig væri með Imon ehf., hvort það væri eigið fé þar því MÁ hafi lýst yfir áhuga á að kaupa bréf. Vitnið kvaðst hafa sagt að það væri vissulega eigið fé í félaginu sem væru stofnbréf í Byr sparisjóði og „væru vel umfram verðmæti áhvílandi lána.“ En það væri „ljóst að þá væri verið að þenja veðhlutfallið ennþá meira með því að lána nýtt.“ Vitnið sagðist hafa getað „litið á þetta en það yrði að vera eitthvað go á þetta frá æðri settum mönnum.“ Síðan hafi hann heyrt „í Sigurjóni bankastjóranum sem vill þá að þetta fari áfram.“ Eftir það hafi komist á samband við MÁ. Vitnið bar að „alla vega hafði Steinþór þessar upplýsingar um að hann hefði áhuga á að kaupa bréf í bankanum.“ Þegar vitnið hafi talað við MÁ þá hafi hann vissulega haft áhuga á því. MÁ hafi spurt „hvað hann gæti tekið að láni og ég var búinn að fara yfir það með Sigurjóni“. Þessi vitnisburður samrýmist framburði ákærða Sigurjóns fyrir dómi þar sem hann greindi frá því að eftir því sem hann myndi best hafi hann heyrt um áhuga MÁ á að kaupa hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. frá ÁM. Þeir ÁM hafi rætt saman og „lokaniðurstaðan er sú að eftir að Glitnir er fallinn, þá er ég tilbúinn til að lána þessum manni peninga“.

 Sem áður segir var MÁ eigandi alls hlutafjár í Imon ehf. Samkvæmt gögnum málsins var félaginu veitt lán hjá Landsbanka Íslands hf. til kaupa á rúmlega 4% hlut í Byr sparisjóði með samningi 27. mars 2007. Fyrir átti Imon ehf. tæpan 4% hlut í sparisjóðnum sem var óveðsettur. Félaginu voru síðan veitt tvö lán til viðbótar með samningum 7. ágúst og 24. september 2007, að hluta til frekari kaupa í sparisjóðnum. Með samningi 19. desember sama ár veitti bankinn Imon ehf. „rekstrarfjármögnun í formi reikningslánalínu“, að því er virðist vegna stofnfjáraukningar í sparisjóðnum. Sama dag var undirritaður samningur þar sem félagið setti bankanum að veði stofnfjárhluti í sparisjóðnum til tryggingar skuldum þess við bankann. Í þeim samningi var meðal annars kveðið á um að félli markaðsverð hinna veðsettu hluta þannig að eftirstöðvar lána veðsala hjá bankanum færu upp fyrir hámarkslánshlutfall bankans, miðað við markaðsverð og veðhæfi í samræmi við útlánareglur hans á hverjum tíma, skyldi veðsali greiða niður lánin eða bæta við nýjum tryggingum. Að öðrum kosti jafngilti það vanskilum sem veitti bankanum heimild til að ganga að veðinu. Með samningi 25. júní 2008, sem breytt var 26. september sama ár, samþykkti bankinn að veita félaginu frekari heimild til rekstrarfjármögnunar „í formi lánalínu“ til að gera upp vanskil, fyrst og fremst vegna gjaldfallinna vaxta af áðurnefndum lánum. Í apríl 2008 mun félagið hafa fengið greiddar um 935.000.000 krónur í arð frá sparisjóðnum og mun sú fjárhæð hafa verið notuð til að greiða niður lán þess hjá bankanum. Samkvæmt ársreikningi Imon ehf. 2007 var eina umtalsverða eign félagsins í lok ársins stofnfjárbréf í Byr sparisjóði. Eigið fé félagsins var þá neikvætt sem nam 314.393.000 krónum og var tap á rekstri þess á árinu 319.751.000 krónur. Svo sem fram kemur í hinum áfrýjaða dómi bar vitnið ÁM að MÁ hafi ekki átt laust fé um það leyti sem hann leitaði eftir láni hjá Landsbanka Íslands hf. í lok september 2008. Hins vegar hafi hann átt eignir sem hann hafi getað sett að veði fyrir láni.

Í hinum áfrýjaða dómi, þar sem gerð er grein fyrir vitnisburði ÁM, er haft eftir honum að eftir að hafa fengið munnlegt samþykki ákærða Sigurjóns fyrir því að veita Imon ehf. lán hefði hann útbúið svonefnt ákvörðunartökublað vegna lánveitingarinnar og lagt það fyrir ákærðu Sigríði Elínu. Hún hefði lesið það yfir, samþykkt lánsbeiðnina með því að rita upphafsstafi sína á skjalið og síðan tekið það til að fá skriflegt samþykki ákærða Sigurjóns. Framburður ákærðu Sigríðar Elínar fyrir dómi var í nokkru frábrugðinn vitnisburði ÁM eins og rakið er í héraðsdómi. Hann hefði komið til hennar og sagt að MÁ eða félag á hans vegum hefði áhuga á að kaupa hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. Hefði ÁM sagt henni að þeir Sigurjón væru búnir að ræða lánveitingu vegna viðskiptanna og Sigurjón samþykkt hana. Ákærða kvaðst telja mjög líklegt að þau ÁM hefðu á þessum tíma rætt kjör og aðra skilmála lánsins. Hefði hún samþykkt lánveitinguna áður en ÁM útbjó ákvörðunartökublaðið þar sem þau atriði, sem þau voru búin að ræða sín á milli, hafi komið fram. Ákærða sagðist hafa undirritað ákvörðunartökublaðið 3. október 2008 og skráð þá dagsetningu á það. Þá kvaðst ákærða hafa dregið þá ályktun að hlutabréfin, sem til stæði að selja, hlytu að vera í eigu Landsbanka Íslands hf. sjálfs þar sem ákærði Sigurjón hafi verið búinn að samþykkja lánveitinguna, en á þessum tíma hafi bankinn ekki verið að „setja út neitt sjálfur.“ Ekki er fjallað um það í forsendum héraðsdóms hvort ákvörðunartökublaðið hafi verið útbúið áður en ÁM ræddi við ákærðu um fyrirhugað lán til Imon ehf. eða eftir það, enda skiptir það ekki máli þar sem ljóst er samkvæmt framburði hennar að henni voru kunn kjör og aðrir skilmálar lánsins, sem fram komu á skjalinu, áður en hún áritaði það. Hins vegar er gengið út frá því í dóminum að ákærði Sigurjón hafi áritað ákvörðunartökublaðið til staðfestingar samþykki sínu áður en lánið var greitt út 3. október 2008. Samkvæmt útlánareglum Landsbanka Íslands hf., sem áður hefur verið gerð grein fyrir, gat lánanefnd bankans vikið frá reglunum við lánaákvarðanir sínar, sbr. 16.1 grein þeirra. Í 16.3 grein kom fram að gild samþykkt lánanefndar og fundargerð hennar væri árituð af báðum bankastjórum, en í fjarveru annars þeirra og staðgengils bankastjóra undirrituðu bankastjóri og framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs umrædd skjöl. Samkvæmt 16.4 grein giltu þessar sömu undirskriftarreglur varðandi ákvarðanir um útlán sem samþykktar voru milli funda nefndarinnar. Í héraðsdómi er ekkert vikið að því hvort HJK bankastjóri eða staðgengill bankastjóra, BH, hafi verið fjarverandi þegar ákærða Sigríður Elín gaf sem framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs samþykki sitt fyrir lánveitingunni til Imon ehf. Vegna ákvæða útlánareglnanna, sem vitnað er til að framan, virðist héraðsdómur hafa gengið út frá því, væntanlega á grundvelli framburðar ákærðu og vitna, að svo hafi verið þar sem ekki þótti sýnt fram á að ákærðu Sigurjón og Sigríður Elín hefðu brotið gegn reglunum. Verður þessi ályktun héraðsdóms lögð til grundvallar þegar leyst verður úr sakargiftum á hendur ákærðu samkvæmt a. lið II. kafla ákæru.

 Áður hefur verið gerð ítarleg grein fyrir efni ákvörðunartökublaðsins sem útbúið var af ÁM vegna lánveitingarinnar til Imon ehf. 30. september 2008. Á þeim tveimur eintökum af skjalinu, sem liggja fyrir í málinu, sést að við gerð þess var einkar flausturslega að verki staðið, ekki síst þegar litið er til þess að fjárhæð lánsins var 5.163.000.000 krónur. Ekki voru aðeins augljósar villur á eldra eintaki skjalsins, sem ekki höfðu verið leiðréttar nema að hluta á hinu eintakinu, heldur var það, sem þar kom fram, ekki fyllilega í samræmi við að lagt var til að beiðni um lánið yrði samþykkt. Á baksíðu skjalsins var meðal annars lýst viðskiptum Imon ehf. við Landsbanka Íslands hf. síðustu tvö ár þar sem vanskil félagsins voru sögð 175.000.000 krónur 29. september 2008, en þau voru eins og fyrr segir gerð upp með sérstöku láni á grundvelli áður gerðs samnings sem breytt hafði verið í því skyni 26. sama mánaðar. Á baksíðunni var einnig vísað til ársreiknings Imon ehf. 2006 þar sem fram kom að tap á rekstri þess hafi verið 5.000.000 krónur og eigið fé þess næmi sömu fjárhæð. Á forsíðu ákvörðunartökublaðsins sagði meðal annars: „Imon ehf. er í eigu [MÁ] sem hefur farið illa út úr hræringum undanfarið á fjármálamörkuðum. Imon ehf. er félag sem hann á einn og er það stærsti hluthafinn í Byr sparisjóði og það stendur ágætlega.“ Í vitnisburði sínum fyrir héraðsdómi gaf ÁM þá skýringu að með fyrri setningunni hafi verið vísað til þess að MÁ hafi átt „verulega mikið eigið fé í hinum ýmsu félögum og það hafa komið einhver högg á þau félög.“ Því hafi hann „misst töluvert af peningum, síðan gátu náttúrulega verið heilbrigð félög inn á milli. Þannig að það er verið að tala þarna um heildina sennilega.“ Á forsíðunni kom fyrst fram að skuldir Imon ehf. hafi numið um 3.750.000.000 krónum, en litlu neðar að innlend lán þess væru 3.759.400.000 krónur. Þótt það væri ekki tekið fram hlaut hér að vera átt við heildarskuld félagsins vegna lána sem það hafði fengið frá Landsbanka Íslands hf. áður en hið umbeðna lán var veitt. Þegar fjárhæð þess láns, 5.163.000.000 krónur, bættist við námu lán bankans til félagsins samtals 8.922.400.000 krónum þótt heildarupphæðin væri sögð hærri á báðum eintökum ákvörðunartökublaðsins, líklega vegna samlagningarvillu. Í skjalinu kom fram að tvenns konar tryggingar stæðu að baki lánunum, annars vegar hlutabréf í Landsbanka Íslands hf., sem umbeðið lán var notað til að kaupa, og hins vegar stofnfjárbréf í Byr sparisjóði í eigu Imon ehf. sem höfðu sem fyrr segir verið veðsett bankanum til tryggingar efndum félagsins á öllum skuldum þess við hann. Tryggingargildi hlutabréfanna í Landsbanka Íslands hf. var sagt 5.150.000.000 krónur, sem var það sama og kaupverð bréfanna, en mismunurinn á því og lánsfjárhæðinni, 13.000.000 krónur, var að stærstum hluta notaður til að greiða gjald fyrir lántökuna og kostnað við hana. Verðmæti stofnfjárbréfanna í Byr sparisjóði var ýmist sagt 4.211.035.000 krónur „miðað við síðasta viðskiptagengi sem var 1,6“ eða 5.269.063.000 krónur „miðað við fyrirhugað gengi í samruna við Glitni sem hætt var við“. Þegar þessar tvær upphæðir bættust við áætlað verðmæti hlutabréfanna í Landsbanka Íslands hf. var heildarverðmæti trygginganna sagt annars vegar 3.365.000.000 krónur, sem var augljóslega rangt, því að heildarverðmætið „miðað við síðasta viðskiptagengi“ nam samkvæmt framansögðu 9.361.035.000 krónum. Hins vegar var heildarverðmæti trygginganna, þá miðað við „fyrirhugað gengi í samruna ... sem hætt var við“, sagt vera 10.419.063.074 krónur.

Samningur um lánið, sem Landsbanki Íslands hf. veitti Imon ehf. og a. liður II. kafla ákæru tekur til, var eins og áður er fram komið undirritaður 30. september 2008 af ÁM og ákærðu Sigríði Elínu fyrir hönd bankans og MÁ fyrir hönd félagsins. Reyndar kvaðst ákærða Sigríður Elín, eins og fram kemur í héraðsdómi, líklega ekki hafa ritað undir samninginn fyrr en 3. október sama ár þótt aðrir, sem skrifuðu undir hann, hafi gert það 30. september í samræmi við dagsetningu hans. Þetta breytir engu um það að endanleg ákvörðun um veitingu lánsins var tekin síðastgreindan dag með undirritun lánssamningsins af hálfu beggja. Sama dag gaf Imon ehf. út handveðsyfirlýsingu þar sem félagið setti Landsbanka Íslands hf. að veði fyrrgreind hlutabréf í félaginu að nafnvirði 250.000.000 krónur til tryggingar efndum á öllum skuldum þess við bankann. Í yfirlýsingunni kom meðal annars fram að næmu eftirstöðvar þeirra skulda, sem veðið ætti að tryggja, hærra hlutfalli en 56% af markaðsverði hinna veðsettu hlutabréfa, skyldi veðsala gefinn þriggja bankadaga frestur til að bæta við nægilegum tryggingum þannig að framangreindu hlutfalli milli trygginga og skulda væri náð að mati veðhafa. Yrði veðsali ekki við beiðni veðhafa um að leggja fram viðbótartryggingar jafngilti það vanskilum á þeim skuldum, sem veðið ætti að tryggja, og væri veðhafa þá heimilt að ganga að hinum veðsettu bréfum.

Svo sem fyrr er frá greint óskaði Imon ehf. eftir því 2. október 2008 að lánið samkvæmt samningnum 30. september sama ár yrði greitt út. Degi síðar, 3. október, var lánsfjárhæðin, að frádregnu lántökugjaldi og kostnaði við skjalagerð, 5.150.079.700 krónur, greidd félaginu.

Eftir þetta hefur ekki verið greitt af þeim lánum, sem Landsbanki Íslands hf. veitti Imon ehf. samkvæmt framansögðu, og benda gögn málsins ekki til að svo verði gert, enda þótt bú einkahlutafélagsins hafi hvorki verið tekið til gjaldþrotaskipta né krafa vegna lánsins verið afskrifuð hjá LBI hf., áður Landsbanka Íslands hf. Ekki liggur því annað fyrir en að fjártjón þess félags vegna viðskiptanna, sem fjallað er um í II. kafla ákæru, nemi óskertri fjárhæð kröfunnar.

Hinn 30. september 2008 keypti Imon ehf. sem áður greinir hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. af verðbréfamiðlun bankans að nafnvirði 250.000.000 krónur á genginu 20,60 sem var það sama og lagt var til grundvallar mati á verðmæti bréfanna á ákvörðunartökublaðinu vegna áðurgreinds láns til félagsins. Voru viðskiptin tilkynnt Kauphöll Íslands að morgni næsta dags. Kaupverðið nam 5.150.000.000 krónum og var það innt af hendi 3. október 2008 eftir að lánið hafði verið greitt félaginu.

3

Í a. lið II. kafla ákæru eru ákærðu Sigurjóni og Sigríði Elínu gefin að sök „umboðssvik með því að hafa 30. september 2008, í störfum sínum fyrir Landsbankann, misnotað aðstöðu sína og stefnt fé bankans í verulega hættu, með því að fara út fyrir heimildir til lánveitinga er þau í sameiningu veittu Imon ehf. ... 5.163.000.000 króna lán til að fjármagna að fullu kaup félagsins á 250.000.000 hluta í Landsbankanum, án fullnægjandi trygginga fyrir endurgreiðslu lánsins, þar sem ekki voru fyrir hendi aðrar tryggingar en veð í hinum keyptu hlutabréfum og allsherjarveð í stofnfjárhlutum félagsins í Byr sparisjóði en Imon ehf. hafði þegar fullnýtt veðrými stofnfjárhlutanna við aðrar lántökur.“

Málsatvik sem vísað er til í þessum ákærulið eru að mestu óumdeild eins og gerð hefur verið grein fyrir að framan. Í forsendum hins áfrýjaða dóms segir að ákærðu hafi bæði verið í aðstöðu til að skuldbinda Landsbanka Íslands hf. vegna stöðu sinnar hjá bankanum. Þá liggi fyrir að þau hafi samþykkt að veita Imon ehf. lán að fjárhæð 5.163.000.000 krónur til kaupa á 250.000.000 hlutum í Landsbanka Íslands hf. sem voru í eigu bankans sjálfs. Einnig að til tryggingar láninu hafi verið handveð í hinum keyptu hlutabréfum og stofnfjárhlutum Imon ehf. í Byr sparisjóði. Á hinn bóginn sýknaði héraðsdómur ákærðu af sakargiftum samkvæmt umræddum ákærulið þar sem ósannað þótti annars vegar að þau hefðu með háttsemi sinni stefnt fé Landsbanka Íslands hf. í verulega hættu og hins vegar að þau hefðu misnotað aðstöðu sína, sökum þess að því er virðist að þau hefðu hvorki brotið gegn útlánareglum bankans né öðrum þeim reglum sem vísað er til í ákærunni. Ljóst er að þessi niðurstaða, og reyndar einnig sýkna ákærðu af sakargiftum samkvæmt b. lið II. kafla og III. kafla ákæru, er byggð á skýringu á 249. gr. almennra hegningarlaga og öðrum lagaákvæðum að teknu tilliti til þess sem fram kemur málskjölum.

Í 21. grein samþykkta fyrir Landsbanka Íslands hf., sem í gildi voru í lok september og byrjun október 2008, sagði að bankastjórar bæru ábyrgð á daglegum rekstri bankans og færu með ákvörðunarvald í öllum málefnum hans sem ekki væri öðrum falin í lögum, reglugerðum eða samþykktum. Bar þeim að sjá um bankareksturinn í samræmi við lög, reglugerðir eða samþykktir eða ákvarðanir bankaráðs. Sams konar ákvæði voru í starfsreglum fyrir bankaráðið þar sem fram kom í 8.1 grein að bankastjórar mynduðu bankastjórn. Þar sagði ennfremur í 5. tölulið 9.2 greinar að bankaráðið setti almennar reglur um lánveitingar og ábyrgðir bankans, hvort tveggja að fenginni umsögn bankastjórnar. Þá var kveðið á um það í 9.3 grein að bankastjórn hefði heimild til að ákveða kaup og sölu hlutabréfa í veltubók bankans. Í útlána- og áhættureglum, sem bankaráðið setti að fenginni tillögu bankastjórnar á grundvelli fyrrnefnds ákvæðis í starfsreglum sínum, sagði í 1. grein að bankastjórn bæri ábyrgð gagnvart bankaráði á útlánum bankans og ábyrgðum. Í 2. grein reglnanna sagði að lánveitingar bankans skyldu vera í samræmi við markaða stefnu hans á hverjum tíma. Við útlánaákvarðanir og áhættutökur skyldi bankastjórn sjá til þess að hagsmuna bankans væri gætt, fjárhagsstaða hans treyst og að ákvarðanir brytu ekki í bága við lög og stjórnvaldsfyrirmæli. Þá skyldi bankastjórn hafa hliðsjón af stöðu og horfum í efnahags- og atvinnulífi, svo og þróun peningamarkaða, við ákvarðanir sínar. Skyldi bankastjórn setja ítarlegar útlánareglur, þar á meðal um framkvæmd lánveitinga, og skyldu þær hafa að geyma ákvæði, þar sem fram kæmi sú meginregla að við ákvörðun um lánveitingu skyldi taka mið af greiðslugetu lánþega, framboðnum tryggingum og viðskiptasögu, auk ákvæða um upplýsingaöflun og áhættumat fyrir ákvörðunartöku. Í 2. grein útlána- og áhættureglnanna var jafnframt tekið fram að almennt skyldu öll útlán bankans vera vel tryggð, annað hvort með formlegum tryggingum eða haldi á greiðsluflæði. Þó væri heimilt að veita lán án sérstakra formlegra trygginga til bestu fyrirtækja í viðskiptum við bankann, væri greiðsluflæði þeirra sterkt. Einnig væri heimilt að lána einstaklingum með góða viðskiptasögu án sérstakra trygginga. Útlánareglur Landsbanka Íslands hf. voru settar af bankastjórum hans á grundvelli útlána- og áhættureglna bankaráðsins. Í 1.2 grein þeirra var tilgangurinn með reglunum sagður að stýra útlánaáhættu, mæla hana og hafa eftirlit með henni. Úrræði bankans til þess að lágmarka tap vegna útlána væri að skoða viðskiptasögu lántaka, meta greiðslugetu hans og framboðnar tryggingar. Samkvæmt greininni fór lánanefnd bankans með æðsta vald í útlánamálum hans og eitt af hlutverkum hennar var að taka ákvarðanir um lánveitingar sem væru umfram útlánaheimildir annarra innan bankans. Í 12.1 grein kom fram að næmi heildarskuldbinding viðskiptamanns hærri fjárhæð en 1.000.000.000 krónum eftir „einstaka fyrirgreiðslu“ þyrfti að leggja málið fram til samþykktar í lánanefnd. Samkvæmt 13.1 grein var það meginreglan að fyrir útlánum bankans skyldu vera tryggingar innan skilgreindra veðmarka og í 13.5.13 grein þar sem fjallað var um hlutabréf og hluti í einkahlutafélögum sagði að almenna reglan væri að veita einungis lán gegn veði í skráðum hlutabréfum. Ef taka ætti veð í hlutabréfum eða hlutum í einkahlutafélagi skyldi ákvörðun um það tekin á fyrirtækjasviði. Þá skyldi veðsetningarhlutfall taka mið af seljanleika og viðskiptum með bréfin. Hámarksveðsetningarhlutfall á skráðum innlendum hlutabréfum á aðallista Kauphallar Íslands og erlendum skráðum hlutabréfum væri 50% af markaðsverði og hámarksveðsetningarhlutfall annarra innlendra skráðra hlutabréfa 30%. Þó væri heimilt að veita lán gegn veði í óskráðum hlutabréfum, en sú ákvörðun skyldi tekin af fyrirtækjasviði og lánanefnd. Óskráð hlutabréf skyldu aldrei veðsett hærra en sem næmi 30% af matsverði.

Samkvæmt framangreindum ákvæðum útlánareglna Landsbanka Íslands hf., sem settar voru af bankastjórum hans, höfðu þeir heimild til að taka ákvarðanir um lánveitingar bankans án þess að henni væru settar skorður í reglunum. Í fjarveru annars bankastjórans og staðgengils bankastjóranna gat framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs komið í stað þeirra þegar tekin var ákvörðun um lán milli funda í lánanefnd þótt fjárhæð þess færi fram úr þeim mörkum sem áður greinir. Eins og fyrr segir verður lagt til grundvallar að HJK bankastjóri og staðgengill hans hafi báðir verið fjarverandi þegar ákærða Sigríður Elín samþykkti ásamt ákærða Sigurjóni að veita Imon ehf. lánið í lok september 2008. Samkvæmt því fóru ákærðu ekki út fyrir heimild sína eftir reglum bankans þegar þau ákváðu að veita félaginu lánið, en á hinn bóginn bar þeim að líta til annarra reglna, jafnt skráðra sem óskráðra, er þau tóku þessa ákvörðun, sbr. dóm Hæstaréttar í máli nr. 442/2011.

Annað meginskilyrðið fyrir því að háttsemi teljist refsiverð samkvæmt 249. gr. almennra hegningarlaga er að maður hafi misnotað aðstöðu sem hann hefur fengið til að gera eitthvað sem annar verður bundinn við. Skilyrðið hefur meðal annars verið skýrt á þann veg að þegar þannig háttar til að heimild þess, sem hefur slíka aðstöðu, er ekki svo skýr sem skyldi nægi til þess að hann baki sér refsiábyrgð að færðar séu sönnur á að hann hafi verulega vikið frá þeim starfsháttum sem honum hlaut að vera ljóst að af honum væri krafist. Í samræmi við það hlutu bankastjórar Landsbanka Íslands hf. og þeir, sem komu í þeirra stað, að gera sér grein fyrir að hin víðtæka heimild þeirra til að taka ákvörðun um lán hafi eðli máls samkvæmt verið takmörkunum háð. Í skýrslu ákærða Sigurjóns fyrir dómi, sem vitnað er til að framan, lét hann svo um mælt þegar hann fjallaði um lán gegn veði í hlutabréfum: „Þú ... hefur ákveðið svona svigrúm upp á það að ... þú lánir ekki 100% fyrir þeim en þú lánir eitthvað lægra, að sjálfsögðu. Það er viðmiðið.“

 Við mat á því hvort ákærðu hafi vikið verulega frá þeim starfsháttum, sem þeim hlaut að vera ljóst að af þeim var krafist sem bankastjóra og framkvæmdastjóra fyrirtækjasviðs Landsbanka Íslands hf., verður að líta til þess að trúnaðarskylda þeirra var mjög rík. Það stafaði ekki aðeins af því að bankinn var almenningshlutafélag, heldur jafnframt viðskiptabanki sem hafði heimild til að taka á móti innlánum frá almenningi, sbr. 1. tölulið 1. mgr. 20. gr. laga nr. 161/2002. Óvarlegar ákvarðanir þeirra um lánveitingar gátu því valdið hluthöfum í Landsbanka Íslands hf., stórum sem smáum, svo og öllum almenningi fjártjóni. Þá ber ekki síður að líta til hinna skráðu reglna Landsbanka Íslands hf. um útlán sem áður hefur verið gerð grein fyrir. Í útlána- og áhættureglum bankaráðs sagði meðal annars að meginreglan skyldi vera sú að við lánaákvörðun skyldi taka mið af greiðslugetu lánþega, framboðnum tryggingum og viðskiptasögu. Samkvæmt útlánareglum bankans, sem settar voru af bankastjórum, var almennt óheimilt að veita lán gegn veði í óskráðum hlutabréfum. Væri það gert skyldi hámarkshlutfall veðsetningar aldrei vera hærra en 30% af matsverði. Þegar veitt var lán gegn veði í skráðum hlutabréfum skyldi hámarkshlutfallið ýmist vera 30% eða 50% af markaðsverði.

Samkvæmt ársreikningi Imon ehf. 2007 var bókfært eigið fé félagins neikvætt í lok þess árs þótt það hafi, eins og fram kom á ákvörðunartökublaðinu vegna lánsins sem hér um ræðir, verið jákvætt í árslok 2006. Það lá því ljóst fyrir 30. september 2008 þegar lánið var veitt að einungis veð í hlutabréfunum í Landsbanka Íslands hf. og stofnfjárbréfunum í Byr sparisjóði stóðu til tryggingar lánum bankans til félagsins sem námu samtals 8.922.400.000 krónum. Samkvæmt ákvörðunartökublaðinu taldist verðmæti hlutabréfanna eins og áður greinir það sama og kaupverð þeirra sem miðaðist við gengið 20,60 krónur á hlut. Í lok þess dags hafði gengið lækkað í 20,50 og tveimur dögum síðar, 2. október 2008, var það í dagslok komið niður í 19,10, en hækkaði svo í 19,90 við lok viðskipta 3. sama mánaðar. Er lánið var greitt Imon ehf. þann dag hafði verðmæti hlutabréfanna því lækkað þá þegar umtalsvert þannig að veðhlutföllin, sem tilgreind voru á ákvörðunartökublaðinu, höfðu hækkað af þeirri ástæðu einni.

Eins og áður greinir var verðmæti stofnfjárbréfanna í Byr sparisjóði tilgreint með tvennum hætti á ákvörðunartökublaðinu. Hærri upphæðin tók mið af fyrirhuguðu „gengi“ í viðræðum milli Glitnis banka hf. og sparisjóðsins um sameiningu fjármálafyrirtækjanna tveggja sem hætt hafði verið við eftir að ljóst varð að ríkið hygðist taka bankann yfir. Þessi viðmiðun var algjörlega ótæk við mat á raunverulegu verðmæti stofnfjárbréfanna 30. september 2008 því að hér var ekki um að ræða viðskipti með bréfin á markaði, þar sem verðið ræðst af framboði og eftirspurn, heldur fyrirhugaða sameiningu fjármálafyrirtækja og verður ekki séð að mat óvilhallra sérfræðinga á verðmæti hvors fyrirtækis um sig hafi legið fyrir í viðræðum um sameininguna. Í viðræðuramma þeim, sem lagður hefur verið fram, var meðal annars gert ráð fyrir að við sameininguna fengju „hluthafar í Byr“ hluti í Glitni banka hf. sem endurgjald fyrir hluti sína. Þá kom þar fram að gengi hlutabréfa í bankanum yrði að minnsta kosti 14,50 krónur á hlut og var kaupverð „alls hlutafjár Byrs“, sem myndaði grundvöllinn að áðurnefndu „gengi“ stofnfjárbréfanna, miðað við það. Hinn 29. september 2008 lá fyrir að gengi hlutabréfa í Glitni banka hf. hafði lækkað verulega og var aðeins brot af því, sem vísað hafði verið til í sameiningarviðræðunum, þannig að forsendur fyrir því að taka mið af áætluðu verðmæti stofnfjár í Byr sparisjóði við sameininguna voru brostnar þegar tekin var endanleg ákvörðun um lánið til Imon ehf. Lægri upphæðin, sem tilgreind var á ákvörðunartökublaðinu og átti að endurspegla verðmæti stofnfjárbréfanna í sparisjóðnum, miðaðist „við síðasta viðskiptagengi“ þeirra. Sem fyrr segir var hér vísað til afar takmarkaðra viðskipta með bréfin 22. ágúst 2008 á markaði sem ekki var eiginlegur verðbréfamarkaður. Síðan hafði þeim markaði verið lokað og á þeim tíma, sem liðinn var, höfðu hlutabréf í fjármálafyrirtækjum lækkað umtalsvert í verði. Þessi viðmiðun var því í engu samræmi við það, sem kom fram í útlánareglum Landsbanka Íslands hf., að almennt skyldi miða við gildandi markaðsverð eða matsverð hlutabréfa sem sett væru að veði fyrir lánum bankans. Ekkert liggur fyrir um raunverulegt verðmæti stofnfjárbréfa í Byr sparisjóði 30. september 2008. Þar sem verðmæti fjármálafyrirtækja hafði almennt rýrnað á markaði hér á landi, eftir að ráðagerð um yfirtöku ríkisins á Glitni banka hf. var kunngerð daginn áður, er þó hafið yfir skynsamlegan vafa að heildarvirði þeirra stofnfjárbréfa, sem voru í eigu Imon ehf., hafi þá verið lægra en skuld félagsins við Landsbanka Íslands hf. vegna lánanna sem því höfðu áður verið veitt á árunum 2007 og 2008.

Ákærðu höfðu bæði mikla reynslu af bankaviðskiptum og mátti samkvæmt framansögðu vera ljóst að veðhlutföllin 86% og 95%, sem gengið var út frá þegar tekin var ákvörðun um lánið til Imon ehf., voru reist á alls ónothæfum grunni. Séu þau engu að síður borin saman við þau hlutföll, sem samkvæmt útlánareglum Landsbanka Íslands hf. var leyfilegt að miða við að hámarki ef aðrir starfsmenn hans en bankastjórar og staðgenglar þeirra veittu lán, annars vegar 30% þegar tekið var veð í skráðum sem óskráðum hlutabréfum og hins vegar 50% væri veðið í skráðum hlutabréfum á aðallista Kauphallar Íslands eða erlendum skráðum hlutabréfum, er bersýnilegt að virði þessara trygginga var langt frá því sem almennt var ætlast til að miðað skyldi við.

Samkvæmt öllu framansögðu hlutu ákærðu að hafa gert sér grein fyrir að með því að veita lán á þessum forsendum við þær aðstæður, sem ríktu á fjármála- og verðbréfamörkuðum á þessum tíma og lýst hefur verið að framan, væru þau að víkja á freklegan hátt frá því sem af þeim var krafist í störfum þeirra fyrir Landsbanka Íslands hf. Með því móti misnotuðu þau aðstöðu sína í skilningi 249. gr. almennra hegningarlaga.

Hitt meginskilyrðið fyrir því að háttsemi teljist refsiverð samkvæmt þessari lagagrein er að fyrir hendi hafi verið auðgunarásetningur hjá þeim, sem sakaður er um slíkt brot, sbr. 243. gr. almennra hegningarlaga. Nægir í því sambandi að sýnt sé fram á að háttsemin hafi valdið verulegri fjártjónshættu fyrir þann sem bundinn varð af henni.

Mikil verðmæti voru fólgin í hlutabréfum Landsbanka Íslands hf., sem bankinn seldi Imon ehf. 30. september 2008 og greitt var fyrir með andvirði lánsins til félagsins, enda hefði bankinn að öllu eðlilegu getað selt bréfin öðrum á markaði fyrir gangverð þeirra. Við þetta verður að miða við mat á því hvort veruleg hætta á fjártjóni hafi skapast við að veita lánið gegn þeim tryggingum og við þær aðstæður, sem að framan greinir, sbr. dóm Hæstaréttar 12. febrúar 2015 í máli nr. 145/2014. Af þeirri ástæðu skiptir ekki máli við mat á því hvort háttsemi ákærðu hafi haft í för með sér verulega fjártjónshættu að bréfin hafi áður verið keypt af bankanum með tilheyrandi fjárútlátum.

Ákærðu var báðum kunnugt um að verð á hlutabréfum í fjármálafyrirtækjum fór lækkandi í lok september 2008 og því mikillar varúðar þörf við þær aðstæður, sem þá ríktu, eins og haft var eftir ákærða Sigurjóni á bankaráðsfundinum 29. þess mánaðar. Eins og áður greinir kom og á daginn að eftir að samningur um lánið hafði verið gerður og þar til beiðni barst frá Imon ehf. um að það yrði greitt út hafði gengi hlutabréfanna í Landsbanka Íslands hf., sem stóðu að hluta til tryggingar láninu, lækkað umtalsvert. Á þessum tíma, hvort heldur 30. september eða 2. október 2008, gat ákærðu af þeim sökum ekki dulist að mun meiri líkur væru á því en minni að verðmæti trygginga fyrir lánum bankans til Imon ehf. myndi rýrna og það enn síður hrökkva til greiðslu lánanna ef að þeim yrði gengið. Samkvæmt því er sannað að ákærðu hafi af ásetningi valdið Landsbanka Íslands hf. verulegri fjártjónshættu þegar þau ákváðu að veita Imon ehf. lánið með þeim hætti sem gert var.

Samkvæmt 2. mgr. 208. gr. laga nr. 88/2008 getur Hæstiréttur ekki endurmetið niðurstöðu héraðsdómara um sönnunargildi munnlegs framburðar nema hlutaðeigandi vitni eða ákærði hafi gefið skýrslu hér fyrir dómi. Eins og að framan greinir er niðurstaða héraðsdóms um háttsemi ákærðu Sigurjóns og Sigríðar Elínar ekki reist á mati á sönnunargildi munnlegs framburðar fyrir dómi, sbr. 3. mgr. 208. gr. laganna, heldur rangri skýringu á 249. gr., sbr. 243. gr. almennra hegningarlaga. Með þeirri háttsemi ákærðu, sem áður er lýst, misnotuðu þau aðstöðu sína hjá Landsbanka Íslands hf., sem olli því að félagið varð bundið við þær ráðstafanir fjármuna er a. liður II. kafla ákæru tekur til, og leiddu þær til verulegrar fjártjónshættu þess, en líta verður að auki svo á að fjármunirnir séu félaginu nú glataðir. Samkvæmt öllu framansögðu verða ákærðu Sigurjón og Sigríður Elín sakfelld fyrir brot gegn 249. gr. almennra hegningarlaga.

4

Í b. lið II. kafla ákæru eru ákærðu Sigurjón og Sigríður Elín sökuð um „markaðsmisnotkun við sölu Landsbankans á 250.000.000 hluta í Landsbankanum, sem voru í eigu bankans, til Imon ehf. ... 30. september 2008 fyrir 20,6 krónur á hvern hlut. Með viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallarinnar 1. október 2008 var ranglega látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa á rúmlega 2,23% útgefins hlutafjár í Landsbankanum og borið af þeim fulla markaðsáhættu.“

Að framan hafa verið rakin þau atvik sem vísað er til í ákæruliðnum. Samkvæmt gögnum málsins er hafið yfir skynsamlegan vafa að markmiðið með sölu hlutabréfa í Landsbanka Íslands hf. í eigu bankans til Imon ehf. 30. september 2008 og veitingu láns til félagsins í því skyni hafi verið að losa bankann við slík bréf sem hann hafði áður keypt í miklu magni. Að auki var það gert með þeim hætti að salan hefði ekki áhrif til lækkunar á gengi hlutabréfa í Landsbanka Íslands hf. í Kauphöll Íslands. Eins og áður greinir var heildarverðmæti þeirra hlutabréfa og stofnfjárbréfa, sem stóðu til tryggingar láninu til Imon ehf., minna en nam skuld félagsins við bankann þegar lánið var veitt. Samkvæmt því er sannað að markaðsáhættan af viðskiptunum með hlutabréfin hafi, þrátt fyrir söluna, haldist áfram hjá bankanum og hafi ákærðu báðum hlotið að vera það ljóst. Af þeim sökum gáfu viðskiptin, sem tilkynnt voru til Kauphallar Íslands 1. október 2008, eftirspurn og þar með verð hlutabréfa í Landsbanka Íslands hf. ranglega til kynna eða voru líkleg til að gera það, sbr. a. lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga nr. 108/2007.

Samkvæmt starfsskipulagi Landsbanka Íslands hf. heyrðu fyrirtækjasvið og verðbréfasvið bankans undir ákærða Sigurjón sem annan af bankastjórum hans. Ákærði hafði því yfirsýn yfir starfsemi beggja þessara sviða, þar á meðal hin umfangsmiklu kaup bankans á eigin hlutabréfum. Þá kvaðst hann eins og fram kemur í héraðsdómi hafa tekið ákvörðun um að veita Imon ehf. lán til kaupa á hlutabréfum í Landsbanka Íslands hf. Sökum þess hefur ákærði gerst sekur um brot á fyrrgreindu ákvæði laga nr. 108/2007, sbr. 1. tölulið 146. gr. þeirra. Í skýrslu sinni fyrir dómi sagðist ákærði hafa tekið umrædda ákvörðun með hagsmuni bankans í huga þar sem tilgangurinn hafi verið að auðvelda sameiningu bankans og Byrs sparisjóðs, en Imon ehf. hafi verið stærsti eigandi sparisjóðsins. Slíkar hvatir að baki broti ákærða geta ekki gert það refsilaust.

Ákærða Sigríður Elín stóð sem fyrr segir að ákvörðun um að veita Imon ehf. lán til kaupa á hlutabréfum, eins og fram kom á ákvörðunartökublaðinu sem hún áritaði, og vissi jafnframt, svo sem tekið er fram í forsendum héraðsdóms, að bréfin kæmu frá deild eigin fjárfestinga í Landsbanka Íslands hf. Hins vegar kom hún hvorki að sölu hlutabréfanna né tilkynningu um hana til Kauphallar Íslands. Ákvörðun ákærðu um lánveitinguna var þó forsenda fyrir því að af sölunni gæti orðið og átti hún þannig þátt í því með liðsinni sínu að brot það, sem ákærði Sigurjón hefur verið sakfelldur fyrir, var framið, enda hlaut hún að gera sér grein fyrir, meðal annars með setu sinni í fjármálanefnd bankans, að viðskiptin gæfu ranga mynd af verði bréfanna eða væru líkleg til að gera það. Samkvæmt því verður ákærða sakfelld fyrir hlutdeild í broti gegn a. lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga nr. 108/2007, sbr. 1. tölulið 146. gr. og 3. mgr. 147. gr. þeirra. Sú niðurstaða er samrýmanleg 4. málslið 1. mgr. 180. gr. laga nr. 88/2008, enda verður litið svo á að vörn ákærðu hafi ekki verið áfátt að þessu leyti.

5

Samkvæmt III. kafla ákæru er ákærðu Sigurjóni og Steinþóri gefin að sök „markaðsmisnotkun við sölu Landsbankans á 200.000.000 hluta í Landsbankanum, sem voru í eigu bankans, til Imon ehf. ... 3. október 2008 fyrir 19,11 krónur á hvern hlut. Viðskiptin gáfu eftirspurn hlutabréfa í Landsbankanum ranglega og misvísandi til kynna, eða voru líkleg til að gera það ... en með viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallarinnar sama dag var ranglega látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa á tæplega 1,79% hlut í Landsbankanum og borið fulla markaðsáhættu af viðskiptunum þrátt fyrir að ekki hefði verið gengið frá fjármögnun hlutabréfakaupanna.“

Í hinum áfrýjaða dómi er lýst aðdraganda þeirra viðskipta sem hér um ræðir. Í vitnisburði sínum fyrir dómi kvað ÁM ákærða Sigurjón hafa hringt til sín 2. október 2008 og spurt hvort MÁ hefði áhuga á að kaupa fleiri hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. Einnig hvort rými væri til að bankinn veitti MÁ lán til kaupanna. Að morgni næsta dags, 3. október, sagðist ÁM hafa útbúið ákvörðunartökublað og hlutast til um að gerð yrðu drög að samningi vegna láns til Imon ehf., en áður hefur verið gerð grein fyrir þeim skjölum. Á grundvelli vitnisburðar ÁM taldi héraðsdómur sannað að ákærði Sigurjón hafi tekið ákvörðun um viðskiptin með hlutabréfin sem vísað er til í III. kafla ákæru. Verður sú niðurstaða lögð til grundvallar við úrlausn sakargiftanna á hendur honum, enda ekkert fram komið sem gefur ástæðu til að draga hana í efa.

Imon ehf. keypti sem áður greinir hlutabréfin í Landsbanka Íslands hf. af verðbréfamiðlun bankans. Ákærði Steinþór var miðlari í þeim viðskiptum og tilkynnti hann þau samdægurs til Kauphallar Íslands. Kaupverðið nam 3.822.000.000 krónum og er enn ógreitt. Þótt krafan vegna hlutafjárkaupanna hafi ekki verið afskrifuð bendir ekkert til að neitt greiðist af henni.

Ekki fer á milli mála að markmiðið með sölu hlutabréfanna til Imon ehf. umrætt sinn hafi eins og í fyrra skiptið verið að losa Landsbanka Íslands hf. við eigin hlutabréf, sem hann hafði áður keypt í ríkum mæli, án þess að salan hefði áhrif til lækkunar á gengi hlutabréfa í félaginu í Kauphöll Íslands. Samkvæmt því sem áður er fram komið verður slegið föstu að 3. október 2008 hafi ekkert veðrými verið fyrir hendi í hlutabréfunum og stofnfjárbréfunum, sem stóðu til tryggingar skuld Imon ehf. við bankann vegna þeirra lána er félaginu höfðu verið veitt, síðast 30. september það ár, en fyrir lá að ekki yrðu settar frekari tryggingar fyrir fyrirhuguðu láni til félagsins en veð í hinum keyptu bréfum. Af þeim sökum hélst markaðsáhættan af viðskiptunum með hlutabréfin, sem áttu sér stað 3. október, áfram hjá bankanum og hlaut ákærða Sigurjóni að hafa verið það ljóst. Því gáfu viðskiptin, sem tilkynnt voru sama dag til Kauphallar Íslands, eftirspurn og þar með verð hlutabréfa í Landsbanka Íslands hf. ranglega til kynna eða voru líkleg til að gera það, sbr. a. lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga nr. 108/2007. Með sömu röksemdum og greinir í kaflanum hér á undan hefur ákærði Sigurjón með ákvörðun sinni um sölu á hlutabréfunum gerst sekur um brot á þessu ákvæði, sbr. 1. tölulið 146. gr. laganna.

Héraðsdómur taldi sannað að ÁM hafi upplýst ákærða Steinþór um hin fyrirhuguðu viðskipti með hlutabréfin að kvöldi 2. október 2008 og einnig daginn eftir. Er þar lagt til grundvallar að í símtölum við ÁM og X hafi ákærði fengið upplýsingar um að fjármögnun viðskiptanna hafi verið ákveðin á þann hátt sem áður greinir. Meðal annars með vísan til framburðar ákærða Sigurjóns og vitnisins ÁM fyrir dómi um aðkomu ákærða Steinþórs að viðskiptum bankans við Imon ehf. í lok september 2008 er ekki tilefni til að draga þessa ályktun héraðsdóms í efa. Á hinn bóginn verður ekki fallist á með ákæruvaldinu að ákærði Steinþór hafi haft vitneskju um, þegar hann tilkynnti um viðskiptin, að ekki hafi verið gengið frá fjármögnuninni með láni til félagsins eins og gert hafði verið ráð fyrir. Vegna þess að ákærði stóð í þeirri trú, þegar hann sem miðlari viðskiptanna tilkynnti þau til Kauphallar Íslands, að kaup Imon ehf. á hlutabréfunum yrðu fjármögnuð að fullu með láni frá Landsbanka Íslands hf. án frekari trygginga fyrir láninu en með veði í bréfunum sjálfum, hlaut honum að vera ljóst að markaðsáhættan af viðskiptunum með bréfin héldist áfram hjá bankanum. Samkvæmt því verður ákærði Steinþór sakfelldur fyrir brot gegn a. lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga nr. 108/2007, sbr. 1. tölulið 146. gr. þeirra.

6

Samkvæmt IV. kafla ákæru eru ákærðu Sigurjón og Steinþór sakaðir um „markaðsmisnotkun við sölu Landsbankans á 199.000.000 hluta í Landsbankanum, sem voru í eigu bankans, til Azalea Resources Ltd. ... 3. október 2008 fyrir 19 krónur á hvern hlut. Viðskiptin gáfu eftirspurn hlutabréfa í Landsbankanum ranglega og misvísandi til kynna, eða voru líkleg til að gera það ... þar sem staðið var þannig að viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallarinnar sama dag að ranglega var látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa á tæplega 1,78% hlut í Landsbankanum og borið fulla markaðsáhættu af viðskiptunum, þrátt fyrir að ekki hefði verið gengið frá fjármögnun hlutabréfakaupanna.“

Tildrög þeirra viðskipta sem hér um ræðir eru rakin í hinum áfrýjaða dómi og þar er jafnframt gerð grein fyrir framburði ákærðu og vitna sem lúta að þessum ákærukafla. Að virtu því, sem tvö vitnanna báru fyrir dómi, sem og öðrum málsgögnum taldi héraðsdómur ósannað gegn eindreginni neitun ákærða Sigurjóns að hann hefði tekið ákvörðun um viðskiptin og var hann því sýknaður af framangreindum sakargiftum. Með vísan til 2. mgr. 208. gr. laga nr. 88/2008 verður ekki hróflað við þeirri niðurstöðu og er því óvíst hver tók þá ákvörðun af hálfu Landsbanka Íslands hf.

Eins og fyrr er fram komið keypti Azalea Resources Ltd. 3. október 2008 hlutabréf í Landsbanka Íslands hf. af verðbréfamiðlun bankans að nafnvirði 199.000.000 krónur á genginu 19. Ákærði Steinþór var miðlari í þeim viðskiptum og tilkynnti hann þau sama dag til Kauphallar Íslands. Kaupverðið nam 3.790.452.500 krónum og hefur það ekki verið greitt. Þótt krafan vegna kaupanna hafi ekki verið afskrifuð bendir ekkert til að neitt fáist greitt af henni.

Meðal málsgagna eru drög að lánssamningi, veðyfirlýsingu og tilkynningu um ádrátt á lán sem áður hefur verið gerð grein fyrir. Skjölin eru öll dagsett 3. október 2008 og undirrituð af hálfu hins erlenda félags.

Í héraðsdómi er lýst símasamskiptum, sem áttu sér stað milli ákærða Steinþórs og AS, fyrirsvarsmanns Azalea Resources Ltd., um kaup á hlutabréfunum um það leyti sem þau áttu sér stað. Í dóminum er meðal annars vísað til þeirra samskipta, ítrekaðra símtala ákærða við GS, sem þá var yfirmaður einkabankasviðs Landsbanki Luxembourg S.A., og þess að ákærði hafi haft milligöngu um stofnun reiknings fyrir erlenda félagið í Landsbanka Íslands hf. vegna hlutabréfaviðskiptanna. Taldi héraðsdómur ekki vafa leika á því að ákærða hafi verið fullkunnugt um hvernig að viðskiptunum var staðið, þar á meðal að þau yrðu fjármögnuð að öllu leyti af síðarnefnda bankanum. Verður ekki hreyft við þeirri niðurstöðu, en á hinn bóginn er ósannað að ákærði hafi, þegar viðskiptin voru tilkynnt, vitað um að ekkert hafi orðið úr lánveitingunni til erlenda félagsins eins og fyrirhugað var.

Á sama hátt og í þeim tilvikum, sem II. og III. kafli ákæru tekur til, leikur ekki vafi á því að markmiðið með sölu hlutabréfanna til Azalea Resources Ltd. hafi verið að losa Landsbanka Íslands hf. við eigin hlutabréf, sem hann hafði áður keypt í miklu magni, án þess að salan hefði áhrif til lækkunar á gengi hlutabréfa í félaginu í Kauphöll Íslands. Þar sem ætlunin var að fjármagna hlutabréfakaup erlenda félagsins að öllu leyti með láni frá Landsbanka Íslands hf. án nokkurra frekari trygginga en með veði í hlutabréfunum sjálfum er sannað að markaðsáhættan af viðskiptunum með þau hafi haldist áfram hjá bankanum. Sökum þess gáfu viðskiptin, sem tilkynnt voru til Kauphallar Íslands, eftirspurn og þar með verð hlutabréfa í Landsbanka Íslands hf. ranglega til kynna eða voru líkleg til að gera það, sbr. a. lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga nr. 108/2007.

Vegna þess að ákærði Steinþór stóð í þeirri trú, þegar hann sem miðlari viðskiptanna tilkynnti þau til Kauphallar Íslands, að kaup Azalea Resources Ltd. á hlutabréfunum yrðu fjármögnuð að fullu með láni frá Landsbanka Íslands hf. án frekari trygginga fyrir láninu en með veði í bréfunum sjálfum hlaut honum að vera ljóst að markaðsáhættan af viðskiptunum með bréfin héldist áfram hjá bankanum. Samkvæmt því verður hann sakfelldur fyrir brot gegn a. lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga nr. 108/2007, sbr. 1. tölulið 146. gr. þeirra.

VI

 Samkvæmt því, sem að framan greinir, er ákærði Sigurjón sakfelldur fyrir umboðssvik, sbr. a. lið II. kafla ákæru, og markaðsmisnotkun, sbr. b. lið II. kafla og III. kafla, en sýknaður af sakargiftum um markaðsmisnotkun samkvæmt IV. kafla hennar. Ákærða Sigríður Elín er sakfelld fyrir umboðssvik ásamt ákærða Sigurjóni, sbr. a. lið II. kafla ákæru, og jafnframt fyrir hlutdeild í markaðsmisnotkun, sbr. b. lið kaflans. Þá er ákærði Steinþór sakfelldur fyrir markaðsmisnotkun, sbr. III. og IV. kafla ákæru.

Við ákvörðun refsingar verður að horfa til þess að umboðssvik samkvæmt a. lið II. kafla ákærunnar snerust um afar háa fjárhæð, 5.163.000.000 krónur, og hefur ekkert greiðst af henni. Brotið var framið í samverknaði ákærðu, sbr. 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga, og fól sem fyrr segir í sér alvarlegt trúnaðarbrot er leiddi til stórfellds fjártjóns. Brotin samkvæmt b. lið II., III. og IV. kafla ákærunnar beindust í senn að öllum almenningi og fjármálamarkaðinum hér á landi og verður tjónið, sem af þeim hlaust, ekki metið til fjár. Við ákvörðun refsingar fyrir umboðssvikin verður jafnframt að líta til þess að ákærði Sigurjón, sem gegndi starfi bankastjóra og var yfirmaður ákærðu Sigríðar Elínar, tók ákvörðun fyrir sitt leyti um lánveitinguna til Imon ehf. áður en hún kom að málinu. Einnig skiptir máli að hvorugt þeirra var með brotunum að hygla sér eða öðrum sem þeim tengdust. Ekkert ákærðu hefur brotið af sér áður þannig að áhrif hafi á ákvörðun refsingar. Þótt rannsókn og meðferð málsins fyrir dómi hafi samanlagt tekið langan tíma verður ekki litið svo á að málsmeðferðin hafi dregist úr hófi fram. Stafar það meðal annars af því að nauðsyn bar til að rannsaka þau sakarefni, sem leyst er úr að þessu sinni, samhliða sakarefninu samkvæmt I. kafla ákæru. Að öllu þessu virtu er refsing ákærða Sigurjóns ákveðin fangelsi í þrjú ár og sex mánuði, en til frádráttar henni kemur gæsluvarðhald sem hann sætti vegna rannsóknar málsins svo sem í dómsorði greinir. Refsing ákærðu Sigríðar Elínar er ákveðin fangelsi í átján mánuði og refsing ákærða Steinþórs fangelsi í níu mánuði.

Um sakarkostnað í héraði og fyrir Hæstarétti fer eftir því sem í dómsorði greinir, en málsvarnarlaun skipaðra verjenda ákærðu eru ákveðin að meðtöldum virðisaukaskatti.

Dómsorð:

Ákærði Sigurjón Þorvaldur Árnason sæti fangelsi í 3 ár og 6 mánuði, en til frádráttar refsingunni kemur gæsluvarðhald sem hann sætti frá 14. til 21. janúar 2011.

Ákærða Sigríður Elín Sigfúsdóttir sæti fangelsi í 18 mánuði.

Ákærði Steinþór Gunnarsson sæti fangelsi í 9 mánuði.

Ákærði Sigurjón greiði í sakarkostnað í héraði og fyrir Hæstarétti samtals 19.847.512 krónur, sem eru ¾ hlutar málsvarnarlauna verjanda hans, Sigurðar G. Guðjónssonar hæstaréttarlögmanns, í héraði eins og þau voru ákveðin í hinum áfrýjaða dómi og ¾ hlutar málsvarnarlauna verjandans fyrir Hæstarétti, sem alls eru 8.680.000 krónur. Málsvarnarlaunin greiðast að öðru leyti úr ríkissjóði.

Ákærða Sigríður Elín greiði í sakarkostnað í héraði og fyrir Hæstarétti samtals 15.245.814 krónur, sem eru málsvarnarlaun verjanda hennar, Helgu Melkorku Óttarsdóttur hæstaréttarlögmanns, í héraði eins og þau voru ákveðin í hinum áfrýjaða dómi og málsvarnarlaun verjandans fyrir Hæstarétti, 6.200.000 krónur.

Ákærði Steinþór greiði í sakarkostnað í héraði og fyrir Hæstarétti samtals 10.592.500 krónur, sem eru málsvarnarlaun verjenda hans í héraði eins og þau voru ákveðin í hinum áfrýjaða dómi og málsvarnarlaun verjenda hans fyrir Hæstarétti, 1.488.000 krónur til Lárentsínusar Kristjánssonar hæstaréttarlögmanns og 4.712.000 krónur til Reimars Péturssonar hæstaréttarlögmanns.

Ákærðu Sigríður Elín og Steinþór greiði óskipt annan áfrýjunarkostnað málsins 425.170 krónur, þar af að ¾ hlutum óskipt með ákærða Sigurjóni.

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 5. júní 2014.

Mál þetta, sem dómtekið var þriðjudaginn 6. maí 2014, er höfðað með ákæru, útgefinni af sérstökum saksóknara 15. mars 2013, samkvæmt II.-IV. kafla ákæru á hendur Sigurjóni Þorvaldi Árnasyni, kt. [...], Sigríði Elínu Sigfúsdóttur, kt. [...], og Steinþóri Gunnarssyni, kt. [...], fyrir eftirtalin brot gegn lögum um verðbréfaviðskipti og almennum hegningarlögum:

II a

Á hendur ákærðu Sigurjóni sem bankastjóra og Sigríði Elínu sem framkvæmdastjóra fyrirtækjasviðs Landsbankans, báðum meðlimum í lánanefnd bankans, fyrir umboðssvik með því að hafa 30. september 2008, í störfum sínum fyrir Landsbankann, misnotað aðstöðu sína og stefnt fé bankans í verulega hættu, með því að fara út fyrir heimildir til lánveitinga er þau í sameiningu veittu Imon ehf., kt. 590106-2670, 5.163.000.000 króna lán til að fjármagna að fullu kaup félagsins á 250.000.000 hluta í Landsbankanum, án fullnægjandi trygginga fyrir endurgreiðslu lánsins, þar sem ekki voru fyrir hendi aðrar tryggingar en veð í hinum keyptu hlutabréfum og allsherjarveð í stofnfjárhlutum félagsins í Byr sparisjóði en Imon ehf. hafði þegar fullnýtt veðrými stofnfjárhlutanna við aðrar lántökur. Lánveitingin braut í bága við ákvæði útlánareglna Landsbankans frá árinu 2008 um hámarksveðsetningarhlutfall hlutabréfa. Auk þess var útlánareglum bankans hvorki fylgt við mat á greiðslugetu né eignastöðu Imon ehf., en félagið hafði verið í vanskilum hjá Landsbankanum frá 30. júlí 2008 og var veitt 170.121.000 króna yfirdráttarlán hjá bankanum til að standa skil á greiðslu dráttarvaxta af eldri lánum félagsins sama dag og fyrrgreind lánveiting var afgreidd. Við lánveitinguna var einnig brotið gegn ákvæðum útlánareglna bankans um undirskriftir og samráð við báða bankastjóra og ákvæðum útlána- og áhættureglna bankaráðs Landsbanka Íslands hf. frá 2005 um útlánaáhættu bankans. Auk þess var vanrækt að bera lánveitinguna undir bankaráð Landsbankans í samræmi við starfsreglur þess, sem skylt var í ljósi hárrar lánsfjárhæðar og óvenjulegra lánskjara.

                Í samræmi við ákvörðun ákærðu var lánsfjárhæðin að frádregnu lántökugjaldi, 5.150.079.000 krónur, lögð inn á bankareikning Imon ehf. nr. 0101-26-022670 í sex greiðslum 3. október 2008. Í kjölfarið var andvirði lánsins varið til að gera upp kaup Imon ehf. á 250.000.000 hluta í Landsbankanum. Lánsfjárhæðin hefur síðan verið í vanskilum og telja verður hana Landsbankanum að fullu glataða.

                Brot ákærðu Sigurjóns og Sigríðar Elínar samkvæmt kafla II a eru talin varða við 249. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940.

II b

Á hendur ákærðu Sigurjóni sem bankastjóra og Sigríði Elínu sem framkvæmdastjóra fyrirtækjasviðs Landsbankans, fyrir markaðsmisnotkun við sölu Landsbankans á 250.000.000 hluta í Landsbankanum, sem voru í eigu bankans, til Imon ehf., kt. 590106-2670, 30. september 2008 fyrir 20,6 krónur á hvern hlut. Með viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallarinnar 1. október 2008 var ranglega látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa á rúmlega 2,23% útgefins hlutafjár í Landsbankanum og borið af þeim fulla markaðsáhættu. Markaðsáhætta af hlutabréfunum færðist hins vegar ekki frá Landsbankanum til Imon ehf. þar sem Landsbankinn fjármagnaði að fullu kaupin með lánveitingu til Imon ehf., en lánið var aðeins tryggt með veði í hinu selda hlutafé og allsherjarveði í stofnfjárhlutum félagsins í Byr sparisjóði en Imon ehf. hafði þegar fullnýtt veðrými stofnfjárhlutanna við aðrar lántökur hjá bankanum. Þar sem fjárfestar voru ekki upplýstir um skilmála þessara umfangsmiklu viðskipta voru þau til þess fallin að gefa ranga og misvísandi mynd af eftirspurn hlutabréfa í Landsbankanum eða voru líkleg til að gera það og fólu auk þess í sér blekkingu og sýndarmennsku.

Ákærðu Sigurjón og Sigríður Elín veittu Imon ehf. lánið í þeim tilgangi að fjármagna að fullu kaup á hlutabréfunum þrátt fyrir vitneskju sína um að hin seldu hlutabréf kæmu frá eigin fjárfestingum Landsbankans. Auk þess var þeim kunnugt um að staða Imon ehf. væri bágborin og þær tryggingar sem félagið lagði fram í tengslum við lánveitinguna ófullnægjandi, sbr. umfjöllun í kafla II a í ákæru. Viðskiptin voru afar umfangsmikil, enda um að ræða stærstu viðskipti með hlutabréf í Landsbankanum á árinu 2008.

Brot ákærðu Sigurjóns og Sigríðar Elínar samkvæmt kafla II b í ákæru eru talin varða við a-lið 1. töluliðar og 2. tölulið 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007.

III

Á hendur ákærðu Sigurjóni sem bankastjóra og Steinþóri sem forstöðumanni verðbréfamiðlunar Landsbankans, fyrir markaðsmisnotkun við sölu Landsbankans á 200.000.000 hluta í Landsbankanum, sem voru í eigu bankans, til Imon ehf., kt. 590106-2670, 3. október 2008 fyrir 19,11 krónur á hvern hlut. Viðskiptin gáfu eftirspurn hlutabréfa í Landsbankanum ranglega og misvísandi til kynna, eða voru líkleg til að gera það, og fólu í sér blekkingu og sýndarmennsku, en með viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallarinnar sama dag var ranglega látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa á tæplega 1,79% hlut í Landsbankanum og borið fulla markaðsáhættu af viðskiptunum þrátt fyrir að ekki hefði verið gengið frá fjármögnun hlutabréfakaupanna. Í tengslum við viðskiptin voru útbúin drög að samningi um 3.831.600.000 króna lán Landsbankans til Imon ehf. Drögin voru óundirrituð og því óskuldbindandi, auk þess sem lánveitingin hafði hvorki verið afgreidd á fundi lánanefndar Landsbankans né samþykkt utan funda nefndarinnar af þar til bærum starfsmönnum bankans, eins og lánareglur hans áskildu.

Ákærði Sigurjón tók ákvörðun um viðskiptin af hálfu Landsbankans og ákærði Steinþór tilkynnti þau til Kauphallarinnar þrátt fyrir vitneskju hans um að hin seldu hlutabréf kæmu frá eigin fjárfestingum Landsbankans og án þess að gengið hefði verið frá fjármögnun viðskiptanna. Uppgjörsdagur viðskiptanna var fyrirhugaður 8. október 2008. Viðskiptin voru afar umfangsmikil enda um að ræða þriðju stærstu viðskipti með hlutabréf í Landsbankanum á árinu 2008.

                                                                                         IV

Á hendur ákærðu Sigurjóni sem bankastjóra og Steinþóri sem forstöðumanni verðbréfamiðlunar Landsbankans fyrir markaðsmisnotkun við sölu Landsbankans á 199.000.000 hluta í Landsbankanum, sem voru í eigu bankans, til Azalea Resources Ltd., félagi með takmarkaðri ábyrgð skráðu á Bresku Jómfrúaeyjunum, 3. október 2008 fyrir 19 krónur á hvern hlut. Viðskiptin gáfu eftirspurn hlutabréfa í Landsbankanum ranglega og misvísandi til kynna, eða voru líkleg til að gera það, og fólu í sér blekkingu og sýndarmennsku, þar sem staðið var þannig að viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallarinnar sama dag að ranglega var látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa á tæplega 1,78% hlut í Landsbankanum og borið fulla markaðsáhættu af viðskiptunum, þrátt fyrir að ekki hefði verið gengið frá fjármögnun hlutabréfakaupanna. Í tengslum við viðskiptin var útbúinn samningur um 4.000.000.000 króna lán Landsbankans til Azalea Resources Ltd. Samningurinn var undirritaður 3. október 2008 af AS, fyrirsvarsmanni Azalea Resources Ltd., en var að öðru leyti óundirritaður. Samningurinn var því óskuldbindandi, auk þess sem lánveitingin hafði hvorki verið afgreidd á fundi lánanefndar Landsbankans né samþykkt utan funda nefndarinnar af þar til bærum starfsmönnum bankans, eins og lánareglur hans áskildu.

Ákærði Sigurjón tók ákvörðun um viðskiptin af hálfu Landsbankans. Ákærði Steinþór tilkynnti viðskiptin þrátt fyrir vitneskju sína um að hin seldu hlutabréf kæmu frá eigin fjárfestingum Landsbankans og að til stæði að Landsbankinn fjármagnaði kaupin að fullu en án þess að staðfesting lægi fyrir um fjármögnunina. Uppgjörsdagur viðskiptanna var fyrirhugaður 8. október 2008. Viðskiptin voru afar umfangsmikil, enda um að ræða fjórðu stærstu viðskipti með hlutabréf í Landsbankanum á árinu 2008.

Brot ákærðu Sigurjóns og Steinþórs samkvæmt köflum III og IV í ákæru varða við a-lið 1. töluliðar og 2. tölulið 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007.

Þess er krafist að ákærðu verði dæmd til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.

Í þinghaldi 12. júní 2013 var þáttur ákærðu skilinn frá máli samkvæmt I. kafla ákæru, sbr. 2. mgr. 169. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008, en það mál er rekið undir málsnúmerinu S-[...]/2013. Í I. kafla ákæru er ákærðu Sigurjóni Þorvaldi Árnasyni, X, [...], og Y og Z, [...], gefin að sök markaðsmisnotkun í sameiningu í störfum sínum fyrir bankann í tilboðum og viðskiptum fyrir eigin reikning Landsbankans með hlutabréf útgefin af bankanum sjálfum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í viðskiptakerfi Kauphallar Íslands á tímabilinu frá og með 1. nóvember 2007 til og með 3. október 2008, samtals 228 viðskiptadaga, sem tryggðu óeðlilegt verð og bjuggu til verð á hlutabréfunum og gáfu, eða voru líkleg til að gefa, eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega og misvísandi til kynna. Kemur fram í ákæru að hin miklu kaup eigin fjárfestinga Landsbankans á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum umfram sölu hafi leitt til þess að hlutabréfin söfnuðust upp hjá bankanum. Vegna lögbundinna takmarkana á eignarhaldi fjármálafyrirtækja á eigin hlutabréfum, reglna um flöggunarskyldu og neikvæðra áhrifa á eiginfjárhlutfall Landsbankans hafi þurft að losa Landsbankann við hlutabréfin til þess að unnt væri að halda áfram umfangsmiklum kaupum á hlutabréfum í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum. Það hafi meðal annars verið gert með sölu á þeim í stórum utanþingsviðskiptum, fyrir tilstilli verðbréfamiðlunar Landsbankans, en ákært sé fyrir þrenn slík hlutabréfaviðskipti í köflum II-IV. Er háttsemi ákærðu talin varða við a- og b-lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr., sbr. 1. tölulið 146. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007.

Ákærðu krefjast þess aðallega að þau verði sýknuð af kröfum ákæruvalds, en til vara að þeim verði dæmd vægasta refsing er lög leyfa. Þá krefjast ákærðu þess að sakarkostnaður, þ.m.t. málsvarnarlaun, verði greiddur úr ríkissjóði.

II. kafli ákæru

Málsatvik

                Með bréfi, dagsettu 20. maí 2009, vísaði Fjármáleftirlitið til embættis sérstaks saksóknara máli vegna kaupa einkahlutafélagsins Imon á hlutabréfum í Landsbanka Íslands hf., af eigin viðskiptum Landsbankans í byrjun október 2008. Kemur fram að í kjölfar þess að starfsemi Landsbankans var tekin yfir af Fjármálaeftirlitinu hafi verið tekin til skoðunar öll viðskipti með hlutabréf gefin út af bankanum á tímabilinu 1. september til 10. nóvember 2008. Við rannsóknina hafi vakið athygli umfangsmikil viðskipti Imon ehf. skömmu fyrir fall bankans. Um tvenn viðskipti hefði verið að ræða og hefði Fjármálaeftirlitið fengið þær upplýsingar frá skilanefnd Landsbankans að þau fyrri hefðu verið fjármögnuð með láni frá bankanum, en þau síðari ekki verið frágengin við fall bankans 7. október 2008. Fjármálaeftirlitið geri ýmsar athugasemdir við verklag sem viðhaft var við lánveitinguna. Sé talið að um tvö aðskilin mál sé að ræða, annars vegar brot stjórnenda við lánveitingar Landsbankans og hins vegar hugsanlega markaðsmisnotkun. Fyrra málið kunni að varða við ákvæði almennra hegningarlaga. Hvað hugsanlega markaðsmisnotkun varði líti Fjármálaeftirlitið svo á að umrædd viðskipti og lánveiting sé hluti af umfangsmeira máli, en ekki hafi að svo stöddu verið ákveðið hvort það mál skyldi kært til embættis sérstaks saksóknara, sbr. 2. mgr. 148. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007.

                Atvikum málsins er þannig lýst í bréfi Fjármálaeftirlitsins að lánssamningur milli Landsbankans og Imon ehf. hafi verið undirritaður 30. september 2008 og hafi lánsfjárhæðin numið 5.163.000.000 króna. Lánið hafi verið veitt til 19 mánaða og átt að greiða í einni greiðslu í lok lánstímans, auk vaxtagreiðslna á lánstíma, en lántökugjald hafi verið 0,25% af lánsfjárhæðinni. Til tryggingar láninu hafi verið settar þær 250.000.000 hluta í Landsbankanum sem keyptir voru fyrir lánið, auk allsherjarveðs sem Imon ehf. hefði þegar lagt fram vegna annarra skuldbindinga við Landsbankann. Lánssamningurinn hafi verið undirritaður fyrir hönd Landsbankans af ÁM og ákærðu Sigríði Elínu Sigfúsdóttur, en MÁ hafi ritað undir samninginn fyrir hönd Imon ehf. Lánið hafi verið greitt út 3. október og notað samdægurs til að kaupa 250.000.000 hluta í Landsbankanum fyrir 5.150.000.000 króna. Þá kemur fram að svo virðist sem 3. október hafi Imon ehf. ákveðið að kaupa 200.000.000 hluta til viðbótar og óskað eftir láni vegna þess að fjárhæð 3.831.600.000 krónur til 20 mánaða ásamt vöxtum, með veði í bréfunum sem lánið fjármagnaði og öðrum eignum Imon ehf. Lánssamningurinn virðist ekki hafa verið undirritaður og lánsbeiðnin ekki tekin fyrir af lánanefnd Landsbankans. Hafi lánið aldrei verið veitt og líti Imon ehf. svo á að umrædd viðskipti hafi aldrei gengið í gegn vegna brostinna forsendna eftir að íslenska ríkið tók Landsbankann yfir aðfaranótt 7. október. Bréfin hafi þó verið færð á nafn Imon ehf. 8. október, en viðskiptavinur settur á lokunarskrá þar sem greiðsla hafi ekki borist.

                Fram kemur í bréfi Fjármálaeftirlitsins að ýmsar athugasemdir séu gerðar við lánveitingu Landsbankans til Imon ehf. og sé hún hvorki talin í samræmi við eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti og venjur á fjármálamarkaði, sbr. 19. gr. laga um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002, né útlánareglur bankans. 

                Með bréfi, dagsettu 19. október 2010, kærði Fjármálaeftirlitið 17 fyrrverandi starfsmenn Landsbankans til sérstaks saksóknara vegna meintrar markaðsmisnotkunar með hlutabréf í Landsbanka Íslands. Kemur þar m.a. fram að starfsmenn deildar eigin fjárfestinga Landsbankans hafi keypt á tímabilinu 1. maí 2003 til 3. október 2008 umtalsvert af hlutabréfum útgefnum af Landsbankanum. Hlutabréf hafi síðan verið seld í gegnum verðbréfamiðlun bankans, oft á tíðum í stórum utanþingsviðskiptum, til viðskiptavina bankans. Í mörgum tilvikum hafi viðskiptin verið fjármögnuð af bankanum sjálfum. Í kærunni er að finna skrá yfir stærstu viðskipti í Landsbankanum árin 2007 og 2008 og er þar meðal annars getið um viðskipti Imon ehf. og Azalea Recourses Ltd. 

Þess ber að geta að kæru Fjármálaeftirlitsins 20. maí 2009 fylgdu útlánareglur Landsbankans frá 1. nóvember 2003, en samkvæmt 1. grein reglnanna var þeim ætlað að taka til almennra lánveitinga bankans, en jafnframt tekið fram að ef um væri að ræða ákvarðanir um lánveitingu sem ekki féllu innan reglnanna þyrfti skriflega ákvörðun frá lánanefnd eða viðkomandi fagsviði. Hinn 20. ágúst 2008 voru gefnar út nýjar útlánareglur, sem komu í stað hinna eldri, og giltu á þeim tíma sem ákæra tekur til. Kemur fram í 1. gr. reglnanna að tilgangur þeirra sé að setja meginreglur um öll útlán til viðskiptamanna sem bankinn veiti á Íslandi og úr erlendum útibúum sínum. Í reglunum komi fram hvaða aðilar innan bankans hafi útlánaheimildir og hvaða takmörkunum þær séu háðar. Einnig komi fram hvaða kröfur bankinn geri til þeirra trygginga sem hann fari fram á að lántakar setji fyrir lánum sínum og hvernig bankinn verðleggi útlán sín. Útlánareglunum sé ætlað að taka til almennra lánveitinga í starfsstöðvum Landsbanka Íslands hf. á Íslandi og í erlendum útibúum hans. Sé um að ræða ákvarðanir um lánveitingu sem falli ekki innan ramma reglnanna eða vafi leiki á að lánveiting falli undir reglurnar þurfi skriflega ákvörðun frá lánanefnd eða viðkomandi fagsviði. Í niðurlagi greinarinnar kemur fram að lánanefnd bankans sé æðsta vald í útlánamálum bankans. Nefndin hafi þríþætt hlutverk: Í fyrsta lagi taki hún ákvarðanir um lánveitingar sem séu umfram útlánaheimildir annarra aðila innan bankans. Í öðru lagi veiti hún ákveðnum aðilum innan bankans útlánaheimildir. Í þriðja lagi hafi nefndin eftirlit með stærstu áhættuþáttum í samstæðu bankans, bæði er varðar einstaka viðskiptamenn og flokka útlána.

Útlánaheimildir og tryggingar fyrirtækjasviðs eru tilgreindar í 12. og 13. kafla reglnanna. Kemur fram í grein 12.1 að fyrirtækjasvið hafi heimild til að samþykkja einstaka fyrirgreiðslu allt að 200.000.000 króna, enda verði heildarskuldbinding viðskiptamanns og tengdra aðila lægri en 1.000.000.000 króna eftir fyrirgreiðsluna. Hærri fyrirgreiðslu skuli leggja fram til samþykktar í lánanefnd. Í grein 13.1 kemur fram sú meginregla að útlán bankans skuli vera tryggð með tryggingum innan skilgreindra veðmarka, þ.e. innan við þau veðsetningarhlutföll sem skilgreind eru í útlánareglum. Í grein 13.5.13 er fjallað um veðsetningarhlutföll í hlutabréfum og hlutum í einkahlutafélögum. Kemur þar fram að almenna reglan sé sú að veita einungis lán með veði í skráðum hlutabréfum. Ef taka á veð í hlutabréfum eða hlutum í einkahlutafélagi skuli lánaákvörðun um það tekin á fyrirtækjasviði. Veðsetningarhlutfall skuli taka mið af seljanleika og viðskiptum með bréfin. Veðhæf bréf teljist þau sem uppfylli eftirfarandi skilyrði: Meðal viðskiptadagsvelta á 12 mánaða tímabili sé hærri en 40.000.000 króna og viðskiptadagar/heildarfjöldi viðskiptadaga á 12 mánaða tímabili er hærra en 95%. Hámarksveðsetningarhlutfall á skráðum innlendum hlutabréfum á Aðallista Kauphallar og erlendum skráðum hlutabréfum sé 50% af markaðsverði. Hámarksveðsetningarhlutfall annarra innlendra skráðra hlutabréfa sé 30%. Heimilt sé að veita lán með veði í óskráðum hlutabréfum, en sú ákvörðun skuli tekin af fyrirtækjasviði eða lánanefnd. Óskráð hlutabréf skuli aldrei veðsett hærra en 30%.

Í 16. kafla reglnanna er fjallað um lánanefnd og útlánaheimildir hennar. Samkvæmt grein 16.1 sátu bankastjórar og framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs í lánanefnd. Kemur fram að lánanefnd taki ákvarðanir um lánveitingar sem séu umfram útlánaheimildir annarra aðila innan bankans sem hafi útlánaheimildir eða umfram þær viðmiðanir sem tilgreindar séu í útlánareglum. Lánanefnd sé æðsta vald í útlánamálum bankans og geti hún vikið frá gildandi útlánareglum við lánaákvarðanir sínar. Samkvæmt grein 16.3 skuli lánanefnd að jafnaði funda vikulega. Gild samþykkt lánanefndar og fundargerð sé árituð af báðum bankastjórum. Í fjarveru annars bankastjóra undirriti bankastjóri, staðgengill bankastjóra og framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs framangreind skjöl. Í fjarveru annars bankastjóra og staðgengils bankastjóra undirriti bankastjóri og framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs framangreind skjöl. Í fjarveru beggja bankastjóra dugi ekki undirritun staðgengils bankastjóra og framkvæmdastjóra fyrirtækjasviðs. Í grein 16.4 er kveðið á um samþykktir á milli funda. Segir þar að til að flýta fyrir afgreiðslu mála á milli funda lánanefndar sé framkvæmdastjóra fyrirtækjasviðs heimilt að samþykkja lánsfjárhæðir allt að 400.000.000 króna. Séu málin talin óvanaleg eða áhættusöm skuli þó ætíð fyrst hafa samráð við bankastjóra. Sömu undirskriftarreglur gildi varðandi útlánaákvarðanir sem samþykktar séu á milli funda. Samþykkt lánsbeiðni skuli staðfest af formanni lánanefndar á næsta lánanefndarfundi en aðrir samþykki utanfundarsamþykktirnar með því að undirrita fundargerð lánanefndar þar sem utanfundaákvarðanir eru tilgreindar. Í 3. mgr. greinarinnar segir síðan: „Að höfðu samráði við bankastjóra er heimilt að afgreiða stærri fjárhæðir en 400 m.kr. á milli funda enda séu þau staðfest á næsta fundi.“

Í málinu liggja jafnframt fyrir Starfsreglur fyrir bankaráð Landsbanka Íslands hf. frá 29. júlí 2004, sem í gildi voru á þeim tíma sem um ræðir. Í grein 8.1 í reglunum kemur fram að bankastjórar myndi bankastjórn. Segir í grein 8.2. að bankastjórn beri ábyrgð á daglegum rekstri bankans og fari með ákvörðunarvald í öllum málefnum hans sem ekki séu öðrum falin með lögum, samþykktum bankans eða ákvörðunum bankaráðs. Hinn daglegi rekstur taki ekki til ráðstafana sem séu óvenjulegar eða mikils háttar. Slíkar ráðstafanir geti bankastjórn aðeins gert samkvæmt sérstakri heimild bankaráðs nema ekki sé unnt að bíða ákvörðunar bankaráðs án verulegs óhagræðis fyrir bankann. Í grein 9.2 eru taldar í 9 liðum ráðstafanir sem teljast óvenjulegar eða mikils háttar, en samkvæmt ákvæðinu er sú talning ekki tæmandi.

                Þá liggja fyrir í málinu Almennar útlána- og áhættureglur Landsbanka Íslands hf., sem settar voru samkvæmt 5. tölul. framangreindrar greinar 9.2 í starfsreglum bankaráðs. Í 2. gr. reglnanna er fjallað um útlánaáhættu og segir þar m.a. að við útlánaákvarðanir og áhættutökur skuli bankastjórn sjá til þess að hagsmuna bankans sé ætíð gætt, fjárhagsstaða hans treyst og að ákvarðanir brjóti ekki í bága við lög og stjórnvaldsfyrirmæli. Þá skuli bankastjórn hafa hliðsjón af stöðu og horfum í efnahags- og atvinnulífi, svo og þróun peningamarkaða, við ákvarðanir sínar.

                Skjöl vegna lánveitingar til Imon ehf. liggja fyrir í málinu. Um er að ræða svonefnt ákvörðunartökublað, fyrir lánveitingu til Imon ehf. upp á 5.163.000.000 krónur, dagsett 30. september 2008, sem ber með sér að hafa verið samþykkt 3. október 2008 af ákærðu Sigríði Elínu og ÁM, forstöðumanni á fyrirtækjasviði. Þá hafa upphafsstafir ákærða Sigurjóns jafnframt verið ritaðir á ákvörðunartökublaðið. Á ákvörðunartökublaðinu kemur fram að lán félagsins nemi 3.759.400.000 krónum. Tryggingar nemi 4.211.035.000 krónum miðað við síðasta viðskiptagengi Byr stofnfjárhlutabréfa sem hafi verið 1,6, en 5.269.063.000 krónur miðað við fyrirhugað gengi í samruna við Glitni banka, sem hætt hafi verið við. Veðhlutfall er tilgreint 86-95%. Lánssamningur, dagsettur 30. september 2008, er undirritaður af ákærðu Sigríði Elínu og ÁM fyrir hönd Landsbanka Íslands hf., en MÁ fyrir hönd Imon ehf. Samkvæmt samningnum var lánið veitt til 19 mánaða og bar 6 mánaða Reibor-vexti auk 3,0% álags, lántökugjald var 0,25%. Í handveðsyfirlýsingu, undirritaðri af MÁ og dagsettri sama dag, kemur fram að 250.000.000 hluta í Landsbankanum hafi verið handveðsettir og afhentir bankanum. Þá liggur fyrir í málinu að með fjórum veðsamningum, dagsettum 27. mars, 7. ágúst, 21. nóvember og 19. desember 2007, veðsetti Imon ehf. stofnfjárhlutaeign félagsins í Byr sparisjóði, samtals að nafnvirði 1.210.107.666 krónur,  til tryggingar á skaðlausri greiðslu á skuldum félagsins við bankann „nú eða síðar, á hvaða tíma sem er“.

                Í málinu er kaupnóta vegna viðskipta Imon ehf. við Landsbanka Íslands hf., dagsett 3. október 2008 og kvittanir vegna kaupa miðlunar bankans á 250.000.000 hluta af eigin viðskiptum 30. september klukkan 17:07 á genginu 20,5382 og sölu til Imon ehf. klukkan 17:31, á genginu 20,6. Þá kemur fram á kvittununum og yfirliti yfir bankareikning Imon ehf. nr. 0101-26-022670, að 5.150.000.000 króna, sem varið var til kaupanna, hafi verið millifærðar af reikningnum 3. október. Samkvæmt tilboðabók Kauphallarinnar voru viðskiptin tilkynnt 1. október klukkan 10:27 að sænskum tíma, eða klukkan 8:27.

                Loks liggur fyrir í málinu bréf forstöðumanns fyrirtækjasviðs LBI hf., áður Landsbanka Íslands hf., dagsett 5. maí sl., þar sem kemur fram að skuld Imon ehf. vegna lánsins sem um ræðir nemi 5.163.000.000 króna, auk vaxta og dráttarvaxta, eða samtals 10.989.002.822 krónum.  

Verður nú gerð grein fyrir framburði ákærðu og vitna við aðalmeðferð málsins, að því leyti sem nauðsynlegt þykir til úrlausnar málsins.

                Ákærði Sigurjón Þorvaldur Árnason              gerði grein fyrir því að X, forstöðumaður eigin fjárfestinga Landsbankans, hefði komið á vikulega fundi fjármálanefndar bankans og farið yfir hagnað, tap og stöður sem hann hefði verið með í hlutabréfum, Landsbankabréfum sem öðrum. Af yfirlitum sem X dreifði á þessum fundum hefði mátt ráða nettóbreytingar á hlutabréfaeign bankans.

                Hlutabréfamarkaðir hefðu verið fallandi allt árið 2008. Ákærði lýsti því að þegar það gerðist væri þekkt að litlir fjárfestar seldu oft hlutabréf sín, en stórir aðilar sæju sér hins vegar tækifæri í því að kaupa hlutabréf eftir því sem verðið lækkaði. Teldi ákærði MÁ einmitt dæmi um slíkan fjárfesti. Hann hefði á árinu 2006 keypt hlutabréf í Landsbankanum eftir að gengi bréfanna lækkaði úr 30 niður í 20, en selt bréfin síðar á genginu 40 og þannig hagnast verulega. Kvaðst ákærði telja augljóst að MÁ hefði haft í hyggju að endurtaka þennan leik með þeim viðskiptum sem ákæra lýtur að.

                Borin var undir ákærða fundargerð fjármálanefndar frá 24. september 2008, þar sem fram kom að X hefði skýrt frá því á fundinum að mikið magn af Landsbankabréfum hefði verið að fara inn á markaðinn. Ákærði kvaðst ekki muna eftir sérstökum umræðum um þetta, hvorki á fundinum né innan bankans. Þá kvaðst hann ekki muna eftir sérstökum umræðum um eign bankans í sjálfum sér á fundi 1. október 2008, en fram kom í fundargerð að dreift hefði verið yfirliti þar um. Kvaðst ákærði fullyrða að bankinn hefði ekki verið yfir þeim 10% mörkum sem í 29. gr. þágildandi laga um fjármálafyrirtæki greindi, en mismunandi leiðir hefðu verið til að reikna það hlutfall út. Spurður um áhrif eignar í eigin bréfum bankans á svonefnt CAD-hlutfall, samkvæmt 84. gr. sömu laga, vísaði ákærði til þess að eiginfjárstaða bankans hefði numið rúmum 300 milljörðum króna og hefði aukning í eign eigin bréfa því lítið haft að segja í því sambandi. 

                Ákærði hafnaði því alfarið að leitað hefði verið að kaupendum að hlutabréfum í Landsbankanum. Borinn var undir ákærða tölvupóstur hans til BTB 17. september 2008, um mögulegan samruna Landsbankans og Straums, þar sem meðal annars kom eftirfarandi fram: „Kjarni málsins er að það er of mikið flot á bréfum hvors banka fyrir sig, þ.e. okkur vantar endakaupendur af bréfum sem og fjármögnunaraðila á bréfin almennt.“ Spurður hvað átt væri við með því að það vantaði endakaupendur kvaðst ákærði hafa verið að vísa til þess að alltaf hefði skort á það á íslenskum fjármálamarkaði að einhverjir keyptu hlutabréf með það fyrir augum að eiga þau í langan tíma og fjármagna kaupin með eigin fé.

                Ákærði lýsti aðdraganda þeirra viðskipta er II. kafli ákæru lýtur að þannig að hann hefði heyrt af því, að því er hann taldi frá ÁM, að MÁ hefði áhuga á að „skjóta sér inn í stokkinn“. Hefði hann vitað til þess að MÁ hefði rætt þetta bæði við ÁM og Steinþór Gunnarsson. Félag MÁ, Imon ehf., hafi verið stærsti eigandi stofnfjárhlutabréfa í Byr sparisjóði. Á þessum tíma hefðu átt sér stað viðræður milli forsvarsmanna Byrs og Glitnis banka um sameiningu, en þær viðræður hefðu farið út um þúfur eftir að fyrirsvarsmenn Glitnis leituðu eftir lánafyrirgreiðslu hjá Seðlabanka Íslands, en í kjölfarið var tekin ákvörðun um yfirtöku ríkissjóðs á 75% hlut í Glitni banka. Ákærði kvaðst áður hafa rætt það óformlega við stjórnarformann Byrs að hann væri tilbúinn í viðræður um sameiningu Byrs og Landsbankans ef viðræður við Glitni færu út um þúfur. Þá kvað hann það meðal annars hafa verið rætt á fundi bankaráðs Landsbankans 29. september hvort reyna ætti að ná Byr undir bankann. Þegar fyrir hefði legið að Glitnir og Byr myndu ekki sameinast kvaðst ákærði hafa séð sér hag í því að „fara þétt upp að“ MÁ, eiganda Imon ehf. MÁ hefði verið búinn að ræða það við ÁM og Steinþór Gunnarsson að hann vildi óska eftir lánafyrirgreiðslu til að kaupa hlutabréf í Landsbankanum. Kvaðst ákærði hafa hugsað málið þegar þessi staða var komin upp og verið reiðubúinn að samþykkja slíka lánafyrirgreiðslu. Ákærði kvaðst hafa talið þetta mjög gott lánamál. Hlutabréf í bankanum hefðu farið lækkandi á þessum tíma og því hefði verið skynsamlegt að selja þau. Hlutabréfin sem seld voru MÁ hefðu verið keypt af Landsbankanum þannig að enginn möguleiki hefði verið á því að bankinn yrði fyrir tjóni. Þá hefðu bréfin verið handveðsett bankanum, þannig að í versta falli hefði bankinn eignast þau aftur ef MÁ hefði ekki staðið í skilum. ÁM hefði kannað hve mikið eigið fé væri í Imon ehf. og metið það svo að það hafi numið 500 milljónum króna miðað við síðustu viðskipti með stofnfjárbréfin, en 1.500 milljónum króna miðað við það verð sem miðað var við í sameiningarviðræðum Byrs og Glitnis. Miðað við síðarnefnt gengi stofnfjárbréfanna hefði það þýtt að eftir að Imon ehf. hefði fengið 5 milljarða króna að láni til viðbótar fyrri lánum hefði „loan to value“ hlutfallið verið um 85%, sem hafi ekki verið óeðlilega hátt hlutfall á þessum tíma. Þá lagði ákærði áherslu á að fjármagn sem lánað var hefði verið bundið í bréfum sem bankinn átti fyrir, þannig að með viðskiptunum hefði einni eign verið breytt yfir í aðra, en ekkert fjárflæði hefði orðið úr bankanum. Ákærði kvaðst hafa samþykkt að veita MÁ lán frá bankanum til hlutabréfakaupanna og hefði ÁM gengið frá öllu varðandi það mál, meðal annars með því að fá samþykki ákærðu Sigríðar Elínar. Samkvæmt útlánareglum þyrfti samþykki tveggja lánanefndarmanna til millifundaákvarðana, en nægjanlegt hefði verið að samþykkja fyrirgreiðsluna munnlega, þannig að hún væri síðar staðfest skriflega.

Ákærði kvaðst hafa heyrt af áhuga MÁ frá ÁM einhverjum dögum eða vikum fyrir viðskiptin. Hann kvaðst ekki muna hvort þetta hefði borist í tal á milli þeirra Steinþórs Gunnarssonar einnig, en honum hefði verið kunnugt um að Steinþór hefði verið að spyrja ÁM út í þetta, sem hefði ekki verið óeðlilegt þar sem starf Steinþórs hefði verið í því fólgið að koma á viðskiptum. Ákærði kvaðst hafa gefið sér að bréfin sem MÁ keypti myndu koma úr eigin stöðutöku bankans, enda hefðu þau Sigríður Elín rætt það áður að ef einhver hefði áhuga á að kaupa Landsbankabréf yrði það úr lager bankans. Annars yrði aukið við eign bankans samkvæmt framangreindri 10% reglu, þar sem lán veitt út á bréf sem keypt væru af öðrum myndu fela í sér nettóaukningu. Þau Elín hefðu ekki lánað gegn veði í bréfunum nema vegna þess að þau komu frá bankanum sjálfum.

                Ákærði kvaðst hafa talið MÁ mjög heiðarlegan mann og hefði hann komið með milljarða tryggingar til að standa við skuldbindingar félaga sinna gagnvart bankanum. Hann kvað það rétt vera að einhver félaga MÁ hefðu staðið illa á þessum tíma, en það hefði ekki átt við Imon ehf., sem hafi verið stærsti eigandi Byrs sparisjóðs. Félagið hefði fengið gríðarlega arðgreiðslu fyrr á þessu ári, sem hefði runnið til Landsbankans. Ákærði kvað útfærslu á láninu, svo sem fjárhæð og lánskjör, hafa komið frá ÁM og hefði hann samþykkt að ganga frá málinu þannig. Kvaðst ákærði hafa tekið ákvörðun um lánveitinguna með hagsmuni bankans í huga og myndi gera það aftur við sömu aðstæður. 

                Borin voru undir ákærða tvö eintök af lánsbeiðni/ákvörðunartökublaði vegna málsins, dagsett 3. október 2008, annað samþykkt með upphafsstöfum ákærðu Sigríðar Elínar og ÁM, en að auki með upphafsstöfum ákærða á hinu. Ákærði kvaðst ekki muna hvenær hann ritaði undir þetta blað, en kvaðst telja líklegast að það hefði verið 7. eða 8. október. Hann kvað það hafa komið fyrir að tvö eintök af sama skjali væru til innan bankans, t.d. vegna þess að það hefði verið ljósritað eða skannað inn á einhverjum tímapunkti. Ákærði kvað Sigríði Elínu og ritara lánanefndar hafa komið með þetta blað til sín á fundi sem haldinn hefði verið um lánamálin 8. október og hefði hann í síðasta lagi skrifað undir það þá. Hann áréttaði hins vegar að hann hefði verið búinn að samþykkja lánsbeiðnina áður.

                Ákærði kvað lánssamning vegna málsins aldrei hafa komið inn á sitt borð. Hann kvað ekkert óeðlilegt við að lánað hefði verið fyrir lántökugjaldinu eins og kveðið væri á um í samningnum. Það væri oft gert, enda væru þetta tekjur bankans. Ákærði kvað áhættuflokkunarkerfi bankans hafa verið úrelt og hefði verið unnið að því að lagfæra það. Því hefði áhættuflokkun sem fram kæmi á lánssamningum haft takmarkað vægi við lánaákvarðanir. Það sem skipt hefði máli hefðu verið tryggingar að baki lánunum, sem í þessu tilviki hefðu verið stofnfjárbréfin í Byr.

                Að því er varðaði það sem fram kæmi á ákvörðunartökublaðinu um vanskil Imon ehf. við bankann kvað ákærði þar hafa verið um að ræða að fyrirtækjasviðið hefði lánað félaginu fyrir vöxtum. ÁM hefði ekki nefnt þetta við hann þegar hann samþykkti lánveitinguna, en þetta væri ekkert sem skipti máli í hans huga. Fyrri lán til Imon ehf. hafi verið til kaupa á hlutabréfunum og tekjur af þeim væri arður sem greiddur væri út einu sinni á ári. Imon ehf. hefði síðast fengið greiddan arð frá Byr í mars 2008. Það hefði verið stór greiðsla sem öll hafi farið inn á lán félagsins hjá bankanum. Vaxtagreiðslur hafi hins vegar verið stilltar af á sex mánaða fresti og því hafi verið augljóst að ekki yrði arðgreiðsla einmitt á þeim gjalddögum. Það hafi legið fyrir að félagið fengi lán til að stilla þetta af. Kvaðst ákærði líta svo á að félagið hafi ekki verið í vanskilum eftir að því var lánað fyrir vöxtunum. Þá áréttaði ákærði að aðalatriðið í þessu lánamáli hefði verið verðmatið á stofnfjárbréfunum.

                Ákærði kvað reglu 13.5.13 í útlánareglum, um hámarksveðsetningarhlutfall í hlutabréfum, hafa átt að skýrast með hliðsjón af öðrum reglum, en samkvæmt reglu 1.1 hefði þurft skriflega ákvörðun frá lánanefnd eða viðkomandi fagsviði ef um var að ræða ákvörðun sem ekki félli innan ramma reglnanna, eða vafi léki á að svo væri. Þá vísaði ákærði til þess að samkvæmt útlánareglum sem gilt hefðu um starfsemi bankans í London hefði verið miðað við 80 til 90% veðsetningarhlutfall í hlutabréfum.

Ákærða Sigríður Elín Sigfúsdóttir gerði grein fyrir verklagi við afgreiðslu lánamála á fyrirtækjasviði Landsbankans og útlánareglum sem giltu í bankanum, þ.m.t. reglum um millifundaákvarðanir. Hún kvaðst hafa haft heimild til að afgreiða mál sem ekki gat beðið næsta lánanefndarfundar að höfðu samráði við annan bankastjórann. Alla jafna hefði hún haft samráð við ákærða Sigurjón þegar slíkt kom upp, þar sem hann var formaður lánanefndarinnar. Reglurnar hefðu síðan gert ráð fyrir því að hann staðfesti ákvörðun sína á millifundasamþykktirnar sjálfar á næsta fundi nefndarinnar, en aðrir á fundargerð þess fundar þar sem þessar samþykktir voru skráðar sérstaklega með viðeigandi texta. Gert hefði verið ráð fyrir sérstökum kafla í fundargerðinni um millifundasamþykktir, sem hefði síðan verið samþykktur á þeim fundi sem fundargerðin var samþykkt. Í sumum tilvikum hefði formaður lánanefndar verið búinn að undirrita millifundasamþykktina fyrir fund nefndarinnar, eins og hefði verið í tilviki Imon ehf. Ákærða kvað þennan máta á samþykktum hafa tíðkast allan þann tíma sem hún starfaði í bankanum. Hefði það verið í samræmi við lánareglurnar, og henni vitandi án nokkurra athugasemda eða fyrirspurna frá þeim aðilum sem höfðu eftirlit með starfsemi bankans, hvorki af hálfu innri eftirlitsaðila né ytri.

Ákærða lýsti aðdraganda að lánveitingunni til Imon ehf. 30. september 2008 þannig að ÁM, sem hefði verið viðskiptastjóri MÁ og félaga hans í bankanum, hefði komið til hennar og sagt henni að MÁ eða félag hans hefði áhuga á að kaupa hlutabréf í Landsbankanum. Hefði ÁM sagt henni að þeir Sigurjón hefðu verið búnir að ræða lánveitingu vegna viðskiptanna og hefði Sigurjón samþykkt hana. Ákærða kvaðst telja mjög líklegt að þau ÁM hefðu á þessum tímapunkti rætt kjör og aðra skilmála lánsins. Hefði hún samþykkt lánveitinguna áður en ÁM útbjó ákvörðunartökublaðið, þar sem þau atriði sem þau voru búin að ræða sín á milli komu fram. Ákærða kvaðst hafa undirritað ákvörðunartökublaðið 3. október 2008 og hefði hún sjálf skráð þá dagsetningu á blaðið. Kvaðst hún telja langlíklegast að hún hefði undirritað lánssamninginn sama dag, þó að aðrir sem hefðu ritað undir hann hefðu gert það 30. september, samkvæmt dagsetningu samningsins. Hún kvaðst enga aðkomu hafa átt að kaupum eða sölu á hlutabréfunum, enda hefði hún ekki komið að hlutabréfaviðskiptum í sínu starfi og ekki haft heimild til þess heldur. Þá kvaðst ákærða telja að það myndi fela í sér gróft brot á reglum um bankaleynd að tilkynna um veitt lán til viðskiptavinar út fyrir bankann. Ákærða kvaðst hafa dregið þá ályktun að bréfin, sem seld voru, hlytu að vera í eigu bankans sjálfs, þar sem Sigurjón hefði verið búinn að samþykkja lánveitinguna, en á þessum tíma hefði bankinn ekki verið að „setja út neitt sjálfur“. Í ljósi þess að bankinn átti bréfin og ekki voru „settir nýir peningar út úr bankanum“, auk þess sem lántakandinn hefði bætt við frekari tryggingum í stofnfjárbréfum í Byr sparisjóði, kvaðst ákærða tvímælalaust hafa talið það bankanum í hag að veita lánið á þeim tíma sem það var gert. Í versta falli hefði bankinn getað gengið að undirliggjandi tryggingum og eignarhluta Imon ehf. í Byr, ef alvarlegt greiðslufall hefði orðið. Ákærða kvaðst hafa talið eign í Byr sparisjóði mjög áhugaverða á þessum tíma. 

Ákærða kvaðst hafa átt sæti í fjármálanefnd bankans þar sem meðal annars hefðu verið lögð fram yfirlit um stöðu bankans í eigin bréfum. Hún kvaðst ekki muna sérstaklega eftir umræðum í því sambandi og ekki hafa verið meðvituð um að bankinn hefði verið að kaupa mikið af eigin hlutabréfum í september og október 2008. Þá hefði hún lítið velt fyrir sér flöggunarmörkum, þar sem slíkt hefði verið fjarri hennar starfssviði. Hins vegar hefði útlánaeftirlitið fylgst með því sem sneri að handveði í eigin bréfum, vegna 10% reglunnar.

Ákærða kvaðst hafa þekkt ágætlega til félaga MÁ, sem hefði verið viðskiptavinur bankans. MÁ hefði lent í erfiðleikum með eitt af sínum félögum fyrr þetta ár og hefðu ÁM og fleiri starfsmenn fyrirtækjasviðs verið búnir að vinna góða vinnu með honum vegna þess. Hún kvaðst ekki hafa þekkt Imon ehf. mjög mikið, en vitað að félagið var stór eigandi í Byr og í góðu standi að hennar mati. Hún hefði talið rétt að lána þessu félagi með undirliggjandi tryggingum.

Ákærða kvað sig minna að hún hefði farið með ákvörðunarblaðið til ákærða Sigurjóns í beinu framhaldi af því að hún undirritaði það sjálf, föstudaginn 3. október. Hefði hún verið viðstödd þegar hann ritaði undir það. Að því er varðar óvissu um tímasetningu að þessu leyti kvaðst ákærða þess fullviss að Sigurjón hefði undirritað blaðið fyrir 7. október. Hún kvaðst ekki hafa setið fund með bankastjórunum 8. október, en sá dagur væri skýr í minningunni. Ákærða kvaðst líta svo á að með því að Sigurjón setti upphafsstafi sína á ákvörðunarblaðið hefði verið orðin til gild millifundaákvörðun lánanefndar í samræmi við útlánareglur bankans. Þá kvaðst hún telja það fyllilega í samræmi við 18. grein útlánareglnanna þótt lánssamningurinn hefði verið undirritaður áður en ákvörðunarblaðið var staðfest, þar sem ÁM hefði verið búinn að fá samþykki þeirra Sigurjóns fyrir lánveitingunni. Hún kvaðst ekki líta svo á að formlegt samþykki samkvæmt greininni hefði þurft að vera skriflegt.  Þá bar ákærða á sama veg og ákærði Sigurjón um áhættuflokkunarkerfi bankans, sem hún sagði mikla vinnu hafa verið setta í, en illa hefði gengið að fá rökrétta niðurstöðu úr kerfinu þrátt fyrir það. Kerfið hefði verið í vinnslu og hefði ekki verið horft á áhættuflokkun samkvæmt því við ákvörðunartöku. Ákærða kvað MÁ hafa verið búinn að semja um vanskil sem getið væri um á ákvörðunartökublaðinu, en um hefði verið að ræða gjaldfallna vexti, sem mætt var með því að hækka lánalínu félagsins hjá bankanum.

Ákærða kvað millifundasamþykktir lánanefndar hafa verið mjög algengar. Hefðu slíkar samþykktir verið upplistaðar á hverjum einasta lánanefndarfundi. Hún kvaðst hafa haft heimild samkvæmt útlánareglum til að samþykkja millifundaákvörðun með því að hafa samráð við bankastjóra, hvorn þeirra sem var. Þá kom fram hjá ákærðu að undir bankaráð hefðu einvörðungu verið bornar lánveitingar sem vörðuðu bankaráðsmenn eða fyrirtæki þeim tengd. Hins vegar hefði bankaráð ekki haft með lánveitingar til ótengdra aðila að gera.

Loks áréttaði ákærða að hún teldi lánveitinguna hafa þjónað hagsmunum bankans. Bankinn hefði verið búinn að „setja út fjármuni“ til þess að kaupa þau hlutabréf sem viðskiptin snerust um. Þar með hefði bankinn verið búinn að taka áhættu. Síðan hefði komið nýr aðili, keypt bréfin og lagt undir það nýjar tryggingar.

ÁM, sem var forstöðumaður á fyrirtækjasviði Landsbankans, kvaðst hafa séð um lánamál MÁ og félaga hans hjá bankanum. Hann kvað stöðu félaganna hafa verið misjafna, sum hefðu staðið illa, önnur betur. MÁ hefði staðið sig mjög vel í að koma með frekari tryggingar vegna skuldbindinga sinna og hefði hann átt mikið „good-will“ í bankanum.

Vitnið kvað MÁ hafa ámálgað það við einhverja í bankanum að hann hefði áhuga á að kaupa hlutabréf í Landsbankanum þegar gengi bréfanna væri komið niður í ákveðna tölu. Hefði Steinþór Gunnarsson fært það í tal við vitnið hvort MÁ hefði áhuga á að kaupa bréf og hann í framhaldinu rætt það við ákærða Sigurjón, meðal annars um hvort rými væri til að lána MÁ fyrir kaupunum. Vitnið kvaðst hafa gert sér grein fyrir því síðar að hlutabréfin sem viðskiptin snerust um voru keypt af eigin fjárfestingum bankans. Borin var undir vitnið skýrsla hans hjá sérstökum saksóknara í desember 2010, þar sem meðal annars kom fram að þetta hefði byrjað væntanlega á því að bréfin voru keypt inn og það „fyllist þarna upp“ og þess vegna „þurfti víst að tappa af þessum sílóum sem eru hinum megin við þarna“. Vitnið kvaðst hafa verið að vísa til orðalags sem hann hefði séð í skýrslu einhvers annars sem yfirheyrður hefði verið vegna málsins og hefðu þetta verið hugleiðingar hans í framhaldi af því.

Vitnið kvaðst ekki muna hvort MÁ hefði áður rætt við hann um að hann hefði áhuga á að kaupa bréf og ekki geta fullyrt hvernig þetta mál hefði komið fyrst til hans. Hann hefði hins vegar þurft að fá samþykki yfirmanna sinna til að ganga frá lánamálinu, annað hvort beggja bankastjóra eða bankastjóra og framkvæmdastjóra fyrirtækjasviðs. Hann hefði haft munnlegt samþykki ákærðu Sigurjóns og Sigríðar Elínar og hefði skriflegt samþykki þeirra legið fyrir a.m.k. þegar lánið var greitt út. Vitnið kvaðst ekki minnast þess að Steinþór Gunnarsson hefði ýtt á eftir þessu máli. Hann kvaðst telja að MÁ hefði óskað eftir því að bankinn fjármagnaði viðskiptin, en hann hefði einnig lagt fram stofnfjárbréf í Byr á móti. MÁ hefði ekki átt laust fé á þessum tíma, en þar sem hann átti eignir sem hann gat lagt undir að veði kvaðst vitnið hafa talið að forsendur væru til að veita honum lánið. Veðrými hafi verið til lánveitingarinnar.

Vitnið kvaðst hafa útbúið ákvörðunartökublað vegna lánveitingarinnar og lagt það fyrir ákærðu Sigríði Elínu. Hún hefði lesið það yfir, samþykkt lánsbeiðnina með því að rita upphafsstafi sína á blaðið og síðan tekið það til að fá skriflegt samþykki ákærða Sigurjóns. Vitnið kvaðst ekki minnast þess að hafa rætt um það við Sigríði Elínu hvernig viðskiptin voru til komin. Hann kvaðst ekki telja sig hafa þurft að fá skriflega undirritun ákærðu á ákvörðunartökublaðið áður en lánssamningur var útbúinn og undirritaður. Það hefði hins vegar þurft að liggja fyrir áður en lánið var greitt út. Vitnið kvað ekkert óeðlilegt við að lánað hefði verið fyrir lántökugjaldi, en það væri nánast undantekningarlaust gert. Hann kvað áhættuflokkun prentast sjálfkrafa út úr kerfinu þegar ákvörðunartökublað væri útbúið. Í þessu máli hefði fyrst og fremst verið litið til undirliggjandi veða við ákvörðun um lánveitingu. Þótt nokkur félög á vegum MÁ hefðu fengið á sig högg vegna hræringa sem orðið hefðu á fjármálamörkuðum hefðu önnur félög hans staðið vel. Þá hefði verið búið að ganga frá vanskilum hans við bankann á þessum tíma. MÁ hefði fært auknar tryggingar fyrir lánum sínum og enn hefði verið veðrými í Byr bréfunum. Vitnið kvaðst telja að hægt hefði verið að selja bréfin fyrir hærri fjárhæð en lánveitingunni nam og vísaði til verðmats á bréfunum sem stuðst var við í sameiningarviðræðum Byrs og Glitnis. Ákærðu hefðu haft heimild til að víkja frá ákvæðum útlánareglna um veðsetningarhlutföll og kvaðst vitnið telja þau hafa haft hagsmuni bankans að leiðarljósi við lánveitinguna. Bankinn hefði átt hlutabréfin sem seld voru fyrir og hefði áhætta hans því í raun lækkað með því að tekið var veð í Byr stofnfjárbréfunum. Þar sem hlutabréfin í Landsbankanum hefðu þegar verið keypt af bankanum hefðu fjármunir ekki farið út úr bankanum við það að lánað var með veði í þeim. Vitnið kvað lánsfjárhæðina hafa verið greidda inn á reikning Imon ehf. í bankanum og millifærða þaðan inn á reikning eigin fjárfestinga sem endurgjald fyrir hlutabréfin. Þetta gerist með skuldfærslu og í einni svipan.

                MÁ kvaðst hafa verið að fylgjast með því að hlutabréfaverð í Landsbankanum hefði farið lækkandi. Hefðu bréfin lækkað um 50% á ákveðnu tímabili. Hann hefði verið í miklum samskiptum við starfsmenn bankans, einkum ÞGÓ, starfsmann bankans í Lúxemborg, ÁM og Steinþór Gunnarsson, dögum, vikum og hugsanlega mánuðum fyrir viðskiptin, og leitað álits þeirra á því hvort ekki væri að myndast kauptækifæri fyrir hann í bankanum og hvort hann ætti að „skjóta sér inn í stockinn“.

Vitnið kvaðst hafa fengið símtal frá ÁM klukkan 16:08 föstudaginn 30. september, en hann hefði þá verið búinn að koma því á framfæri að hann vildi taka stöðu í bankanum. Hann hefði farið á fund ÁM í bankanum og lýst því að forsenda hans fyrir kaupum á hlutabréfum væri að hann fengi lánafyrirgreiðslu frá bankanum. Hefði ÁM sagt honum að hann fengi þá fyrirgreiðslu gegn allsherjarveði í Byr stofnfjárbréfunum og veði í hlutabréfunum sem keypt yrðu. Vitnið kvað X og Steinþór Gunnarsson hafa komið inn á þennan fund „í einhverri mynd“. Rætt hefði verið um magntölur og fjárhæðir á fundinum. Hefðu viðskiptin verið afgreidd þarna og fundinum lokið klukkan rúmlega 18. Vitnið kannaðist við að lánalína Imon ehf. hefði verið hækkuð þennan sama dag til að koma vaxtagjalddaga á öðrum lánum í skil. Vitnið kvað það ekki skipta máli í samhengi við lánveitinguna þar sem tryggingarþekjan hefði verið nægjanleg. Loks kom fram hjá vitninu að eftir hrun Landsbankans hefði slitastjórn bankans gengið að Byr stofnfjárbréfunum til fullnustu skulda hans við bankann.

Steinþór Gunnarsson kvað ÁM hafa hringt til sín þennan dag og boðað sig á fund á fyrirtækjasviðinu, þar sem MÁ hefði verið fyrir. Vitnið kvaðst hafa staldrað stutt við á fundinum, en síðan farið í að ganga frá viðskiptunum. Búið hefði verið að ákveða heildarverðmæti viðskiptanna og hefði hann hringt í deild eigin fjárfestinga til að kaupa af þeim bréfin sem miðlað var til Imon ehf. Hann kvaðst engar upplýsingar hafa haft um fjármögnun viðskiptanna. Viðskiptin hefðu átt sér stað eftir lokun Kauphallar og hefði hann beðið GVG, starfsmann á verðbréfasviði, um að tilkynna þau Kauphöllinni morguninn eftir.

X, forstöðumaður eigin fjárfestinga Landsbankans, kvaðst einnig hafa verið kallaður á fundinn og hefðu ÁM, MÁ og Steinþór Gunnarsson verið þar fyrir. Hann hefði þarna verið kynntur fyrir nýjum hluthafa Landsbankans. Vitnið kvaðst hafa staldrað við í um fimm mínútur á fundinum og vottað einhver skjöl. Hann kvað hlutabréfin sem keypt voru hafa komið frá sinni deild. Vitnið kvað óróatíma hafa verið á mörkuðum þegar þetta var. Það hefði verið framboð á hlutabréfum í bankanum, en líka eftirspurn. Hann neitaði því að þrýstingur hefði verið frá hans deild á miðlara bankans í þá veru að finna kaupendur að hlutabréfum í bankanum. Það væri hins vegar hlutverk verðbréfamiðlunar að leita að kaupendum.

                Vitnið kvaðst hafa komið inn á vikulega fundi fjármálanefndar bankans, kynnt breytingar á stöðu og þróun hlutabréfaeignar bankans almennt og dreift yfirlitum þar um. Hann kvaðst ekki muna eftir sérstökum umræðum um aukið framboð hlutabréfa í bankanum á markaði á fundi nefndarinnar 24. september 2008.

                JÞG, ritari lánanefndar, kvað það hafa færst í aukana undir lok bankans að ákvarðanir um lántökur væru teknar á milli funda nefndarinnar. Vitnið kvað ákærðu hafa haft heimild til að taka ákvörðun um lánveitinguna sem um ræðir á milli funda lánanefndarinnar og vísaði til greinar 16.4 í útlánareglum. Næsti fundur nefndarinnar hefði verið fyrirhugaður 8. október. Vitnið gerði grein fyrir því að við fall bankans hefði hann setið uppi með 16 samþykktir sem ákvörðun hefði verið tekin um frá síðasta fundi lánanefndar 24. september og hefði lánveitingin til Imon ehf. verið þar á meðal. Hann kvaðst hafa tekið saman ákvörðunartökublöðin sem um ræðir, útbúið óformlega fundargerð, og beðið ákærðu Sigríði Elínu um að útvega undirritun bankastjóra. Vitnið kvaðst telja að hann hafi fengið í hendur ákvörðunartökublað vegna lánveitingar til Imon ehf., sem staðfest var með upphafsstöfum beggja ákærðu, mánudaginn 6. október, en kvaðst ekki með vissu geta sagt til um hvenær upphafsstafir Sigurjóns voru ritaðir á blaðið. 

                HVG, forstöðumaður lánavinnslu bankans, kvaðst hafa útbúið lánssamninginn til Imon ehf. að beiðni ÁM. Hún kvaðst ekki muna hvort ákærði Sigurjón hefði staðfest ákvörðunartökublaðið þegar hún útbjó lánasamninginn, en það væri ekki óeðlilegt í sjálfu sér. Hins vegar kvaðst hún ekki hafa trú á því að lánið hefði verið greitt út án þess að ákærðu hefðu bæði undirritað ákvörðunartökublaðið.

                KBS, sérfræðingur í lánavinnslu, kvaðst hafa greitt út lánið sem um ræðir. Lánssamningur og ákvörðunartökublað hafi þurft að liggja fyrir við afgreiðslu lána, auk þess sem hann hafi kannað hvort réttar undirskriftir væru til staðar á lánsskjölum.

                HJK, fyrrverandi bankastjóri, kvaðst ekki muna sérstaklega eftir umræðu á fundi fjármálanefndar 24. september 2008 um að mikið af Landsbankabréfum hefði verið að fara inn á markaðinn. Mikill lausafjárskortur hafi verið hjá fjárfestum og fyrirtækjum á þessum tíma. Hafi oft verið brugðist við því með því að selja eignir, svo sem hlutabréf, til að afla lausafjár. Það hefði ekki endilega þýtt að menn hefðu ótrú á bréfunum. Vitnið kvaðst ekki minnast þess að ákveðið hefði verið að bregðast við því með einhverjum hætti að mikið af hlutabréfum í bankanum væri að fara inn á markaðinn. Þá kvaðst vitnið ekki minnast umræðu um yfirlit um stöðu bankans í eigin bréfum, sem dreift var á fundi nefndarinnar 1. október 2008. Vitnið kvað ákvörðun um lánveitingu til Imon ehf. hafa verið tekna á milli lánanefndarfunda, eins og heimilt hafi verið. Hann hefði verið upplýstur um málið 8. eða 9. október, eftir að Fjármálaeftirlitið hafði tekið bankann yfir. Hann kvað millifundaákvarðanir hafa öðlast gildi þegar þær voru teknar. Um endanlegar ákvarðanir hefði verið að ræða, en þær hefðu verið lagðar fram á næsta lánanefndarfundi til kynningar, bókunar og staðfestingar. Vitnið kvað millifundaákvarðanir ekki hafa verið óalgengar og hefðu þá ákærðu yfirleitt komið að þeim vegna starfssviðs þeirra innan bankans. Hann kvaðst líta svo á að fullnægjandi hefði verið samkvæmt útlánareglum að annar bankastjóranna og framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs undirrituðu millifundaákvörðunina. Þá hafi það verið mat ákærðu að málið væri þess eðlis að það þyrfti að afgreiða það á milli lánanefndarfunda. 

                BG, sem var formaður bankaráðs, kvað ráðið engin afskipti hafa haft af almennum útlánum. Þau hefðu alfarið verið á vegum bankastjóranna, sem jafnframt hefðu sett útlánareglur bankans. Bankaráð hefði fengið upplýsingar um útlán á fundum, auk þess sem innri endurskoðandi bankans hefði fylgst með þessum málum. Þá hefði bankaráð fengið upplýsingar um stöðu bankans í eigin hlutabréfum á fundum, en samþykkt hefði verið á aðalfundi að eigin eign bankans mætti nema 10%.

Þá komu fyrir dóminn sem vitni EÞS, sem var varamaður í stjórn Imon ehf., GVG, starfsmaður verðbréfamiðlunar Landsbankans, og BH, fyrrum framkvæmdastjóri alþjóðasviðs og staðgengill bankastjóra Landsbankans, en ekki eru efni til að rekja framburð þeirra.

Niðurstaða

Kafli II a ákæru

       Ákærðu, Sigurjóni Þorvaldi Árnasyni og Sigríði Elínu Sigfúsdóttur, er í kafla II a í ákæru gefin að sök umboðssvik, með því að hafa í störfum sínum fyrir Landsbankann misnotað aðstöðu sína og stefnt fé bankans í verulega hættu með því að fara út fyrir heimildir til lánveitinga er þau veittu Imon ehf. lán það sem um ræðir, sem veitt hafi verið án fullnægjandi tryggingar. Óumdeilt er að ákærðu voru í aðstöðu til að skuldbinda Landsbankann, stöðu sinnar vegna hjá bankanum. Kemur þá til skoðunar hvort þau hafi misnotað þá aðstöðu með þeim hætti að háttsemi þeirra hafi haft í för með sér verulega fjártjónshættu fyrir bankann, svo að teljist umboðssvik samkvæmt 249. gr. almennra hegningarlaga.

       Fyrir liggur að ákærðu samþykktu að veita Imon ehf. 5.163.000.000 króna lán til kaupa á 250.000.000 hluta í Landsbankanum, sem voru í eigu bankans sjálfs, og að til tryggingar láninu var handveð í hinum keyptu hlutabréfum og allsherjarveð í stofnfjárhlutum Imon ehf., sem áður hafði verið veitt vegna skuldbindinga félagsins við bankann. Við mat á því hvort háttsemi ákærðu hafði í för með sér verulega fjártjónshættu fyrir Landsbankann skiptir máli að bréfin sem seld voru höfðu áður verið keypt af bankanum með tilheyrandi fjárútlátum. Svo sem rakið hefur verið var lánsfjárhæðin skuldfærð af starfsmanni lánavinnslu bankans á bankareikning Imon ehf. og þaðan yfir á reikning deildar eigin fjárfestinga í bankanum, sem endurgjald fyrir bréfin. Hin keyptu bréf voru handveðsett bankanum, sem hefði getað leyst þau til sín á ný hefði komið til vanefnda á lánssamningnum. Þá hefur ekki verið sýnt fram á að veðrými stofnfjárhluta í Byr hafi á þessum tíma verið fullnýtt vegna annarra skuldbindinga Imon ehf. við bankann, sem í ákæru greinir. Er í því sambandi vísað til mats forstöðumanns á fyrirtækjasviði bankans sem fram fór í aðdraganda lánveitingarinnar og kemur fram á ákvörðunartökublaði vegna málsins. Um mat á tryggingum að þessu leyti verður að líta til þeirra gagna sem fyrir lágu um gengi stofnfjárhlutanna á þeim tíma sem lánveitingin fór fram. Þótt ákvörðun um lánveitinguna hafi verið tekin á viðsjárverðum tímum í íslensku efnahagslífi er ekki unnt að leggja til grundvallar að ákærðu hafi séð það fyrir að Fjármálaeftirlitið myndi taka yfir rekstur Landsbankans, sem raunin varð, með þeim afleiðingum að hlutabréf í bankanum urðu verðlaus. Samkvæmt framansögðu þykir ósannað að ákærðu hafi með háttsemi sinni stefnt fé bankans í verulega hættu, eins og þeim er gefið að sök í ákæru. Af framangreindu leiðir að ekki hefur að mati dómsins verið sýnt fram á að fullnægt hafi verið skilyrðum auðgunarásetnings samkvæmt 243. gr. almennra hegningarlaga. 

Samkvæmt 3. mgr. greinar 16.1 í útlánareglum Landsbankans var lánanefnd æðsta vald í útlánamálum bankans og gat hún vikið frá gildandi útlánareglum við lánaákvarðanir sínar. Verður að telja að sú heimild hafi náð til þess að víkja frá viðmiðum um hámarksveðsetningarhlutfall hlutabréfa samkvæmt grein 13.5.13 í reglunum, þó þannig að gætt væri að útlánaáhættu. Samkvæmt grein 16.4 hafði framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs heimild til að afgreiða lánamál á milli lánanefndarfunda að höfðu samráði við bankastjóra og verður ráðið af orðalagi ákvæðisins, sem og framburði ákærðu og vitna, sem rakinn hefur verið, að nægjanlegt hafi verið að hafa samráð við annan bankastjóranna tveggja.

Í málinu liggja fyrir tvö eintök af ákvörðunartökublaði vegna lánveitingarinnar sem um ræðir, dagsett 3. október 2008, annað staðfest með upphafsstöfum ÁM og ákærðu Sigríðar Elínar, en hitt jafnframt með upphafsstöfum ákærða Sigurjóns. Síðara blaðið fannst í fórum ritara lánanefndar, sem kvaðst hafa fengið það í hendur ekki síðar en mánudaginn 6. október. Ákærða Sigríður Elín hefur borið að sig minni að hún hafi farið með ákvörðunartökublaðið til Sigurjóns eftir að hún ritaði undir það 3. október, til að fá staðfestingu hans, og styður vitnisburður ÁM, HVG og KBS þá frásögn. Ákærði Sigurjón kvað sig minna að hann hefði ritað undir blaðið síðar, en hann hefði ekki talið það skipta máli þar sem hann hefði áður samþykkt lánveitinguna. Allan vafa um þetta atriði verður að skýra ákærðu í hag og er að mati dómsins ósannað að ákærði Sigurjón hafi ekki staðfest ákvörðunarblaðið formlega áður en lánið var greitt út 3. október, eins og 19. grein útlánareglna kvað á um. Fram er komið að fyrirhugað var að leggja millifundasamþykktina fram á fundi lánanefndar 8. október til samþykktar samkvæmt ákvæðum útlánareglna, en af þeim fundi varð ekki þar sem Fjármálaeftirlitið hafði þá tekið stjórn bankans yfir.

Sem að framan er rakið lá fyrir mat forstöðumanns á fyrirtækjasviði bankans á greiðslugetu og eignastöðu Imon ehf. Þá hafði lánalína félagsins verið hækkuð og var með því samið um vanskil vegna vaxtagreiðslna tengdum öðrum skuldbindingum. Samkvæmt því og með vísan til þess sem fyrr greinir um mat á fjártjónshættu vegna lánveitingarinnar þykir ekki hafa verið sýnt fram á að með ráðstöfun ákærðu hafi verið brotið gegn ákvæðum útlánareglna bankans við mat á greiðslugetu og eignastöðu félagsins eða ákvæðum útlána- og áhættureglna bankaráðs um útlánaáhættu, sem áður hefur verið gerð grein fyrir.

Áður hefur verið vikið að starfsreglum bankaráðs, en samkvæmt ákvæði þeirra skyldi ráðið annast ráðstafanir sem voru óvenjulegar eða mikils háttar. Eru lánveitingar ekki taldar meðal ráðstafana sem getið er um í grein 9.2 í reglunum sem dæmi um óvenjulegar eða mikils háttar ráðstafanir. Þá fór lánanefnd bankans með æðsta vald í útlánamálum bankans, samkvæmt ákvæðum útlánareglna. Þykir samkvæmt þessu ekki hafa verið sýnt fram á að ákærðu hafi borið að bera lánveitinguna undir bankaráð, svo sem í ákæru greinir.

Með vísan til framangreinds hefur að mati dómsins ekki verið sýnt fram á að ákærðu hafi misnotað aðstöðu sína með því að fara út fyrir heimildir sem þau höfðu við lánveitinguna sem um ræðir, eins og þeim er gefið að sök í ákæru. Þá þykir, sem fyrr greinir, ósannað að ákærðu hafi með háttsemi sinni stefnt fé bankans í verulega hættu, eða aðhafst af auðgunarásetningi í umrætt sinn. Samkvæmt því þykir ekki fullnægt skilyrðum til að ákærðu verði gerð refsing samkvæmt 249. gr. almennra hegningarlaga og verða þau sýknuð af kröfum ákæruvalds þar um.

Kafli II b ákæru

                Í kafla II b í ákæru er ákærðu Sigurjóni og Sigríði Elínu gefin að sök markaðsmisnotkun við sölu á framangreindum hlutum í Landsbankanum, en með viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallarinnar hafi ranglega verið látið líta út fyrir að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa hlutafjárins og borið af þeim fulla markaðsáhættu. Þar sem fjárfestar hafi ekki verið upplýstir um skilmála viðskiptanna hafi þau verið til þess fallin að gefa ranga og misvísandi mynd af eftirspurn hlutabréfa í Landsbankanum, eða verið líkleg til að gera það, og falið auk þess í sér blekkingu og sýndarmennsku.

                Í röksemdum með ákæru, samkvæmt d-lið 1. mgr. 152. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008, kemur jafnframt fram að dagana 29. og 30. september 2008 hafi nettó kaup deildar eigin fjárfestinga Landsbankans numið 271.695.724 hlutum í bankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í Kauphöllinni, sem hafi numið 2,4% af útgefnu hlutafé bankans. Hafi umrædd sala verðbréfamiðlunar bankans á hlutafé til Imon ehf. verið liður í að losa bankann við þessa hlutafjáreign svo að deild eigin fjárfestinga gæti haldið áfram umfangsmiklum kaupum á hlutabréfum í bankanum. Í niðurlagi I. kafla ákæru, og röksemdum, er í þessu sambandi vísað til lögbundinna takmarkana á eignarhaldi fjármálafyrirtækja á eigin hlutabréfum, sbr. þágildandi 1. mgr. 29. gr. laga um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002, reglna um flöggunarskyldu, sbr. 93. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007, og neikvæðra áhrifa á eignarfjárhluta bankans, sbr. þágildandi 4. og 5. mgr. 84. gr. laga um fjármálafyrirtæki. Til þess er þó að líta að ekki verður séð að viðskiptin sem um ræðir hefðu haft áhrif til lækkunar gagnvart 10% viðmiði því sem mælt var fyrir um í 29. gr. laga um fjármálafyrirtæki, þar sem hin keyptu bréf voru handveðsett Landsbankanum. Jafnframt er rétt að líta til þess að gögn málsins bera ekki með sér að gengi hlutabréfa í bankanum hafi hækkað í kjölfar þess að tilkynnt var um viðskiptin, heldur þvert á móti að það hafi farið lækkandi.

                Framburður ákærðu og vitna um aðdraganda viðskiptanna hefur verið rakinn. Kom þar meðal annars fram að MÁ hefði verið í samskiptum við starfsmenn bankans, þ. á m. ÁM og Steinþór Gunnarsson, og hefði hann lýst áhuga á að kaupa hlutabréf í Landsbankanum. Þá kom fram að lánafyrirgreiðsla frá bankanum hefði verið forsenda kaupanna af hans hálfu, en á þessum tíma var ekki í lögum mælt fyrir um að fjármálafyrirtæki væri óheimilt að veita lán sem tryggð væru með veði í hlutabréfum útgefnum af því sjálfu. Ákærðu tóku sameiginlega ákvörðun um lánveitinguna með vitneskju um að hin seldu hlutabréf kæmu frá eigin fjárfestingum Landsbankans.

Samkvæmt 29. gr. laga um verðbréfaviðskipti skal fjármálafyrirtæki, sem á viðskipti utan skipulegra verðbréfamarkaða eða markaðstorga fjármálagerninga annaðhvort fyrir eigin reikning eða fyrir hönd viðskiptavina, með hlutabréf sem tekin hafa verið til viðskipta á skipulegum verðbréfamarkaði, gera opinberar upplýsingar um verð, umfang og tímasetningu viðskipta. Upplýsingarnar skal birta eins nálægt rauntíma og mögulegt er, á eðlilegum viðskiptakjörum, og á þann hátt að þær séu aðgengilegar öðrum markaðsaðilum. Svo sem rakið hefur verið tilkynnti starfsmaður verðbréfamiðlunar Landsbankans viðskiptin til Kauphallarinnar við upphaf næsta viðskiptadags og var það í samræmi við reglur sem Kauphöllin hafði sett, eða aðildarreglur Norex. Í lögum um verðbréfaviðskipti er ekki að finna ákvæði um að upplýsa skuli hvernig staðið hefur verið að fjármögnun tilkynntra viðskipta. Þá verður ekki ráðið af lögunum, eða reglum sem um þetta gilda, hvernig standa skyldi að því að upplýsa um skilmála viðskipta af þessu tagi.

Með því að lánið sem veitt var til viðskiptanna var tryggt með handveði í hinum keyptu hlutabréfum bar Landsbankinn eftir sem áður markaðsáhættu vegna bréfanna. Jafnvel  þótt lagt yrði til grundvallar að sala bréfanna hefði verið liður í því að losa bankann við uppsafnaða hlutafjáreign, eins og byggt er á í ákæru, verður ekki horft fram hjá því að til viðbótar veði í hinum keyptu hlutabréfum kom trygging samkvæmt veði í Byr stofnfjárhlutum í eigu lántaka, en dómurinn hefur komist að þeirri niðurstöðu að ekki hafi verið sýnt fram á að veðrými þeirra hafi verið fullnýtt við aðrar lántökur. Þykir því ekki hafa verið sýnt fram á að engin breyting hafi orðið á markaðsáhættu Landsbankans vegna viðskiptanna. Með hliðsjón af því, og vísan til þess sem rakið hefur verið um aðdraganda viðskiptanna og reglur um upplýsingagjöf fjármálafyrirtækja um slík viðskipti, þykir óvarlegt að slá því föstu að viðskiptin og upplýsingagjöf um þau, hafi verið til þess fallin að gefa ranga og misvísandi mynd af eftirspurn hlutabréfa í bankanum, eða verið líkleg til að gera það, og jafnframt falið í sér blekkingu og sýndarmennsku, svo að varði ákærðu refsingu samkvæmt a-lið 1. töluliðar og 2. tölulið 1. mgr. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti. Verða ákærðu því sýknuð af ákæru þar um. 

III. kafli ákæru

                Eins og rakið hefur verið beindi Fjármálaeftirlitið, með bréfum dagsettum 20. maí 2009 og 17. október 2010, til sérstaks saksóknara máli vegna meintrar markaðsmisnotkunar við sölu 200.000.000 hluta í Landsbankanum, sem voru í eigu bankans, til Imon ehf. 3. október 2008.

                Í málinu liggja fyrir ódagsett og óundirrituð drög að lánssamningi vegna 3.831.600.000 króna lánveitingar Landsbankans til Imon ehf. til kaupa á 200.000.000 hluta í bankanum, ásamt drögum að lánsbeiðni. Samkvæmt viðskiptakvittunum, sem Landsbankinn gaf út 3. október 2008, keypti miðlun bankans 115.000.000 hluta af deild eigin fjárfestinga þennan dag klukkan 16:04 á genginu 19,09255 og klukkan 16:16 85.000.000 hluta til viðbótar á genginu 18,99285. Klukkan 16:17 seldi Landsbankinn síðan Imon ehf. 200.000.000 hluta á genginu 19,11 og er dagsetning uppgjörs skráð 8. október. Ákærði Steinþór er skráður miðlari viðskiptanna.

                Samkvæmt gögnum fengnum úr tilboðabók Kauphallarinnar voru tilkynnt þrenn viðskipti með hlutabréf í Landsbankanum þennan dag, klukkan 12:01 og 17:05, sem samtals námu 200.000.000 hluta. Tímasetning tilkynninganna kemur ekki heim og saman við tímasetningar á viðskiptakvittunum, en óumdeilt er í málinu að um sömu viðskipti er að ræða. Kemur fram í tilboðabókinni að ákærði Steinþór hafi tilkynnt viðskiptin.

                Þá er að finna í gögnum málsins frétt, sem birtist í Fréttablaðinu 4. október 2008, þar sem kemur fram að mikil viðskipti hafi verið með hlutabréf í Landsbankanum í Kauphöllinni deginum áður og hafi gengi bréfa í bankanum hækkað um 4,2%. Er til þess vísað að af viðskiptum með bréf bankans hafi utanþingsviðskipti skorið sig úr, en þau hafi numið 8,2 milljörðum króna. Hafi tvenn utanþingsviðskipti með bréf bankans upp á tæpa 3,8 milljarða króna skorið sig úr, sem kemur heim og saman við þau viðskipti sem III. og IV. kafli ákæru lúta að.

                Við aðalmeðferð málsins kvaðst ákærði Sigurjón enga aðkomu hafa haft að þeim viðskiptum sem hér um ræðir. Hann kvaðst þó muna eftir því að hafa heyrt einhverjar umræður um að MÁ ætlaði að kaupa fleiri hlutabréf í bankanum, en ekki geta fullyrt við hverja hann ræddi þetta. Það gæti verið að ákærði Steinþór hefði minnst á þetta við hann, en eins gæti hann hafa hitt ÁM á göngum bankans og þetta borist í tal á milli þeirra. Ákærði kvaðst ekki minnast þess að hafa hringt til ÁM fimmtudagskvöldið 2. október og spurt hann um stöðu Imon ehf. Þá kvaðst hann aldrei hafa fengið nein lánsskjöl til afgreiðslu varðandi þetta mál. Hins vegar fyndist honum ekki ólíklegt að hann hefði verið tilleiðanlegur að veita MÁ frekara lán, ef málið hefði verið lagt fyrir hann. Það sé hins vegar alrangt sem komi fram í ákæru að hann hafi ákveðið viðskiptin.

Ákærði kvaðst ekki vita hvaða umræður hefðu átt sér stað um fjármögnun vegna fyrirhugaðra hlutabréfakaupa, en gera ráð fyrir að þær hefðu farið fram á milli ákærða Steinþórs, ÁM og MÁ. Þá hljóti ákvörðun um magn hluta að hafa verið tekin af þeim sem vildi selja bréfin annars vegar, sem í þessu tilfelli var deild eigin fjárfestinga, eða X, og hins vegar af þeim sem vildi kaupa, það er MÁ, fyrirsvarsmanni Imon ehf. Viðskiptin hafi átt sér stað fyrir milligöngu miðlara. Ef MÁ hefur haft í hyggju að fá fjármögnun frá bankanum fyrir kaupunum sé líklegt að hann hefði rætt það við einhvern lánamann. Slíkt hefði hins vegar ekki verið rætt við ákærða. Ákærði benti á að með því að MÁ hefði pantað hlutabréfin vegna Imon ehf. og X staðfest sölu þeirra, hefði Imon ehf. verið skuldbundið til að greiða fyrir bréfin. Þá vísaði ákærði til þess að allsherjarveð í stofnfjárhlutum Imon ehf. í Byr sparisjóði, hefði þegar legið fyrir í bankanum og staðið til tryggingar í viðskiptunum.

                Ákærði Steinþór kvað það hafa verið hlutverk verðbréfamiðlara að „búa til viðskipti“, og að hafa milligöngu í því sambandi. Vinnudagurinn hefði yfirleitt gengið þannig fyrir sig að miðlararnir byrjuðu með tómt borð að morgni og þurftu að hringja í eins marga aðila og þeir komust yfir til þess að reyna að koma á viðskiptum. Ákærði kvaðst hafa átt nokkur samskipti við ákærða Sigurjón á þessum tíma, aðallega í því skyni að upplýsa hann um það sem ætti sér stað á verðbréfasviðinu. Þá kvaðst ákærði hafa átt nokkur samskipti við viðskiptastjóra á fyrirtækjasviði bankans.

                Ákærði lýsti aðdraganda viðskiptanna sem um ræðir þannig að eftir kaup Imon ehf. á hlutabréfum í bankanum 30. september hefði MÁ verið í miklum símasamskiptum við þá ÁM. Kvað ákærði það áreiðanlega hafa borið á góma í þessum samskiptum að MÁ vildi kaupa fleiri bréf. Ákærði kannaðist við að hafa verið miðlari í viðskiptunum og vísaði til gagna sem liggja fyrir um símtöl vegna málsins. Samkvæmt þeim gögnum var hringt úr síma MÁ í síma ákærða klukkan 9:28 þennan dag. Þá hafi ÁM hringt til hans klukkan 9:43, en sennilega fengið samband við talhólf, því að ákærði hefði hringt til baka í ÁM klukkan 9:43. Í kjölfari þess símtals, klukkan 9:53, hafi ákærði hringt í X. Viðskiptin hefðu síðan verið tilkynnt í Kauphöllinni klukkan 10.01.17 og 10.01.21, miðað við íslenskan tíma. Ákærði kvaðst ekki muna sérstaklega þau samskipti sem áttu sér stað í framangreindum símtölum. Hann vísaði til þess að samkvæmt reglum Kauphallarinnar, aðildarreglum Norex, hefði honum borið að tilkynna viðskiptin innan þriggja mínútna frá því þau komast á. Þá benti ákærði á að eftir að samningar hafa tekist hafi kaupandi þrjá daga til að greiða kaupverðið. Vísaði ákærði þar til ákvörðunar stjórnar Kauphallarinnar varðandi viðskipti með skráð hlutabréf, svokallaðrar t+3 reglu sem gilti á þessum tíma, en samkvæmt henni var uppgjörstími hlutabréfaviðskipta þrír dagar, sem þýddi að afhending hlutabréfa og greiðsla fyrir þau skyldi fara fram fyrir opnun markaða á þriðja viðskiptadegi eftir að viðskipti áttu sér stað.

                Ákærði kvaðst hafa getað séð á yfirliti sem Kauphöllin sendi frá sér vikulega hver eign veltubókarinnar væri í hlutabréfum í bankanum. Auk þess hefði hann fylgst með markaðnum þegar hann var „við borðið“. Hann kvaðst hafa gert sér grein fyrir því að meira framboð en eftirspurn var eftir bréfum í Landsbankanum á þessum tíma, enda hefði gengi hlutabréfanna lækkað úr 40 niður í 20 og jafnvel farið neðar. Hann kvaðst ekki hafa orðið var við umræður innan bankans um að halda sig innan flöggunarmarka við kaup á eigin bréfum, en það hefði verið hlutverk áhættustýringar bankans að hafa eftirlit með því. Þá hefði það ekki verið hluti af hans starfi að fylgjast með því að eign bankans og handveð í eigin bréfum næmu ekki hærri fjárhæð en 10% af nafnverði innborgaðs hlutafjár. Í þessu sambandi voru borin undir ákærða tölvupóstsamskipti milli þeirra AL, starfsmanns í útlánaeftirliti bankans, frá 30. september 2008, þar sem eftirfarandi kom fram hjá AL: „Samtals eign plús handveð 14,74%“ og ákærði svaraði: „Var að keyra 250 nom út af X“. Ákærði kvaðst ekki geta gefið skýringar á því hvers vegna AL sendi honum þennan tölvupóst, en kvaðst ekki útiloka að það hefði tengst flöggunarmörkum.

                Borinn var undir ákærða eftirfarandi framburður hans við yfirheyrslu hjá embætti sérstaks saksóknara í júní 2009: „Menn voru að reyna að halda uppi, í fyrsta lagi verðmyndun og einhverri veltu þannig að þetta væri ekki að hrynja um 10% á dag á einhverjum 10 milljónum eða eitthvað, skiljið þið. Þá skapast vandamál, þú færð fullt af bréfum inn á þig og þú mátt ekki eiga nema ákveðið magn og þá þarftu náttúrlega alltaf að vera, til þess að þú gerir þetta, þarftu alltaf að vera að finna einhverja kaupendur.“ Og síðar í sömu skýrslu: „En það er hins vegar búið að vera viðvarandi verkefni að finna, eins og ég sagði, til að halda uppi einhverri skilvirkni, bæði í veltu og verðmyndun, þannig að þetta er stórt fyrirtæki og það gengur ekki að það sé verið að fara upp eða niður um 5 eða 10% á dag á engri veltu. Það eru slæm skilaboð, svona út á við. Það þarf að vera einhver skilvirk velta þannig að það séu hreyfingar og að það séu einhverjar tölur á bak við það. Það sé ekki bara einhver sem hefur straujað þetta niður um tugi prósenta, bara á 5 milljónum.“ Ákærði kvaðst ekki hafa verið að lýsa sýn sinni á ástand Landsbankans á þessum tíma, heldur hefði hann verið að fjalla um markaðsaðstæður almennt og hvernig markaðurinn þyrfti að vera til þess að menn fengjust til að taka þátt í honum. Enginn vilji vera þátttakandi í markaði þar sem ekki er velta.

Við sömu yfirheyrslu, var ákærði spurður hvort bankinn hefði verið „sterkur á kaupendahliðinni“ á þessum tíma og svaraði hann: „Ég hugsa að við höfum verið ansi stórir síðustu tvær vikurnar [...] þetta var viðvarandi verkefni hvort sem við vorum að fara ofan í markaðinn, hvort sem markaðurinn var á leiðinni upp, hvort sem hann var flatur eða niður. Þá var það bara viðvarandi verkefni að halda uppi góðri veltu í bankanum og þá var náttúrulega verkefnið, ef það safnaðist í sílóið, að selja úr því og fá einhverja til þess að fjárfesta.“ Ákærði kvaðst hafa verið að vísa til kaupa veltubókar bankans og þess að X hefði stundum leitað eftir því við verðbréfamiðlunina að selja bréf. Hefði miðlunin þá reynt að leysa það verkefni. Ákærði kvaðst ekki hafa fundið fyrir þrýstingi frá deild eigin fjárfestinga í þá veru að selja hlutabréf í eigu bankans. Þá hefðu ekki alltaf fundist kaupendur að þeim bréfum sem X leitaði með til verðbréfamiðlunarinnar. Borin voru undir ákærða eftirfarandi ummæli sem hann viðhafði í símtali við starfsmann Landsbankans í London 22. maí 2008: „OK, let me know if something changes regarding the appetite for Landsbankinn because I´m in some mood to find homes for Landsbankinn shares from our propbook“. Ákærði kvað X þarna hafa verið búinn að lýsa því yfir að hann hefði áhuga á að selja bréf og hefði miðlunin verið að reyna að finna kaupendur að þeim. Ákærði áréttaði að þetta hefði verið starf verðbréfamiðlaranna, að finna kaupendur eða seljendur að hvers konar bréfum, íslenskum eða erlendum. Eigin bók bankans hefði verið eins og hver annar viðskiptavinur verðbréfamiðlunarinnar og greitt þóknun vegna viðskipta eins og aðrir.

                ÁM kvað ákærða Sigurjón hafa hringt til sín fimmtudagskvöldið 2. október og spurt hvort MÁ hefði áhuga á að kaupa fleiri hlutabréf í bankanum og hvort rými væri til að lána honum í því skyni. Þetta hefði verið örstutt símtal og hefðu þeir rætt eitthvað um veðhlutföll, en ekki hefði verið „gengið frá fjármögnun“. Vitnið kvaðst eflaust hafa verið í samskiptum við ákærða Steinþór vegna málsins, en fram kom hjá vitninu við skýrslutöku hjá sérstökum saksóknara í júlí 2009 að hann teldi sig hafa heyrt í Steinþóri þetta sama kvöld. Vitnið kvaðst morguninn eftir hafa beðið lánavinnslu bankans um að útbúa lánssamning svo að hann væri til reiðu ef af þessum viðskiptum yrði. Hann hefði jafnframt fyllt út ákvörðunartökublað vegna málsins.

                Borin voru undir vitnið ummæli hans við skýrslutöku hjá sérstökum saksóknara í desember 2010, er hann var spurður að því hvort ákærði Steinþór hefði getað „keyrt viðskiptin í gegn“ án þess að búið væri að ganga frá lánsskjölum og svaraði vitnið: „Þú veist, það er þá bara eitthvað sem þeir ákveða þarna uppi enda greinilega búin að vera samskipti þar á milli að það þarf að selja meira og koma út og síðan er það þá bara, þú veist, seinni tíma mál að koma peningunum af stað.“ Kvaðst vitnið þarna hafa verið að vísa til samskipta milli deildar eigin fjárfestinga og verðbréfamiðlunar, sem hefðu haft skrifstofur á hæðinni fyrir ofan skrifstofu hans.

                MÁ kvað aðdraganda viðskiptanna vera óskýran í sínum huga og tók fram að hann liti svo á að þau hefðu ekki gengið í gegn. Hann kvaðst hafa verið í miklu símasambandi við starfsmenn Landsbankans á þessum tíma, einkum ÁM og ákærða Steinþór, og hefðu þeir rætt um ástandið á fjármálamörkuðum. Í þeim símtölum hefði honum verið boðið að kaupa viðbótar hlutabréf í bankanum. Ekki kvaðst hann muna hvor bauð honum þetta, ÁM eða Steinþór, en hann hefði verið búinn að koma því á framfæri við þá báða að hann væri reiðubúinn að bæta við sig bréfum. Vitnið kvaðst hafa séð í þessu ákveðin viðskiptatækifæri, en forsenda hans hefði sem fyrr verið að hann fengi lánafyrirgreiðslu frá bankanum til kaupa á bréfunum. Hann kvaðst þó hafa litið svo á að hann tæki ákveðna áhættu með viðskiptunum, þar sem veðhlutfall gagnvart skuldbindingum hans við bankann myndi hækka.

Vitnið vísaði til þess að samkvæmt yfirliti um símasamskipti, sem liggur fyrir í málinu, hefði hann átt 41 símtal við ÁM og Steinþór þessa daga, og kvaðst hann ekki muna glöggt hvað þeim fór á milli. Þó hefði verið ákveðið í einhverjum þeim símtölum að hann myndi kaupa 200.000.000 hluta í bankanum. Verðið hefði ekki verið sérstaklega rætt, en miðað hefði verið við markaðsverð hlutabréfanna á þessum tíma. Vitnið kvaðst hvorki hafa verið í sambandi við ákærða Sigurjón né Sigríði Elínu í tengslum við þessi viðskipti, frekar en hin fyrri.

X gaf skýrslu fyrir dóminum og kvaðst ekki muna eftir að hafa komið að þessum viðskiptum, en hafa séð eftir á að hans deild hefði selt bréfin sem um ræðir. Sigríður Elín Sigfúsdóttir kvaðst vita það eitt um þetta mál að hún hefði hitt ÁM á gangi bankans og hefði hann sagt henni að MÁ vildi kaupa meira í Landsbankanum. Hún kvaðst ekki muna fyrir víst hverju hún svaraði, en hún gæti hafa sagt: „Við skoðum það.“ Ákvörðunartökublað sem ÁM hafði útbúið vegna málsins hefði hins vegar ekki verið borið undir hana, enda hefði málið ekki verið komið á það stig. HVG staðfesti að hafa útbúið drög að lánssamningi, sem liggur fyrir í málinu. Þá kom GDG, starfsmaður í bakvinnslu Landsbankans, fyrir dóminn og staðfesti að númer á bankareikningi Imon ehf., sem tilgreint er á viðskiptakvittun vegna kaupa á bréfunum, hafi verið til marks um að skuldfæra ætti þann reikning á uppgjörsdegi og kæmu þessar upplýsingar frá miðlara viðskiptanna. Vitnið bar að ef það gerðist í viðskiptum sem þessum að innstæða reyndist ekki vera fyrir hendi á uppgjörsdegi, væri verklagsreglan sú að lokað væri fyrir viðskipti við viðkomandi og málið síðan sent lögfræðideild bankans til innheimtu. 

Niðurstaða

                Ákærðu er gefin að sök markaðsmisnotkun við sölu á 200.000.000 hluta í Landsbankanum til Imon ehf., en viðskiptin hafi gefið eftirspurn hlutabréfa í bankanum ranglega og misvísandi til kynna, eða verið líkleg til að gera það, og falið í sér blekkingu og sýndarmennsku. Með viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallarinnar, hafi verið ranglega látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa hlutafjárins og borið af þeim fulla markaðsáhættu.

                Í röksemdum með ákæru er rakið að dagana 1. til 3. október 2008 hafi deild eigin fjárfestinga Landsbankans keypt samtals 414.393.703 hluti í Landsbankanum í sjálfvirkum pörunarviðskiptum í Kauphöllinni, sem hafi numið 3,7% af útgefnu hlutafé bankans. Viðskipti með hlutabréf í Landsbankanum, sem í III. og IV. kafla ákæru greinir, hafi verið liður í að losa bankann við þessi hlutabréf í því skyni að deild eigin fjárfestinga gæti haldið uppi verði hlutabréfanna með umfangsmiklum kaupum á hlutabréfum í bankanum.

                Ákærða Sigurjóni er gefið að sök að hafa tekið ákvörðun um viðskiptin sem um ræðir af hálfu Landsbankans. ÁM bar fyrir dóminum að ákærði hefði hringt til hans að kvöldi fimmtudagsins 2. október 2008 og spurt hvort MÁ hefði áhuga á að kaupa fleiri hlutabréf í bankanum. Hafi ákærði spurt hvort rými væri til að bankinn veitti MÁ lán til kaupanna og hefðu þeir rætt um veðhlutföll. Hefur ÁM borið staðfastlega um atvik að þessu leyti frá því er hann gaf fyrst skýrslu við rannsókn málsins. Ákærði Sigurjón kvaðst ekki minnast þess að hafa hringt til ÁM. Við yfirheyrslu hjá lögreglu í júlí 2009 kom þó fram hjá ákærða að líklegt væri að hann hefði í einhverju samtali við ÁM sagt eitthvað á þessa leið: „Bara klárum þessi viðskipti eða bara gerum þetta það er allt í lagi.“ Þá kom fram hjá ákærða fyrir dóminum að ekki væri ólíklegt að hann hefði samþykkt lánveitingu vegna viðskiptanna, hefði hún verið borin undir hann. Að morgni föstudagsins 3. október útbjó ÁM lánsbeiðni vegna viðskiptanna og hlutaðist til um að undirbúin væru drög að lánssamningi. Verður að telja ósennilegt að hann hefði hafið undirbúning lánveitingar sem nam svo verulegum fjárhæðum, án þess að hafa fengið um það fyrirmæli frá yfirboðara sínum. Framburður ákærða um samskipti þeirra ÁM hefur verið nokkuð misvísandi, sem rakið hefur verið. Á hinn bóginn hefur framburður ÁM um samtal þeirra ákærða verið staðfastur og var frásögn hans af atvikum við aðalmeðferð málsins trúverðug að mati dómsins. Breytir ekki þeirri niðurstöðu að upplýsingar um símtalið sem ÁM hefur borið um hafi ekki komið fram við athugun rannsakenda á gögnum um farsímanotkun ákærða Sigurjóns, sem heimiluð var með dómsúrskurði, enda getur ákærði hafa notað annað símtæki en þau sem sú athugun náði til. Samkvæmt framansögðu verður lagt til grundvallar að ákærði Sigurjón hafi tekið ákvörðun um viðskiptin sem hér um ræðir, án þess að málið væri borið undir lánanefnd bankans.

Ákærða Steinþóri er gefið að sök að hafa tilkynnt viðskiptin til Kauphallarinnar, þrátt fyrir vitneskju um að hin seldu hlutabréf kæmu frá eigin fjárfestingum Landsbankans og að til stæði að Landsbankinn fjármagnaði kaupin að fullu en án þess að staðfesting lægi fyrir um fjármögnunina. Af gögnum um farsímanotkun verður ráðið að ákærði var ítrekað í símasamskiptum við ákærða Sigurjón, ÁM, X og MÁ að kvöldi fimmtudagsins 2. október og föstudaginn 3 október. Þá er óumdeilt að ákærði tilkynnti viðskiptin til Kauphallarinnar og að hlutabréfin sem um ræðir voru í eigu deildar eigin fjárfestinga, eins og gögn um viðskiptin bera jafnframt með sér.

Fyrir liggur að MÁ hafði ákveðið að kaupa 200.000.000 hluta í Landsbankanum og að forsenda fyrir viðskiptunum af hans hálfu var að hann fengi lánafyrirgreiðslu frá bankanum til kaupa á hlutabréfunum. Í málinu liggur fyrir ódagsett lánsbeiðni, sem ÁM hefur borið að hafa samið eftir samtal við ákærða Sigurjón, og er lánsfjárhæð tilgreind 3.831.600.000 krónur. Eru upplýsingar sem skráðar eru í beiðnina þær sömu og fram komu í lánsbeiðni/ákvörðunartökublaði vegna lánveitingar sem í II. kafla ákæru greinir, að öðru leyti en því að tryggingar voru taldar felast í heildareign Imon ehf. í Landsbankanum, þ.e. þeim 450.000.000 hluta sem félagið eignaðist með viðskiptunum sem í II. og III. kafla ákæru greinir, auk stofnfjárhluta í Byr Sparisjóði. Í röksemdum með ákæru kemur fram að talið sé að verðmæti stofnfjárhluta Imon ehf. hafi á þessum tíma numið 4.250.729.973 krónum. Samkvæmt gögnum málsins var síðasta skráða viðskiptagengi með bréfin 1,6 og miðað við það hefði stofnfjárhlutaeignin því numið nær 4.374.679.570 krónum. Sem fyrr er rakið verður við mat á tryggingum að líta til þeirra gagna sem fyrir lágu um gengi stofnfjárhlutanna á þeim tíma sem lánveitingin fór fram. Við mat á tryggingum í lánsbeiðni sem ÁM útbjó vegna viðskiptanna var verðmæti stofnfjárhlutanna miðað við fyrirhugað gengi í viðræðum um samruna Glitnis og Byrs Sparisjóðs. Samkvæmt því var stofnfjárhlutaeign Imon ehf. talin nema 5.269.000.000 króna og veðhlutfall eftir kaupin talið 89-97%. Fær það mat stuðning í skjali um viðræðuramma Glitnis banka hf. og Byrs Sparisjóðs hf., sem liggur fyrir í málinu. Í lánsbeiðninni kemur fram að ÁM hafi lagt til að beiðnin yrði samþykkt, miðað við framangreindar forsendur.

Hin keyptu hlutabréf í Landsbankanum stóðu jafnframt til tryggingar fyrirhugaðri lánveitingu. Sem við fyrri lánveitingu til Imon ehf. verður ekki lagt til grundvallar að ákærðu hafi séð það fyrir að Fjármálaeftirlitið myndi taka yfir rekstur Landsbankans, með þeim afleiðingum að hlutabréf í bankanum urðu verðlaus. Að virtum þeim gögnum sem rakin hafa verið um verðmæti Byr stofnfjárhlutanna verður ekki séð að veðrými þeirra hafi verið fullnýtt eftir þá lánveitingu til Imon ehf., sem II. kafli ákæru lýtur að. Eftir þau viðskipti gat veðhlutfallið numið 85,6% og hefðu hlutabréf í Landsbankanum því mátt lækka um 29%, eða úr genginu 20,6 í gengi 14,61 áður en veðrýmið yrði að fullu nýtt. Miðað við sömu forsendur hefði veðhlutfallið verið 89,6% eftir síðari viðskiptin, sem III. kafli ákæru lýtur að, og hefði verðmæti hlutabréfa í Landsbankanum því mátt lækka um rúm 16% áður en veðhlutfallið næði 100%, eða úr gengi 20,6 í 17,19 og úr 19,11 í 15,94. Verður af því ráðið að áhætta Imon ehf., sem fólst í því að missa stofnfjárbréfin, hafi aukist við viðskiptin.

Samkvæmt a-lið 1. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti er markaðsmisnotkun óheimil. Segir þar að með markaðsmisnotkun sé átt við að eiga viðskipti eða gera tilboð sem gefa eða eru líkleg til að gefa framboð, eftirspurn eða verð fjármálagerninga ranglega eða misvísandi til kynna. Þá kemur fram í 2. tölulið 1. mgr. 117. gr. laganna að með markaðsmisnotkun sé átt við að eiga viðskipti eða gera tilboð sem byggð eru á tilbúningi eða þar sem notuð eru einhver form blekkingar eða sýndarmennsku. Ákærðu Sigurjón og Steinþór eru í III. kafla ákærunnar ákærðir fyrir brot gegn framangreindum ákvæðum.

Rakið er í niðurstöðu dómsins um kafla II b í ákæru, að jafnvel þótt lagt yrði til grundvallar að sala hlutabréfa í Landsbankanum hefði verið liður í að losa bankann við uppsafnaða hlutafjáreign, eins og byggt er á í ákæru, verði ekki horft fram hjá því að til viðbótar veði í hinum keyptu hlutabréfum kom trygging samkvæmt veði í Byr stofnfjárhlutum í eigu lántaka. Til þessa verður einnig að líta hér. Samkvæmt framansögðu hefur ekki verið sýnt fram á að veðrými stofnfjárbréfanna sem um ræðir hefði verið fullnýtt þótt seinna lánið hefði verið veitt, en veðhlutfallið hefði þó orðið hærra. Þótt tryggingar með aðeins 10% veðrými teljist almennt ekki veita mikið svigrúm í lánaviðskiptum er þó jafnframt til þess að líta við mat á trúverðugleika viðskiptanna að ákærði Sigurjón hefur borið að hann hafi talið að Landsbankinn hefði af því hagsmuni til framtíðar að félag MÁ eignaðist hlut í bankanum og bankinn eignaðist kröfur á hendur því með veði í stofnfjárhlutum félagsins í Byr.

Fram er komið að eftir fall Landsbankans gekk slitastjórn bankans að stofnfjárbréfunum sem um ræðir til fullnustu skuldbindinga Imon ehf. við bankann. Sem fyrr greinir verður lagt til grundvallar að ákærði Sigurjón hafi tekið ákvörðun um viðskiptin sem hér um ræðir, án þess að málið væri áður borið undir lánanefnd bankans, en til þess kom ekki vegna þeirra atburða sem urðu í kjölfarið. Verður framburður ÁM lagður til grundvallar um að þeir ákærði hafi rætt um veðhlutföll áður en ákvörðun um viðskiptin var tekin. Sem fyrr greinir styðst það bæði við framburð ákærðu og vitna og gögn málsins að ÁM hafi upplýst Steinþór um fyrirhuguð viðskipti fimmtudagskvöldið 2. október og daginn eftir. Af gögnum málsins verður ráðið að föstudagsmorguninn 3. október átti ÁM símtal við ákærða Steinþór og Steinþór hringdi í kjölfarið í X. Verður lagt til grundvallar að í þessum símtölum hafi Steinþór fengið upplýsingar frá ÁM um að fjármögnun viðskiptanna hefði verið ákveðin.

Fjárfestirinn MÁ var, samkvæmt framburði hans fyrir dóminum, reiðubúinn að taka á sig markaðsáhættu af viðskiptunum og leitaði hann eftir kaupum á fleiri hlutum á betra verði og lækkandi gengi. Taldi hann sig hafa nefnt það við ákærða Steinþór og ÁM að hann væri tilbúinn að bæta við sig hlutabréfum. MÁ bar fyrir dóminum að hann hafi talið áhættu sína hlutfallslega meiri með því að kaupa fleiri bréf þar sem veðhlutfall í eignum hans hækkaði. Að þessu virtu verður því ekki slegið föstu að ákærðu hafi með viðskiptunum og tilkynningu um þau til Kauphallarinnar ranglega látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa á hlutafé í bankanum og borið af því fulla markaðsáhættu, heldur hafi viðskiptin haft raunverulegan viðskiptalegan bakgrunn.

Með vísan til þess sem rakið hefur verið um aðdraganda viðskiptanna og til reglna um upplýsingagjöf fjármálafyrirtækja um slík viðskipti þykir, með sama hætti og í niðurstöðu dómsins um kafla II b í ákæru, óvarlegt að slá því föstu að viðskiptin og upplýsingagjöf um þau, hafi verið til þess fallin að gefa ranga og misvísandi mynd af eftirspurn hlutabréfa í bankanum, eða verið líkleg til að gera það, og jafnframt falið í sér blekkingu og sýndarmennsku, svo að varði ákærðu refsingu samkvæmt a-lið 1. töluliðar og 2. tölulið 1. mgr. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti. Verða ákærðu því sýknaðir af ákæru að því leyti.

Sérálit Ragnheiðar Harðardóttur

                Að framan hafa verið reifuð ákvæði a-liðar 1. töluliðar og 2. töluliðar 1. mgr. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti, um markaðsmisnotkun. Nánari skilgreiningu á markaðsmisnotkun samkvæmt lögunum er að finna í reglugerð um innherjaupplýsingar og markaðssvik nr. 630/2005, sem sett var með stoð í 118. gr. laganna. Samkvæmt a-lið 8. gr. reglugerðarinnar skal við mat á því hvort um markaðsmisnotkun er að ræða m.a. líta til þess hversu stórt hlutfall umrædd tilboð eða viðskipti séu af árlegri meðalveltu viðkomandi fjármálagernings á viðkomandi skipulegum verðbréfamarkaði, einkum þegar þau leiði til marktækra breytinga á verði viðkomandi fjármálagerninga.

Að virtum þeim gögnum sem lágu fyrir um mat á verðmæti Byr stofnfjárhlutanna, sem áður hefur verið vikið að, tel ég ekki leika vafa á því að eftir lánveitingu til Imon ehf., sem II. kafli ákæru lýtur að, var veðrými þeirra nær fullnýtt. Við síðari viðskiptin var félagið orðið enn skuldsettara en fyrr og eigið fé þess hefði enn lækkað, m.a. vegna lántökugjalds við bæði viðskiptin. Lánveiting á grundvelli þeirra draga að lánsskjölum sem liggja fyrir í málinu, hefði í raun haft í för með sér að  Landsbankinn fjármagnaði að fullu kaup hlutabréfanna, sem áður voru í eigu bankans, og hefði þannig engin breyting orðið á markaðsáhættu á bréfunum með viðskiptunum. Þá hafði lánsbeiðnin ekki verið samþykkt af þar til bærum aðilum í bankanum þegar viðskiptin voru tilkynnt til Kauphallarinnar og fjármögnun vegna þeirra því ófrágengin, sem þýddi að markaðsáhætta vegna bréfanna hvíldi enn á Landsbankanum. Samkvæmt framangreindu var um óvenjuleg viðskipti að ræða og höfðu aðilar markaðarins augljósa hagsmuni af því að vera upplýstir um hvernig að þeim var staðið. Skiptir máli í því sambandi að um var að ræða umfangsmikil viðskipti með hlutabréf í bankanum, eða þau þriðju stærstu sem höfðu átt sér stað þetta ár. Loks verður ráðið af gögnum um fréttaflutning frá þessum tíma að viðskiptin hafi haft áhrif á verðmæti hlutabréfa í bankanum.

Með vísan til alls framangreinds tel ég vera sýnt fram á að viðskiptin og tilkynning þeirra til Kauphallarinnar hafi verið til þess fallin að gefa eftirspurn hlutabréfa í Landsbankanum ranglega og misvísandi til kynna, auk þess sem í þeim hafi falist blekking og sýndarmennska. Gat ákærðu ekki dulist að svo var. Ákærði Sigurjón tók ákvörðun um viðskiptin, en ákærði Steinþór tilkynnti þau til Kauphallarinnar. Samkvæmt framansögðu, og með vísan til þess sem rakið er um varnarástæður ákærða Steinþórs í niðurstöðum dómsins vegna IV. kafla ákæru, tel ég að ákærðu hafi gerst brotlegir við a-lið 1. töluliðar og 2. tölulið 1. mgr. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti og að sakfella beri þá samkvæmt III. kafla ákæru.

IV. kafli ákæru.

Málsatvik

Í minnisblaði Fjármálaeftirlitsins til sérstaks saksóknara 17. júlí 2009 kemur fram að ábending hafi borist frá regluverði NBI hf. um ætluð kaup félagsins Azalea Resources Limited með hlutabréf í Landsbanka Íslands með fjármögnun frá bankanum sjálfum 3. október 2008. Viðskiptin hafi ekki verið gerð upp, en þau hafi verið af svipuðum toga og viðskipti Imon ehf., sem áður hefði verið vísað til sérstaks saksóknara.

                Azalea Resources Ltd. hafi verið stofnað í júlí 2007 á eyjunni Tortola. Stofnaður hafi verið bankareikningur og vörslureikningur á nafni AS hjá Landsbanka Íslands fyrir hönd félagsins. Hafi skjöl þar að lútandi verið móttekin og undirrituð í Landsbankanum í Lúxemborg. Tilgangur með notkun bankareikningsins hafi verið tilgreindur verðbréfaviðskipti og uppruni fjármagnsins tilgreindur sem lántaka.

Samkvæmt sölunótum hafi eigin viðskipti Landsbankans selt 199.000.000 hluta í bankanum á genginu 19,0 til markaðsviðskipta bankans 3. október 2008, sem síðan hafi selt félaginu Azalea hlutina á sama verði. Upphæð viðskiptanna hafi verið 3.781.000.000 króna. Uppgjörsdagur hafi verið tilgreindur 8. október 2008 eins og venja væri í hlutabréfaviðskiptum, þ.e. þremur viðskiptadögum síðar. Hinn 3. október 2008 hafi AS undirritað lánssamning fyrir hönd Azalea Resources Ltd. við Landsbanka Íslands, en samningurinn hafi ekki verið undirritaður af hálfu bankans. Lánssamningurinn hafi hljóðað upp á 4.000.000.000 króna og hafi gjalddagi lánsins ásamt vöxtum verið 3. apríl 2009. Í lánssamningnum komi m.a. fram að: „The sums made available by the Lender to the Borrower shall be used by the borrower to buy shares in Landsbanki Íslands.“ Samhliða lánssamningnum hafi verið gerður samningur um að hin keyptu hlutabréf væru sett að veði fyrir láninu. Í lánssamningnum hafi verið ákvæði um veðköll þannig að ef hlutfall láns á móti veði færi upp í 105% hefði lánveitandi rétt til að: „Krefjast endurgreiðslu lánsins, eða; krefja lántaka um að koma LTV aftur í 100%, eða; selja undirliggjandi eign.“ Ekki hafi verið um aðrar tryggingar að ræða en veð í hlutabréfunum.

Í kæru Fjármálaeftirlitsins til sérstaks saksóknara 19. október 2010, sem vikið hefur verið að, er viðskipta Azalea getið sem tíundu stærstu viðskipta með hlutabréf í Landsbankanum á árunum 2007 til 2008. Þá kemur fram í gögnum málsins að viðskiptin hafi verið þau fjórðu stærstu með bréf í bankanum árið 2008.

Minnisblaði Fjármálaeftirlitsins fylgdu ýmis gögn, sem þar er vísað til, þ. á m. drög að lánssamningi undirrituðum af AS, drög að veðsetningarsamningi og gögn um stofnun banka- og vörslureiknings vegna Azalea Resources Ltd. í Landsbanka Íslands 3. október 2008. Þá liggja fyrir ýmis gögn um félagið, en fram kemur í málinu að það hafi verið í eigu Landsbankans í Lúxemborg áður en viðskiptin sem um ræðir áttu sér stað.

Í málinu liggja fyrir endurrit símtala vegna viðskiptanna, sem tekin voru upp í borðsímum í Landsbankanum 3. október 2008. Þann dag, klukkan 14:31, ræddu ákærði Steinþór og AS saman um möguleg kaup félags í eigu AS á hlutabréfum í Landsbankanum og kemur þar meðal annars fram hjá AS: „I would say my maximum limit is 3,8 billion Icelandic krona.“ Þeir ræða aftur saman í síma klukkan 14:50 og kemur þá fram hjá ákærða Steinþóri: „I have a quote from prop desk, which means that we can finish the deal.“ Kemur fram hjá Steinþóri að verðið sé 19 á hlut og AS segir: „Okey, then it´s okey. I trust you. So just finalise it and do it.“ Ákærði Steinþór svarar: „Okey, then it´s 199 million shares at 19“. Í framhaldinu ræða ákærði Steinþór og X saman klukkan 14:53. Símtalið varir í 9 sekúndur og kemur fram hjá Steinþóri: „199 bara á 19“, X svarar: „Okei“ og Steinþór segir: „Ég læt það fara“. Klukkan 14:54 hringir Steinþór í AS og segir: „The deal is done and the last price is 19,10“.

Samkvæmt viðskiptakvittunum sem Landsbankinn gaf út vegna viðskiptanna keypti verðbréfamiðlun Landsbankans 3. október 2008 klukkan 16:01 199.000.000 hluta í bankanum af eigin fjárfestingum á genginu 19,00 og seldi jafnmarga hluta á sama gengi til Azalea Resources Ltd. klukkan 16:02. Kemur fram að uppgjörsdagur viðskiptanna hafi verið fyrirhugaður 8. október 2008. Samkvæmt tilboðabók Landsbankans hjá Kauphöllinni voru viðskiptin tilkynnt klukkan 16:54:17. Ákærði Steinþór er skráður miðlari á viðskiptakvittunum og kemur jafnframt fram í tilboðabókinni að hann hafi tilkynnt viðskiptin.

                Við aðalmeðferð málsins kvaðst ákærði Sigurjón fyrst hafa fengið vitneskju um félagið Azalea Resources Ltd. við lestur Rannsóknarskýrslu Alþingis. AS kvaðst hann einhvern tíma hafa hitt í hanastélsboði á vegum íslenska sendiráðsins í London, en þekkti hann annars ekki. Ákærði kvað MFS, sem fór fyrir lánamálum Landsbankans í Lúxemborg, hafa haft samband við sig eða Sigríði Elínu Sigfúsdóttur vegna þessa máls og gæti það hafa verið 3. október, þótt hann myndi það ekki með vissu. Hann kvaðst þó muna eftir því að þau Sigríður Elín hefðu rætt saman um málið. Ákærði kvaðst hafa talið að AS væri viðskiptavinur Landsbankans í Lúxemborg. Það hefði komið fram hjá MFS að vandamál hefðu komið upp vegna fyrirhugaðrar lánveitingar til AS vegna athugasemda við lánveitingar sem Landsbankanum í Lúxemborg hefðu borist í bréfi frá Fjármálaeftirlitinu þar. Athugasemdirnar lutu að því að of mikið hefði verið lánað út á samkynja hlutabréf sem gerði að verkum að áhætta bankans væri einsleit. Hefði því verið ákveðið að dregið yrði úr lánveitingum á móti íslenskum hlutabréfum almennt. AS hefði viljað kaupa hlutabréf í Landsbankanum og hefði niðurstaðan verið að skoða hvort Landsbanki Íslands myndi veita lán til kaupanna. Ákærði kvaðst hafa skilið það svo að Sigríður Elín myndi vera í samskiptum við MFS og hefði hún átt að fá einhver gögn um málið. Málið hefði hins vegar ekki komist neitt lengra. Sigríður Elín hefði ekkert verið farin að skoða það og engin ákvörðun hefði verið tekin um lánveitinguna.

Ákærði kvað TJM, sem starfaði við almannatengsl hjá Landsbankanum, hafa hringt til sín, að því er hann taldi laugardaginn 4. október, og sagt sér að hún hefði upplýsingar um að „einhver Finni“ ætlaði að kaupa hlut í bankanum. TJM hefði viljað koma þessu á framfæri við fjölmiðla, en ákærði kvaðst hafa þvertekið fyrir það og sagt við hana að hann vissi ekki til þess að búið væri að gera neitt í málinu. Þetta væri aðeins eitthvað sem væri til umræðu. Ákærði kvaðst ekki minnast þess að hafa rætt við GS, yfirmann einkabankaþjónustu Landsbankans í Lúxemborg, vegna þessa máls. Hann myndi hins vegar eftir því að hafa rætt við lánafólkið, Sigríði Elínu og MFS, og að einhver umræða hefði verið um að mögulega myndu koma til einhverjar tryggingar með veðum í fasteignum sem AS þessi væri eigandi að. Ákærði kvaðst aldrei hafa séð nein lánsskjöl vegna málsins.  Spurður hvort komið hefði til greina að lána AS með þeim kjörum sem fram komi í drögum að lánssamningi, sem liggur fyrir í málinu, kvað ákærði að væntanlega myndi hafa verið kannað hvort unnt væri að fá einhverjar tryggingar til viðbótar. Kvaðst hann gera ráð fyrir því að Sigríður Elín hefði verið að bíða eftir upplýsingum þar að lútandi.

                Ákærði kvaðst ekki hafa gert sér grein fyrir því fyrr en eftir að honum var kunnugt um þetta mál að ekkert hefði verið því í vegi að viðskipti væru „keyrð í gegn“ án þess að staðfesting á fjármögnun þeirra lægi fyrir. Hefði regluvörður bankans staðfest það við sig eftir á að engar reglur innan bankans hefðu kveðið á um að miðlari mætti ekki framkvæma viðskipti án þess að vera 100% öruggur um að fjármögnun fengist. Almennt hefði það gengið eftir sem samið hefði verið um og menn hefðu verið borgunarmenn fyrir því sem þeir keyptu. Þó væru nokkur dæmi þess að svo hefði ekki verið. Ef menn hefðu ekki getað staðið við það sem þeir hefðu samið um hefði orðið úr því innheimtumál. Í sumum tilfellum hefðu viðskipti þó verið bakfærð og nefndi ákærði dæmi um slíkt.

                Ákærði Steinþór kvaðst hvorki hafa þekkt til félagsins Azalea Resources Ltd. né AS, sem hann hefði þó vitað að væri viðskiptafélagi BTB. Ákærði kvað GS hafa hringt til sín föstudagsmorguninn 3. október 2008 og sagst vera með viðskiptavin sem hann væri að „koma með inn í Landsbankann“. Þeir hefðu átt einhver samskipti vegna málsins þennan dag og hefði GS upplýst hann um hvaða magn bréfa væri um að ræða og því um líkt. Síðan hefði GS hringt í borðsíma hans í bankanum og rétt AS símann, en símasamskipti ákærða og AS hafa verið rakin. Kvað ákærði AS hafa staðfest viðskiptin við sig símleiðis. Hann kvaðst hafa verið í þeirri trú að þessi viðskiptavinur væri á vegum GS og hann hefði ekki talið sig þurfa að spyrja frekar út í málið. AS hefði rekið á eftir því að gengið yrði frá viðskiptunum og hefði komið fram hjá honum að hann hefði einhverjar upplýsingar um að von væri á fjárstyrk frá finnska Seðlabankanum til að styðja við íslenska bankakerfið. Eftir að AS hafði staðfest viðskiptin í símtali hefði hann beðið ákærða um að hringja til sín aftur „after the trade has been printed“, þ.e. eftir að viðskiptin hefðu verið tilkynnt Kauphöllinni og prentuð út. Ákærði kvaðst hafa afgreitt viðskiptin í verðbréfakerfi bankans, tilkynnt þau Kauphöllinni, eins og lög geri ráð fyrir, og sent bráðabirgðakvittun til GS og JJ, starfsmanns Landsbankans í Lúxemborg, til að þau hefðu skýr greiðslufyrirmæli um krónutölu sem miðað væri við í viðskiptunum, sem leggja hefði átti inn á nýstofnaðan reikning AS hjá Landsbankanum. Hann hefði fengið „kvót“ frá veltubókinni, X eða einhverjum starfsmanni þar, en sem áður er rakið áttu ákærði og X símtal klukkan 14:53. Ákærði kvaðst ekki minnast þess að hafa verið í sambandi við bankaráðsmanninn ASV vegna þessa máls. Þó kvað hann sig minna að ASV hefði verið búinn að nefna það við sig að mögulega væri AS á leið inn í hluthafahóp bankans, en þeir ASV hefðu átt í talsverðum samskiptum vegna annarra mála þessa daga. Ákærði kvaðst hafa litið svo á að þessi viðskipti væru á vegum Landsbankans í Lúxemborg. Hann hefði keypt bréfin og miðlað þeim inn í þetta félag að beiðni GS.

Ákærði kannaðist við að hafa tilkynnt viðskiptin til Kauphallarinnar, klukkan 16:54, eða klukkan 14:54 að íslenskum tíma. Hann kvað sér ekki hafa verið kunnugt um að AS hefði óskað eftir lánafyrirgreiðslu frá Landsbankanum til kaupa á bréfunum. Hann hefði aðeins séð um að miðla bréfunum og hefði honum ekki borið að „fá stimplaða lánssamninga“, eða yfirfara lánskjör. Hefði verið við það miðað að eftir að viðskipti komust á hefði viðskiptavinurinn þrjá daga til að greiða fyrir bréfin. Ákærði kvaðst ekki muna til þess að GS hefði rætt neitt um fjármögnun viðskiptanna við hann. Hann hefði allt eins talið að þessi maður ætti fjármagn til að reiða út fyrir hlutabréfunum.

GS, fyrrum yfirmaður einkabankasviðs Landsbankans í Lúxemborg, greindi frá því að ASV, bankaráðsmaður í Landsbanka Íslands, hefði haft samband fimmtudaginn 2. október og sagt honum að AS hefði áhuga á að taka stöðu í Landsbankanum. Vitnið kvaðst í framhaldinu hafa rætt við lögmann AS, KA, og hefðu þeir mælt sér mót í höfuðstöðvum Landsbankans í Lúxemborg að morgni föstudagsins 3. október. Þegar AS og KA komu til fundar við hann hefði komið fram að AS ætlaði sér að taka stöðu í Landsbankanum með fjármögnun frá bankanum. Vitnið kvaðst hafa farið og rætt við MFS, yfirmann lánasviðs Landsbankans í Lúxemborg, og spurt hann hvort búið væri að heimila fjármögnun bankans vegna þessara viðskipta. MFS hefði ekki kannast við það og hefði hann gengið í að kanna málið. MFS hefði síðan komið til vitnisins síðar um daginn og sagt honum að þessi viðskipti væru ekki á vegum Landsbankans í Lúxemborg, heldur Landsbanka Íslands. Starfsmenn Landsbankans í Lúxemborg, SEG og JJ, hefðu síðan hafið undirbúning málsins fyrir Landsbanka Íslands. Hefði SEG farið að undirbúa lánsskjöl, en JJ útvegað eignarhaldsfélag til kaupanna. Vitnið kvaðst hafa verið í sambandi við ákærða Steinþór eftir þetta og í lok dags hefði AS hringt í Steinþór vegna viðskiptanna. Hann kvaðst hafa rætt um það við Steinþór hvað AS myndi kaupa stóran hlut og um fjárhæðir í því sambandi. Það hefði verið búið að ræða þau mál við AS áður en hann kom í bankann á föstudagsmorgninum og kvaðst vitnið telja að AS hefði verið í sambandi við ASV vegna þessa. Vitnið kvað MFS hafa staðfest við sig að hann hefði átt samskipti við ákærða Sigurjón vegna málsins, en kvaðst ekki vita hvað þeim hefði farið á milli. Þá kvaðst hann ekki minnast þess að hafa verið í samskiptum við aðra en Steinþór í Landsbanka Íslands.

                Borið var undir vitnið endurrit símtals klukkan 14:31, sem vikið hefur verið að, þar sem kemur fram að vitnið hafi hringt til ákærða Steinþórs og AS og Steinþór rætt saman í framhaldinu. Vitnið kannaðist við að hafa verið viðstaddur þetta símtal, en kvaðst ekki hafa hlýtt á það sem AS og Steinþóri fór á milli. Hann kvað það vera sinn skilning að með þessu símtali hefðu komist á viðskipti, þ.e. samkomulag um kaup og sölu á hlutabréfunum.

Borinn var undir vitnið framburður hans við skýrslutöku hjá embætti sérstaks saksóknara í maí 2012, þar sem kom fram að hann minnti að hann hefði fengið þær upplýsingar frá ASV í samskiptum þeirra á fimmtudagskvöldinu að Landsbankinn myndi fjármagna kaupin á hlutabréfunum og að ekki yrðu aðrar tryggingar en veð í bréfunum sem keypt voru. Vitnið kvaðst telja líklegt að þetta hefði verið með þessum hætti.

AS, sem kvaðst vera fjárfestir, sagði stjórnendur Landsbankans í Lúxemborg lengi hafa reynt að fá sig í viðskipti. Hefði hann fyrst og fremst átt samskipti við GS vegna þessa. Þá kvaðst hann hafa verið í samskiptum við ASV um einhverra mánaða skeið og fylgst með þróun mála í íslenska bankakerfinu. Hefði hann lýst því við ASV að á Íslandi gæti farið eins og í Finnlandi á árunum 1992 til 1993, þegar sterkasti banki landsins hefði tekið yfir aðra banka, með fjárstuðningi frá finnska ríkinu. Kvaðst vitnið hafa fylgst með umfjöllun í fjölmiðlum um Landsbankann, þ.m.t. rýni sérfræðinga. Hefði hann haft trú á því að Landsbankinn myndi hafa yfirhöndina í erfiðri baráttu íslenska bankakerfisins.

Vitnið kvaðst hafa fengið símanúmer GS hjá ASV. Hann hefði ekki rætt við neinn annan en GS um málið og samið um öll smáatriði við hann. GS hefði sagt honum að hann hefði ekki algert umboð til samningsgerðar og að hann yrði að leita fulltingis frá Íslandi um viðskiptin. Vitnið kvaðst hins vegar ekki hafa verið í sambandi við neinn hjá Landsbanka Íslands vegna viðskiptanna. Þá kvaðst hann ekki hafa rætt um lánaútfærslu vegna málsins við ASV. Hann kvaðst hafa fengið lögmanninn KA til að koma með sér á fundinn í Landsbankanum í Lúxemborg til viðræðna um lánafyrirgreiðslu vegna viðskiptanna. Hann hefði óskað eftir því strax í upphafi að hann yrði ekki persónulega aðili að viðskiptunum, heldur félag á hans vegum. Á fundinum hefði verið rætt um útfærslu á láninu sem hann leitaði eftir, lánstíma, vaxtaálag og því um líkt.

Spurður um símtal þeirra ákærða Steinþórs, þar sem fram kom hjá vitninu að hámark fjárfestingarinnar væru 3,8 milljarðar króna, kvaðst vitnið hafa verið búinn að fá upplýsingar frá GS um hámark lánsfjárhæðarinnar. Að auki hafi átt að veita lán fyrir lántökukostnaði og fjárhæðin því numið 4 milljörðum króna. Vitnið kvaðst ekki vita hvaðan GS fékk upplýsingar um fjárhæð lánsins. Það hefði hins vegar verið forsenda vitnisins fyrir viðskiptunum að þau yrðu að fullu fjármögnuð af Landsbankanum. Af hálfu bankans hefði verið beðið um frekari tryggingar, en vitnið kvaðst hafa svarað því til að honum væri ómögulegt að reiða þær fram með svo stuttum fyrirvara, þó að til þess kynni að koma síðar. Nánar tiltekið hefði GS spurt vitnið um tryggingar eða veð. Hefði vitnið sagt honum að hann yrði að selja eignir til að eiga handbært fé. Ekki hefði komið til greina á þessum tíma að leggja fasteignir í hans eigu að veði fyrir láninu. Þá bar vitnið að GS hefði litlu getað svarað þegar hann var spurður um skilmála lánsins. Hann hefði alltaf þurft að hringja eitthvert annað til þess að fá umboð, en vitnið kvaðst ekki vita hvert hann hafi hringt.

Vitnið kvaðst hafa staðið í þeirri meiningu að komið hefði til greina að Landsbankinn í Lúxemborg lánaði honum fyrir kaupunum og hefði hann skilið lánsskjöl sem hann undirritaði á þann veg. Þá kvað vitnið að þegar hann yfirgaf höfuðstöðvar Landsbankans í Lúxemborg þennan dag hefði hann talið sig vera eiganda að 199.000.000 hluta í Landsbankanum og að hann hefði fengið fjármögnun fyrir viðskiptunum.

KA lögmaður kvaðst hafa ferðast frá Finnlandi til Lúxemborgar að morgni föstudagsins 3. október, til að liðsinna AS í samningaviðræðum í höfuðstöðvum Landsbankans í Lúxemborg, en AS hefði beðið hann um þetta tveimur eða þremur dögum fyrr. Hefði AS farið fram á það á fundinum að fá kaupin á bréfunum fjármögnuð að fullu með láni frá bankanum. Vitnið kvað GS hafa verið á þessum fundi, en auk hans hefðu JJ og SEG komið að málinu. Hefði GS tekið það skýrt fram að lánið ætti að koma frá Landsbankanum á Íslandi, þar sem Landsbankinn í Lúxemborg veitti ekki slík lán. Vitnið kvað GS og SEG ítrekað hafa brugðið sér frá, væntanlega til að hringja eitthvert vegna samningaviðræðna um lánsskilmála. Hefði GS spurt AS hvort hann gæti reitt fram einhverjar tryggingar, en AS sagt að svo væri ekki, þótt til þess gæti komið á síðari stigum. Spurður hvort AS hefði verið búinn að fá loforð um fjármögnun áður en hann kom til fundarins kvaðst vitnið ekki hafa haft annað á tilfinningunni en að umræður um þetta hefðu hafist þarna um morguninn.

MFS, sem var yfirmaður lánasviðs Landsbankans í Lúxemborg, kvaðst ekki hafa þekkt til AS. Föstudagsmorguninn 3. október 2008 hefði komið inn á hans borð lánsbeiðni til fjármögnunar kaupa félagsins Azalea Resources á 199.000.000 hluta í Landsbankanum. Hefði málið komið frá GS. Vitnið gerði grein fyrir því að skömmu fyrir þetta hefði bankanum borist bréf frá Fjármálaeftirlitinu í Lúxemborg þar sem farið var fram á að bankinn minnkaði áhættu sína gagnvart Landsbanka Íslands. Það eitt sér hefði leitt til þess að málið hefði ekki farið lengra. Vitnið kvaðst hafa rætt þetta lauslega við HJ yfirlögfræðing og hefði niðurstaðan verið sú að Landsbankinn í Lúxemborg myndi ekki koma að þessari fjármögnun. Þeim hefði heldur ekki litist vel á lánamálið, en eins og það lá fyrir hefði hvorki verið að sjá að eignir væru í félaginu sem óskaði lánveitingar, né að eigið fé eða aðrar tryggingar ættu að koma til vegna viðskiptanna.

Vitnið kvaðst hafa verið í nokkuð miklum samskiptum við Landsbanka Íslands á þessum tíma og hefði hann hringt til ákærða Sigurjóns og tilkynnt honum að Landsbankinn í Lúxemborg myndi ekki koma að fjármögnuninni. Þetta hefði verið mjög stutt símtal. Hann kvað sig minna að Sigurjón hefði þekkt til viðskiptanna, en kvaðst þó ekki treysta sér til að fullyrða það, enda væri langt um liðið. Hann kvaðst muna að Sigurjón hefði verið óvenju þurr á manninn þegar þeir ræddu saman, en tók fram að það þyrfti ekki endilega að hafa tengst þessu máli. Líklegt hafi verið að Sigurjón hafi verið með hugann við annað á þessum tíma. Vitnið kvaðst ekki hafa átt nein samskipti við AS þennan dag og ekki þekkja aðdraganda málsins. Þá minntist hann þess ekki að hafa séð drög að lánsskjölum vegna málsins.

HJ, sem var yfirmaður lögfræðisviðs Landsbankans í Lúxemborg, kvaðst ekkert hafa komið að viðskiptunum sem um ræðir. Hann kvaðst þó minnast þess að borist hefði erindi um að lána einhverjum aðila án þess að nokkurt eigið fé kæmi til og hefði hann ekki talið það koma til greina. Hefðu MFS eða GS leitað eftir því hvort unnt væri að bera þetta mál upp á lánanefndarfundi, sem halda átti í bankanum þennan dag. Kvaðst vitnið hafa svarað því til að það kæmi ekki til greina þar sem ekki yrði lánað með þessum hætti. Vitnið kvaðst hafa skilið MFS svo að ákærði Sigurjón hefði orðið „fúll“ yfir því að þetta hefði ekki gengið eftir, en tók fram að það gætu hafa verið bollaleggingar hans eftir á. Loks bar vitnið að synjun um lánveitinguna hefði ekkert tengst fyrrnefndu bréfi sem bankanum hafði borist frá fjármálaeftirlitinu í Lúxemborg.

JJ, sem var aðstoðarmaður GS, kvaðst hafa komið að því að ganga frá samningum við AS, í samvinnu við Landsbanka Íslands. Upphaflega hefði staðið til að Landsbankinn í Lúxemborg myndi veita lán til viðskiptanna, en HJ hefði gripið þar inn í og hefði niðurstaðan orðið sú að lánafyrirgreiðslan yrði frá Landsbanka Íslands. Hún kvaðst hafa hitt AS þegar hann kom í bankann til að undirrita lánsskjöl, en ekkert hafa rætt við hann um samninginn. Hefði GS alfarið séð um samskipti við AS. Þá kvaðst vitnið ekki hafa verið í neinum samskiptum við Landsbanka Íslands vegna málsins, en vita til þess að starfsfólk lánadeildar og GS hefðu verið í sambandi við starfsfólk þar. Hún kvað SEG hafa útbúið drög að lánssamningi, sem liggur fyrir í málinu, í samráði við starfsfólk lánadeildar Landsbanka Íslands. Kvaðst vitnið hafa yfirfarið samninginn, til að athuga hvort hann væri í samræmi við það sem GS hefði mælt fyrir um, og farið með hann til AS til undirritunar.

Vitnið kannaðist við að hafa í tölvuskeytum til starfsmanna Landsbanka Íslands í nóvember og desember 2008, spurst fyrir um hvort þessi tilteknu viðskipti hefðu gengið í gegn, eða verið bakfærð. Hún kvað þau GS hafa þurft að fá þetta upplýst áður en þau sendu Landsbanka Íslands lánssamninginn, en það hefði verið óþarft ef viðskiptin hefðu verið bakfærð.

SEG, sem starfaði í lánadeild Landsbankans í Lúxemborg, kvað GS hafa beðið sig um að hjálpa til við skjalagerð vegna lánveitingar frá Landsbanka Íslands. Hún hefði gert það þannig að hún hefði sett heiti Landsbanka Íslands í stað Landsbankans í Lúxemborg á þeim eyðublöðum sem notast var við. Þá kvaðst hún hafa vottað undirskriftir á lánsskjölum. Hún kvaðst ekki hafa verið viðstödd umræður um lánskjör og ekki muna hver gaf henni upplýsingar um þau við gerð lánssamningsins. Þá kvaðst hún ekki minnast þess að hafa átt samskipti við neinn annan en GS vegna málsins, en staðfesti þó að hafa sent HVG í Landsbanka Íslands lánssamninginn í tölvupósti. Vitnið kvaðst hafa verið þess fullviss að þetta mál væri ekki tengt Landsbankanum í Lúxemborg, enda hefði MFS þá annast það. Hennar aðkoma hefði einvörðungu falist í aðstoð við skjalagerð.

ASV, sem sat í bankaráði Landsbanka Íslands, kvaðst hafa þekkt AS um árabil og hefðu þeir átt viðskiptatengsl. Vitnið kvað AS hafa verið áhugasaman um Ísland og það sem var að eiga sér stað á íslenska hlutabréfamarkaðnum. Þeir AS hefðu rætt saman í síma skömmu eftir að Glitnir banki var tekinn yfir og hefði AS rætt það við hann að þetta gæti orðið til þess að þeir bankar sem stæðu eftir yrðu sterkari en áður. AS hefði lýst því að hann hefði áhuga á að kaupa hlutabréf í Landsbankanum og kvaðst vitnið hafa vísað honum á GS hjá Landsbankanum í Lúxemborg. Vitnið kvaðst ekki muna nákvæmlega hvaða dag þetta samtal átti sér stað, en kvaðst telja að hann hefði komið því á framfæri við GS að þessi maður myndi hafa samband. Hann kvaðst ekki minnast þess að hafa rætt þetta mál við ákærða Sigurjón eða einhvern annan hjá Landsbanka Íslands, en það væri ekki útilokað. Þá kvaðst vitnið hafa verið í nokkrum samskiptum við ákærða Steinþór á þessum tíma, en það hefði verið vegna annarra mála. Vitnið kvaðst ekki muna hvort þeir AS ræddu saman um fjármögnun vegna hlutabréfakaupanna, en taldi ekki ólíklegt að hann hefði leitað eftir því hvort unnt yrði að fá fjármögnun frá bankanum. Kvaðst vitnið alfarið hafa vísað AS á GS. 

BTB, eigandi Samson eignarhaldsfélags, sem var eigandi 45% hlutar í Landsbankanum, var spurður um skuldbindingar félagsins og áhrif lækkandi hlutabréfaverðs í bankanum í því sambandi. Þá var vitnið spurt um kaup nafngreinds félags á hlut í Landsbankanum 30. september 2008, skráð á eyjunni Tortola, sem sagt var vera í eigu búlgarsks viðskiptafélaga vitnisins. Vitnið kvaðst ekki þekkja til viðskiptanna og að félagið tilheyrði ekki félagasamstæðu hans. Vitnið kvaðst þekkja AS, en ekki félagið Azalea Resources Ltd. Hann kvaðst ekkert hafa komið að viðskiptum AS með hlutabréf í bankanum 3. október 2008. 

Sigríður Elín Sigfúsdóttir kvað sig minna að ákærði Sigurjón hefði rætt við sig um fyrirhuguð viðskipti félagsins Azalea með hlutabréf í bankanum. Hún hefði síðan rætt við MFS og hefði orðið niðurstaða þeirra að ekki væri gerlegt að Landsbankinn í Lúxemborg lánaði til viðskiptanna, vegna nýlegra samskipta bankans við fjármálaeftirlitið þar ytra. Því hefði verið ákveðið að skoða lánamálið á Íslandi. Vitnið kvaðst hafa rætt við einhvern í lögfræðingahópi fyrirtækjasviðs bankans og hefði könnun vegna „customer rules“ verið byrjuð. Málið hefði hins vegar aldrei komist lengra en það. Vitnið kvað sig minna að í samtali þeirra Sigurjóns hefði komið fram að AS ætti einhverjar tryggingar fyrir láninu. Málið hefði hins vegar ekki komist á það stig að gengið væri úr skugga um það. Vitnið kvað ekki myndu hafa komið til greina að lána með þeim kjörum sem gert var ráð fyrir í drögum að lánssamningi sem liggur fyrir í málinu, nema einhverjar aðrar undirliggjandi tryggingar hefðu verið til staðar, sem getið hefði verið um í sérstökum veðsamningi.  

HVG kvaðst hafa fengið drögin að lánssamningnum send frá Landsbankanum í Lúxemborg. Vitnið kvaðst ekki minnast þess að hafa verið í samskiptum við neinn í Landsbanka Íslands vegna málsins. Hún kvaðst hafa lagt samningsdrögin upp í hillu og þar hefðu þau legið, en ef komið hefði til þess að greiða lánið út hefði hennar deild annast það.

GDG, starfsmaður í svokallaðri bakvinnslu Landsbanka Íslands, sem annast frágang viðskipta, gerði grein fyrir því að pantanir um viðskipti bærust í gegnum sérstakt verðbréfakerfi. Verðbréfamiðlarar skrái pantanirnar inn í kerfið og viðskiptin séu síðan afgreidd af bakvinnslunni. Almennt sé því treyst að innstæða sé fyrir viðskiptum þegar þau eru afgreidd, en þau komi síðan oftast til greiðslu þremur dögum síðar. Ef innstæða hefði ekki reynst vera fyrir hendi, eða greiðsla ekki borist frá kaupanda á uppgjörsdegi, hefði verklagsreglan verið sú að lokað var fyrir viðskipti við viðkomandi og málið síðan sent lögfræðideild bankans til innheimtu. 

Vitnið bar að miðað við viðskiptakvittun sem fyrir liggur í málinu, hefði félagið Azalea Resources Ltd. eignast hlutabréfin í Landsbankanum 3. október 2008, þ.e. á viðskiptadegi, en jafnframt kæmi fram á kvittuninni að uppgjörsdagur hafi verið fyrirhugaður 8. október, en þá hefði þurft að greiða fyrir bréfin. Hún kvaðst ekki hafa afgreitt þessi viðskipti og því ekki þekkja til þeirra. Hún kvað miðlara sem annaðist þau hafa átt að vita með hvaða hætti kaupandi bréfanna ætlaði að greiða fyrir þau.

GVG, starfsmaður verðbréfamiðlunar Landsbanka Íslands, kvað ákærða Steinþór hafa beðið sig um að stofna vörslureikning fyrir AS í Landsbanka Íslands. Hann hefði jafnframt fengið erindi um það sama sent með tölvupósti frá Landsbankanum í Lúxemborg. Hann kvaðst hins vegar ekki hafa átt nein samskipti við starfsmenn Landsbankans í Lúxemborg vegna málsins.

Vitnið kvaðst aldrei hafa heyrt um að verðbréfamiðlari, sem kæmi að viðskiptum með hlutabréf, þyrfti að afla sér staðfestingar á því að sá sem óskaði eftir kaupunum hefði gengið frá fjármögnun vegna þeirra. Nánar spurður um þetta svaraði vitnið: „Viðskipti eru gerð og svo eru t+3 að borga.“

                ÞÖ, regluvörður Landsbanka Íslands, kvað GVG hafa hringt til sín þennan dag og verið að velta fyrir sér hvaða gögn þyrfti að fylla út til að uppfylla kröfur samkvæmt reglum um peningaþvætti. Vitnið kvaðst engar upplýsingar hafa haft um fjármögnun viðskiptanna sem um ræðir, en síðar hefði verið tilkynnt um þau til Fjármálaeftirlitsins, eftir að í ljós kom að gert hefði verið ráð fyrir fullri fjármögnun frá bankanum og í ljósi þess hversu stór viðskipti var um að ræða.  

                Vitnið kvaðst ekki vita til þess að miðlarar hefðu þurft að fá staðfestingu á greiðslugetu viðskiptavinar áður en viðskipti með hlutabréf væru tilkynnt, en hann kvaðst ekki þekkja þær verklagsreglur sem viðhafðar hefðu verið í þessu sambandi. Þá hefði það almennt ekki verið á ábyrgð miðlara að kanna hvort innstæða væri á bankareikningi þegar uppgjör færi fram þremur dögum eftir viðskiptin.

TJM, sem starfaði sem sérfræðingur á alþjóðasviði Landsbankans, kvaðst hafa átt ótal símtöl við ákærða Sigurjón á þessum tíma, en mundi ekki sérstaklega eftir því að hafa rætt við hann um fjárfestingar AS í bankanum. Hún kannaðist þó við að hafa heyrt um þetta mál innan bankans. Hún kvað langt um liðið og myndi hún ekki hvort fjölmiðlar hefðu verið í sambandi við hana vegna þessa máls þegar þetta var. 

YÖK, fyrrverandi framkvæmdastjóri verðbréfasviðs, kvaðst hafa verið yfirmaður ákærða Steinþórs. Vitnið kvað hvorki lög né reglur kveða á um að verðbréfamiðlarar ættu að kynna sér hvort viðskiptavinir ættu fjármagn til að kaupa hlutabréf sem þeir óskuðu eftir að kaupa. Það hefði heyrt undir fyrirtækjasvið að meta greiðslugetu. Ef það ætti sér stað að viðskiptavinur, sem hefði pantað hlutabréf, gæti ekki greitt fyrir þau, yrði til innheimtumál, sem færðist til fyrirtækjasviðs. Vitnið svaraði því jafnframt að ef viðskiptavinur staðfesti í símtali við miðlara að hann ætlaði að kaupa hlutabréf væri kominn á samningur sem yrði að efna. Loks sagði vitnið það rétt vera, sem komið hefði fram hjá honum við yfirheyrslu hjá embætti sérstaks saksóknara, að hann hefði tvívegis á árinu 2008 fengið fyrirmæli frá ákærða Sigurjóni um að beina því til X að lækka mörkin þegar eign bankans í eigin hlutabréfum hefði verið komin yfir 10%. Hann kvaðst hafa komið þessum fyrirmælum áfram til X.

Loks gáfu skýrslur fyrir dóminum KÓ, AB og ÁMÞ, sem allar voru starfsmenn Landsbankans á þeim tíma sem um ræðir. Ekki eru efni til að rekja framburð vitnanna.

Niðurstaða

                Ákærðu er gefin að sök markaðsmisnotkun við sölu á 199.000.000 hluta í Landsbankanum til félagsins Azalea Resources Ltd., sem skráð var á Bresku Jómfrúaeyjum, en viðskiptin hafi gefið eftirspurn hlutabréfa í bankanum ranglega og misvísandi til kynna, eða verið líkleg til að gera það, og falið í sér blekkingu og sýndarmennsku. Með viðskiptunum og tilkynningu þeirra sem utanþingsviðskipta til Kauphallarinnar hafi verið ranglega látið líta svo út að fjárfestir hefði lagt fé til kaupa hlutafjárins og borið af þeim fulla markaðsáhættu.

Ákærða Sigurjóni er gefið að sök að hafa tekið ákvörðun um viðskiptin af hálfu Landsbankans. Hefur ákærði alfarið hafnað því að ákvörðun hafi verið tekin um þessi viðskipti og hafi hann ekki haft vitneskju um að þau hefðu verið „keyrð í gegn“, svo sem rakið hefur verið. Fær framburður ákærða að þessu leyti stoð í vitnisburði Sigríðar Elínar Sigfúsdóttur, sem bar að tekið hefði verið til skoðunar innan bankans hvort lánafyrirgreiðsla yrði veitt vegna málsins, en sú athugun hefði verið á frumstigi. Þá kom fram hjá Sigríði Elínu að ekki myndi hafa komið til greina að lána til kaupa á hlutabréfunum án þess að frekari tryggingar kæmu til en veð í hinum keyptu bréfum. Ákærðu Sigurjón og Steinþór hafa ekki borið um að þeir hafi verið í samskiptum vegna málsins. AS kvaðst hafa fengið upplýsingar um hámark lánsfjárhæðar vegna viðskiptanna frá GS, sem hefði verið í símasamskiptum við einhvern vegna málsins. Framburður GS um hvernig lánsfjárhæð og skilmálar, sem tilgreindir eru í drögum að lánssamningi, voru ákveðin, var mjög óljós við meðferð málsins. Spurður um þetta við skýrslutöku hjá sérstökum saksóknara í mars 2009 kvað hann geta verið að hann hefði rætt við Sigríði Elínu eða ákærða Sigurjón vegna málsins, en hann minntist þess ekki. Sérstaklega spurður kvaðst hann þó telja ósennilegt að Sigurjón hefði gefið honum fyrirmæli um hvernig lánssamningurinn ætti að líta út. Við yfirheyrslu í maí 2012 kvaðst vitnið telja líklegt, þótt hann minntist þess ekki, að hann hefði rætt við Sigurjón eftir að fyrir lá að ekki yrði lánað til viðskiptanna frá Landsbankanum í Lúxemborg og hafi Sigurjón hugsanlega sagt honum að Landsbanki Íslands myndi „taka þessi viðskipti“. Við aðalmeðferð málsins kvaðst hann hins vegar ekki minnast þess að hafa verið í samskiptum við aðra en ákærða Steinþór hjá Landsbanka Íslands, við vinnslu málsins. Af framburði annarra vitna, sem rakinn hefur verið, verður engin ályktun dregin um að ákærði Sigurjón hafi gefið fyrirmæli um að málið yrði afgreitt með þeim hætti sem gert var. Er jafnframt til þess að líta að fram er komið að AS hafði verið í samskiptum við aðra en ákærða innan bankans í aðdraganda viðskiptanna. Samkvæmt framansögðu, og með vísan til 108. gr. og 109. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008, er gegn eindreginni neitun ákærða ósannað að hann hafi tekið ákvörðun um viðskiptin sem um ræðir, og verður hann sýknaður ef kröfum ákæruvaldsins að því leyti.  

                Ákærða Steinþóri er gefið að sök að hafa tilkynnt viðskiptin til Kauphallarinnar þrátt fyrir vitneskju hans um að hin seldu hlutabréf kæmu frá eigin fjárfestingum Landsbankans og að til stæði að Landsbankinn fjármagnaði kaupin að fullu án þess að staðfesting lægi fyrir um fjármögnunina. Fyrir liggur að ákærði tilkynnti viðskiptin sem um ræðir til Kauphallarinnar og að hlutabréfin sem miðlað var voru í eigu deildar eigin fjárfestinga. Ákærði hefur hins vegar borið að honum hafi ekki verið kunnugt um hvernig staðið yrði að fjármögnun hlutabréfakaupanna. Er vörn ákærða á því reist að honum hafi ekki borið að afla sér vitneskju um fjármögnun vegna viðskiptanna áður en frá þeim var gengið og þau tilkynnt til Kauphallarinnar, enda hafi það ekki verið hlutverk verðbréfamiðlara að ganga úr skugga um slíkt. Ekki er hægt að fallast á þá málsvörn. Í starfi ákærða fólst að koma á viðskiptum með hlutabréf og tilkynna þau til Kauphallarinnar. Gat honum ekki dulist að upplýsingar um hvernig að viðskiptum væri staðið gátu haft áhrif á mat aðila verðbréfamarkaðarins á verði hlutabréfa. Bar ákærða að haga starfi sínu á þann veg að misvísandi eða villandi upplýsingar um verðmæti hlutabréfa bærust ekki út á markaðinn. Er enn fremur í því sambandi vísað til ákvæða 2. og 3. mgr. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti, um skyldur sem á fjármálafyrirtækjum og starfsmönnum þeirra hvíla, vakni grunur um markaðsmisnotkun í tengslum við viðskipti.

                Rakin hafa verið símasamskipti ákærða Steinþórs og AS, um kaup á 199.000.000 hluta í Landsbankanum. Þá liggur fyrir að ákærði var ítrekað í símasambandi við GS vegna málsins þennan dag. Fram er komið að AS fór fram á að félag með takmarkaðri ábyrgð, sem hann væri í fyrirsvari fyrir, keypti hlutabréfin sem um ræðir, með lánafyrirgreiðslu frá Landsbankanum í Lúxemborg gegn veði í bréfunum. Þá liggja fyrir drög að lánssamningi og veðsamningi Landsbanka Íslands við félagið Azalea Resources Ltd., og er efni þeirra í samræmi við það sem að framan greinir. Ákærði Steinþór hafði milligöngu um stofnun reiknings fyrir félagið í Landsbanka Íslands vegna viðskiptanna þennan dag. Samkvæmt viðskiptakvittun sem ákærði gaf út vegna kaupa á bréfunum skyldi félagið greiða fyrir þau 3.790.452.500 krónur þremur viðskiptadögum síðar. Þykir ekki leika á því vafi að ákærða hafi verið fullkunnugt um hvernig að viðskiptunum var staðið.

Lánveiting á grundvelli framangreindra draga að lánsskjölum hefði ekki haft í för með sér að raunveruleg breyting yrði á markaðsáhættu Landsbankans vegna hinna seldu hlutabréfa. Þá hafði lánsbeiðnin ekki heldur verið samþykkt af þar til bærum aðilum í bankanum þegar ákærði og AS sömdu símleiðis um kaup á bréfunum og ákærði tilkynnti viðskiptin til Kauphallarinnar. Var fjármögnun vegna viðskiptanna því ófrágengin, sem þýddi að markaðsáhætta vegna bréfanna hvíldi áfram á Landsbankanum. Um var að ræða óvenjuleg og umfangsmikil viðskipti og höfðu aðilar markaðarins augljósa hagsmuni af því að vera upplýstir um hvernig að þeim var staðið, enda gat það haft áhrif á mat þeirra á verðmæti hlutabréfa í Landsbankanum. Gat ákærða ekki dulist að viðskiptin og tilkynning þeirra til Kauphallarinnar voru til þess fallin að gefa eftirspurn hlutabréfa í Landsbankanum ranglega og misvísandi til kynna, auk þess sem í þeim hafi falist blekking og sýndarmennska. Verður ákærði sakfelldur samkvæmt IV. kafla ákæru og er háttsemi hans þar rétt færð til refsiákvæða.  

                Ákærði Steinþór er fæddur í [...] 1966 og hefur hann ekki áður sætt refsingu. Við ákvörðun refsingar er til þess að líta að ákærði var forstöðumaður verðbréfamiðlunar Landsbanka Íslands og bar sem slíkur ríkar skyldur gagnvart aðilum markaðarins, einstaklingum og lögaðilum, sem áttu í viðskiptum með hlutabréf. Ákærði er í máli þessu sakfelldur fyrir markaðsmisnotkun í tengslum við viðskipti með hlutabréf í Landsbankanum sem námu verulegri fjárhæð. Á hinn bóginn er til þess að líta að hartnær sex ár eru liðin frá því brotið var framið. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 9 mánuði, en rétt þykir að fresta fullnustu 6 mánaða af refsingunni og falli sá hluti hennar niður að liðnum 2 árum frá birtingu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga.

Málsvarnarlaun skipaðra verjenda ákærðu Sigurjóns og Sigríðar Elínar greiðist úr ríkissjóði, sem og helmingur málsvarnarlauna verjenda ákærða Steinþórs, eins og nánar greinir í dómsorði. Við ákvörðun málsvarnarlauna hefur verið tekið tillit til virðisaukaskatts.

                Við rannsókn málsins, og máls þess sem rekið er undir málsnúmerinu S-207/2013, fékk embætti sérstaks saksóknara heimild með dómsúrskurði til að hlusta á og taka upp símtöl ákærðu á tímabili í janúar og febrúar 2011, samkvæmt 81. gr., sbr. 83. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008. Fram er komið að þegar ákærðu og verjendur þeirra fengu aðgang að upptökum vegna símhlustana, eftir að ákæra hafði verið gefin út, var þar að finna upptökur símtala sem ákærðu Sigurjón og Sigríður Elín höfðu átt við verjendur sína vegna rannsóknar málsins. Með vísan til 1. mgr. 36. gr. laga um meðferð sakamála bar rannsakanda að láta af símhlustun og stöðva upptöku þegar ljóst var að um var að ræða samtal milli ákærðu og verjenda þeirra. Samkvæmt lokamálslið 1. mgr. 85. gr. sömu laga bar jafnframt að farga upptökum símtalanna þegar í stað. Hvorugt var gert og fólu framangreindar rannsóknaraðgerðir, eins og að þeim var staðið, í sér brot gegn tilvitnuðum ákvæðum laga um meðferð sakamála.

Dómsuppsaga hefur dregist lítillega umfram fjögurra vikna frest samkvæmt 1. mgr. 184. gr. laga um meðferð sakamála, vegna umfangs málsins, en málflytjendur töldu ekki þörf á endurflutningi þess.

Dóminn kváðu upp héraðsdómararnir Ragnheiður Harðardóttir, sem dómsformaður, og Kristrún Kristinsdóttir og Ólafur Ásgeirsson viðskiptafræðingur.

Dómsorð:

                Ákærðu, Sigurjón Þorvaldur Árnason og Sigríður Elín Sigfúsdóttir, eru sýkn af kröfum ákæruvaldsins.

Ákærði, Steinþór Gunnarsson, sæti fangelsi í 9 mánuði, en fresta skal fullnustu 6 mánaða af refsingunni og falli sá hluti hennar niður að liðnum 2 árum frá birtingu dómsins, haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955.

Málsvarnarlaun skipaðra verjenda ákærða Sigurjóns, Sigurðar G. Guðjónssonar hrl., 17.783.350 krónur, og ákærðu Sigríðar Elínar, Helgu Melkorku Óttarsdóttur hrl., 9.045.814 krónur, greiðast úr ríkissjóði. Helmingur málsvarnarlauna skipaðs verjanda ákærða Steinþórs, Lárentsínusar Kristjánssonar hrl., 3.137.500 krónur, og verjanda ákærða á rannsóknarstigi málsins, Brynjars Níelssonar hrl., 1.255.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði, en helming málsvarnarlauna verjenda greiði ákærði sjálfur.