Fimmtudaginn 10. maí 2001.
Nr. 369/2000.	Þormóður rammi–Sæberg hf. (Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.) gegn Andrési Bertelsen (Jóhann Halldórsson hrl.)

 

Skiptaverðmæti. Sjómenn. Kjarasamningur. Aflamark. Matsgerð.

Úgerðarfélagið Þ lagði afla sinn upp hjá tiltekinni fiskverkun. Ágreiningur varð milli Þ og A, sem var skipverji á skipi Þ um útreikning aflaverðmætis iðnaðarrækju. Fyrir rækjuna fékk Þ 115.000 krónur í peningum fyrir hvert tonn ásamt hálfu tonni af aflamarki í rækju, sem hann skuldbatt sig til að landa hjá kaupandanum á móti jafnmiklu af eigin aflamarki. A taldi að leggja ætti markaðsverð veiðiheimildanna við þá fjárhæð sem kaupandi greiddi Þ fyrir aflann, en Þ miðaði við meðalverð sem úrskurðanefnd sjómanna og útvegsmanna gaf út. Samkvæmt niðurstöðu matsgerðar var gangverð mun hærra en meðalverð það sem Þ notaði við endanlegt uppgjör sitt við A  og taldi Hæstiréttur það vera andstætt kjarasamningi að miða við það, enda skyldi útgerðarmaður tryggja skipverjum hæsta gangverð fyrir fiskinn. Þ hafði ekki sýnt fram á hvaða verð fékkst raunverulega fyrir aflamarkið og ekki leitt líkur að því , að það hefði verið lægra en kveðið var á um í matsgerðinni. Var fallist á kröfur A.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Pétur Kr. Hafstein.

Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar með stefnu 2. október 2000. Hann krefst sýknu af öllum kröfum stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.

Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

I.

Eins og fram kemur í héraðsdómi snýst ágreiningsefni máls þessa um útreikning á aflahlut stefnda á tímabilinu 18. júlí 1995 til 21. mars 1996, en stefndi var háseti og bátsmaður á rækjutogaranum Baldri EA-108, nú Hvannabergi ÓF-72, í eigu Sæbergs hf. Það fyrirtæki sameinaðist síðan Þormóði ramma hf. undir nafni áfrýjanda. Ágreiningur stóð um útreikning aflaverðmætis þess hluta rækjunnar, sem fór í frekari vinnslu sem iðnaðarrækja. Fyrir iðnaðarrækjuna fékk áfrýjandi 115.000 krónur í peningum fyrir hvert tonn ásamt hálfu tonni af aflamarki í rækju, sem hann skuldbatt sig til að landa hjá kaupandanum á móti jafnmiklu af eigin aflamarki. Var um svokölluð „tonn á móti tonni“ viðskipti að ræða. Uppgjör sitt við stefnda miðaði áfrýjandi aðeins við peningagreiðslurnar en tók ekkert tillit til aflamarksins. Með dómi Félagsdóms 5. mars 1997 var kveðið á um það, að áfrýjandi hefði brotið kjarasamning aðila með því að taka ekki tillit til verðmætis móttekins aflamarks fyrir seldan afla við tilgreiningu heildarskiptaverðmætis.

Eins og nánar er lýst í héraðsdómi greiddi áfrýjandi, eftir að dómur Félagsdóms gekk, stefnda 208.311 krónur til viðbótar þeirri fjárhæð, sem hann hafði áður greitt honum. Var skiptaverðið miðað við meðalverð frosinnar rækju á þeim tíma, sem henni var landað, samkvæmt niðurstöðu úrskurðarnefndar sjómanna og útvegsmanna, og reiknaður mismunur þess verðs og þeirrar peningagreiðslu, sem áfrýjandi fékk fyrir landaðan afla. Telur áfrýjandi sig hafa gert að fullu upp við stefnda með þeirri greiðslu. Stefndi telur aftur á móti að miða beri skiptaverðmætið við markaðsverð móttekins aflamarks, auk beinnar peningagreiðslu.

II.

Mál þetta var þingfest 30. september 1997 ásamt 20 öðrum sambærilegum málum. Tvö málanna voru tekin út úr og rekin í héraði og fyrir Hæstarétti meðan önnur mál biðu í óákveðnum fresti, þar á meðal mál það, sem hér er fjallað um.

 Í dómum Hæstaréttar 18. júní 1999 í framangreindum tveimur málum, H.1999. 2720 og 2733, var tekið fram, að útgerðarmaður skyldi tryggja skipverjum hæsta gangverð fyrir fiskinn samkvæmt kjarasamningi aðila. Ekki lægi fyrir, að unnt hefði verið að fá hærra verð fyrir hinn umdeilda hluta aflans en það meðalverð, sem áfrýjandi byggði endanlegt uppgjör sitt við stefnda á, og var áfrýjandi sýknaður af kröfum stefnda.

Að gengnum framangreindum dómum Hæstaréttar fór stefndi í þessu máli fram á frest til að fá dómkvadda sérfróða matsmenn til að meta hvort unnt hefði verið að fá hærra verð fyrir hinn umdeilda afla. Með dómi Hæstaréttar 8. október 1999, H.1999.3531, var fallist á það og matsgerð lögð fram 10. febrúar 2000.

III.

Í 1. gr. laga nr. 24/1986 um skiptaverðmæti og greiðslumiðlun innan sjávarútvegsins segir, að skiptaverðmæti afla til hlutaskipta og aflaverðlauna, þegar afli fiskiskipa er seldur óunninn hér á landi, sé 75% af því heildarverðmæti, sem útgerðin fær fyrir hann. Þá segir einnig, að ekki sé heimilt að draga frá heildarverðmæti afla í þessu sambandi kostnað við kaup á veiðiheimildum, sbr. 10. gr. laga nr. 79/1994. Því hefur verið slegið föstu með dómi Hæstaréttar 15. febrúar 1996, H.1996.522, að útgerðarmaður ráði því að öðru jöfnu, hvert og hvernig skipi hans sé haldið til veiða og eigi hann jafnframt að bera kostnað og áhættu af útgerð skipsins. Verði kostnaðarþættir varðandi úthald skipsins og löndun á afla ekki lagðir á skipverja umfram það, sem á sé kveðið í samningum. Var litið svo á, að kostnaður útgerðarmanns af kaupum á aflamarki teldist til útgerðarkostnaðar í þeim skilningi, sem við var miðað í kjarasamningi.

Í grein 1.26, I í kjarasamningi aðila segir, að útgerðarmaður skuli tryggja skipverjum hæsta gangverð fyrir fiskinn, þó aldrei lægra en útgerðarmaður fær, þar með talin hrogn, lifur og bein. Samkvæmt 1. gr. laga nr. 84/1995 um úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna, sbr. nú  lög nr. 13/1998 um Verðlagsstofu skiptaverðs og úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna, er það hlutverk nefndarinnar að ákveða fiskverð, sem nota skal við uppgjör á aflahlut áhafnar einstakra skipa, svo sem nánar er kveðið á um í lögunum. Skyldi nefndin taka mið af því fiskverði, sem algengast væri við sambærilega ráðstöfun afla, sbr. 2. mgr. 5. gr. laganna.

Í 3. gr. laga nr. 84/1995 sagði, að heildarsamtök sjómanna og útgerðarmanna gætu skotið máli til úrlausnar nefndarinnar, næðist ekki samkomulag um fiskverð. Í kjarasamningi aðila, grein 1.26, III, segir, að áhöfn geti krafist samnings um uppgjörsverð fyrir þann afla, sem fæst hverju sinni. Kjósi áhöfn að kalla eftir slíkum samningi, skal það gert með minnst fimm sólarhringa fyrirvara og samningstími ekki lengri en þrír mánuðir. Náist ekki samkomulag skal vísa málinu til úrskurðar nefndarinnar. Áfrýjandi heldur því fram, að stefnda hafi verið skylt að fara þá leið að óska eftir samningi við áfrýjanda og vísa málinu til úrskurðarnefndar, ef samningur tækist ekki. Þegar litið er til orðalags laganna og efnis kjarasamningsins verður ekki talið, að stefnda hafi verið skylt að leggja málið fyrir úrskurðarnefndina og honum hafi verið rétt að bera málið undir dómstóla.

Í matsgerð kemur fram, að opinbert meðalverð sýni aðeins það meðalverð, sem greitt er beint fyrir iðnaðarrækju, en þar gæti ekki áhrifa óbeinna greiðslna, svo sem með aflamarki, og eftir atvikum annarra atriða, og sé því ekki hæsta gangverð. Eins og að framan greinir miðaði áfrýjandi uppgjör sitt við meðalverð frosinnar rækju samkvæmt upplýsingum frá úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna. Í þeim upplýsingum er ekkert tillit tekið til verðmætis aflamarks heldur eingöngu miðað við peningagreiðslur. Er þetta andstætt ákvæði kjarasamningsins, sem segir, að útgerðarmaður skuli tryggja skipverjum hæsta gangverð fyrir fiskinn.

Í framangreindum dómum Hæstaréttar frá 18. júní 1999 er tekið fram, að samningar um „tonn á móti tonni“ feli í sér, að aflamarkið, sem útgerðarmaðurinn fær, sé honum ekki til frjálsrar ráðstöfunar og hafi því ekki sjálfstætt markaðsgildi fyrir hann. Í því felst, að útgerðarmaðurinn getur ekki ráðstafað aflanum til annars en kaupanda aflans og ekki fengið hærra verð fyrir hann en hann hefur samið um við kaupandann. Samningur útgerðarmanns við fiskkaupanda mátti hins vegar ekki hafa í för með sér lægra skiptaverð en ella hefði verið og fela í raun í sér, að sjómenn væru látnir taka þátt í útgerðarkostnaði, sem er óheimilt lögum samkvæmt, og gat slíkur samningur ekki tryggt þeim hæsta gangverð fyrir fiskinn eins og kveðið er á um í kjarasamningnum.

Samkvæmt niðurstöðu matsgerðar, sem ekki hefur verið hnekkt, er ljóst, að gangverð á iðnaðarrækju var mun hærra en meðalverð það, sem áfrýjandi notaði við endanlegt uppgjör sitt við stefnda. Hefur áfrýjandi ekki sýnt fram á hvaða verð hann raunverulega fékk fyrir aflamarkið og ekki leitt líkur að því, að verðið hafi verið lægra en kveðið er á um í matsgerðinni. Óverulegur munur er á útreikningum matsmanna annars vegar og hins vegar Sjómannasambands Íslands, sem krafa stefnda byggir á. Er krafa stefnda nokkru lægri en niðurstaða matsmanna, og verður hún tekin til greina. Samkvæmt 1. mgr. 9. gr. vaxtalaga nr. 25/1987, sbr. 4. gr. laga nr. 67/1989, ber að staðfesta niðurstöðu héraðsdóms um vexti.

Ákvæði héraðsdóms um málskostnað er staðfest. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti svo sem í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Héraðsdómur skal vera óraskaður.

Áfrýjandi, Þormóður rammi–Sæberg hf., greiði stefnda, Andrési Bertelsen, 270.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti.

 

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 30. júní 2000.

I.

Mál þetta, sem dómtekið var miðvikudaginn 21. júní sl., er höfðað af Andrési Bertelsen, kt. 020975-5049, Aðalgötu 18, Ólafsfirði, með stefnu þingfestri 30. september 1997 á hendur Þormóði ramma - Sæbergi hf., kt. 681271-1559, Aðalgötu 10, Siglufirði.

Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til greiðslu skuldar að fjárhæð kr. 431.717, ásamt dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla l. nr. 25/1987 af kr. 50.680 frá 15.08.1995 til 15.09. s.á., en af kr. 91.126 frá þeim degi til 15.10. s.á., en af kr. 127.477 frá þeim degi til 15.11. s.á., en af kr. 187.608 frá þeim degi til 15.12. s.á., en af  kr. 230.929 frá þeim degi til 15.01.1996, en af kr. 256.096 frá þeim degi til 15.02. s.á., en af kr. 304.007 frá þeim degi til 15.03. s.á., en af kr. 344.950 frá þeim degi til 15.04. s.á., en af kr. 391.865 frá þeim degi til 15.05. s.á., en af kr. 431.717 frá þeim degi til greiðsludags, allt að frádregnum kr. 208.311.  Þess er jafnframt krafizt, að dráttarvextir leggist við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn þann 15.01. 1997.  Enn fremur er krafizt málskostnaðar að mati réttarins, auk álags, er nemi virðisaukaskatti af honum.

Dómkröfur stefnda, að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda.  Þá krefst hann málskostnaðar úr hendi stefnanda að skaðlausu samkvæmt framlögðum málskostnaðarreikningi.

II.

Málavextir:

Málavextir eru þeir, að Sæberg hf. gerði út frá Ólafsfirði rækjutogarann v/b Baldur EA-108, nú Hvannberg ÓF-72, skipaskrárnr. 2206, allt fram til 01.01.1997 en stefnandi starfaði á togaranum sem háseti frá árinu 1995.  Sæberg hf. hefur nú verið sameinað fyrirtækinu Þormóði ramma hf., og er hinu nýja, sameinaða fyrirtæki, Þormóði ramma-Sæbergi hf., stefnt í máli þessu, með vísan til XIV. kafla l. um hlutafélög nr. 30/1995. 

Þegar stefnandi hóf störf hjá stefnda, var afli skipsins verkaður í þrenns konar afurðir, þ.e. frysta rækju á Japansmarkað, suðurækju og iðnaðarrækju, en sú síðast nefnda fór til frekari vinnslu í landi.  Aðila hefur greint á um útreikning aflaverðmætis þess hluta rækjunnar, sem fór í frekari vinnslu sem iðnaðarrækja.  M.a. kannaði Skipstjóra- og stýrimannafélag Norðlendinga, f.h. félagsmanns í því félagi, hvort rétt hefði verið staðið að uppgjöri launa þess starfsmanns vegna þess aflaverðmætis, sem Baldur kom með að landi í formi iðnaðarrækju. 

Á tímabilinu 18.07.1995 til 21.03.1996 var heildarmagn rækju úr þeim veiðiferðum, sem stefnandi tók þátt í, og verkuð var og landað sem iðnaðarrækja, 648.774 kg.  Fyrir þennan afla voru stefnda greiddar kr. 115.000 fyrir hvert tonn í peningum og eitt tonn af rækjukvóta.  Hafa slík viðskipti verið nefnd “tonn á móti tonni” viðskipti.  Uppgjör til stefnanda og annarra skipverja var eingöngu miðað við peningagreiðslur þær, sem inntar voru af hendi í þessum viðskiptum.

Til skýringar á þessum viðskiptum tekur stefnandi í stefnu eftirfarandi dæmi um löndun, sem fram fór þann 26.04.1995, sbr. dskj. nr. 2 og 3.  Upplýsingar um aflamagn og skiptingu komu frá Fiskistofu.  Umræddan dag landaði Baldur EA-108 74.234 kg af iðnaðarrækju.  Greiddar voru fyrir rækjuna kr. 115 pr.kg í peningum í skiptum við sjómenn, og var heildaraflaverðmæti í uppgjörum til launa fyrir þennan hluta aflans kr. 8.536.910.  Auk peningagreiðslunnar fyrir þessa löndun, greiddi kaupandi iðnaðarrækjunnar, útgerð Sigluvíkur SI-2, stefnda með aflamarki í rækju.  Greiðslan í formi kvóta fyrir þessa löndun var helmingur hins selda magns (tonn á móti tonni), þ.e. fyrir þau 74.234 kg af iðnaðarrækju, sem stefndi afhenti útgerð Sigluvíkur, afhenti kaupandi 37.117 kg af aflamarki í rækju.  Greiðslan í formi aflamarks fór þannig fram, að kaupandinn yfirfærði umrætt magn á skip stefnda, án frekari greiðslu.  Samkvæmt skráningu hjá Fiskistofu fór afhending kvótans fram þann 29.05.1995.  Niðurstaðan var því sú, að stefndi fékk greiddar kr. 8.536.910 í peningum og 37.117 kg af aflamarki í úthafsrækju fyrir aflann. 

Stefnandi kveður gangverð á aflamarki úthafsrækju á þeim tíma, sem þessi yfirfærsla aflamarksins fór fram, hafa verið a.m.k. kr. 60 pr.kg, samkvæmt upplýsingum frá fiskmörkuðum.  Verðmæti þess aflamarks, sem yfirfært var með þessum hætti, hafi því verið kr. 2.227.020.  Heildarverðmæti aflans hafi því verið kr. 10.763.930.  Raunverulegt aflaverðmæti hafi því verið kr. 2.227.020 hærra en tilgreint hafi verið í uppgjöri til stefnanda vegna þessarar einu veiðiferðar.

Alls fór stefnandi í 9 veiðiferðir á skipi stefnda á því tímabili, sem hér um ræðir. Heildarmagn iðnaðarrækju, sem landað var úr þeim veiðiferðum, sem stefnandi tók þátt í, var 648.744 kg.  Fyrir þennan afla fékk útgerð stefnda greitt bæði með peningum og aflamarki.  Greiðslur í formi peninga hafa verið gerðar upp gagnvart stefnda.  Stefnandi kveður verðmæti þeirrar greiðslu, sem fólst í afhendingu aflamarks, hins vegar ekki hafa verið gert upp gagnvart honum.  Fyrir fyrrnefnd 648.774 kg hafi stefndi fengið greitt með aflamarki alls helming hins landaða magns, eða 324.372 kg.  Verðmæti þessa aflamarks, sem aldrei var gert upp gagnvart stefnanda, er að mati stefnanda alls kr. 23.834.705.  Byggir sú kröfugerð stefnanda á því, að verðmæti aflamarksins, sem afhent var í viðskiptum stefnda við fiskkaupendur, hafi verið hið sama og gangverð þess á markaði.  Á umræddum tíma hafi markaðsverð á aflamarki úthafsrækju verið frá kr. 60-75.  Er kröfugerð stefnanda nánar skýrð á dskj. nr. 3, sem geymir útreikning Sjómannasambands Íslands á kröfugerð hans.  Samkvæmt nefndum útreikningi er óuppgerður launahlutur til stefnanda alls kr. 391.864.  Við þá tölu bætist 10,17% orlof, og nemur krafan því alls kr. 431.717.  Gjalddagar hvers meints, vangreidds launahlutar eru reiknaðir frá 15. degi næsta mánaðar eftir löndun.

Stefnandi kveður stefnda hafa, að þessu leyti, sætt opinberri rannsókn, og hafi verið tekin lögregluskýrsla af forsvarsmanni Sæbergs hf. vegna þessa, sbr. dskj. nr. 9.

Stefnandi kveður stéttarfélag sitt hafa ítrekað krafizt lögmæts uppgjörs á launum hans, án árangurs.  Farmanna- og fiskimannasamband Íslands höfðaði mál fyrir Félagsdómi og krafðist þess, að aðferðir stefnda við uppgjör launahluta að þessu leyti yrðu dæmdar ólögmætar og brot á kjarasamningi aðila.  Dómur féll í Félagsdómsmáli nr. 15/1996 þann 05.03.1997.  Var þar viðurkennt, að stefndi hefði brotið kjarasamning aðila, gr. 1.03. “með því að taka ekki tillit til verðmætis móttekins aflamarks fyrir seldan afla við tilgreiningu heildarskiptaverðmætis…”

Eftir ítrekaðar kröfugerðir stéttarfélaga þeirra skipverja, sem störfuðu á Baldri EA-108, nú Hvannbergi ÓF-72, tilkynnti stéttarfélag undirmanna, Sjómannafélag Ólafsfjarðar, þann 15.05.1997, að verkfall myndi hefjast á umræddu skipi stefnda þann 06.06.1997, ef hann gerði ekki upp við félagsmenn sína vegna verðmætis þess aflamarks, sem hann fékk sem greiðslu fyrir afla.  Var verkfallið byggt á því, að stefndi hefði ekki sinnt þeirri dómskyldu, sem Félagsdómur lagði fyrirtækinu á herðar.  Stefndi hafnaði uppgjöri á þessum grundvelli og höfðaði mál fyrir Félagsdómi í þeim tilgangi að fá verkfallið dæmt ólögmætt.  Var Sjómannafélagi Ólafsfjarðar stefnt fyrir Félagsdóm þann 25.03.1997 í þessu skyni.  Var þessum kröfum stefnda hafnað með dómi Félagsdóms .

Stefndi greiddi hluta af kröfum félagsmanna Sjómannafélags Ólafsfjarðar, m.a. kröfu stefnanda.  Hlutagreiðsla stefnanda nam kr. 208.311, og var hún greidd beint til hans þann 05.06.1997.  Stefnandi kveður stefnda á engan hátt hafa gert grein fyrir því, hvernig fjárhæð hlutagreiðslu hans sé reiknuð út.

III.

Málsástæður stefnanda:

Stefnandi byggir málsókn sína á því, að þegar hafi verið dæmt um það, að uppgjörshættir stefnda séu ólögmætir í máli Félagsdóms nr. 15/1996, en sá dómur hafi res judicata áhrif í máli þessu.

Stefnda sé þannig skylt að gera upp aflaverðmæti og greiða laun í samræmi við ákvæði laga nr. 24/1986 um skiptaverðmæti og greiðslumiðlun innan sjávarútvegsins og ákvæði greina 1.26 og 1.27 í kjarasamningi Landssambands íslenzkra útvegsmanna og Sjómannasambands Íslands, sbr. dskj. nr. 8.

Samkvæmt tilvitnuðum ákvæðum laga og kjarasamninga beri útgerðarmönnum að greiða laun miðað við það heildaraflaverðmæti, sem útgerðin fái fyrir aflann.  Málsókn þessi byggi á því, að við uppgjör aflahlutar hafi stefndi vísvitandi lagt rangt aflaverðmæti til grundvallar við ákvörðun skiptaverðmætis og þannig dregið stóran hluta aflaverðmætis undan hlutaskiptum.  Með þessum starfsaðferðum hafi stefndi greitt stefnanda lægri aflahluti en honum hafi borið samkvæmt lögum og kjara­samningi, sbr. l. nr. 24/1986 um skiptaverðmæti o.fl.

Lögin um skiptaverðmæti séu grundvöllur að launakerfi sjómanna og hluti af kjarasamningi Landssambands íslenzkra útvegsmanna annars vegar og Sjómanna­sambands Íslands hins vegar.  Ljóst sé, að verðmæti aflans, í skilningi 1. gr. laganna, geti aldrei verið háð einhliða ákvörðun útgerðarmanns, enda væri þá algerlega þýðingarlaust að ákveða skiptaprósentu með kjarasamningsgerð og löggjöf sem þessari, ef útgerðarmaður gæti síðan breytt forsendum útreiknings eftir því sem honum hentar.  Sú háttsemi stefnda, að miða uppgjör launahluta og greiða skipverjum launahluti miðað við kr. 115 pr.kg, þegar stefndi raunverulega seldi sama afla fyrir mun hærra verð, þar sem hluti greiðslu fór fram með greiðslu aflamarks í úthafsrækju, sem ekki hafi komið til skipta til sjómanna, hafi að mati stefnanda falið í sér ólögmæta ráðstöfun stefnda og jafnframt brot á tilvitnuðum lögum, sem og kjarasamningi aðila.

Að mati stefnanda verði að skýra ákvæði fyrrnefndra laga og kjarasamning aðila þannig, að allt það verðmæti, sem skip komi með að landi úr veiðiferð, komi til skipta við ákvörðun launahluta.  Í grein 1.26 í kjarasamningi komi fram, að við hlutaskipti skuli miða við það heildarverðmæti, sem útgerðin fái fyrir aflann.  Af þessu sé augljóst, að öll verðmæti komi til skipta og í þeim efnum skipti ekki máli, hvort greitt sé fyrir aflann með peningum eða einhverju öðru.  Ef greitt sé með öðrum verðmætum en peningum, verði að meta þær greiðslur til peningavirðis og skipta þeim verðmætum, eins og lög og kjarasamningar geri ráð fyrir.

Stefnandi vísar til meginreglna vinnuréttar um greiðslu verkkaups og meginreglna samningaréttar um skyldu til efnda samninga, auk laga nr. 30/1987 um orlof.  Þá styður stefnandi kröfu sína við l. nr. 55/1980, l. nr. 19/1979 og l. nr. 80/1938.  Vaxtakröfur styður hann við III. kafla l. nr. 25/1987 og málskostnaðarkröfu við l30. gr. l. nr. 91/1991.  Kröfu um virðisaukaskatt styður hann við l. nr. 50/1988 og kveðst ekki vera virðisaukaskattskyldur.

Málsástæður stefnda:

Stefndi kveður ágreiningslaust, að stefnandi hafi farið í þær veiðiferðir, sem geti í stefnu, og enn fremur, að um hafi verið að ræða svokölluð “tonn á móti tonni” viðskipti í þeim ferðum, sem um ræði.  Hins vegar sé því mótmælt, að heildaraflaverðmæti, sem skiptahlutur stefnanda hafi nú verið miðaður við, sé ekki hæsta gangverð á afla á þeim tíma, sem um ræði, sbr. ákvæði 1.26 kjarasamnings LÍÚ og Sjómannasambands Íslands.  Staðreyndir málsins séu þær, að eftir dómi Félagsdóms frá 5. marz 1997 í málinu nr. 15/1996, hafi stefnanda verið greiddar kr. 208.311 í viðbót við þá fjárhæð, sem hann hafði áður fengið greidda frá stefnda.  Hafi stefndi gert það í samræmi við þá niðurstöðu dómsins, að komi kvóti sem endurgjald í viðbót við fégreiðslu fyrir afla, verði að telja líkur á, að slíkt hafi áhrif á fégjaldið til lækkunar.  Í slíkum tilvikum eigi áhöfnin kröfu til þess, að við hlutaskiptin sé miðað við hærra verð en greitt hafi verið í peningum.  Í máli því, sem hér um ræði, hafi þetta einmitt verið gert af hálfu stefnanda.  Telji hann því, að eftir uppkvaðningu fyrrgreinds Félagsdóms, hafi hann að fullu gert upp við stefnanda í samræmi við nefndan dóm.  Við uppgjörið hafi skiptahlutur stefnanda verið miðaður við sannanlegt meðalverð frosinnar rækju á þeim tíma, er henni var landað, sbr. niðurstöðu úrskurðarnefndar sjómanna og útvegsmanna á dskj. nr. 17.  Það sé því ljóst, að stefndi hafi metið kvótaverðmæti það, sem hann fékk frá kaupanda aflans, til verðs við ákvörðun skiptaverðmætis vegna lokauppgjörs á launum stefnanda fyrir vinnu hans, í samræmi við fyrrgreindan dóm.  Hafi stefndi einnig staðið stefnanda skil á orlofs­greiðslum af fyrrgreindri upphæð, en stefnandi haldi öðru fram í stefnu sinni.

Í “tonni á móti tonni” viðskiptum skuldbindi útgerðarmaður sig til að landa afla sínum hjá þeim aðila, sem láti aflakvóta í té.  Fyrir aflann sé svo greitt umsamið verð. Kvótinn, sem útgerðarmaðurinn fái, sé honum því ekki til frjálsrar ráðstöfunar og hafi því ekkert beint markaðsgildi fyrir hann.  Hann geti ekki selt hann og ekki veitt upp í hann, landað aflanum síðan annars staðar og fengið almennt markaðsverð fyrir aflann.  Þar að auki skuldbindi útgerðarmaðurinn sig til að selja þessum aðila aflann vegna þessa kvóta á fyrir fram umsömdu verði.  Verðmæti kvótans fyrir útgerðarmanninn sé því aldrei hreint markaðsverð hans, enda sé greiðsla í formi kvótans hluti af gagnkvæmum samningi hans og aflakaupandans, sem innihaldi fleiri atriði, sem líta verði til.  Þar sem um sé að ræða gagnkvæman samning, sé ekki hægt að líta á markaðsverð kvóta, þar sem aðeins komi fégreiðsla á móti til samanburðar, heldur verði að finna út raunverulegt verðmæti kvótans í þeim viðskiptasamningi, sem um ræði hverju sinni.  Í þeim viðskiptum, sem hér um ræði, sé þetta einfalt. Raunverulegt verðmæti kvótans, sem stefndi fékk umfram fégreiðslu fyrir afla sinn, sé mismunur þess, sem greitt var fyrir landaðan afla í peningum og þess, sem stefndi hefði getað fengið fyrir aflann, ef hann hefði selt hann í frjálsum viðskiptum.

Verð það, sem stefndi hefði fengið í frjálsum viðskiptum fyrir aflann, sé einungis hægt að finna út með því að miða við meðalverð afla á þeim tíma, sem landanir eigi sér stað.  Upplýsingar um það sé að finna á dskj. nr. 17.

Stefnandi krefjist þess, að skiptaverðmæti skuli miða við greidda fjárhæð í krónutölu og að auki markaðsverð kvóta á þeim tíma, sem um ræði.  Með þessari aðferð verði skiptaverðmætið mun hærra en markaðsverð afla.  Það sé af og frá, að samningur stefnda við aflakaupanda geti sjálfkrafa valdið því að verðmæti afla hans verði meira en markaðurinn segi til um og útgerðarmaður og aflakaupandinn miði við í samningi sínum.  Í reikningsaðferð stefnanda felist í raun verðlagning, sem sé að engu leyti í samhengi við staðreyndir málsins.  Með því sé átt við, að “tonn á móti tonni” viðskipti sé gagnkvæmur samningur útgerðarmanns og aflakaupanda, eins og áður segi.  Samningurinn sé til hagsbóta fyrir alla aðila, þar sem útgerðarmaðurinn fái aukinn kvóta til veiða, aflakaupandinn fái meiri fisk til ráðstöfunar og sjómenn hærri laun vegna aukins afla. Útgerðarmaðurinn skuldbindi sig til að landa bæði sínu tonni og tonni fiskkaupaanda á tilteknu umsömdu verði og fá greitt fyrir það með peningum og tonni aflakaupandans.  Eðlilega lækki krónutalan, sem útgerðarmaðurinn fái sem fégreiðslu, enda komi tonnið góða einnig sem greiðsla.

Með því að nota útreikning stefnanda væri verið að láta útgerðina gera upp við sjómennina miðað við hærra skiptaverðmæti en stefndi hafi raunverulega fengið fyrir aflann.  Ekki sé hægt að miða við, að útgerðarmaðurinn hefði keypt kvóta á frjálsum markaði, þar sem um slíkt sé ekki að ræða.  Málsgrundvöllurinn verði að byggja á þeim viðskiptum, sem áttu sér raunverulega stað, en ekki einhverju allt öðru, enda yrði niðurstaða málsins með slíkri aðferð í engu samræmi við staðreyndir málsins.  Útreikningsaðferð sjómanna sé aðeins leikur að tölum, sem eigi sér enga stoð í raunveruleikanum.  Til grundvallar viðskiptum stefnda og aflakaupandans liggi fyrir raunverulegar tölur, sem segi til um raunverulegt verðmæti kvótans, sem stefndi tók sem greiðslu fyrir afla sinn og hafi að fullu verið staðið skil á til stefnanda.  Því fari fjarri, í viðskiptum “tonn á móti tonni”, að afhentar aflaheimildir séu reiknaðar á fullu markaðsverði inn í viðskiptin, þó að ljóst þyki, að þær hafi áhrif til lækkunar á það verð, sem greitt sé fyrir aflann í peningum.  Telji stefndi því, að hann hafi að fullu greitt stefnanda launakröfu hans og leiði það óhjákvæmilega til sýknu hans.  Telji stefnandi, að endanlegt uppgjör hans sé ekki miðað við hæsta gangverð, beri hann sönnunarbyrðina fyrir því.

Stefndi kveðst byggja sérstaklega á því, að með því að taka við upphaflegri greiðslu án fyrirvara, hafi stefnandi samþykkt það verð, sem hlutaskiptin voru miðuð við.  Ekki sé á því nokkur vafi, að áhöfn fiskiskips geti gert bindandi samning við útgerð sína um það verð, sem miða skuli hlutaskipti við í tilviki, þar sem aflaheimild komi til viðbótar við greitt verð.  Komi það beinlínis fram í 3. gr. l. nr. 84/1995, að slíkir samningar skuli vera meginreglan, þar sem deilumálum verði ekki skotið til úrskurðarnefndar laganna, nema samningar hafi ekki tekizt milli útgerðar og áhafnar.  Sé raunar í grein 1.26 í kjarasamningi LÍÚ við Sjómannasamband Íslands gert ráð fyrir slíkum samningi milli útgerðar og áhafnar.  Athugasemdalaus viðtaka stefnanda á upphaflegu uppgjöri geti ekki verið annað en samþykki hans á uppgjörsmátanum og launagreiðslunni sem slíkri. Hljóti hún að jafngilda fyrir fram gerðum samningi um skiptaverðið.  Telji stefndi í þessu sambandi, að sér hafi verið óskylt að inna frekari greiðslu af hendi til stefnanda eftir að Félagsdómurinn gekk.  Þó að stefndi hafi innt þá greiðslu af hendi umfram skyldu, hljóti stefnandi að teljast jafnbundinn og áður af upphaflegri fyrirvaralausri kvittun sinni.

Fallist dómurinn ekki á, að stefnandi hafi, með þessari fyrirvaralausu viðtöku sinni, glatað rétti sínum til frekari greiðslna úr hendi stefnda, byggi stefndi á því, að stefnandi hafi glatað rétti sínum með fyrirvaralausri viðtöku á svokölluðu lokauppgjöri.  Með þeirri greiðslu hafi stefndi gert upp við stefnanda umfram skyldu, og hafi stefnandi tekið við því lokauppgjöri sem fullnaðargreiðslu líkt og hinni fyrri, án nokkurs fyrirvara.  Hafi þó hvílt enn ríkari skylda á honum til þessa en í fyrra skiptið, þar sem kjaramál launþega stefnda höfðu verið til umfjöllunar hjá Félagsdómi.

Í þessu sambandi bendi stefndi á, að fyrrgreindur dómur Félagsdóms fjalli ekki um fjárkröfu einstakra sjómanna á hendur stefnda, heldur hafi í því máli aðeins verið leitað viðurkenningar á, að uppgjörsmáti sá, er þá var viðhafður, hafi brotið í bága við ákvæði kjarasamninga.  Ljóst sé, að stefnandi vissi, hvernig uppgjöri hans var háttað, þegar hann tók við launagreiðslu sinni, án nokkurs fyrirvara.  Þetta hafi hann gert, þrátt fyrir að hinn 26. apríl 1992 hafi verið gefin yfirlýsing af fulltrúum Sjómannasambands Íslands og VSÍ um, að útgerðarmanni væri óheimilt að draga kostnað vegna kaupa á kvóta frá heildaraflaverðmæti og stöðugar deilur hafi verið síðastliðin ár um, hvernig haga skyldi þessum málum.  Af þessum sökum hafi hvílt sérstök skylda á stefnanda að gera athugasemd, hafi hann ekki verið sáttur við uppgjör sitt og talið, að með því hefði verið á honum réttur brotinn.  Það sé almenn regla í vinnurétti, að launþegi, sem megi vera ljós skekkja í launaútreikningi, verði að gera athugasemdir án ástæðulauss dráttar.  Í máli því, sem hér sé til umfjöllunar, hafi stefnandi engar slíkar athugasemdir gert, fyrr en með innheimtubréfi dags. 30. maí 1997, dskj. nr. 3, og því verði að telja, að réttur hans til frekari launagreiðslna úr hendi stefnda séu fallnar niður vegna aðgerðarleysis hans sjálfs.

Komist dómurinn að þeirri niðurstöðu, að stefndi hafi ekki gert að fullu upp við stefnanda eða að krafa hans sé ekki fallin niður fyrir aðgerðarleysi, krefst stefndi þess, að kröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar með vísan til fyrrgreindra sjónarmiða.

Gerð sé athugasemd við höfuðstól kröfu stefnanda.   Í máli þessu sé ekki ágreiningur um, að stefnandi hafi fengið viðbótargreiðslu frá stefnda.  Stefnda hafi láðst að lækka höfuðstól kröfu sinnar um greiðslufjárhæðina, en upphæð hennar sé tilgreind á dskj. nr. 16.

Dráttarvaxtakröfu stefnanda er sérstaklega mótmælt.  Verulegur ágreiningur sé um uppgjörsmáta þann, sem stefnandi byggi kröfu sína á, og eðlilegt sé, að úr honum sé leyst fyrir dómstólum.  Þegar greiðslurnar voru inntar af hendi á gjalddaga, hafi enginn ágreiningur verið um þær, enda hafi stefnandi tekið við þeim án nokkurs fyrirvara.  Verði krafa stefnanda tekin til greina, krefst stefndi þess, að dráttarvextir verði reiknaðir frá dómsuppsögu, en til vara frá þingfestingu málsins.  Telji dómurinn þá niðurstöðu ekki í samræmi við atvik málsins, krefst stefndi þess, að upphafstíma dráttarvaxta beri að miða við 30. júní 1997, þ.e. mánuði eftir að stefnandi krafði stefnda fyrst um greiðslu kröfu sinnar, sbr. dskj. nr.14.  Einnig sé mótmælt þeirri aðgerð stefnanda að krefjast dráttarvaxta af fjárhæð, sem honum hafi þegar verið greidd.  Með því sé átt við, að stefnandi dragi þá fjárhæð, sem hann hafi þegar fengið úr hendi stefnda, ekki frá kröfu sinni fyrr en á greiðsludegi.

Til stuðnings sýknukröfu sinni vísar stefndi til meginreglu samningaréttar um skuldbindingargildi samninga, laga nr. 84/1995 um úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna, meginreglna kröfuréttar um fullnaðarkvittanir og tómlætis stefnanda.  Málskostnaðarkröfu sína styður stefndi við XXI. kafla l. nr. 19/1991 (sic í grg.), einkum 130. gr.

IV.

Gangur málins:

Mál þetta var þingfest þann 30.09.1997, samtímis tuttugu öðrum sambærilegum málum.  Voru tvö málanna tekin út úr, mál nr. E-4343/1997 og E-4331/1997, og rekin fyrir héraði og Hæstarétti, meðan önnur mál biðu í óákveðnum fresti, þ.á m. mál það, sem hér er fjallað um.  Er fyrra málið algerlega sambærilegt máli þessu.  Með dómi héraðsdóms í því máli, uppkveðnum 2. nóvember 1998, voru kröfur stefnenda teknar til greina að öllu leyti.  Með dómi Hæstaréttar í því máli, uppkveðnum í 18. júní 1999 var áfrýjandi, Þormóður rammi-Sæberg hf. sýknaður af öllum kröfum stefnanda.  Í niðurstöðu Hæstaréttar segir svo m.a.:  “Samkvæmt framangreindum kjarasamningi (kjarasamningi Sjómannasambands Íslands og Landssambands Íslenzkra útvegsmanna - innskot dómara), grein 1.26, I, skal útgerðarmaður tryggja skipverjum hæsta gangverð fyrir fiskinn.  Í máli þessu liggur ekki fyrir, að unnt hefði verið að fá hærra verð fyrir hinn umdeilda hluta aflans en meðalverð það, sem áfrýjandi byggði endanlegt uppgjör sitt við stefnda á.  Telst áfrýjandi því hafa gert að fullu upp skiptahlut stefnda og ber að sýkna hann.”

Þegar niðurstaða í framangreindum tveimur málum lá fyrir í Hæstarétti, var mál það, sem hér er til umfjöllunar tekið út úr þeim 19 málum, sem biðu í fresti, og krafðist lögmaður stefnanda þess að fá frest til að fá dómkvadda sérfróða matsmenn til að meta hvort unnt hefði verið að fá hærra verð fyrir hinn umdeilda hluta aflans en meðalverð það, sem stefndi byggði endanlegt uppgjör sitt á við stefnanda.  Af hálfu stefnda var kröfu þessari mótmælt.  Með úrskurði héraðsdóms, dags. 9. september 1999 var fallizt á kröfu stefnanda.  Lögmaður stefnda kærði úrskurðinn til Hæstaréttar, sem staðfesti niðurstöðu héraðsdóms með eftirfarandi rökum m.a.:  “Í héraðsdómsstefnu vísaði varnaraðili meðal annars til greinar 1.26 í kjarasamningi Sjómannasambands Íslands og Landssambands íslenzkra útvegsmanna til stuðnings kröfum sínum.  Samkvæmt því ákvæði ber útgerðarmanni að tryggja skipverjum hæsta gangverð fyrir fisk.  Í greinargerð sóknaraðila fyrir héraðsdómi var því mótmælt sérstaklega að aflaverðmætið, sem skiptahlutur varnaraðila var endurreiknaður eftir í samræmi við upplýsingar um meðalverð iðnaðarrækju, væri ekki hæsta gangverð hins umdeilda afla í skilningi tilvitnaðs ákvæðis kjarasamnings.  Þá var þar og lýst þeirri skoðun að ef varnaraðili teldi að endanlegt uppgjör sóknaraðila við hann væri ekki miðað við hæsta gangverð, þá bæri varnaraðili sönnunarbyrði fyrir því.  Í greinargerð varnaraðila fyrir Hæstarétti segir að tilgangur hans með öflun matsgerðar sé að sanna að sóknaraðila hefði verið hægur vandi að fá mun hærra verð fyrir hinn umdeilda afla en raun varð á í viðskiptum með hann.  Þótt sönnun, sem varnaraðili hyggst samkvæmt þessu færa með matsgerð, lýti ekki beinlínis að þeim málsástæðum, sem hann hélt fram fyrir  kröfu sinni í héraðsdómsstefnu, verður ekki litið fram hjá því að sóknaraðili hefur með áðurgreindum málatilbúnaði sínum sjálfur gefið varnaraðila tilefni til að afla sönnunargagna um umrætt efni.  Verður því ekki fallist á með sóknaraðila að ákvæði 3. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991 geti staðið umbeðinni dómkvaðningu í vegi.”

Umbeðin dómkvaðning fór fram í framhaldi af niðurstöðu Hæstaréttar og var matsgerð lögð fram þann 10. febrúar 2000.

V.

Forsendur og niðurstaða:

Við aðalmeðferð beindi dómarinn þeirri spurningu til lögmanns stefnanda, hvort hann væri sammála þeirri staðhæfingu, sem fram kemur í yfirlýsingu, sem lögð var fyrir Hæstarétt, og rakin er í dómi Hæstaréttar í málinu nr. 28/1999 (héraðsdómsmál nr. E-4343/1997), að það hafi verið forsenda fyrir þessum viðskiptum, að skip seljandans veiddi upp í hinar yfirfærðu aflaheimildir, og rækjunni, sem aflaðist út á þær yrði landað hjá kaupandanum, Þormóði ramma hf., og enginn ágreiningur hafi nokkurn tíma verið milli aðilanna um þessi efnisatriði í samningi þeirra.  Er því síðan slegið föstu í dóminum, að það sé ágreiningslaust milli aðila málsins, að viðskipti þessi fari fram á framangreindan hátt.  Og síðan segir:  “Samkvæmt framansögðu var um gagnkvæman samning að ræða milli útgerðarmannsins og kaupanda aflans.  Aflamarkið, sem útgerðarmaðurinn fékk, var honum ekki til frjálsrar ráðstöfunar og hafði því ekki sjálfstætt markaðsgildi fyrir hann.”  Lögmaðurinn kvaðst ekki vilja gefa neinar málflutningsyfirlýsingar varðandi þessar staðhæfingar og mótmælti því að nokkuð yrði bókað eftir sér þar um.  Framhald þessa leiddi síðan til orðaskipta milli lögmanna málsaðila, þar sem lögmaður stefnda vísaði m.a. til greinargerðar frá lögmannsstofu lögmanns stefnanda í máli þessu, sem lögð var fram í framangreindu Hæstaréttarmáli, og lét falla eftirfarandi orð, sem var beint til lögmanns stefnanda:  “Þá sést, hver er ómerkingur orða sinna.”  Lögmaður stefnanda krafðist þess, að lögmaður stefnda verði víttur fyrir þessi ummæli sín og jafnframt sektaður, og vísaði til 1. mgr. 135. gr. l. nr. 91/1991.

Eins og atvikum var háttað, þegar framangreind ummæli féllu, þykja ekki efni til að verða við kröfum lögmanns stefnanda um vítur og sektir.

Samkvæmt forsendum Hæstaréttar í málinu nr. 28/1999:  Þormóður rammi - Sæberg hf. gegn Magnúsi Þorgeirssyni, sbr. og yfirlýsing á dskj. nr. 22, má slá því föstu, að um gagnkvæman samning um tonn á móti tonni viðskipti hafi verið að ræða milli útgerðarmanns og kaupanda aflans og hafi samningurinn falið í sér, að aflamarkið, sem útgerðarmaðurinn fékk, hafi ekki verið honum til frjálsrar ráðstöfunar og þannig ekki haft sjálfstætt markaðsgildi fyrir hann.

 Í dómi Félagsdóms í málinu nr. 15/1996:  Farmanna- og fiskimannasamband Íslands, vegna Skipstjóra- og stýrimannafélags Norðurlands gegn Landssambandi íslenzkra útvegsmanna f.h. Útvegsmannafélags Norðurlands vegna Sæbergs hf. er kveðið á um, að taka beri tillit til verðmætis móttekins aflamarks fyrir seldan afla við tilgreiningu heildarskiptaverðmætis.  Stendur ágreiningur aðila um það, hvernig reikna beri verðmæti aflamarksins.

Stefnandi byggir kröfur sínar á útreikningi Sjómannasambands Íslands, sem liggja frammi á dskj. nr. 3.  Á spássíu til hægri við niðurstöður sjómannasambandsins eru handfærðar niðurstöðutölur að viðbættu 10,17% orlofi, en samtala þeirra fjárhæða gerir stefnukröfuna.

Stefndi hefur greitt inn á kröfu stefnanda samtals kr. 208.311, sem hann telur fullnægjandi uppgjör til stefnanda vegna hluta hans í umdeildu aflamarki.  Er uppgjör þetta þannig fengið, að tekinn er mismunurinn á meðalverði frosinnar rækju samkvæmt útreikningi úrskurðarnefndar sjómanna og útvegsmanna, sbr. dskj. nr. 17, og beingreiðslum, sem stefndi fékk fyrir landaðan afla.  Hlutur stefnanda verður þannig kr. 189.081, auk orlofs, kr. 19.230, sem samtals nemur greiðslu stefnda.  Af hálfu stefnanda er þessum uppgjörsmáta mótmælt.

Samkvæmt 1. gr. l. nr. 84/1995 um úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna, sbr. nú l. nr. 13/1998 um Verðlagsstofu skiptaverðs og útskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna, er það hlutverk nefndarinnar að ákveða fiskverð, sem nota skal við uppgjör á aflahlut áhafnar einstakra skipa, eins og nánar er kveðið á um í lögunum.  Á nefndin að afla ítarlegra gagna um fiskverð og birta reglulega upplýsingar um það, þannig að þær gagnist útvegsmönnum og sjómönnum sem bezt, sbr. 2. gr.  Í 5. gr. er kveðið á um það, að nefndin skuli, við ákvörðun sína, taka mið af því fiskverði, sem algengast er við sambærilega ráðstöfun afla.  Samkvæmt kjarasamningi Sjómanna­sambands Íslands og Landssambands íslenzkra útvegsmanna, gr. 1.26, III, um ráðstöfun afla í skiptum milli óskyldra aðila, getur áhöfn krafizt samnings um uppgjörsverð, og náist ekki samkomulag milli áhafnar og útgerðar, skal vísa málinu til úrskurðarnefndar.  Gögn málsins bera með sér, að það meðalverð, sem úrskurðarnefndin miðar við, hefur verið notað við ákvörðun skiptaverðs, þegar ágreiningur um slíkt hefur verið lagður fyrir nefndina á því tímabili, sem hér um ræðir.

Samkvæmt framangreindum kjarasamningi, grein 1.26, I, skal útgerðarmaður tryggja skipverjum hæsta gangverð fyrir fiskinn.  Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að mat hinna dómkvöddu matsmanna sanni, að verð það, sem stefndi byggir uppgjör sitt til stefnanda á, sé undir því verði, sem unnt hefði verið að fá fyrir hinn umdeilda hluta aflans.

Fyrir matsmenn voru lagðar eftirfarandi spurningar:

1.           Hvert var hæsta gangverð fyrir iðnaðarræku á eftirtöldum löndunardögum: 18. júlí 1995, 14. ágúst 1995, 12. september 1995, 9. október 1995, 13. nóvember 1995, 5. desember 1995, 24. janúar 1996, 20. febrúar 1996 og 21. marz 1996, ef verð rækjunnar er metið sjálfstætt og óháð greiðsluformi kaupanda?

2.           Hvaða áhrif höfðu “tonn á móti tonni” viðskipti á meðalverð iðnaðarrækju á sama tímabili?

3.           Hvert var gangverð á aflamarki iðnaðarrækju á sama tímabili?

4.           Hvaða áhrif hefur það haft á söluverð iðnaðarrækju í beinum viðskiptum, þegar fiskkaupandi tryggir sér hráefni með “tonn á móti tonni” samningi?  Hefur það áhrif til hækkunar eða lækkunar?

Í svari matsmanna við spurningu nr. 1 kemur fram, að þeir telja ekki um daglegar sveiflur að ræða á verði fyrir iðnaðarrækju og að það gefi réttari mynd að tilgreina hæsta gangverð fyrir iðnaðarrækju í hverjum þeirra mánaða, sem um ræðir.  Til grundvallar niðurstöðu sinni öfluðu þeir upplýsinga frá Fiskifélagi Íslands um allar landanir á frystri rækju á tímabilinu júlí 1995 til marz 1996.  Er einungis um að ræða það verð fyrir aflann, sem gefið er upp í opinberum skýrslum, þ.e. bein greiðsla kaupanda, án hugsanlegrar kostnaðarþátttöku hans, s.s. með framsali aflamarks.  Þá kveðast matsmenn engar forsendur hafa til þess að kanna hugsanlegan mismun á stærð og gæðum þeirrar rækju, sem landað var á þeim tíma, sem um er fjallað.  Þeir telja þó kannanir sínar leiða til þess, að almennt séu ekki veruleg frávik í þessum efnum.  Þá kemur fram í svari matsmanna við þessum lið, að hæsta gangverð beri að finna með því að greina þau tilvik, þar sem kaupendur og seljendur eru óháðir hver öðrum.  Er niðurstaða matsmanna sýnd á töflu 1 á bls. 7 í matsgerð, þar sem fram kemur að hæsta meðaltalsgangverð á frosinni rækju í óháðum viðskiptum er kr. 145 á hvert kg í júlí og ágúst 1995, kr. 150 næstu 4 mánuði, kr. 145 næstu 2 mánuði og kr. 140 í marz 1996.

Í svari matsmanna við spurningu nr. 2 kemur fram, að niðurstaða þeirra byggir á upplýsingum frá Fiskistofu um öll aflamarks- og aflahlutdeildarviðskipti þeirra rækjutogara, sem lönduðu frosinni rækju til endurvinnslu (iðnaðarrækju) umdeilt tímabil, auk þess sem teknir voru tveir mánuðir fyrir og tveir mánuðir eftir tímabilið til að tryggja, að viðskipti, sem gætu skipt máli, féllu ekki utan athugunarinnar.  Í matsgerðinni er síðan rakið nánar, hvernig matið er unnið, m.a. eru skip þau, sem könnuð, voru flokkuð niður eftir tengslum milli seljenda og kaupenda.  Matsmenn svara ekki beint spurningu samkvæmt þessum lið, en  vísa í útreikninga á fskj. nr. 1 með matsgerð.  Í þeim fylgigögnum er annars vegar sýnt meðalverð mánaðarlegra landana einstakra báta á frosinni rækju tímabilið júlí 1995 - apríl 1996, og hins vegar sama tafla, þar sem aðeins er reiknað með bátum, sem teljast í óháðum viðskiptum.  Við samanburð kemur fram afgerandi munur á verði, hvort sem um óháða báta er að ræða eða alla báta, þar sem meðalverð fyrir afla úr óháðum bátum er mun hærra.

Sem svar við spurningu nr. 3 vísa matsmenn til upplýsinga frá LÍÚ, sem birtist í fréttabréfi þeirra, sbr. dskj. nr. 11 og 12, en matsmenn kveða þær upplýsingar almennt vera taldar réttar og notaðar til viðmiðunar í viðskiptum með aflamark.  Birta matsmenn það meðalverð í töflu nr. 2 á bls. 9 í matsgerð.  Þá er þar birt meðalverð, sem fram hefur komið í athugun matsmanna og loks kemur fram álit matsmanna á því, hvert meðaltalið hefur verið, og er þar farin millileið milli verðs LÍÚ og þess meðalverðs, sem fram kemur í athugun matsmanna.

Spurningu nr. 4 svara matsmenn þannig, að það sé skoðun þeirra, að það hafi áhrif á söluverð iðnaðarrækju í beinum viðskiptum, þegar fiskkaupandi tryggir sér hráefni með “tonn á móti tonni” samningum, sem leiði til lækkunar á söluverðinu.

Matsmaðurinn, Valtýr Þór Hreiðarsson, kom fyrir dóminn og skýrði matsgerðina.

Telja verður, að byggja megi á niðurstöðu matsgerðarinnar, um þau atriði, sem þar er svarað, en henni hefur ekki verið hnekkt, hvorki með yfirmati, né á annan hátt.  Með hliðsjón af þessum niðurstöðum er ósannað, að stefndi hafi, með samningi sínum við viðsemjanda sinn, leitazt við að tryggja skipverjum hæsta gangverð fyrir fiskinn, svo sem kveðið er á um í áðurnefndri gr. 1.26. I í kjarasamningi.  Er ljóst, af töflu nr. 2 í matsgerð, þar sem svarað er spurningu matsbeiðanda nr. 3, að meðalverð á aflamarki rækju er mun hærra en meðalverð það, sem stefndi notaði við uppgjör sitt til stefnanda.  Krafa stefnanda byggir á útreikningum Sjómannasambands Íslands, svo sem fyrr greinir, en á þeim útreikningum og útreikningum matsmanna kemur fram óverulegur munur á meðalverði milli mánaða, ýmist til hækkunar eða lækkunar, en heildarniðurstaða kröfugerðar stefnanda er nokkru lægri en verið hefði, ef niðurstaða matsmanna hefði verið lögð til grundvallar.

Stefndi hefur viðurkennt kröfu stefnanda með innborgunum, og málshöfðun þessi fylgdi í kjölfarið.  Er því ekki fallizt á varnir stefnda, sem byggðar eru á tómlæti.

Samkvæmt því sem að framan er rakið verða kröfur stefnanda teknar til greina að fullu, þannig, að innborgun dregst frá höfuðstól og vextir reiknast að teknu tilliti til innborgunar.

Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir eftir atvikum hæfilega ákveðinn kr. 600.000, og hefur þá verið tekið tillit til matskostnaðar og virðisaukaskatts á málskostnað.

Sigríður Ólafsdóttir héraðsdómari kvað upp dóminn.

D Ó M S O R Ð :

Stefndi, Þormóður rammi - Sæberg hf., greiði stefnanda, Andrési Bertelsen, kr. 223.406, ásamt dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla l. nr. 25/1987, af kr. 50.680 frá 15.08.1995 til 15.09. s.á., en af kr. 91.126 frá þeim degi til 15.10. s.á., en af kr. 127.477 frá þeim degi til 15.11. s.á., en af kr. 187.608 frá þeim degi til 15.12. s.á., en af  kr. 230.929 frá þeim degi til 15.01.1996, en af kr. 256.096 frá þeim degi til 15.02. s.á., en af kr. 304.007 frá þeim degi til 15.03. s.á., en af kr. 344.950 frá þeim degi til 15.04. s.á., en af kr. 391.865 frá þeim degi til 15.05. s.á., en af kr. 431.717 frá þeim degi til 05.07.1997, en af kr. 223.406 frá þeim degi til greiðsludags.  Dráttarvextir leggjast við höfuðstól á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn þann 15.01.1997.  Þá greiði stefndi stefnanda kr. 600.000 í málskostnað.