Þriðjudaginn 10. janúar 2006.
Nr. 545/2005.	Hafsteinn Jóhannsson (Steingrímur Þormóðsson hrl.) gegn dánarbúi Jóhanns Matthíasar Jóhannssonar og (Árni Pálsson hrl.) Sigurði Ingva Björnssyni (Már Pétursson hrl.)

 

Kærumál. Nauðungarsala. Ábúð.

Talið var að D hafi verið heimilt sem eina eiganda jarðarinnar B að óska eftir nauðungarsölu hennar samkvæmt 8. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu. Þá var talið að sala jarðarinnar með þessum hætti hefði ekki áhrif á þau réttindi sem H taldi sig eiga í jörðinni, sbr. 4. mgr. 8. gr. sömu laga. Kröfu H um ógildingu nauðungarsölunnar var því hafnað.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Markús Sigurbjörnsson og Ólafur Börkur Þorvaldsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 13. desember 2005, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 21. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Norðurlands vestra 30. nóvember 2005 þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila um að uppboð sýslumannsins á Blönduósi á jörðinni Bálkastöðum ytri í Húnaþingi vestra, sem fram fór 12. apríl 2005, yrði fellt úr gildi ásamt öllum öðrum aðgerðum við nauðungarsölu á jörðinni frá 25. janúar 2005 til þess dags. Kæruheimild er í 85. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu. Sóknaraðili krefst þess að framangreindar kröfur hans verði teknar til greina. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

 Varnaraðilinn dánarbú Jóhanns Matthíasar Jóhannssonar krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

Varnaraðilinn Sigurður Ingvi Björnsson krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar að öðru leyti en því að sóknaraðila verði gert að greiða honum málskostnað í héraði. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Þessi varnaraðili hefur ekki kært úrskurð héraðsdóms fyrir sitt leyti. Krafa hans um málskostnað í héraði kemur því ekki til álita.

Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðilum kærumálskostnað eins og nánar greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sóknaraðili, Hafsteinn Jóhannsson, greiði varnaraðilum, dánarbúi Jóhanns Matthíasar Jóhannssonar og Sigurði Ingva Björnssyni, hvorum um sig 100.000 krónur í  kærumálskostnað.

 

 

Úrskurður Héraðsdóms Norðurlands vestra 30. nóvember 2005.

I

Málið barst dóminum með bréfi lögmanns sóknaraðila 20. apríl sl. Með úrskurði dómsins 17. ágúst sl. var málinu vísað frá dómi. Með dómi Hæstaréttar Íslands 27. september sl. var úrskurður dómsins ómerktur og lagt fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Málið var flutt og tekið til úrskurðar að nýju 21. þessa mánaðar.

Sóknaraðili málsins er Hafsteinn Jóhannsson, með lögheimili að Bálkastöðum ytri Húnaþingi vestra.

Varnaraðilar eru dánarbú Jóhanns Matthíasar Jóhannssonar, Strandgötu 29, Akureyri og Sigurður Ingvi Björnsson, Bjargi, Húnaþingi vestra.

Dómkröfur

Sóknaraðili krefst þess að uppboðssala sýslumannsins á Blönduósi á jörðinni Bálkastöðum ytri, sem fram fór þann 12. apríl sl. sem og öll uppboðsmeðferð sýslumannsins á jörðinni frá 25. janúar 2005 til 12. apríl sama ár, verði felld úr gildi og nái ekki fram að ganga. Þá krefst hann málskostnaðar að skaðlausu.

Af hálfu beggja varnaraðila er þess krafist að kröfum sóknaraðila verði hafnað. Þá krefjast þeir málskostnaðar úr  hendi sóknaraðila.

II

Málavextir

Með úrskurði dómsins þann 21. júní 2001 var dánarbú Jóhanns Matthíasar Jóhannssonar tekið til opinberra skipta og var Árni Pálsson hæstaréttarlögmaður skipaður skiptastjóri búsins. Ágreiningur kom upp á milli erfingja um eignarrétt að jörðinni Bálkastöðum ytri. Með dómi hæstaréttar Íslands í málinu nr. 216/2003 var því slegið föstu að jörðin væri eign dánarbúsins og kröfum sóknaraðila um að hann ætti jörðina alla eða að hluta hafnað. Skiptastjóri auglýsti jörðina til sölu á liðnu sumri og bárust nokkur tilboð í eignina en ekki varð af sölu. Á skiptafundi 12. nóvember sl. samþykktu meirihluti erfingja að selja jörðina á uppboði samkvæmt ákvæðum 8. gr. laga nr. 90/1991. Sýslumaðurinn á Blönduósi annaðist uppboðsmeðferðina sem lauk með því að jörðin var seld á uppboði þann 12. apríl sl. Sóknaraðili sætti sig ekki við söluna og skaut ágreiningsmáli þessu til dómsins.

Sóknaraðili heldur því fram að með dómi Hæstaréttar Íslands hafi verið viðurkennt að hann hafi fengið jörðina Bálkastaði ytri til ábúðar fyrir lífstíð. Hann sitji jörðina enn í dag og sé þar með nokkurn fjölda hrossa og nytji jörðina þó hann hafi þurft að vera nokkuð fjarverandi vegna annarrar vinnu. Jörðin hafi enn greiðslumark í sauðfé sem tilheyri atvinnuréttindum hans. Hann ætli sér að nýta jörðina framvegis til ferðaþjónustu og hugsanlega einnig til sauðfjárræktar. Ágreiningur sá sem uppi hefur verið um eignarhald jarðarinnar hafi komið í veg fyrir að hann byggði jörðina upp eins og nauðsynlegt sé enda sé til lítils að byggja upp á jörðinni ef þær framkvæmdir yrðu hirtar af honum bótalaust en það telur sóknaraðili vaka fyrir skiptastjóra og Guðrúnu Magnúsdóttur, ekkju Jóhanns Matthíasar, sem sé helsti erfingi dánarbúsins.

III

Málsástæður og lagarök

Sóknaraðili heldur því fram að réttindi hans yfir jörðinni séu eignarréttindi og því hafi verið óheimilt að selja jörðina samkvæmt ákvæðum 1. mgr. 8. gr. laga um nauðungarsölu nr. 90/1991 án hans samþykkis. Þar sem slíks samþykkis hafi ekki verið aflað og þar sem uppboðsbeiðnin stafaði ekki frá sóknaraðila hafi uppboðið verið nauðungaruppboð gagnvart honum sem brjóti í bága við efni nefndrar 1. mgr. 8. gr. og því beri að ógilda uppboðið.

Af hálfu sóknaraðila er á því byggt að hvorki skiptastjóri né nefnd Guðrún Magnúsdóttir viðurkenni ábúðarréttindi hans á jörðinni þó svo byggt hafi verið á þeirri málsástæðu í dómsmáli því sem áður er getið. Með þessu sé verið að reyna að komast hjá því að greiða sóknaraðila fyrir framkvæmdir hans og viðhald á jörðinni og til að losna undan að greiða honum fyrir lífstíðarábúðarréttindi sem hann eigi á jörðinni sbr. 6. gr. þágildandi ábúðarlaga. Byggir sóknaraðili á því að skiptastjóri dragi taum Guðrúnar í þessu efni.

Sóknaraðili byggir á því að þar sem skiptum á dánarbúi Jóhanns Matthíasar Jóhannssonar sé ekki lokið hafi skiptastjóra verið óheimilt að fara þá leið sem valin var til að koma fram skiptum. Skiptastjóri komi sér hjá því að taka kröfur sóknaraðila til jarðarinnar til úrlausnar samkvæmt skiptalögum og þannig komi hann í veg fyrir að sóknaraðili geti borið ágreininginn undir dómstóla. Heldur sóknaraðili því fram að skiptastjóra hafi verið óheimilt að biðja um uppboð skv. 8. gr. laga um nauðungarsölu fyrr en hann var búinn að taka á kröfum sóknaraðila í búið. Þá heldur sóknaraðili því fram að skiptastjóri sé að koma sér undan frekari erfiðleikum við skipti á búinu þar sem uppboðskaupandi sæti uppi með sóknaraðila og kröfur hans til eiganda jarðarinnar vegna ábúðarréttarins. Af síðustu málsgrein 8. gr. nauðungarsölulaga sé ljóst að kaupandi á uppboðinu yrði að glíma við ábúðarrétt sóknaraðila en sá réttur leiði aftur til þess að sóknaraðili hafi heimild til að búa áfram á jörðinni og þar með minnki verðmæti jarðarinnar verulega.

Sóknaraðili heldur því fram að skiptaráðandi geri ekki ráð fyrir ábúðarréttindum sóknaraðila í uppboðskröfu sinni. Krafan sé sett fram í þeim eina tilgangi að þvinga sóknaraðila og í raun beinist krafan að honum sem lífstíðarábúanda jarðarinnar. Uppboðsbeiðnin sé í raun sett fram til að flæma sóknaraðila af jörðinni og því verði að skoða söluna sem nauðungarsölu. Sóknaraðili telur að bjóðendur á uppboðinu hafi ekki reiknað með lífstíðarábúð sóknaraðila á jörðinni og það hafi örugglega verið forsenda fyrir kaupum á jörðinni að þeir fengju hana afhenta strax til afnota. 

Af hálfu sóknaraðila er á því byggt að uppboðshaldara hafi verið skylt að kveða uppúr með það í uppboðsskilmálum hvort eignin væri háð lífstíðarábúðarrétti sóknaraðila en ekki hafi nægt að bóka að svo gæti verið. Þessu hafi verið haldið fram af hálfu lögmanns sóknaraðila en mótmælt af uppboðsbeiðanda Í þessu sambandi vísar Sóknaraðili til meginefnis 31. gr. nefndra laga um nauðungarsölu sbr. 9. gr. uppboðsskilmála.

Af hálfu varnaraðilans dánarbús Jóhanns Matthíasar Jóhannssonar er á því byggt að sala jarðarinnar sem um er deilt í máli þessu hafi ekki nein áhrif á þau réttindi sem sóknaraðili telur sig eiga yfir jörðinni. Í 4. mgr. 8. gr. laga nr. 90/1991 segi að sala með þeim hætti sem hér um ræðir hafi ekki sömu áhrif og nauðungarsölur hafi almennt sbr. 2. mgr. 56. gr. laga 90/1991. Í því ákvæði segi að umráðaréttur og önnur réttindi yfir eign falli niður við sölu á nauðungaruppboði. Hér hátti aftur á móti svo til að sala jarðarinnar hafi ekki áhrif umfram það sem almennt gerist, sbr. 4. mgr. 8. gr. laga 90/1991. Salan hafi því ekki önnur áhrif en að hæstbjóðandi verður eigandi jarðarinnar en þau réttindi sem sóknaraðili telur sig eiga skerðist ekki. Þá er því haldið fram af hálfu dánarbúsins að sóknaraðili eigi alls ekki ábúðarrétt á jörðinni. Af 2. gr. laga nr. 80/2004 verði ráðið að ábúð í þeirri merkingu sem um ræðir sé afnotaréttur að jörð eða hluta jarðar til búreksturs á henni. Sóknaraðili hafi hins vegar ekki stundað búrekstur á jörðinni í fjölda ára og því hafi hann fyrirgert þeim rétti sem hann kunni að hafa haft til ábúðar sbr. 12. gr. laga nr. 80/2004. Sóknaraðili hafi ekki haft fasta búsetu á jörðinni undanfarin ár en hann hafi verið búsettur í Reykjavík. Þá hafi sóknaraðili ekki greitt leigu fyrir afnot af jörðinni og því hljóti að vera ljóst að hugsanlegur ábúðarréttur hans sé niður fallinn sbr. 37. gr. laga nr. 80/2004.

Af hálfu dánarbúsins er á það bent að þess var krafist, með bréfi dagsettu 10. júní 2004, að sóknaraðili færi af jörðinni en miðað við kröfugerð í þessu máli sé ljóst að hann muni ekki rýma jörðina á fardögum eins og  honum bar. Sóknaraðili hafi ekki byggingarbréf fyrir jörðinni og því komi ekki til greina að hann hafi þar lífstíðarábúð eins og hann heldur fram sbr. 9. gr. laga 80/2004 en þar er mælt fyrir um að ef ekki er gert byggingabréf fyrir jörð teljist ábúðarréttur tímabundinn. Hugsanlegum ábúðarrétti sóknaraðila hafi verið sagt upp með nefndu bréfi frá 10. júní 2004 og bar sóknaraðila að fara af jörðinni með það sem honum kunni að tilheyra á síðustu fardögum sbr. 35. gr. laga nr. 80/2004.

Af hálfu dánarbúsins er vakin athygli á því að sóknaraðili haldi því fram að salan sem fram fór á jörðinni 22. apríl s.l. hafi í raun beinst að sóknaraðila og því hafi átt að líta á hann sem gerðarþola sem aftur leiði til þess að ákvæði 8. gr. laga 90/1991 eigi ekki við. Ekki sé ljóst á hverju þessi málsástæða sé byggð en ætla megi að hún sé fram sett vegna þess að sóknaraðili telur sig eiga lífstíðarábúðarrétt á jörðinni. Þegar hefur því verið haldið fram að þessi réttur sóknaraðila sé ekki fyrir hendi og þegar af þeirri ástæðu eigi þessi málsástæða sóknaraðila ekki við. Af hálfu dánarbúsins er því jafnframt haldið fram að þó svo sóknaraðili ætti slíkan ábúðarrétt þá geti sá réttur ekki orðið til þess að hann sé gerðarþoli í þessu máli og sala jarðarinnar þar með nauðungarsala. Ábúðarréttur sé ekki annað en afnotaréttur eða leiguréttur og slíkur réttur geri hann ekki að gerðarþola við áðurnefnda sölu jarðarinnar sbr. 4. mgr. 8. gr. laga nr. 90/1991. Þá er því haldið fram af hálfu dánarbúsins að sala jarðarinnar verði vart talin nauðungarsala við það eitt að sóknaraðili telji sig eiga aðild að málinu. Aðildin ráðist af ákvæðum 3. mgr. 82. gr. lag nr. 90/1991 og af þeim ákvæðum verði ráðið að aðilar geti verið gerðarbeiðandi, kaupandi og aðrir sem hafa lögvarða hagsmuni af því að fá leyst úr kröfum sínum. Sóknaraðili verði tæplega gerðarþoli í þessu tilviki og því eigi hann ekki lögvarinn rétt að verja við nauðungarsöluna.

Varnaraðilinn Sigurður Ingvi Björnsson byggir sýknukröfu sína á því að sóknaraðili eigi ekki þá réttarlegu hagsmuni varðandi sakarefnið í máli þessu að hann geti verið sóknaraðili að því. Almennt leiði aðildarskortur sóknarmegin í máli til sýknu og heldur varnaraðili því fram að sóknaraðili hafi ekki sýnt fram á að hann eigi ábúðarrétt á jörðinni og því beri að sýkna. Því er haldið fram af Sigurði Ingva að ágreiningur um eignarrétt að jörðinni hafi verið leiddur til lykta með dómi Hæstaréttar í máli nr. 216/2003 en þar hafi því verið slegið föstu að jörðin Bálkastaðir ásamt því sem henni fylgir og fylgja ber sé eign dánarbús Jóhanns Matthíasar. Þá er á það bent að dómsorð hafi bindandi réttarverkanir en hugleiðingar dómara í forsendum dóma hafi það ekki. Því séu hugleiðingar í dómi héraðsdóms í ofangreindu máli um ábúðarrétt sóknaraðila ekki bindandi. Þá heldur Sigurður Ingvi því fram að þó svo sóknaraðili kunni að hafa haft ábúðarrétt á jörðinni þegar dómur var upp kveðinn fyrir rúmum tveimur árum síðan þá sé hann úr gildi fallinn. Vísar Sigurður Ingvi til raka dánarbúsins um að sóknaraðili eigi ekki ábúðarrétt að jörðinni  sem rakin eru hér að framan hvað þetta varðar.

IV

Niðurstaða

Í máli þessu hefur ekkert komið fram sem bendir til annars en að staðið hafi verið rétt að ákvörðun dánarbús Jóhanns Matthíasar Jóhannssonar um að óska eftir að jörðin yrði seld nauðungarsölu en sú ákvörðun var tekin á skiptafundi 12. nóvember 2004 af fulltrúum allra erfingja sem sóttu fundinn að fulltrúa sóknaraðila undanskildum. Með beiðni sinni um sölu eignarinnar var skiptastjóri þannig að fylgja eftir ákvörðun sem tekin var á skiptafundi. Ekki verður fallist á með sóknaraðila að með þessu sé skiptastjóri að koma sé hjá því að taka á ágreiningi um þau réttindi sem sóknaraðili telur sig eiga. Þá er ekkert athugavert við beiðni um söluna frá skiptastjóra búsins til sýslumanns. Ennfremur hefur ekkert komið fram í málinu sem bendir til annars en að af hálfu sýslumannsins á Blönduósi hafi verið staðið rétt að nauðungarsölunni. Ekki verður fallist á með sóknaraðila að sýslumaður hefði átt að taka fram í uppboðsskilmálum að sóknaraðili ætti lífstíðarábúðarréttindi á jörðinni. Fram kemur í endurriti uppboðsbókar sýslumanns að þess hafi verið getið að ágreiningur væri um ábúðarrétt sóknaraðila og hagsmuni tengda honum og að líkur væru til þess að þeim ágreiningi yrði skotið til héraðsdóms og að bjóðendum beri að hafa þetta í huga við boð í eignina. Liggur þannig fyrir að þeim sem buðu í eignina var kunnugt um hugsanleg réttindi sóknaraðila. Þá verður ekki annað ráðið en rétt hafi verið staðið að tilkynningum um fyrirhugað uppboð til þeirra er málið varðaði.

Óumdeilt er að dánarbú Jóhanns Matthíasar Jóhannssonar er eini eigandi jarðarinnar sbr. dóm Hæstaréttar Íslands í máli nr. 216/2003. Í skjóli eignarhalds síns var dánarbúinu heimilt að óska eftir því að jörðin yrði seld nauðungarsölu eftir ákvæðum 8. gr. laga nr. 90/1991. Ábúðarréttur sá sem sóknaraðili telur sig eiga telst ekki til eignarréttar að jörðinni. Því stendur hugsanlegur ábúðarréttur hans ekki í vegi fyrir því að eigandi jarðarinnar geti látið selja hana eftir ákvæðum nefndrar 8. gr. Í þessu sambandi verður að horfa til þess að þegar eign er seld eftir ákvæðum nefndrar 8. gr. þá hefur sú ráðstöfun ekki áhrif á réttindi yfir eigninni umfram það sem mundi almennt gæta við sölu hennar sbr. 4. mgr. 8. gr. Samkvæmt þessu hefur sala jarðarinnar á umþrættu uppboði ekki áhrif á réttindi sem sóknaraðili kann að eiga yfir jörðinni. Að þessari niðurstöðu fenginni ber að hafna kröfu sóknaraðila um ógildingu á sölu jarðarinnar.

Að teknu tilliti til fyrri málareksturs aðila um frávísun málsins þykir rétt að málskostnaður falli niður.

Halldór Halldórsson dómstjóri kveður upp úrskurð þennan.

ÚRSKURÐARORÐ

Kröfu sóknaraðila, þess efnis að uppboðssala sýslumannsins á Blönduósi á jörðinni Bálkastöðum ytri, sem fram fór þann 12. apríl sl. sem og öll uppboðsmeðferð sýslumannsins á jörðinni frá 25. janúar 2005 til 12. apríl sama ár, verði felld úr gildi og nái ekki fram að ganga, er hafnað.

Málskostnaður fellur niður.