Þriðjudaginn 7. september 2004.
Nr. 248/2004.	Íslandsbanki hf. (Gestur Jónsson hrl.) gegn Sjóvá-Almennum tryggingum hf. (Aðalsteinn E. Jónasson hrl.)

 

Kærumál. Ábyrgðartrygging. Aðild. Frávísunarúrskurður staðfestur.

Í hf. krafði S hf. um greiðslu skaðabóta úr ábyrgðartryggingu fyrirtækis sem tekið hafði verið til skipta samkvæmt reglum um slit fyrirtækja í verðbréfaþjónustu. Með vísan til þess að ekkert lá fyrir um að skaðabótaskyldan hefði verið staðreynd, þótt fjárhæð kröfu Í hf. hefði verið viðurkennd af skiptastjóra á öðrum grundvelli, og að S hf. þyrfti ekki að vera bundið af þeirri ákvörðun skiptastjóra þar sem hann hefði hafnað bótaskyldu, voru skilyrði 1. mgr. 95. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga ekki talin vera fyrir hendi. Þá var ekki það samband með vátryggingartaka og S hf. að félagið hefði fyrirsvar fyrir þann fyrrnefnda. Samkvæmt þessu og með vísan til 1. mgr. 26. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála var kröfum Í hf. vísað frá héraðsdómi.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Árni Kolbeinsson og Gunnlaugur Claessen.

Framtak Fjárfestingarbanki hf. skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 30. maí 2004, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 14. júní sl. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur, sem kveðinn var upp 17. maí 2004 í máli félagsins á hendur varnaraðila og Sigrúnu Eysteinsdóttur, en með honum var vísað frá dómi kröfum þess á hendur varnaraðila. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Samkvæmt gögnum málsins hefur Framtak Fjárfestingarbanki hf. nú verið sameinaður Íslandsbanka hf. og fyrrnefnda félagið afmáð úr hlutafélagaskrá. Er Íslandsbanki hf. því orðinn sóknaraðili málsins, en hann krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdómara að taka kröfur hans gegn varnaraðila til efnismeðferðar. Þá krefst sóknaraðili kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst þess að úrskurður héraðsdómara verði staðfestur.

Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 17. maí 2004.

Mál þetta sem tekið var til úrskurðar 22. mars sl. er höfðað með stefnu birtri 12. september sl.

Stefnandi er Framtak fjárfestingabanki hf., Síðumúla 28, Reykjavik.

Stefndu eru Sigrún Eysteinsdóttir, Lómasölum 21, Kópavogi og og Sjóvá- Almennar tryggingar hf., Kringlunni 3, Reykjavík.

Dómkröfur stefnanda eru þessar:

- aðallega að stefndu, Sigrúnu Eysteinsdóttur, og Sjóvá-Almennar tryggingar hf., verði in solidum dæmd til að greiða stefnanda kröfu að fjárhæð kr. 5.240.000,- auk vaxta af fjárhæðinni samkvæmt 1. mgr. 8.. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001, frá 19. september 2001 til 14. febrúar 2002, en dráttarvaxta skv. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 frá þeim degi til greiðsludags.

- til vara er gerð krafa um að viðurkennt verði með dómi að Burnham International á Íslandi hf, hafi borið skaðabótaábyrgð á tjóni stefnanda að fjárhæð kr. 5.240.000,- sem varð þegar Burnham International á Íslandi hf. varði fjármunum stefnanda án hans heimildar til kaupa á víxli, útgefnum 19. júní 2001, með gjalddaga 19. september 2001, samþykktum og gefnum út af Burnham International á Íslandi.

- til þrautavara að viðurkennt verði með dómi að Burnham International á Íslandi hf., hafi borið skaðabótaábyrgð á tjóni stefnanda að fjárhæð kr. 4.879.588, sem varð þegar Burnham International á Íslandi hf. varði fjármunum stefnanda án hans heimildar til kaupa á víxli að fjárhæð kr. 5.000.000, útgefnum 16. október 2000, samþykktum og gefnum út of Burnham International á Íslandi hf., og "framlengja" síðan víxilinn tvívegis, í mars 2001 og 19. júní 2001, án þess að endurgreiða fárhæðina.

Í öllum tilvikum er gerð krafa um að stefndu verði dæmd in solidum til að greiða stefnanda málskostnað að skaðlausu.

 

Stefndi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf, krefst þess aðallega að kröfum stefnanda á hendur félaginu verði vísað frá dómi og því verði dæmdur málskostnaður samkvæmt mati dómsins.

Fyrsta varakrafa stefnda, Sjóvá-Almennra trygginga hf, er að félagið verði sýknað af kröfum stefnanda og að því verði dæmdur málskostnaður samkvæmt mati dómsins.

Önnur varakrafa stefnda, Sjóvá-Almennra trygginga hf., er að kröfur stefnanda verði lækkaðar verulega og greiðsla úr vátryggingu sæti takmörkun samkvæmt vátryggingarskilmálum félagsins þannig að heildargreiðslur til allra kröfuhafa samkvæmt vátryggingunni geti aldrei orðið hærri en 50 milljónir króna að meðtöldum kostnaði umfram 1.5 milljón króna. Er þess krafist að málskostnaður verði í þessu tilviki felldur niður.

Þriðja varakrafa stefnda, Sjóvá-Almennra trygginga hf., er að kröfur stefnanda verði lækkaðar verulega og greiðsla úr vátryggingu sæti takmörkun samkvæmt vátryggingarskilmálum félagsins þannig að heildargreiðslur til allra kröfuhafa samkvæmt vátryggingunni geti aldrei orðið hærri en 100 milljónir króna. Er þess krafist að málskostnaður verði í þessu tilviki felldur niður.

Stefnda, Sigrún Eysteinsdóttir, krefst aðallega sýknu á aðalkröfu stefnanda og kröfu um málskostnað og að henni verði dæmdur málskostnaður samkvæmt mati dómsins.

Til vara er þess krafist af hálfu stefndu, Sigrúnar Eysteinsdóttur, að kröfur stefnanda verði lækkaðar verulega en málskostnaður verði í því tilviki felldur niður.

 

Krafa Sjóvár-Almennra trygginga hf. um að kröfum á hendur því félagi verði vísað frá dómi er til úrlausnar hér.

 

Þann 27. nóvember 2001 var verðbréfafyrirtækið Burnham International á Íslandi hf. (hér eftir Burnham), svipt starfsleyfi samkvæmt 2. málsgr. 62. gr. laga nr. 13/1996 um verðbréfafyrirtæki. Bar þá að slíta félaginu og taka það til opinberra skipta. Skiptastjóri var skipaður Sigurmar K. Albertsson, hrl., og var ákveðið að farið yrði með skiptin sem félagið væri gjaldþrota, sbr. 1. málsgr. 59. gr. laga nr. 13/1996.

Með samningi, dags. 27. desember 1997, tók Burnham (sem þá hét Handsal hf) að sér vörslu, umsýslu og ávöxtun fjármuna stefnanda (sem þá hét Eignarhaldsfélagið Alþýðubankinn hf (hér eftir EFA)). Með samningnum var Burnham falið umboð til að kaupa og selja verðbréf í nafni stefnanda, innan skilgreinds ramma. Í 2. gr. samningsins, sem ber heitið "Fjárfestingastefna og markmið", eru svofelld ákvæði:

"2.1. Fjárvörsluaðili skal ávaxta fjármuni sem EFA hefur falið honum til umsýslu á sem bestan hátt að teknu tilliti til áhættu. Fjárvörsluaðili skal fylgja þeirri fjárfestingarstefnu og takmörkunum þeim sem kveðið er á um í viðauka C með samningi þessum.

Fjárfestingarstefnan skal endurskoðuð með reglulegu millibili eftir því sem ástæða er til vegna markmiða EFA og markaðsaðstæðna hverju sinni. Báðir samningsaðilar skulu hafa,frumkvæði að endurskoðun á fjárfestingarstefnunni eins og ástæða þykir til. Stjórn EFA tekur endanlega ákvörðun um breytingar á fjárfestingarstefnunni. ...

2.2. Fjárvörsluaðili tekur sjálfstæðar ákvarðanir um ávöxtun þeirra fjármuna sem honum hefur verið .falið til umsýslu og þarf ekki að ráðfæra sig við stjórn EFA um einstakar fjárfestingar innan fjárfestingarstefnu og markmiða EFA, nema ráðstafanir séu óvenjulegar eða mikilsháttar. ... "

Samkvæmt gr. 1.6 í samningnum skyldi Burnham ávallt halda fjármunum stefnanda skýrt aðgreindum frá eigin fjármunum og fjármunum annarra viðskiptavina, þannig að fjármunir EFA stæðu aldrei til ábyrgðar skuldbindingum Burnham eða annarra viðskiptavina þess.

Samkvæmt gr. 2.2 í viðauka C var Burnham heimilað að kaupa skuldabréf banka, sparisjóða, lánasjóða og fjárfestingastofnana "með trausta eiginfjárstöðu, enda starfi þær samkvæmt sérstökum lögum eða séu undir eftirliti bankaeftirlits Seðlabanka Íslands. "

Bótakröfu stefnanda sé að rekja til kaupa Burnham á víxli, svonefndum "Burnhamvíxli" að fjárhæð kr. 5.240.000. Víxillinn hafi verið gefinn út af Burnham 19. júní 2001 en með gjalddaga 19. september 2001. Greiðandi, samþykkjandi og útgefandi víxilsins var Burnham. Engir aðrir ábyrgðaraðilar voru á víxlinum og greiðsla var ekki heldur tryggð með öðrum hætti. Burnham keypti víxilinn fyrir reikning stefnanda en af sjálfum sér. Með öðrum orðum, hafi Burnham tekið víxilfjárhæðina að láni af stefnanda, af fjármununum sem félagið hafði í vörslu á svonefndri fjárvörslubók og notað í eigin þágu, án samþykkis stefnanda. Stefnandi telur að með ráðstöfuninni haft Burnham brotið gegn framangreindum samningi og ákvæðum laga nr. 13/1996 um verðbréfaviðskipti.

Er hin umdeildu víxilviðskipti fóru fram hafi stefnda Sigrún verið framkvæmdastjóri Burnham. Hún hafi tekið ákvörðun um viðskiptin og annast þau. Hin umdeildu víxilkaup hafi farið fram mjög skömmu áður en að Burnham missti starfsleyfið samkvæmt framansögðu. Samkvæmt kröfuskrá búsins, námu lýstar kröfur í búið tæpum milljarði króna. Samkvæmt skýrslu skiptastjóra um ástæður skipta, dags. 22. mars 2002, hafi verið ljóst að viðvarandi taprekstur hafi verið hjá félaginu og rekstur síðustu mánuðina m.a. fjármagnaður með sölu eigna og verulegri skuldasöfnun. Í IV. kafla skýrslunnar um eignastöðu komi fram að bókfærðar eignir hafi verið nánast einskis virði og þær dygðu ekki til greiðslu forgangskrafna. Af þessu sé ljóst að það hafi ekkert verið eitt og ófyrirséð atvik sem leitt hafi til fjárþrots Burnham, skýrsla skiptastjórans beri með sér að fjárhagur þess haft verið á brauðfótum lengi og að eignastaða ofmetin verulega.

Stefnandi lýsti kröfu í bú Burnham með kröfulýsingu 14. janúar 2002og lýsti samhliða bótakröfu á hendur félaginu og stjórnendum þess. Ennfremur var lýst bótakröfu á hendur Sjóvá-almennum tryggingum hf. á grundvelli ábyrgðartryggingar, sem Burnham og stjórnendur þess höfðu hjá vátryggingarfélaginu.

Upphaflega hafnaði skiptastjóri alfarið kröfum stefnanda. Að loknum nokkrum fundum til að jafna ágreining um kröfurnar ákvað harm að samþykkja kröfu stefnanda sem víxilkröfu en að höfðu samráði við Sjóvá-almennar tryggingar hf. hafnaði harm á hinn bóginn kröfu um að Burnham haft bakað sér bótaábyrgð vegna viðskiptanna, sem lágu að baki víxilkröfunni. Í framhaldi var með vísan til 120., sbr. 171. gr. laga nr. 21/991 krafist úrlausnar Héraðsdóms Reykjavíkur um ágreining um skaðabótaskylduna, sbr. bréf skiptastjóra til dómsins, dags. 27. ágúst 2002.

Með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur, uppkv. 27. febrúar 2003, var viðurkennd skaðabótakrafa stefnanda á hendur þrotabúi Burnham. Þrotabúið kærði úrskurðinn til Hæstaréttar. Með dómi Hæstaréttar, uppkv. 10. apríl 2003, var málinu vísað frá héraðsdómi. Var það rökstutt þannig að bú Burnham hefði þegar viðurkennt kröfu stefnanda sem almenna kröfu, sbr. 113. gr. laga nr. 21 / 1991. Stefnandi teldist ekki hafa "lögvarða hagsmuni" af úrlausn málsins, sem í raun snerist um það hvort viðurkenna ætti kröfu hans á grundvelli einnar málsástæðu fremur en annarrar, sbr. meginreglu 1. mgr. 98. gr. laga nr. 91 / 1991 um meðferð einkamála.

Er hin umdeildu víxilkaup fóru fram hafði Burnham í gildi tryggingar hjá Sjóvá-Almennum tryggingum hf, annars vegar starfsábyrgðartryggingu verðbréfafyrirtækisins, og hins vegar ábyrgðartryggingu vegna skaðaverka stjórnarmanna og stjórnenda fyrirtækisins. Félagið hafi ekki orðið við kröfu stefnanda um greiðslu skaðabóta og sé stefnanda því nauðsyn á að höfða má1 þetta til heimtu kröfu sinnar.

Stefndi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., byggir á því að stefnandi máls geti ekki beint kröfum sínum beint að honum samkvæmt 1. mgr. 95. gr. laga um vátryggingarsamninga, sbr. og 1. mgr. 26. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991. Samkvæmt fyrrnefnda ákvæðinu sé fyrst unnt að höfða má1 beint á hendur vátryggingarfélagi þegar „staðreynt hefur verið, að vátryggður sé skaðabótaskyldur þeim, er tjónið beið, og upphæð bótanna ákveðin." Eins og gögn málsins beri með sér hafi þessu skilyrði ekki verið fullnægt og sé því engin lagaheimild til þess að höfða má1 þetta beint á hendur stefnda, Sjóvá-Almennum tryggingum hf. Beri því að vísa kröfu stefnanda á hendur félaginu frá dómi, en öðrum kröfum í stefnu sé ekki beint að stefnda, Sjóvá-Almennum tryggingum hf. Verði ekki fallist á frávísun máls vegna 26. gr. laga nr. 91/1991 sé í öllu falli ljóst að sýkna beri stefnda, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., af kröfum stefnanda vegna aðildarskorts, sbr. 2. mgr. 16. gr. sömu laga.

Stefndi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., byggir jafnframt á því að kröfugerðin á hendur félaginu sé vanreifuð í stefnu þar sem það hafi farist fyrir að gera grein fyrir því á hvaða grundvelli stefnandi krefjist greiðslu beint frá félaginu. Eins og fyrr segi hafi félagið verið með tvenns konar tryggingar í gildi, annars vegar vátryggingu fyrir stjórnendur og hins vegar hefðbundna starfsábyrgðartryggingu fyrir alla starfsmenn. Í stefnu sé enginn greinarmunur gerður á þessum tveimur tryggingum og því óljóst á grundvelli hvorrar tryggingarinnar stefnandi byggi sína kröfugerð, en skilmálar trygginganna séu ekki eins. Einnig skorti uppá að stefnandi geri grein fyrir því á grundvelli hvaða ákvæða í tryggingarskilmálunum kröfugerð hans sé reist. Krefst stefndi frávísunar máls vegna þessarar vanreifunar með vísan til 80. gr. laga nr. 91/1991 um skýra framsetningu kröfugerðar og málsástæðna í stefnu. Önnur varakrafa stefnda taki mið af því að stefnandi byggi kröfugerð sína á starfsábyrgðartryggingunni. Þriðja varakrafa taki hins vegar mið af því að hún sé reist á „stjórnendatryggingunni". Mismunandi takmörkunarreglur séu í tryggingarskilmálum, sem taka þurfi mið af ef til þess komi að það reyni á beina ábyrgð stefnda, Sjóvá-Almennra trygginga hf., gagnvart stefnanda.

Í þessum þætti málsins er þess krafist af stefnanda að kröfu um frávísun verði hafnað og  að honum verði úrskurðaður málskostnaður í þessum þætti málsins.

Stefnandi eigi þess ekki kost að höfða mál á hendur Burnham International á Íslandi hf. sem geti leitt til þess að stefndi Sjóvá-Almennar tryggingar hf. sleppi undan því að greiða bætur úr ábyrgðartryggingu þeirri er Burnaham Internationl á Íslandi hf keypti hjá honum. Sé það óviðunandi niðurstaða að reglur réttarfarslaga leiði til þess að stefnandi geti ekki fengið úrlausn um efni kröfu sinnar. Það hljóti að vera hlutverk dómstóla að leysa úr álitaefni eins og hér sé á ferðinni og beri að hafna kröfu stefnda um frávísun krafna á hendur honum.

Samkvæmt 1. mgr. 95. gr. laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga, sem tekur til ábyrgðartrygginga, öðlast sá, sem tjón bíður, rétt vátryggðs á hendur vátryggingarfélagi, þegar staðreynt hefur verið, að vátryggður sé skaðabótaskyldur þeim, er tjónið beið og upphæð bótanna hefur verið ákveðin. 

Stefnandi beinir aðalkröfu sinni að stefndu Sigrúnu Eysteinsdóttur, fyrrverandi framkvæmdastjóra Burnham International á Íslandi hf. og stefnda Sjóvá-Almennum tryggingum hf. in solidum. Enda þótt fyrir liggi að fjárhæð kröfu stefnanda hafi verið viðurkennd af skiptastjóra Burnham International á Íslandi liggur ekki fyrir að skaðabótaskylda samkvæmt ábyrgðartryggingu þeirri er keypt var hjá hinu stefnda tryggingarfélagi hafi verið staðreynd. Er og þess að gæta að stefndi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., þarf ekki að vera bundinn af framangreindri ákvörðun vátryggingartaka um fjárhæð kröfu stefnanda enda bótaskyldu hafnað af skiptastjóra. Skortir því á að skilyrði framangreinds lagaákvæðis séu fyrir hendi og verður því þessari kröfu stefnanda á hendur stefnda vísað frá dómi.

Þá er ekki það samband með tryggingartaka og stefnda Sjóvá-Almennum tryggingum hf. að tryggingarfélagið hafi fyrirsvar fyrir þann fyrrnefnda og stefnandi getur ekki að óbreyttum lögum beint kröfum að stefnda Sjóvá-Almennum tryggingum hf. einum með það að markmiði að fá dóm um skaðabótaskyldu Burnham International á Íslandi hf. Verður þannig að fallast á það með þessum stefnda að skilyrði til málsóknar þessarar séu ekki fyrir hendi.

Samkvæmt þessu og með vísan til 1. mgr. 26. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála verður kröfum stefnanda á hendur stefnda Sjóvá-Almennum tryggingum hf. vísað frá dómi. Rétt þykir að málskostnaður falli niður.

Allan V. Magnússon héraðsdómari kvað upp úrskurð þennan.

ÚRSKURÐARORÐ

                Kröfum stefnanda, Framtaks fjárfestingarbanka hf., á hendur stefnda, Sjóvá- Almennum tryggingum hf., er vísað frá dómi.

                Málskostnaður fellur niður.