Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Helgi I. Jónsson, Benedikt Bogason og Karl Axelsson.

Aðaláfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar 20. október 2016 að fengnu áfrýjunarleyfi. Þeir krefjast þess aðallega að málinu verði vísað frá héraðsdómi, en til vara að þeir verði sýknaðir af kröfum gagnáfrýjanda. Í báðum tilvikum krefjast þeir málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.

Gagnáfrýjandi áfrýjaði héraðsdómi fyrir sitt leyti 4. janúar 2017. Hann krefst þess aðallega að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, en til vara að allar ákvarðanir aðalfundar aðaláfrýjandans VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna 26. mars 2011 um breytingar á samþykktum aðaláfrýjandans Akks styrktar- og menningarsjóðs VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna verði ógiltar. Þá krefst hann þess aðallega að málskostnaður í héraði skuli vera 1.460.620 krónur, en til vara að hann verði hækkaður frá því sem dæmt var í héraði. Loks krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

Eins og nánar er rakið í héraðsdómi var samþykktum aðaláfrýjandans Akks styrktar- og menningarsjóðs VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna breytt á aðalfundi aðaláfrýjandans VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna 26. mars 2011. Fólu breytingarnar meðal annars í sér að allir félagsmenn í síðarnefnda félaginu gátu eftir þær tekið þátt í kosningu um breytingar á samþykktum sjóðsins, sbr. 7. grein þeirra, en ekki aðeins vélstjóramenntaðir félagsmenn eins og verið hafði. Samþykktunum, sem upphaflega voru settar 7. október 2006, hafði áður verið breytt í tvígang á aðalfundum aðaláfrýjandans VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna 24. mars 2007 og 17. apríl 2009.

Samhliða framangreindri breytingu á 7. grein á fundinum 26. mars 2011 var markmiði sjóðsins samkvæmt samþykktunum breytt. Í grein 3.1 þeirra sagði eftir breytinguna að sjóðnum væri ætlað að styrkja rannsóknir á vinnuumhverfi og aðbúnaði félagsmanna aðaláfrýjandans VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna og námsefni og kennsluaðferðum í námi félagsmanna þess. Áður hafði verið gert ráð fyrir að styrkir væru veittir til rannsókna sem tækju einungis til vinnuumhverfis og aðbúnaðar vélstjóra og vélfræðinga og námsefnis og kennsluaðferða í vélstjóranámi. Þá var óbreytt það ákvæði í sömu grein að sjóðurinn veitti styrki til brautryðjendastarfs, þróunarstarfs, menningar og lista. Jafnframt sagði í grein 3.2 samþykktanna að til þess að sjóðurinn gæti náð megintilgangi sínum væri stjórn hans heimilt að eiga samstarf við aðra aðila og gera í því skyni samkomulag um samstarf við aðra um ákveðin verkefni. Var sjóðnum, hvorki fyrir né eftir umræddar breytingar, ætlað að veita styrki til einstakra félagsmanna innan vébanda aðaláfrýjandans VM Félags vélstjóra og máltæknimanna.

Aðalkrafa gagnáfrýjanda, sem er vélstjóri og félagsmaður í aðaláfrýjandanum VM Félagi vélstjóra og málmtæknimanna, er að viðurkennt verði að á fyrrgreindum aðalfundi hafi engin gild breyting verið gerð á samþykktum aðaláfrýjandans Akks styrktar- og menningarsjóðs VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna. Reisir hann kröfu sína meðal annars á því að ekki hafi verið réttilega staðið að boðun til fundarins og að við atkvæðagreiðslu á honum hafi ekki verið gengið úr skugga um að aðeins vélstjóramenntaðir félagsmenn fengju að kjósa um breytingarnar eins og áskilið var samkvæmt grein 7.1 í eldri samþykktum sjóðsins frá 17. apríl 2009. Var aðalkrafa gagnáfrýjanda tekin til greina með hinum áfrýjaða dómi.

Heimild til að krefjast viðurkenningardóms er samkvæmt 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála háð því skilyrði að stefnandi hafi sjálfur lögvarða hagsmuni af því að skorið verði úr um tilvist eða efni viðkomandi réttinda eða réttarsambands. Til þess að sýnt verði að þessu skilyrði sé fullnægt fyrir höfðun máls er óhjákvæmilegt að stefnandi beri skýrlega fyrir sig málsástæður um að lögvarðir hagsmunir af nánar tilgreindum ástæðum séu fyrir hendi. Í stefnu til héraðsdóms gerði gagnáfrýjandi ekki viðhlítandi grein fyrir þessu heldur kemur þar einungis fram að hann eigi, sem félagsmaður í aðaláfrýjandanum VM Félagi vélstjóra og máltæknimanna og vélstjóri, ekki að þurfa að þola að samþykktir sjóðsins hafi verið brotnar og starfsemi hans breytt með þeim hætti sem gert var á aðalfundinum 26. mars 2011. Við flutning málsins fyrir Hæstarétti var síðan af hans hálfu vísað sérstaklega til þess að það leiði meðal annars af fyrirmælum 1. mgr. 74. gr. stjórnarskrárinnar um rétt manna til þess að stofna félög að félagsaðild hafi jafnan í för með sér að lögvarðir hagsmunir félagsmanns teljist vera fyrir hendi vegna ákvarðanatöku á vettvangi þess. Hvað sem líður fyrirmælum tilvitnaðrar stjórnarskrárgreinar leiðir aðild að félagi ekki sjálfkrafa til þess að lögvarðir hagsmunir félagsmanns séu ávallt taldir vera fyrir hendi vegna sérhverrar ákvarðanatöku á vettvangi þess. Slíkt þarf sem endranær að meta sjálfstætt hverju sinni á grundvelli einstaklegra, beinna og lögvarinna hagsmuna viðkomandi félagsmanns. Gagnáfrýjandi hefur ekki sýnt fram á slíka lögvarða hagsmuni til að fá leyst úr aðalkröfu sinni. Af þessu leiðir jafnframt að gagnáfrýjandi hefur ekki heldur lögvarða hagsmuni að fá efnisdóm um varakröfu sína um að ógiltar verði allar breytingar sem gerðar voru á samþykktum aðaláfrýjandans Akks styrktar- og menningarsjóðs VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna á umræddum aðalfundi. Verður málinu því vísað frá héraðsdómi.

            Samkvæmt 2. mgr. 130. gr., sbr. 166. gr., laga nr. 91/1991 verður gagnáfrýjanda gert að greiða aðaláfrýjendum málskostnað sem ákveðinn verður í einu lagi á báðum dómstigum eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Máli þessu er vísað frá héraðsdómi.

Gagnáfrýjandi, Helgi Laxdal Magnússon, greiði aðaláfrýjendum, VM Félagi vélstjóra og málmtæknimanna og Akki styrktar- og menningarsjóði VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna, sameiginlega samtals 1.500.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 7. júní 2016.

                Þetta mál, sem var tekið til dóms 12. apríl 2016, er höfðað af Helga Laxdal Magnús­syni, kt. [...], Hrauntungu 60, Kópavogi, á hendur VM, félagi vél­stjóra og málm­tækni­manna, kt. 530169-5299, og sjóðnum Akki, kt. 410207-0870, báðum með skráð aðsetur að Stór­höfða 25, Reykja­vík.

                Stefnandi krefst þess aðallega að viðurkennt verði að á aðalfundi stefnda, VM, félags vél­stjóra og málmtæknimanna, 26. mars 2011 hafi engin gild breyting verið gerð á lögum stefnda Akks, styrktar- og menningarsjóðs vélstjóra og vél­fræð­inga.

                Til vara krefst stefnandi þess að allar ákvarðanir aðalfundarins um breytingar á sam­þykktum Akks verði ógiltar.

                Hann krefst málskostnaðar að skaðlausu.

                Stefndu krefjast sýknu af öllum dómkröfum stefnanda.

                Þeir krefjast einnig málskostnaðar úr hendi hans.

Málsatvik

                Ágreiningur þessa máls varðar það hvort löglega hafi verið staðið að breyt­ingum á samþykktum sjóðsins Akks á aðalfundi VM, félags vélstjóra- og málm­tækn­imanna 2011. Með breytingunum var orðunum „vélstjóra og vélfræðinga“, „vél­stjóra­náms“, „vél­stjórnarmenntaðir menn“ í samþykktunum skipt út fyrir „VM-Félags vél­stjóra og málm­tækni­manna“ og „félagsmanna VM“. Þýðing þessara breytinga er sú að heiti sjóðs­ins er breytt, rannsóknir sem sjóðurinn styrkir eru ekki bundnar við vinnu­um­hverfi og nám vélstjóra heldur taka þær til vinnuumhverfis og náms allra félags­manna VM. Breyt­ing­unum fylgir jafnframt að allir félagsmenn í VM geta orðið stjórn­ar­menn í sjóðnum en ekki ein­vörð­ungu vélstjórnarmenntaðir menn eins og áður var. Síð­ast en ekki síst geta allir félags­menn í VM tekið þátt í að breyta samþykktum sjóðs­ins en ekki ein­vörð­ungu vél­stjórn­ar­menntaðir menn.

                Víða í fram lögðum skjölum er notað orðið lög fyrir samþykktir sem félags­menn hafa sett. Þar eð grundvöllur reglnanna er samþykki þeirra félagsmanna sem settu þær verður orðið samþykktir notað hér nema þegar vitnað er beint til texta skjal­anna. Þetta á bæði við um samþykktir sjóðsins Akks og samþykkir félagsins VM.

                Forsaga sjóðsins Akks er sameining tveggja stéttarfélaga; Vélstjórafélags Íslands (VSFÍ) og Félags járniðnaðarmanna (FJ). Umræður um hana hófust árið 2005 og í febrúar 2006 undirrituðu fyrirsvarmenn stéttar­félaganna samning um sam­ein­ingu þeirra. Í honum var gert ráð fyrir því að við sameininguna rynnu þau saman í nýtt félag og eignir þeirra og skuldir yrðu eign hins nýja félags. Ráð­gert var að fjár­hags­leg sam­ein­ing yrði 1. janúar 2007 og allir félagsmenn beggja félag­anna yrðu sjálfkrafa félags­menn í hinu nýja félagi, VM, félagi vélstjóra og málm­tækni­manna.

                Vélstjórafélagið átti stofnbréf í Sparisjóði vél­stjóra (SPV) sem ekki voru talin mjög mikils virði. Þegar átti að selja þau vegna sameiningarinnar kom í ljós að mark­aðs­virði þeirra var um 185.000.000 kr. Hefði þessi fjárhæð gengið inn í sam­ein­ing­una óskil­yrt hefði hlutur FJ að sögn stefnanda verið 433.000.000 kr. en VSFÍ 635.000.000 kr. eða um 47% hærri.

                Að sögn stefnanda, sem þá var formaður Vélstjórafélags Íslands, höfðu margir félagar VSFÍ sam­band við hann þegar eign félagsins í SPV spurð­ist út og sögðu honum að þeir myndu greiða atkvæði gegn sameiningunni ætti hún að renna inn í sam­einað félag. Stefn­andi hafi einnig rætt við fjölmarga félags­menn um land allt til þess að inna þá eftir afstöðu þeirra til fyrirhugaðrar sam­ein­ingar félag­anna. Það sjónar­mið hafi verið ráð­andi að gengi þessi fjárhæð inn í sam­eig­in­legt félag væru líkur til þess að sam­ein­ingin yrði felld. Þá hafi sú hugmynd vaknað að stofna sjóð sem í rynnu þeir fjár­munir sem VSFÍ átti í stofnbréfum í SPV. Í ársskýrslu VSFÍ fyrir árið 2006 segir:

Laugardaginn 7. október var á félagsfundi í Vélstjórafélagi Íslands samþykkt að stofna Styrktar- og menningarsjóð vélstjóra og vélfræðinga. Markmið og verkefni sjóðsins er að styrkja rannsóknir og annað sem kemur vélstjórum og vélfræðingum til góða við nám og störf, til lands og sjávar.

                Að sögn stefnanda var lögð áhersla á að sjóðurinn bæri nafn vél­stjóra og vél­fræð­inga til þess að hvetja félagsmenn VSFÍ til að samþykkja sam­ein­ing­una.

                Vitnið Sævar Örn Kristjánsson, sem sat með stefnanda í sameiningarnefndinni fyrir hönd vélstjórafélagsins, bar fyrir dómi að einungis fámennur hópur, sem hafi verið nátengdur starfsemi félagsins, hafi vitað af því að virði stofnbréfanna hefði auk­ist svona mikið. Hinn almenni félagsmaður úti á landi hafi ekki vitað af því og af þeim sökum hafi þessir fjármunir ekki getað haft neina þýðingu fyrir það hvort félagsmenn VSFÍ sam­þykktu sameininguna eða ekki.

                Í samþykktum sjóðsins í grein 4.1 segir að stjórnina skipi þrír menn og skuli þeir vera vél­stjóra­menntaðir að frátöldum formanni. Samkvæmt grein 3.1 er markmið sjóðs­ins meðal ann­ars að styrkja rannsóknir á vinnuumhverfi, aðbúnaði og náms- og kennslu­efni vél­stjórn­ar­náms. Það er jafn­framt verk­efni sjóðsins að styrkja braut­ryðj­enda- og þróunarstarf, menningu og listir.

                Í grein 7.1 segir að breytingar á samþykktum sjóðsins öðlist ekki gildi nema þær hafi hlotið sam­þykki meirihluta vélstjórnarmenntaðra manna á aðalfundi Vél­stjóra­félags Íslands. Stefnandi tekur fram að með „vélstjórnarmenntuðum mönnum“ sé átt við vél­stjóra og vélfræðinga en ekki þá sem hafi minni menntun í vélstjórn.

                Eftir stofnun sjóðsins Akks var kosið um sameininguna innan VSFÍ og FJ. Atkvæði féllu þannig:

                Stefnandi telur kosninguna sýna að meiri tregða hafi verið meðal vélstjórnenda til að ganga til sameiningarinnar og hefði hún aldrei verið samþykkt án stofnunar sjóðs­ins.

                Upprunalegu stéttarfélögin tvö voru lögð niður og sam­ein­uð­ust í VM, félag vél­stjóra og málmtæknimanna sem var stofnað 14. október 2006 að viku liðinni frá stofnun sjóðsins Akks.

                Fyrirtækjaskrá ríkisskattstjóra voru afhentar samþykktir (lög) VM 24. október 2006. Samkvæmt samþykktunum, eins og þær birtast nú á heimasíðu VM, var þeim breytt 29. apríl 2016. Hér er gengið út frá því að samþykktirnar, eins og þær voru afhentar ríkisskattstjóra, hafi gilt í apríl 2011. Þar segir meðal annars:

4. gr. Félagsaðild

Félagið er opið öllum sem lokið hafa viðurkenndu vélstjóranámi, iðnnámi í málm- og vél­tækni­greinum, veiðarfæragerð, báta- og skipasmíði svo og námsmönnum og öðrum þeim sem starfa í greinunum.

Félagsmenn geta einnig orðið þeir sem vinna að málefnum félagsins og aðrir sem stjórn metur hæfa hverju sinni.

5. gr. Félagsmenn

Fullgildir félagar eru þeir einir sem hafa sótt um inngöngu í félagið og greitt hafa félags­gjald. Þeir sem greiða til félagsins en óska ekki eftir inngöngu í félagið teljast aukafélagar.

Auka­félagar hafa sömu réttindi og fullgildir félagar að undanskildum atkvæðisrétti og kjör­gengi. Aukafélagi fær sérstaklega auðkennt félagsskírteini sem veitir honum takmörkuð félags­réttindi.

6. gr. Innganga

Umsækjendur um félagsaðild óska aðildar með skriflegri inntökubeiðni. Stjórn félagsins er þó heimilt að hafa annan háttinn á eftir atvikum.

Umsóknir sem uppfylla kröfur félagsins um inntöku eru staðfestar af félaginu. Leiki vafi á hvort umsækjandi uppfylli kröfurnar tekur stjórn félagsins umsóknina fyrir.

Þegar umsækjandi hefur verið tekinn inn í félagið er hann bundinn af lögum þess og sam­þykktum. Hann fær félagsskírteini sem veitir honum full félagsréttindi og aðgang að fundum félagsins.

29. gr. Aðalfundir

Aðalfundur félagsins er haldinn fyrir lok apríl ár hvert og skal hann boðaður með minnst viku fyrirvara með auglýsingum í blaði félagsins, dagblaði og útvarpi. Aðalfundur hefur æðsta vald í málefnum félagsins. Á aðalfundi eru eftirfarandi mál tekin fyrir:

1.       Skýrsla stjórnar

2.       Reikningar félagsins og sjóða

3.       Ákvörðun um löggilta endurskoðendur

4.       Lagabreytingar og reglugerðir

5.       Lýst eftir kjöri stjórnar

6.       Kjör í stjórnir sjóða

7.       Kjör í fulltrúaráð

8.       Önnur mál

.....

Fundarstjóri kannar hvort fundur sé rétt boðaður, sér til þess að fundurinn fari skipulega fram og lögum og samþykktum félagsins sé fylgt.

                Við sameininguna færðist Akkur, styrktar- og menningarsjóður vélstjóra og vél­fræð­inga undir hið nýja stéttarfélag. Allt að einu var ekki hægt að breyta sam­þykktum sjóðs­ins nema með samþykki meirihluta vélstjórnarmenntaðra manna og tveir af þremur stjórnarmönnum sjóðsins skyldu vera vélstjórnarmenntaðir.

                Starfsreglur fyrir Styrktar- og menningarsjóð vél­stjóra og vélfræðinga voru settar 4. janúar 2007.

                Fyrsti aðalfundur hins sameinaða stéttarfélags var haldinn 24. mars 2007. Á honum var lögð til sú breyting á grein 7.1 að í stað þess að segja að kosning um breyt­ingu á samþykktunum færi fram á aðalfundi Vélstjóra­félags Íslands stæði að kosn­ingin færi fram á aðalfundi VM, Félags vélstjóra og málmtæknimanna, enda hafði vél­stjóra­félagið verið lagt niður.

                Þegar kjósa átti um þessa breytingu á aðalfundinum 2007 kom fram fyrir­spurn um skil­grein­ingu á hug­tak­inu „vél­stjóra­menntaðir menn“, sbr. grein 7.1 í samþykktum sjóðs­ins. Fund­ar­stjóri gerði fundar­mönnum grein fyrir því að einungis vél­stjóra­mennt­aðir menn hefðu rétt til að greiða atkvæði. Breyt­ing­arnar voru bornar undir atkvæði og sam­kvæmt fundargerð voru þær sam­þykktar án athuga­semda við það hvernig kosn­ingin fór fram.

                Engin skrá mun vera haldin yfir það á fundum hverjir fundarmanna séu vél­stjóra­mennt­aðir. Í samþykktum félagsins eru ekki heldur ákvæði um sérstaka aðferð til að sanna hverjir séu vélstjórar eða vél­fræð­ingar á aðalfundum, sem hafa einir atkvæð­is­rétt við atkvæða­greiðslu samkvæmt grein 7.1.

                Stefndu benda á að á aðalfundi 2007 og síðar hafi því verið treyst á að fundar­menn segðu satt og rétt til um menntun sína. Þáverandi formaður félags­ins, stefn­and­inn Helgi Lax­dal, hafi setið fund­inn og ekki gert athugasemdir við þetta fyrir­komu­lag atkvæða­greiðsl­unnar frekar en aðrir fundarmenn.

                Stefnandi bar að sú breyting sem gerð var á samþykktum sjóðsins 2007 hafi hvorki verið þess eðlis að hún haggaði réttarstöðu þeirra sem máttu kjósa um breyt­ingar á samþykktum sjóðsins, né hafi hún haft áhrif á markmið sjóðsins eða hverjir sætu í stjórn hans.

                Að sögn stefndu voru vegna sameiningar Vélstjórafélags Íslands og Félags járn­iðnað­ar­manna samþykktar á aðalfundi VM 17. apríl 2009 margháttaðar tillögur stjórnar Akks að breytingum á samþykktum Akks.

                Á sama hátt og á aðalfundi stefnda VM árið 2007 hafi fundarstjóri tjáð fundar­mönnum að einungis vélstjóramenntaðir menn hefðu rétt til að greiða atkvæði um breyt­ingar á samþykktum sjóðsins. Þessa er þó ekki getið í fundargerð aðalfundarins. Breyt­ingarnar voru bornar undir atkvæði og sam­þykktar. Ekki var til skrá til þess að stað­reyna mætti hverjir fundar­manna væru vél­stjóra­mennt­aðir. Í samþykktum félags­ins voru þá ekki heldur ákvæði um sér­staka aðferð við atkvæða­greiðslu sam­kvæmt grein 7.1 í samþykktum Akks til að sanna hverjir væru vél­stjórar eða vél­fræð­ingar á fundum, þegar taka ætti fyrir breytingar á samþykktum sjóðsins.

                Á þessum aðalfundi 2009 hafi því verið treyst, eins og á aðal­fundi félagsins 2007, að fund­ar­menn segðu satt og rétt til um það, hvort þeir væru vélstjóralærðir og hefðu þar af leiðandi kosningarrétt. Fyrrverandi for­maður stefnda VM, stefnandi, sat fund­inn og gerði engar athuga­semdir við þetta fyrirkomulag atkvæða­greiðsl­unnar frekar en aðrir fundar­menn.

                Stjórn VM sendi stjórn Akks bréf 5. febrúar 2011. Í því segir:

Á fundi stjórnar VM-Félags vélstjóra og málmtæknimanna hinn 27. janúar 2011, kom fram til­laga um að beina því til stjórnar Akks að hún komi með tillögu á næsta aðalfundi VM um að nafni sjóðsins verði breytt. Tillagan er um að nafni sjóðsins verði breytt í Akkur-Styrktar- og menningar­sjóður VM. Tillagan var samþykkt í stjórn VM-Félags vélstjóra og málm­tækni­manna.

Stjórn VM beinir því þeim óskum til stjórnar Akks að hún taki það til skoðunar að nafni sjóðs­ins verði breytt í Akkur-Styrktar- og menningarsjóður VM, með þeim breyt­ingum sem því fylgja á lögum sjóðsins.

                Stjórn Akks svaraði því með bréfi 14. mars 2011 og þar segir meðal annars:

Í lögum Styrktar- og menningarsjóðs vélstjóra og vélfræðinga segir að breytingar á sam­þykktum sjóðsins öðlist ekki gildi nema þær hafi hlotið samþykki meirihluta vél­stjórnar­mennt­aðra manna á aðalfundi VM-Félags vélstjóra og málmtæknimanna. Að öðru leyti gera lögin ekki frekari grein fyrir því með hvaða hætti breytingar á lögum eða samþykktum sjóðs­ins skuli bera að. Í ljósi þess svo og með hliðsjón af þeim efnislegu breytingum sem stjórn VM leggur til að gerðar verði á lögum sjóðsins, en þær munu ekki hafa áhrif á starf­semi sjóðsins verði þær samþykktar á aðalfundi VM, þá taldi stjórn Akks ekki ástæðu til að gefa umsögn um þessar breytingartillögur stjórnar VM.

                Í Fréttablaðinu 19. mars 2011 var auglýst að aðalfundur VM yrði haldinn 26. mars 2011 og tilkynnt svohljóðandi dagskrá:

• Skýrsla stjórnar um starfsemi félagsins
• Reikningar félagsins og sjóða
• Umræður um skýrslu og reikninga
• Kjör endurskoðenda
• Reglugerða- og lagabreytingar
• Ákvörðun stjórnarlauna
• Kjör í nefndir og stjórnir sjóða
• Önnur mál

                Engin tillaga að breytingum samþykktum (lögum eða reglugerðum) fylgdi fund­ar­boði. Fyrir fund­inum lágu tvær tillögur um breytingu á ýmsum greinum sam­þykkta stefnda Akks. Ann­ars vegar sú tillaga stjórnar stefnda VM að í stað orðanna „vél­stjórar og vél­fræð­ingar“, sem ekki hafði áður verið breytt eftir samrunann, kæmu orðin „félags­menn VM“, m.a í grein 7.1, sem hér er helsta umfjöllunarefnið. Til þess að breytt yrði sam­þykktum sjóðs­ins þyrfti meiri­hluta félagsmanna VM á aðalfundi félags­ins í stað meiri­hluta vél­stjórn­ar­mennt­aðra manna.

                Að sögn stefndu var tilgangur stjórnar VM sá að þetta eina mál, sem ekki var orðið sameiginlegt með öllum félagsmönnum VM, yrði það í stað þess að vera eyrna­merkt hluta félagsmanna hins sameinaða félags. Í greinargerð með til­lög­unni kom fram að með breytingu á reglugerð nr. 175/2008 um vél­stjórn­ar­rétt­indi á fiski­skipum, varð­skipum og öðrum skipum myndu vélvirkjar, sem teljist til málm­tækni­manna, fá rétt­indi til vélstjórnar með því að taka sveinspróf, en þeir séu félags­menn stefnda VM. Stjórn VM taldi þetta styðja þá breytingu sem hún lagði til að yrði gerð á sam­þykktum sjóðs­ins.

                Fyrir fundinum lá einnig skrifleg tillaga stefnanda og Páls Magnús­sonar um breyt­ingu á samþykktum stefnda Akks en hún hafði verið kynnt og rædd á stjórn­ar­fundi stefnda VM 18. mars 2011. Tillagan gerði ráð fyrir því, að grein 7.1 yrði óbreytt en yrði að grein 7.2. Inn kæmi ný málsgrein, sem yrði grein 7.1, og mælti fyrir um frest til að skila inn tillögum til breytinga á samþykktum sjóðs­ins. Í annan stað var lögð til sú breyting að ein­göngu vélstjórar og vélfræðingar mættu leggja til breyt­ingar á sam­þykktum sjóðsins, en ekki sá hluti félagsmanna VM sem ekki mátti kjósa um breyt­ingar á samþykktum sjóðsins.

                Að sögn stefnanda var ástæða tillögu hans og Páls bréfið, sem stjórn VM hafði sent stjórn sjóðsins Akks í febrúar 2011, þar sem stjórn félagsins óskaði eftir því að stjórn sjóðsins legði til á aðalfundi að sjóðurinn yrði jafnt fyrir vél­stjórnar­mennt­aða menn og aðra félags­menn hins sameinaða félags.

Á aðalfundinum 2011 var tillaga stjórnarinnar borin fyrst upp. Vitnið Sævar Örn Kristjánsson kvaðst hafa borið tillöguna fram og kynnt hana.

                Stefnandi áréttar að ekki sé vitað hvort einhverjir útvaldir hafi vitað af tillögu að breytingum á samþykktum á meðan öðrum var ekki um það kunnugt. Með til­lögu stjórnar VM um breytingar „á nafni og lögum Akks“ fylgdu nýjar sam­þykktir (lög). Að sögn stefnanda var hvergi vakin athygli á þeirri grund­vall­ar­breyt­ingu í grein 7.1 að í stað þess að vélstjórar einir gætu greitt atkvæði um mál­efni sjóðs­ins gætu allir félags­menn VM gert það. Í greinargerð með tillögu sinni hafi stjórn VM getið þess að breyt­ing á nafni sjóðsins væri eðlileg í framhaldi af sameiningu hinna tveggja stétt­ar­félaga. Stjórnin hafi hins vegar ekki getið þess að sjóður­inn hafi gagn­gert verið stofn­aður vegna sam­ein­ing­ar­innar og til þess að af henni yrði. Í grein­ar­gerðinni sé einnig gefið í skyn að með breytingu á reglugerð nr. 175/2008 um vél­stjóra­réttindi á fiski­skipum muni vélstjórum fjölga verulega. Þetta sé ekki rétt því ekki hafi staðið til að fjölga í hópi þeirra sem 1. mgr. 6. gr. laga nr. 30/2007 tók til.

                Atkvæði voru greidd um tillögu stjórnar VM á sama hátt og gert var á aðal­fund­unum 2007 og 2009. Að sögn stefndu var á sama hátt og á þeim aðalfundum áréttað sérstaklega við fund­ar­menn, að ein­göngu vél­stjórar og vélfræðingar hefðu rétt til að kjósa um til­lög­una í sam­ræmi við þágild­andi samþykktir Akks. Síðan var tillaga stjórn­ar­innar borin undir atkvæði og sam­þykkt með 26 atkvæðum gegn 12, en fundar­menn á þessum aðal­fundi voru alls 65. Sam­kvæmt því tóku 38 fundarmenn þátt í atkvæða­greiðslunni en 27 ekki.

                Að mati stjórnar VM gekk tillaga stefn­anda og Páls skemmra en tillaga stjórn­ar­innar og því kom hún ekki til atkvæða. Samkvæmt fundargerð voru engar athuga­semdir gerðar á þessum aðalfundi við fram­kvæmd atkvæða­greiðsl­unnar frekar en áður á aðalfundum félagsins 2007 og 2009.

                Vitnið Bragi Ragnarsson vélfræðingur sótti fundinn 2011. Hann bar að hann og fleiri hefðu verið ósáttir við að keyra skyldi þessa breytingu í gegn enda hafi ekki verið getið um hana í fundarboðinu. Hann hafi stigið í ræðustól í það minnsta tvisvar og óskað eftir því að atkvæðagreiðslu um tillögu stjórnarinnar yrði frestað. Hann hafi jafn­framt óskað eftir því að þeir sem greiddu atkvæði sönnuðu á sér deili þannig að það væri ótvírætt að einungis vélstjórar og vélfræðingar greiddu atkvæði. Það hefði verið ákvörðun félagsmanna í vélstjórafélaginu að stofna sjóðinn. Ef til stæði að gera hann sameiginlegan öllum félagsmönnum VM ættu þeir sem stóðu að stofnun hans að ákveða það en ekki hvaða fundarmaður sem væri enda ætti það að vera þannig sam­kvæmt sam­þykktum sjóðsins. Fundarstjóri hafi hins vegar fall­ist á hvoruga beiðni hans en brýnt fyrir fundarmönnum að einungis vél­fræð­ingar og vélstjórar mættu kjósa. Vitnið kvaðst hafa séð að fleiri en vélstjórar og vél­fræð­ingar kysu um tillögu stjórnar­innar.

                Bragi kvaðst hvorki hafa sótt aðalfundinn 2007 né fundinn 2009 og hafi hann af þeim sökum ekki gert athugasemd við þessa aðferð við kosningu um breytingu á sam­þykktum Akks á þeim fundum.

                Vitnið Gylfi Ingvarsson var fundarstjóri á aðalfundi VM 2011. Hann bar að í upp­hafi fundar hefði verið gengið úr skugga um að fundurinn væri lögmætur. Fyrir fund­inum hafi legið tvær tillögur um breytingu á samþykktum Akks. Þar eð önnur þeirra hafi verið víðtækari hafi hún verið afgreidd fyrst. Hann hafi áréttað við fundar­menn að eingöngu fyrrverandi félags­menn vélstjórafélagsins mættu kjósa eins og venja hefði verið á þeim aðalfundum félags­ins þar sem kjósa hafi átt um breytingar á sam­þykktum Akks. Stjórnin hafi treyst á dreng­skap hinna fundarmannanna að þeir kysu ekki. Atkvæðagreiðslan hafi farið þannig fram og hafi ekki verið gerðar neinar athuga­semdir við hana. Þá hafi verið greint frá niður­stöðu kosninganna. Þar eð tillaga stjórn­ar­innar hafi verið sam­þykkt hafi hin tillagan fallið niður. Ekki hafi verið gerðar athuga­semdir við að sú til­laga yrði ekki sér­staklega borin undir atkvæði.

                Í fundargerð sem var rituð nokkru eftir fundinn kemur ekki fram að athuga­semdir hafi verið gerðar við atkvæða­greiðsl­una. Fundargerðin er undirrituð af sjö manna stjórn VM en ekki fundarritara.

                Eftir þennan aðalfund kveðst stefnandi hafa haft samband við ýmsa félags­menn sem létu í ljós óánægju sína. Sumir þeirra hafi talið stjórn VM hafa beitt blekk­ingum með því að hafa ekki tilkynnt fyrir fram hvað stæði til og láta tillögu stjórnar stefnda VM ekki fylgja dagskrá fundarins. Jafnframt hafi verið farið með rangt mál við gerð og kynn­ingu tillögunnar. Að fundi og ritun fundar­gerðar hafi verið staðið þannig að ekki hafi verið ljóst hvernig atkvæði hefðu fallið og hverjir greiddu atkvæði og hvort þeir upp­fylltu skilyrði til að greiða atkvæði.

                Vitnið Bragi ritaði stjórn stefnda VM bréf 26. apríl 2011, mán­uði eftir fund­inn. Hann óskaði upplýsinga um það hversu margir félagsmenn VM sátu fundinn, hversu margir þeirra höfðu atkvæðisrétt um lögbundin málefni Akks sam­kvæmt grein 7.1 í sam­þykktum sjóðsins, og hvort fundarstjóri hafi haft undir höndum upp­lýs­ingar um hverjir og hve margir fundarmanna hafi haft atkvæðisrétt um lög­bundin málefni Akks því sú aðferð sem var notuð við atkvæðagreiðsluna á aðal­fund­inum hafi alls ekki tryggt að aðrir en þeir sem höfðu atkvæðisrétt tækju ekki þátt í atkvæða­greiðslunni. Í bréf­inu lagði hann til að breytingin á samþykktum Akks sem kosið var um á aðal­fund­inum kæmi ekki til framkvæmda fyrr en atkvæðagreiðslan hefði verið end­ur­tekin á næsta aðalfundi.

                Stjórn stefnda VM svar­aði honum fjórum mánuðum síðar með bréfi 25. ágúst 2011. Þar kom fram að á fundum 2007 og 2009 hafi verið lagðar fram tillögur um breyt­ingar á samþykktum sjóðsins. Á þeim fundum hafi fundar­stjóri tekið fram hverjir hefðu atkvæð­is­rétt um málefni sjóðs­ins og breytingar á sam­þykktum hans verið bornar undir atkvæði og samþykktar. Á hvorugum fundinum hafi fundarstjóri haft upp­lýs­ingar um menntun fundarmanna og því ekki vitað hvaða fundarmenn mættu greiða atkvæði og hverjir ekki. Treyst hafi verið á að fundarmenn sýndu þann drengskap að ein­ungis vél­stjórnar­menntaðir menn greiddu atkvæði og ekki verið gengið úr skugga um hvaða menntun þeir hefðu sem greiddu atkvæði. Stjórn VM taldi því að ekki hafi verið ástæða til að hafa annað fyrirkomulag á kosningunni á aðalfundi 2011. Tekið var fram að erfitt væri að ganga úr skugga um það á fundinum hverjir væru vél­stjórnar­mennt­aðir og hverjir ekki enda væru þær upplýsingar ekki í félagakerfi VM. Að mati stjórnar hafi atkvæðagreiðslan um breytingar á samþykktum Akks á aðalfundi 2011 verið lög­mæt.

                Bragi kvaðst hafa óskað eftir því skriflega við stjórn VM að fá afhenta hljóð­upp­töku af fundinum en við því hafi stjórnin ekki orðið. Hann hafi hins vegar verið kall­aður eins og sakborningur fyrir alla stjórn félagsins og spurður spjörunum úr. Komið hafi verið fram við hann eins og sakamann og eins og hann væri að flytja mál stefn­anda þegar hann hafi ein­vörð­ungu viljað koma á framfæri sinni sjálfstæðu skoðun á því að við kosn­ing­una hefði ekki verið farið að sam­þykktum sjóðsins þar eð ekki hefði verið gengið úr skugga um að einungis vél­stjórnar­mennt­aðir menn greiddu atkvæði um tillöguna.

                Lögmaður stefnda VM ritaði minnisblað um málið 18. febrúar 2012. Áður en hann ritaði minnisblaðið kallaði hann eftir svörum frá Braga. Í minnis­blað­inu er áhersla lögð á að nafni sjóðsins hafi verið breytt á fundinum en þó tekið fram að eftir breyt­ing­arnar hafi öllum félagsmönnum VM verið heimilt að kjósa um breytingar á sam­þykktum sjóðsins.

                Í minnisblaðinu var vísað til þess að samþykktum Akks hefði á aðalfundum 2007 og 2009 verið breytt með sama kosningafyrirkomulagi og á fundinum 2011. Önnur rök í bréfinu eru mjög þau sömu og rök stefndu í þessu máli.

                Með undirskriftum sem safnað var í maí 2012 kröfðust 37 vélstjórar þess að fengið yrði hlut­laust lögfræðiálit um málið. Samkvæmt fram lögðum gögnum brást stjórn VM ekki við því fyrr en með bréfi sem barst stefnanda 7. janúar 2013. Í því kom fram að stjórnin gæti ekki skipt sér af gerðum aðal­fundar. Þeir sem vildu að sam­þykktum Akks yrði breytt til fyrra horfs, þ.a. einungis vélstjórar og vélfræðingar mættu kjósa um breytingar á samþykktum sjóðsins, yrðu að leggja slíka tillögu fyrir aðal­fund félagsins.

                Sveinn Gísla­son lög­fræðingur ritaði stjórn stefnda VM bréf 28. janúar 2013 fyrir hönd vél­stjór­anna. Í svar­bréfi stefnda VM 22. febrúar 2013 var ítrekað að stjórn félags­ins gæti ekki haggað sam­þykktum aðalfundar.

                Í janúar 2014 staðfesti Egill Guðmundsson, skólastjóri Véltækniskólans, að vél­gæslu­nám væri ekki hluti af öðru námi til vélstjórnarréttinda, sbr. 12. gr. reglu­gerðar nr. 175/2008 um skipstjórnar- og vélstjórnarréttindi á fiskiskipum, varðskipum og öðrum skipum. Þar með var ljóst að ein þeirra röksemda sem stjórn VM færði fyrir til­lögu sinni um breytingar á samþykktum sjóðsins byggðist á misskilningi.

                Núverandi lögmaður tilkynnti stefndu 6. janúar 2015 að stefn­andi myndi höfða mál til að fá fundarsamþykktina dæmda ólögmæta. Stefna var gefin út 26. mars 2015. Með úrskurði 23. desember 2015 hafnaði héraðsdómur því að kröfu stefnanda yrði vísað frá dómi.

Málsástæður stefnanda

                Stefnandi áréttar að tillaga stjórnar VM hafi fengið afgreiðslu á umræddum fundi. Af þeim sökum hefði átt að afgreiða tillögu hans og Páls einnig. Þess í stað hafi rang­lega verið ákveðið að greiða fyrst atkvæði um tillögu stjórnar stefnda VM sem var sögð ganga lengra en til­laga stefn­anda og Páls. Að henni samþykktri hafi verið ákveðið að hin til­lagan kæmi ekki til atkvæða. Það hafi verið óheimilt enda hafi til­lög­urnar ekki verið sama efnis.

                Þegar tillaga stjórnar stefnda VM hafi verið kynnt hafi verið farið með rangt mál því staðhæft hafi verið að tillagan væri til að reka endahnút á sameininguna. Þvert á móti hafi verið lagður grunnur að sameiningunni með stofnun sjóðsins. Staðhæft hafi verið að fleiri félagsmenn stefnda VM yrðu sjálfkrafa aðilar að stefnda Akki vegna breytinga á reglugerð nr. 175/2008. Fyrir liggi að það sé ekki rétt.

                Við talningu atkvæða hafi ekki verið gengið úr skugga um hvort eingöngu þeir sem höfðu atkvæðisrétt greiddu atkvæði. Því sé engan veginn vitað hvernig atkvæði féllu í raun. Ekkert sé upplýst um það sem skipti máli, þ.e. hvort tillagan hafi verið sam­þykkt eða ekki. Stefnanda virðist þeir hafa fengið að greiða atkvæði sem ekki voru vél­stjórar eða vélfræðingar. Vel kunni að vera að misskilningur í grein­ar­gerð með til­lögu stjórnar félagsins og kynningu tillögunnar hafi leitt til þess að vél­gæslu­menn hafi einnig kosið þótt það hafi þeir ekki mátt.

                Stefnandi byggir á því að þannig hafi verið staðið að því að fá breytingar á sjóðnum samþykktar á aðalfundinum 26. mars 2011 að 30. gr. laga nr. 7/1936 eigi við.

                Stefnandi skýrir aðild sína að kröfunni þannig að hann sé vélstjóri og félags­maður í stefnda VM. Hann sé fyrrverandi for­maður Vélstjórafélags Íslands og hafi staðið að sameiningu hinna tveggja félaga í VM. Hann hafi lögvarða hagsmuni af niður­stöðu málsins sem félagsmaður í VM og vélstjóri sem ekki eigi að þurfa að þola að sjóði, sem sé ætlaður vélstjórum, sé í raun breytt á þennan hátt. Félag veiti félags­mönnum sínum réttindi og leggi á þá skyldur. Milli félags og félagsmanna sé því ákveðið samnings­sam­band. Félags­maður þurfi ekki að þola að á þennan hátt sé brotið gegn almennum lögum og samþykktum félags sem um kosninguna gilda.

                Nái aðalkrafa stefnanda fram að ganga verði málefnum Akks ráðstafað í sam­ræmi við upphaflegar samþykktir félagsins. Sama niðurstaða fáist nái varakrafan fram að ganga. Dóms­orð í samræmi við kröfur myndi því breyta réttarstöðu félagsmanna innan stefndu, þar með talið stefnanda, í fyrra horf.

                Stefndi VM sé stéttarfélag sem ákvæði laga nr. 80/1938, um stéttar­félög og vinnu­deilur, og laga nr. 55/1980, um starfskjör launþega og skyldu­trygg­ingu líf­eyris­rétt­inda, gilda um. Tilvist hans eigi einnig stoð í 2. mgr. 75. gr. stjórnarskrárinnar.

                Félagið sé samkvæmt samþykktum sínum opið öllum sem vinna í þeim fag­stéttum sem félagið taki til, á félagssvæði þess. Kjarasamningar þess séu lágmarkskjör á félags­svæð­inu þannig að kjarasamningarnir taki að töluverðu leyti til þeirra sem ekki eru aðilar að slíkum samn­ingi.

                Stéttarfélög séu að mörgu leyti opinbers eðlis og geti skuldbundið félagsmenn í kjarasamningum. Um þau gildi því strangar skráðar og óskráðar reglur um vönduð vinnu­brögð meðal annars á félagsfundum og við undirbúning þeirra.

Aðalkrafa

                Stefnandi ítrekar það mat sitt að augljós tilgangur þess að stofnaður var sér­stakur sjóður vegna ágóða af sölu Vél­stjóra­félags Íslands á stofnbréfum í Sparisjóði vél­stjóra hafi verið að halda þeim fjár­munum aðgreindum í hinu sameinaða félagi. Þegar tillaga stjórnar VM um breyt­ingar á nafni og samþykktum (lögum) stefnda Akks hafi verið kynnt fundarmönnum á aðalfundi VM 26. mars 2011, hafi verið farið með rangt mál því tillagan hafi verið kynnt sem síð­asta aðgerðin í sam­ein­ingu félaganna og að eðli­legra væri að sjóðurinn tilheyrði félag­inu í heild. Sú kynn­ing gangi þvert gegn upp­runa­legum tilgangi sjóðsins.

                Atkvæðagreiðslan á þessum fundi hafi ekki sam­rýmst þeim samþykktum sem stefnda Akki voru settar við stofnun hans, sér í lagi grein 7.1. Tilgangurinn með stofnun sjóðsins hafi verið að halda fyrir utan sam­ein­ingu FJ og VSFÍ tilteknum fjár­munum sem félagsmenn VSFÍ töldu sig eiga umfram félagsmenn FJ.

                Skýrt komi fram í grein 7.1 að breytingar á samþykktum sjóðsins öðlist ekki gildi nema þær hafi hlotið samþykki meirihluta vélstjórnarmenntaðra manna á aðal­fundi stefnda VM. Ljóst sé að á aðalfundi stefnda VM 26. mars 2011 hafi ekki verið gengið úr skugga um að aðeins vélstjórnarmenntaðir menn greiddu atkvæði því ekki hafi verið nokkur leið fyrir fundarstjóra að staðfesta að aðeins þeir réttu upp hönd við atkvæða­greiðsluna.

                Undirbúningur fundarins hafi verið gallaður, svo og framkvæmd hans. Auk þess sé ósannað og óupplýst hvort tillagan hafi verið samþykkt af þeim sem voru til þess bærir. Af þessum sökum verði að líta svo á að fundurinn hafi í raun aldrei sam­þykkt breyt­ingu á samþykktum sjóðsins eða að slík samþykkt sé markleysa (nullitet).

                Til stuðnings kröfum sínum vísar stefnandi til almennra reglna félagaréttar en einnig samningaréttar. Hann byggir á því að með þessu hafi verið brotið gegn ein­stökum félagsmönnum með vélstjórnarréttindi. Þær máls­ástæður sem tilgreindar eru vegna varakröfu séu einnig aðalkröfunni til stuðnings.

Varakrafa

                Að því leyti sem málsástæður fyrir aðalkröfunni leiði ekki til þess að hún verði tekin til greina, byggir stefnandi á því að þær leiði til þess að varakrafan verði tekin til greina.

                Stefnandi áréttar að ekkert liggi fyrir um að tillaga stjórnar VM um breytingar á samþykktum (lögum) stefnda Akks hafi hlotið samþykki. Þannig hafi verið staðið að fund­ar­boði og fund­ar­gerð að ekkert verði byggt á þeim gögnum um að gild breyting hafi átt sér stað.

                Samkvæmt almennum reglum félagaréttar þurfi allar tillögur til laga­breyt­inga að fylgja fundarboði eða á einhvern hátt að vera aðgengilegar vænt­an­legum fundar­mönnum til skoðunar og þeir að vita hvað til standi. Þannig þurfi að tryggja að menn mæti undirbúnir á fundinn og séu ekki mat­aðir á röngum upp­lýs­ingum eða villt sé um fyrir þeim. Einnig þurfi að tryggja að þeir, sem vilji skipta sér af málinu, sæki fundinn og síðast en ekki síst að tryggja að stuðn­ings­mönnum sé ekki smalað á fundi án vit­undar hinna sem kynnu að vera á móti.

                Sé út af borið í þessum efnum varði það ógildi ákvörðunarinnar. Þá þurfi ekki að sanna hvort mönnum hafi gengið eitthvað misjafnt til eða ekki, enda sé slíkt tor­sannað. Almennum reglum félagaréttar sé ætlað að svipta menn þeim möguleika að koma fram málum á óeðlilegan hátt eða að mikilsverð mál séu afgreidd óund­ir­búið að lítt athuguðu máli og án þess að að umræðunum komi þeir sem vilji taka þátt í þeim.

                Stefnandi byggi á því að svo alvarlega hafi brugðið út af í þessu tilviki að það varði ógildingu ákvörðunarinnar ef yfirleitt upplýsist að nokkur ákvörðun hafi verið tekin þess efnis sem fundargerðin virðist rang­lega stað­hæfa. Komið hafi á daginn, eins og áður sé rakið, að tillaga hafi verið kynnt á röngum forsendum og vísað til þess að hún sækti stoð í sam­ein­ingu félaganna svo og að fleiri væru að bætast í hóp vél­stjóra af félagsmönnum stefnda VM. Allt yfirbragð framkvæmdarinnar hafi verið eins og þetta væri aðeins minni háttar formbreyting. Haga verði málum þannig að allir geti treyst því að unnið hafi verið heiðar­lega og gagn­sætt. Sé hægt með réttu að þyrla upp slíkum vafa verði að meta ákvörðun fundarins ógilda.

                Í 2. mgr. 75. gr. stjórnarskrárinnar segi: Í lögum skal kveða á um rétt manna til að semja um starfskjör sín og önnur réttindi tengd vinnu. Þetta stjórnarskrár­ákvæði hafi lög­gjaf­inn efnt með lögum nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur ásamt síð­ari breyt­ingum. Þar segi að stéttarfélög ráði málum sínum sjálf með þeim tak­mörk­unum sem séu settar í lögum. Þar segi einnig að menn eigi rétt til að stofna stétt­ar­félög og þau þurfi að vera opin öllum sem í þau vilji ganga og uppfylla til þess almenn skil­yrði. Þau koma fram fyrir hönd félagsmanna sinna og semji um kaup og kjör. Í lögum nr. 55/1980 um starfskjör launþega sé gengið skrefinu lengra þannig að kjara­samn­ingar séu nánast orðnir laga- eða reglugerðaígildi.

                Tilvist stéttarfélaga sé lögbundin og eigi rætur í stjórnarskránni. Það valdi því að um þau gildi sérstakar reglur. Í lögum verði að gera miklar kröfur til formfestu, gagn­sæis og vand­aðrar fram­kvæmdar þegar samþykktum stéttarfélags sé breytt, einkum í ljósi þess hversu margir geta orðið bundnir af þeim og hversu nauðsynlegt það sé vinn­andi fólki að geta átt aðild að slíku félagi. Stefnandi byggir á því að þessar ströngu reglur hafi verið þver­brotnar.

                Stefnandi vísar til almennra reglna félaga- og samningaréttar, 2. mgr. 75. gr. stjórn­ar­skrárinnar, laga nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur og laga nr. 55/1980 um starfskjör launþega. Kröfu um málskostnað styður hann við XXI. kafla laga nr. 91/1991, sér­stak­lega 129. og 130. gr. Tekið verði tillit til þess að stefnandi sé ekki virð­is­auka­skatts­skyldur og þurfi því aðfararhæfan dóm fyrir skattinum.

Málsástæður og lagarök stefndu

                Stefndu árétta að ágreiningur málsaðila varði fyrst og fremst lögmæti aðferðar, sem höfð var við kosningu um breytingu á samþykktum (lögum) stefnda Akks. Stefn­andi byggi á því að hann hafi ekki mátt treysta því, að fundarmenn á aðalfundi 2011 segðu satt til um það, hvort þeir væru vélstjórar eða vélfræðingar og hefðu þar af leið­andi kosningarétt um málefni stefnda Akks, enda þótt það sama fyrirkomulag hafi verið notað tvisvar áður á aðalfundum stefnda VM. Stefn­andi telji að á aðalfundinum 2011 hafi þvert á móti borið að krefja félagsmenn skil­ríkja eða einhverra skriflegra sann­anna um það, að þeir væru í reynd vélstjórar eða vél­fræð­ingar, en ekki málm­tækn­imenn og mættu því kjósa um málefni stefnda Akks.

                Stefndu benda á að auk fyrri framkvæmdar við kosningar um málefni stefnda Akks hafi hvorki verið sagt né segi hvergi, í samþykktum (lögum) stefnda VM eða sam­þykktum (lögum) stefnda Akks, neitt um það, hvaða aðferð sé skylt að nota við atkvæða­greiðslur. Í þeim ákvörð­unum fundarstjóra aðal­fundanna að beita þeirri aðferð, sem beitt var, fel­ist ekki á neinn hátt brot gegn samþykktum (lögum) stefndu. Þegar þessar ákvarð­anir hafi verið teknar á aðal­fundum félagsins árin 2007, 2009 og 2011 hafi þeim heldur aldrei verið mót­mælt. Fund­ar­stjórarnir hafi því úrskurðað þessar kosn­ingar lögmætar.

                Stefndu leggja áherslu á að stefnandi hafi verið formaður stefnda VM árið 2007 og hafi framkvæmd kosninga um málefni stefnda Akks verið með fullu sam­þykki hans. Sem almennur félagsmaður á aðalfundi 2009 hafi stefnandi heldur ekki gert neinar athuga­semdir við þetta fyrirkomulag kosninganna. Aðalfund 2011 hafi hann ekki sótt en heldur kosið að vera í fríi á miðri vertíð, enda þótt hann vissi að til­laga hans og Páls Magnús­sonar ásamt tillögu stefnda VM yrði tekin fyrir á fund­inum og leidd þar til lykta. Fyrir aðalfundinn hafi ekki komið fram neinar óskir eða kröfur frá stefn­anda til stjórnar stefnda VM, að áður en gengið yrði til kosninga, bæri að krefja félags­menn um skrif­legar sannanir fyrir því að þeir væru vélstjórar eða vél­fræð­ingar.

                Kjarni málsins sé að sú aðferð, sem beitt var á þessum aðal­fundum, hafi ekki á neinn hátt brotið í bága við samþykktir (lög) stefndu heldur verið í samræmi við það sem tíðk­ast hafi á fyrri aðalfundum. Eins og á fyrri aðalfundum hafi ekki nokkur mót­mælt þessu fyrir­komu­lagi, áður en gengið var til atkvæða á þennan hátt. Hefði borið brýna nauð­syn til þess a.m.k áður en fundarstjórinn úrskurðaði kosninguna lög­mæta.

                Stefndu benda á að hvorki af hálfu stefnanda né annarra félagsmanna stefnda VM hafi komið fram á næsta aðalfundi á eftir, þ.e. 2012, eða á síðari aðalfundum til­laga um að breyta samþykktum (lögum) stefnda Akks til fyrra efnis. Eingöngu hafi verið krafist ógild­ingar þess­arar löngu liðnu kosningar á aðalfundinum 2011 á þeim forsendum, að mögu­legt væri að einhver þeirra félagsmanna stefnda VM sem kaus, hafi ekki, eftir allt saman, verið vélstjóri eða vélfræðingur heldur málmtæknimaður. Á stefn­anda hvíli alfarið sönn­un­ar­byrði fyrir því að aðrir en vélstjórar og vélfræðingar hafi kosið á aðal­fund­inum 2011 um málefni stefnda Akks. Á það hafi stefnandi ekki á nokkurn hátt fært sönnur. Hér eigi ekki við öfug sönn­un­ar­byrði, það er að stefndu þurfi að afsanna órökstuddar fullyrðingar stefn­anda um meint ólög­mæti kosn­ing­anna.

                Með þessum rökum krefjast stefndu sýknu af öllum kröfum stefn­anda og máls­kostn­aðar úr hendi hans.

                Stefndi vísar máli sínu til stuðnings í almennar reglur félagaréttar auk sam­þykkta (laga) stefndu, VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna og samþykkta (laga) stefnda Akks styrktar- og menn­ingar­sjóðs VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna og til laga nr. 91/1991, um með­ferð einkamála. Krafa hans um málskostnað styðst við XXI kafla þeirra.

Niðurstaða

                Stefnandi er félagsmaður í stéttarfélaginu VM, félagi vélstjóra og málm­tækni­manna. Það félag varð til þegar tvö stéttarfélög, Vélstjórafélag Íslands og félag Járn­iðn­að­ar­manna, sam­ein­uðust um miðjan október 2006. Áður en félögin sameinuðust seldi Vélstjórafélagið stofnbréf sem það átti í Sparisjóði Vélstjóra. Með fé sem fékkst við þá sölu stofnaði vélstjórafélagið sjóðinn Akk, styrktar- og menningarsjóð vélstjóra og vél­fræð­inga. Markmið og verkefni sjóðsins er að styrkja rannsóknir og annað sem kemur vél­stjórum og vélfræðingum til góða við nám og störf, til lands og sjávar. Sam­kvæmt sam­þykktum sjóðsins máttu einvörðungu vélstjórnarmenntaðir menn kjósa um breyt­ingar á samþykktum sjóðsins.

                Á aðalfundi VM 26. mars 2011 var samþykktum sjóðsins breytt verulega. Stefn­andi telur að þegar kosið var um þá breytingu hafi ekki verið gætt lögboðinna aðferða. Hann telur svo verulega galla hafa verið á undirbúningi kosningarinnar og kosn­ing­ar­aðferðinni að telja verði að engin gild breyting hafi verið gerð á sam­þykktum sjóðs­ins Akks á fundinum.

                Stefnandi telur í fyrsta lagi að með fundarboði hafi átt að fylgja tillögur að breyt­ingum á samþykktum Akks en auk stjórnar VM lögðu hann og Páll Magnússon heit­inn fram tillögu að breyt­ingum á samþykktum sjóðsins, sem gekk í nokkuð aðra átt en tillaga stjórnarinnar.

                Stefndu byggja á því að tillögurnar hafi ekki þurft að fylgja fundarboðinu. Hvorki sé gert ráð fyrir því í samþykktum félagsins né sam­þykktum sjóðsins. Reikn­ingar félags­ins liggi frammi á skrifstofu þess viku fyrir aðal­fund­inn og þangað geti menn farið og skoðað þá. Sama eigi við um breyt­ingar á sam­þykktum. Ekki sé hægt að birta langa romsu breytinga á sam­þykktum félagsins eða sjóða, sem heyri undir það, í blöðum fyrir almenn­ing. Sér­stak­lega að því spurður kvaðst for­maður félags­ins ekki muna hvort til­lög­urnar tvær að breyt­ingum á sam­þykktum sjóðsins hefðu legið frammi á skrif­stofu félags­ins viku fyrir aðal­fundinn.

                Í grein 29 í samþykktum VM stóð á þessum tíma að aðal­fund skuli boða með minnst viku­ fyrir­vara með auglýsingum í blaði félagsins, dag­blaði og útvarpi.

                Í fundargerð aðalfundar segir:

GI kannaði lögmæti fundar. ... Fundurinn var aug­lýstur í dagblöðum laugardaginn 19. mars, á heimasíðu VM ... og í blaði VM sem félags­menn fengu í vikunni.

                Dómurinn fellst á það með stefnanda að nauðsynlegt sé að auglýsa tímanlega fyrir aðalfund tillögur að breyt­ingu á samþykktum félags eða sjóða sem það hefur með að gera og kjósa á um á fundinum í því skyni að félagsmenn geti metið að hvaða marki til­lagan snertir þá, myndað sér afstöðu til hennar og metið út fá því hvort þeir telji nauð­syn­legt að sækja aðalfundinn til þess annaðhvort að samþykkja tillöguna eða hafna henni. Með því eru tryggð vönduð vinnubrögð og að samþykktum sé ekki breytt að van­hugs­uðu máli.

                Telji stjórn VM óheppilegt að birta tillögur að breytingum á samþykktum í dag­blöðum eða útvarpi hefur hún tvo aðra miðla sem fyrst og fremst eru ætlaðir félags­mönnum, þ.e. heimasíðu VM og tímarit VM, sem mun samkvæmt fundargerð aðal­fundar hafa bor­ist félags­mönnum í vikunni fyrir aðalfundinn. Tillögur að breyt­ingum á sam­þykktum sem kjósa átti um á aðalfundi 2011 birtust í hvorugum miðl­inum þótt það verk­lag hafi verið tekið upp síðar að birta á heima­síðunni tillögur að breyt­ingum á sam­þykktum. Munurinn á þessum tveimur miðlum er þó sá að tímaritið er borið út og því tryggt að það berist á heimili félagsmanna. Hins vegar þurfa menn að hafa aðgang að tölvu til þess að geta kynnt sér það sem er birt á heimasíðu félags­ins.

                Í það minnsta hefði stjórn VM þurft að taka skýrt fram í fundarboði að félags­menn gætu kynnt sér tillögur að breytingum á samþykktum á skrifstofu félagsins en alls lágu fyrir fund­inum fjórar tillögur um breytingar á samþykktum (lögum/­reglu­gerðum) félagsins og sjóða þess.

                Stefnandi telur í öðru lagi að kynning á tillögu stjórnar VM um breytingu á sam­þykktum sjóðsins hafi verið villandi á aðalfundinum 2011.

                Árétta má að það var ekki stjórn Akks sem lagði til breytingar á samþykktum Akks heldur stjórn VM, sbr. bréf sem hún sendi stjórn sjóðsins 5. febrúar 2011. Í fund­ar­gerð aðalfundar 2011 er texti tekinn upp úr þeirri greinargerð stjórnar VM sem fylgdi til­lögu hennar að breytingum á sam­þykktum Akks. Þar segir:

Tillaga stjórnar VM um breytingar á nafni og lögum Akks styrktar- og menningarsjóðs vél­stjóra og vélfræðinga

Tillagan varðaði breytingu á nafni styrktarsjóðsins úr Akkur Styrktar- og menningarsjóður vél­stjóra og vélfræðinga í Akkur Styrktar- og menningarsjóður VM og að samhliða verði gerðar tilheyrandi breytingar á lögum sjóðsins.

Sævar Örn gerði grein fyrir tillögunni og sagði hana síðustu aðgerð í sameiningu félaganna. Staðan væri sú að einungis vélstjórnarmenntaðir menn mættu t.d. greiða atkvæði um mál­efni sjóðsins. Eðlilegra væri að sjóðurinn tilheyrði félaginu í heild.

                Guðmundur Ragnarsson, formaður VM, bar að gerð hefði verið grein fyrir þeim breyt­ingum sem fælust í tillögunni með því að varpa upp af skjávarpa saman­burði á sam­þykktum Akks óbreyttum og breyttum.

                Vitnið Sævar Örn Kristjánsson sem bar tillöguna upp kvaðst hafa kynnt hana þannig að sú breyting sem í henni fælist væri lokahnykkurinn í sameiningu félaganna. Hann teldi þessa breytingu eðlilega og um leið og nafni sjóðsins yrði breytt ætti einnig að breyta því að fjármunir sjóðsins gætu jafnt gengið til rannsóknar á vinnuumhverfi járn­iðn­að­ar­manna og vélstjóra. Að sama skapi væri eðlilegt að allir félagsmenn gætu breytt samþykktum sjóðs­ins. Ekki væri hægt að standa í þessum flokkadráttum við atkvæða­greiðslu árum saman löngu eftir að menn hefðu gleymt því hvernig stóð á stofnun sjóðs­ins.

                Fallast má á það að tilvísun stjórnarinnar til breytinga á reglugerð þannig að vél­fræðingum ætti eftir að fjölga í félaginu hafi verið byggð á misskilningi. Þau rök flutn­ings­manns tillögunnar að sú breyting sem stjórnin lagði til væri lokahnykkurinn í sam­einingu félag­anna er afstaða stjórnar VM til málsins. Sú afstaða kann að hljóma vill­andi í eyrum þeirra, stefnanda og margra annarra félags­manna, sem hafa þá sýn á mála­vexti að sjóðurinn hafi verið grundvallarforsenda sameiningarinnar. Hér er ekki hægt að taka afstöðu til þess hver var forsenda hvers félagsmanns VSFÍ fyrir því að fall­ast á sam­ein­ingu þess félags við félag járniðnaðarmanna þótt vel kunni að vera að stofnun sjóðsins hafi verið forsenda margra sem samþykktu sameininguna.

                Einnig má fallast á það með stefnanda að í greinargerð með tillögu stjórnar VM og í fund­ar­gerð virðist helsta breytingin á samþykktunum felast í breyttu nafni sjóðs­ins og að sú áhersla gefi alls ekki til kynna þá umfangsmiklu breytingu á sam­þykktum Akks sem með fylgdi. Hafi hins vegar verið farið yfir allan texta samþykkta sjóðs­ins, bæði óbreyttan og breyttan, hefðu fundarmenn átt að átta sig á því hversu umfangs­mikil breyt­ing fólst í til­lögum stjórnar VM.

                Stefnandi byggir einnig á því að óheimilt hafi verið að ákveða að tillaga hans og Páls heitins kæmi ekki til atkvæða því hún hafi ekki verið sama efnis og tillaga stjórnar VM. Það var til­laga þeirra að grein 7.1 yrði grein 7.2 og að í grein 7.1 stæði:

Tillögur til breytinga á lögum sjóðsins skulu berast stjórn hans eigi síðar en 3 vikum, 21 degi, fyrir aðalfund VM-Félags vélstjóra og málmtæknimanna. Þær skulu bornar fram af félags­manni/mönnum VM sem uppfylla ákvæði 4.1 um kjörgengi.

                Dómurinn telur, vegna tilvísunar til greinar 4.1 í samþykktum sjóðsins, að skilja beri þessa tillögu þannig að einungis vél­stjórnar­mennt­aðir menn í stjórn sjóðsins megi bera upp tillögur að breytingum á samþykktum sjóðsins og skuli þeir gera það eigi síðar en þremur vikum fyrir aðalfund VM.

                Samkvæmt tillögu stjórnar VM um breytingar á samþykktum Akks átti að taka út allar tilvísanir til vélstjóra og vélfræðinga í samþykktunum og setja „félagsmenn VM“ eða „VM-Félags vélstjóra og málmtæknimanna“ þeirra í stað.

                Dómurinn fellst á það með stefndu að í þeirri tillögu felist mun afdrifaríkari breyt­ingar á samþykktum sjóðsins en tillaga stefnanda og Páls. Eftir að fundarstjóri hafði lýst yfir því að tillaga stjórnar VM hefði verið samþykkt var ekki neitt tilefni til að greiða atkvæði um tillögu stefnanda og Páls enda hafði efni samþykktanna breyst meira en svo að tillaga þeirra gæti haft þýðingu. Því var eðlilegt að ekki væri kosið um hana sérstaklega.

                Stefnandi byggir í fjórða lagi á því að ekki hafi verið gengið úr skugga um að þeir sem greiddu atkvæði hafi einungis verið þeir sem máttu greiða atkvæði sam­kvæmt samþykktum sjóðsins Akks. Því sé ósannað og óupplýst að tillagan hafi verið sam­þykkt af þeim sem voru til þess bærir. Af þeim sökum sé ekki vitað hvernig atkvæði hafi í raun fallið.

                Ein mikilvægasta meginreglan í félagarétti er meginreglan um jafnræði félags­manna. Þessi jafnræðisregla kemur þó ekki í veg fyrir að í samþykktum félags sé kveðið á um ólík réttindi og skyldur einstakra félagsmanna og þeim skipað í ólíka flokka sam­kvæmt því. Í samræmi við þetta gekk Félag járniðnaðarmanna, þegar hið sam­einaða félag VM var stofnað, að því að Vélstjórafélag Íslands kæmi með tiltekinn sjóð inn í hið sam­ein­aða félag og að um hann giltu sérstakar reglur sem veittu einungis tak­mörk­uðum hópi tiltekin réttindi. Félag járniðnaðarmanna gekk að því að undir hið sam­einaða félag heyrði sjóður sem hefði að markmiði að bæta vinnuumhverfi vél­stjóra og vél­fræð­inga og bæta námsgögn og vélstjórnarmenntun, að hann hefði stjórn þar sem tveir af þremur eru vél­stjórn­ar­menntaðir, og ekki hvað síst hefði þau fyrir­mæli í samþykktum sínum að ein­ungis vél­stjórnar­mennt­aðir menn mættu taka þátt í kosn­ingum um breyt­ingar á þeim samþykktum.

                Því var fallist á það í hinu sameinaða félagi að félagsmenn með tiltekna fag­þekk­ingu, vélstjórar og vélfræðingar, nytu sérstakrar réttarstöðu samkvæmt sam­þykktum Akks en aðrir félagsmenn hins sameinaða félags nytu hennar ekki. Efni sam­þykkt­anna átti því að ráðast af vilja þeirra sem voru vélstjórar og vélfræðingar en ekki af vilja annarra félagsmanna. Kosning um breytingar á samþykktum þess sjóðs hlaut því alltaf að verða frá­brugðin kosn­ingum um önnur atriði sem bera skyldi upp við alla félags­menn VM.

                Samþykktir Akks lögðu því þær skyldur á stjórn hins sameinaða félags að gera félaga­tal sitt þannig úr garði að unnt væri að fylgj­ast með því hvort þeir sem greiddu atkvæði þegar kosið væri um breyt­ingar á samþykktum Akks hefðu þá réttarstöðu sem til þyrfti, væru vélstjórar eða vél­fræð­ingar, og þá jafnframt að aðrir félags­menn VM sem ekki nytu þeirrar réttarstöðu tækju ekki þátt í þeirri kosn­ingu.

                Það er einvörðungu lögfræðileg hártogun að vísa til þess að samþykktir Akks áskilji ekki að menn geri grein fyrir menntun sinni áður en þeir greiða atkvæði um þær. Úr því að hið sameinaða félag VM var stofnað með þessum sérstaka sjóði sem veitti ein­ungis vélstjórnarmenntuðum mönnum þá réttarstöðu að geta breytt sam­þykktum hans varð stjórn félagsins að tryggja, með fullnægjandi ráðum, að sam­þykktum sjóðsins væri fylgt. Því varð að láta menn gera grein fyrir menntun sinni áður en þeir kusu.

                Dómurinn fellst á það með stefnanda að það sé grund­vall­ar­breyting á sam­þykktum hans að gefa öllum félagsmönnum VM kost á að breyta sam­þykktum sjóðs­ins eins og gert var með breytingu á grein 7.1. Af þeim sökum var enn brýnna en á fyrri fundum, þar sem einnig var kosið um breytingar á sam­þykktum sjóðs­ins, að tryggja að fyrirmæli þeirra um kosn­ingar væru virt.

                Dómurinn fellst því ekki á það með stefnda VM að hafi á fyrri aðalfundum verið beitt þessari drengskapar­aðferð við að ganga úr skugga um að þeir sem kysu væru vélstjórar eða vélfræðingar þá verði henni ekki hnekkt síðar.

                Stefndu telja það hafa þýðingu að stefnandi hafi ekki komið með athugasemdir sínar á fundinum. Það er ljóst þegar fundur er einungis boðaður með viku fyrirvara að ekki geta allir, sem áhuga hafa á því, sótt hann vegna annarra áður ákveðinna skuld­bind­inga. Núverandi formaður kvaðst til dæmis ekki hafa getað sótt aðalfund 2007 því þá hefði hann verið að störfum á sjó. Engu að síður telur dómurinn að það hefði ekki úti­lokað hann frá því að gera athugasemd við það sem hann teldi að hefði misfarist á fund­inum. Stjórn og fundarstjóri geta ekki skákað í því skjóli að þeir sem ekki komust á fundinn en telja að þar hafi eitthvað misfarist hafi ekki komið athugasemdum sínum á framfæri á fundinum.

                Vitnið Bragi kvaðst ekki hafa getað verið viðstaddur aðalfundi 2007 og 2009. Að mati dómsins kemur það ekki í veg fyrir að hann hafi getað, á fundinum 2011, mót­mælt því að atkvæðagreiðslan færi fram á þennan hátt. Hann kvaðst hafa stigið í ræðu­stól á aðalfundinum 2011 og óskað eftir því að atkvæða­greiðslu um þessa tillögu stjórn­ar­innar yrði frestað. Ekki er getið um það í fund­ar­gerð­inni. Þeir sem báru vitni fyrir dómi voru sammála um að brýnt hefði verið fyrir fund­ar­mönnum að einvörðungu vél­stjórar og vélfræðingar mættu taka þátt í kosn­ingu um breyt­ingar á samþykktum Akks. Í fundargerð aðalfundar er ekki heldur getið um að það hafi verið gert. Erfitt er því að meta hvað verður sannað með fundar­gerð­inni og hvað ekki og þykir hún ekki vera óbrigð­ult sönnunargagn um það hvað fór fram á fund­inum og hvort kosningar­aðferð­inni var þá mótmælt eða ekki.

                Fram lögð gögn sýna þó að áður en mánuður var liðinn frá fundinum hafði Bragi einnig sent stjórn VM skriflegar athugasemdir sínar. Viðleitni ýmissa félags­manna til að fá kosningunni hnekkt er rakin í lýsingu málavaxta. Að þeim tilraunum kom stefnandi og hann fylgir þeim nú eftir með þessu máli.

                Ekki þykir leika vafi á því að fundarstjóri hafi áréttað við fundarmenn að aðeins vélstjórnarmenntaðir menn mættu kjósa um tillögu stjórnarinnar um breytingar á samþykktum Akks. Vitnið Gylfi, sem var fundarstjóri, bar að hann hefði sagt fundar­mönnum að einungis vél­stjórnarmenntaðir menn sem hefðu verið í Vélstjórafélagi Íslands mættu greiða atkvæði. Vitnið Bragi bar að hann og fleiri hefðu séð að fleiri en vél­stjórnar­menntaðir menn hafi greitt atkvæði.

                Stefndu byggja á því að það hvíli á stefnanda að sanna að fleiri en þeir sem áttu atkvæðisrétt hafi greitt atkvæði um tillögu stjórnar VM.

                Vitnið Gylfi fundarstjóri bar að til þess að fá afhent fundargögn, dagskrá, til­lögur að breyt­ingum á samþykktum og grein­ar­gerðir með þeim, hafi þeir sem vildu sitja fundinn þurft að gera grein fyrir sér áður en þeir gengu til sætis enda þurfti að greina að fullgilda félaga og auka­félaga, því þeir hafa ekki kosn­inga­rétt, sbr. 5. gr. sam­þykkta VM.

                Í 4. gr. samþykkta VM segir að félagið sé opið öllum sem hafa lokið viður­kenndu vélstjóranámi, iðnnámi í málm- og vél­tækni­greinum, veið­ar­færa­gerð og báta- og skipa­smíði svo og námsmönnum og öðrum þeim sem starfa í grein­unum. Einnig geti þeir orðið félagsmenn sem vinna að mál­efnum félags­ins og aðrir sem stjórn metur hæfa hverju sinni. Þessari grein var einnig breytt á aðalfundi VM 2011 og er félagið nú einnig opið fólki sem starfar í bílgreinum.

                Á umsóknareyðublaði sem fylla þarf út til þess að fá inn­göngu í félagið þurfa menn gera grein fyrir fag­menntun sinni. Þær upplýsingar hlýtur félagið að vista ein­hvers staðar. Að mati dómsins eru það ekki boðleg rök fyrir því að fund­ar­stjóri þurfi að reiða sig á drengskap fundarmanna að tölvutækt félagakerfi sé ekki þannig upp byggt að menntun sé skráð inn í það eins og formaður félagsins bar fyrir dómi. Ráði til­tekið félagatalsforrit ekki við það ætti að vera létt að halda utan um menntun félags­manna og aðrar forsendur fyrir aðild þeirra í word- eða excel-skjali. Í félag­inu sam­ein­ast fjöldi fagstétta og samkvæmt gögnum um sameininguna ættu félags­menn að vera hátt í fjögur þúsund.

                Að mati dómsins er ekki hægt að gera þá kröfu til stefnanda að hann nafngreini ein­hvern sem tók þátt í kosningunni en er ekki vélstjórnarmenntaður. Allar upp­lýs­ingar sem máli geta skipt, svo sem hverjir sóttu fundinn og hver er menntun þeirra, eru í fórum stefnda VM eða eiga í það minnsta að vera það. Þær upplýsingar átti félagið að nýta til þess að leggja vandaðan grunn að kosn­ing­unni þannig að sannanlegt væri að einvörðungu vélstjórar og vélfræðingar kysu.

                Hallann af því að ekki verður sannað hvort einvörðungu vélstjórar og vél­fræð­ingar tóku þátt í kosningunni verður að leggja á stefnda VM. Það er stjórn þess félags sem á að sjá til þess að kosningar fari þannig fram að fylgt sé samþykktum Akks og það félag hefur eða á að hafa þær upplýsingar sem þarf til að sannreyna megi að sam­þykkt­unum sé fylgt og einungis þeir sem njóta þessarar tilteknu réttar­stöðu kjósi hvort heldur er með því að rétta upp hönd eða greiða atkvæði skriflega.

                Dómurinn fellst á það með stefnanda að ágallar hafi verið á undirbúningi að breyt­ingum á samþykktum sjóðsins Akks og á fram­kvæmd kosn­inga um þær breyt­ingar á aðalfundi VM 26. mars 2011.

                Í 94. gr. laga nr. 5/1998, um kosningar til sveitarstjórna, er lögfest það viðmið að gallar á framboði eða kosningu leiði ekki til ógildingar kosningar, nema ætla megi að þeir hafi haft áhrif á úrslit kosninganna. Dóminum þykir það viðmið einnig geta átt við um kosningar í almennum félögum eins og stéttarfélögum, þ.e.a.s. að ekki nægi að form­galli sé sannaður heldur verði jafnframt að vera einhverjar líkur til þess að hann hafi haft rétt­ar­áhrif.

                Stjórn VM ber ábyrgð á því að nægilega vandaður grunnur sé lagður að kosn­ing­unum svo sem með því að auðkenna þá í félagatali sem máttu kjósa um breytingar á samþykktum Akks, og tryggja að einungis þeir fengju einhver auðkenni þannig að fund­ar­stjóri gæti þekkt þá úr ef kosið væri með handauppréttingu eða afhenda þeim sér­staka kjörseðla ætti að kjósa skriflega. Því til stuðnings að einvörðungu vélstjórar og vélfræðingar hafi greitt atkvæði við kosninguna vísar stjórnin til þess að hún hafi reitt sig á drengskap þeirra félags­manna sem sóttu aðalfundinn.

                Samkvæmt 57. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála skal dómari, eftir kröfu málsaðila, láta vitni stað­festa framburð sem það hefur gefið fyrir dómi með eiði eða dreng­skap­ar­heiti. Áður en vitni stað­festir framburð sinn brýnir dómari fyrir því helgi og þýð­ingu staðfestingar, bæði fyrir úrslit máls og vitnið sjálft lagalega og sið­ferði­lega. Sé vitnið trúað vinnur það eið en annars heit. Sú staðfesting fer þannig fram að vitnið lyftir upp hægri hendi og hefur þessi orð eftir dómara: Ég lýsi því yfir og legg við drengs­kap minn og heiður að ég hef sagt það sem ég veit sannast og réttast og ekkert dregið undan. Drengskaparheit getur því haft þýðingu að lögum.

                Fyrir dómi kom ekki fram að hver og einn sá sem kaus hafi verið látinn gefa dreng­skaparheit. Hins vegar var áréttað að einvörðungu vélstjórar og vélfræðingar mættu kjósa um þessa tilteknu breytingu. Í huga sínum treysti stjórn VM hins vegar á að aðrir fundarmenn sýndu þann drengskap að taka ekki þátt í kosningunum.

                Heiðarleiki, drengskapur, er mikilsvert skap­gerð­ar­ein­kenni. Nú, á tímum hár­nákvæmra sannana, verður vart stuðst við hann sem sönn­un­ar­gagn nema gersamlega ómögu­legt sé að koma við öðrum sönnunargögnum eins og 57. gr. laga nr. 91/1991 miðar við. Stjórn VM átti hins vegar að hafa til reiðu öll þau sönnunargögn sem til þurfti.

                Enginn þeirra sem bar vitni fyrir dómi gat fullyrt að allir þeir sem greiddu atkvæði hefðu einvörðungu verið vélstjórar eða vélfræðingar. Fundarstjóri vissi ekki hvaða réttindi þeir höfðu sem tóku þátt í kosningunni. Hann hafði þannig aldrei í hönd­unum neina sönnun þess að hann gæti lýst kosningu um breytingar á sam­þykktum Akks lögmæta.

                Ekkert verður því um það sagt hversu margir þeirra sem tóku þátt í kosningu um breyt­ingar á samþykktum Akks höfðu til þess þá réttarstöðu sem nauðsynleg var til þess að breytingarnar væru gildar samkvæmt sam­þykktunum. Því er ekki með neinu móti hægt að útiloka að sá galli sem var á kosningunni hafi haft áhrif á úrslit hennar. Sam­kvæmt því verður að fall­ast á að ekki hafi verið gerð gild breyting á sam­þykktum Akks á aðalfundi VM 26. mars 2011.

                Það er því niðurstaða dómsins að stjórn félags, sem ber ábyrgð á því að kosn­ing innan vébanda þess fari rétt fram, og hefur eða á að hafa til þess öll gögn og allar forsendur, og ber að tryggja að ekki séu fyrir borð bornir hagsmunir neins félags­manns við kosninguna, geti ekki staðið þannig að henni að ekki sé gagnsætt og sannan­legt að skil­yrði sam­þykkta um kosninguna sé full­nægt. Það er jafnframt niður­staðan að stjórnin geti ekki sagt við þann félagsmann sem telur að ekki hafi verið gætt réttra aðferða og þannig brotið gegn hags­munum hans að hann verði að sanna að sú aðferð sem beitt var hafi að öllu leyti upp­fyllt skilyrði samþykktanna, þegar hann hefur hvorki gögnin né aðrar forsendur til þess.

                Stefnandi krefst málskostnaðar. Í málatilbúnaði hans er þó hvergi vikið að því að stefndi Akkur eða stjórn hans eigi sök á því að ágreiningsmál um kosningar á breyt­ingum á samþykktum hans var borið undir dóm. Því verður að skilja kröfu stefn­anda um málskostnað þannig að hún beinist einvörðungu að stefnda VM.

                Þar eð fallist hefur verið á kröfu stefnanda verður stefndi VM, með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991, dæmdur til að greiða honum málskostnað. Þegar litið er til flutnings um frávísun og að teknu tilliti til virðisaukaskatts þykir mál­flutn­ings­þóknun hæfilega ákveðin 960.000 kr.

                Ingiríður Lúðvíksdóttir, settur héraðsdómari, kveður upp þennan dóm.

D Ó M s o r ð

                Viðurkennt er að á aðalfundi stefnda, VM, Félags vél­stjóra og málm­tækni­manna, 26. mars 2011 hafi engin gild breyting verið gerð á lögum stefnda Akks, styrktar- og menningarsjóðs vélstjóra og vél­fræð­inga.