Föstudaginn 4. október 2013.
Nr. 589/2013.	Tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta (Arnar Þór Stefánsson hrl.) gegn Kaupþingi hf. (Anton B. Markússon hrl.)

Kærumál. Fjármálafyrirtæki. Slit. Kröfulýsing. Lögvarðir hagsmunir. Frávísun frá héraðsdómi.

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem hafnað var kröfu að tiltekinni fjárhæð sem T hafði lýst við slit K hf. sem T taldi sig eiga á hendur K hf. vegna andvirðis innstæðna sem T þyrfti að greiða innstæðueigendum tiltekinnar tegundar innlánsreikninga í K hf. Deila aðila laut að því annars vegar hvort krafa T við slit K hf. næði yfir kröfur þeirra innstæðueigenda sem ýmist ættu kröfu á hendur K hf. er skipað hefði verið í réttindaröð við slitin sem almennri kröfu samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. eða hefðu ekki lýst kröfu við slitin. Hins vegar hvort unnt væri að viðurkenna kröfu T við slit K hf. þótt T hefði ekki greitt út til innstæðueigenda andvirði krafna þeirra á hendur K hf. Í dómi Hæstaréttar var vísað til þess að samkvæmt 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 3. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki verði kröfu því aðeins lýst og hún viðurkennd sem forgangskrafa við slit K hf. að kröfuréttarsamband hefði stofnast milli K hf. og þess sem kröfuna gerði. Af þeim sökum yrði kröfu T ekki lýst við slit K hf. sem kröfu er háð væri ókomnu skilyrði í merkingu 1. mgr. 157. gr. laga nr. 21/1991, þar sem skilyrðið um að T greiddi innstæðueigendum andvirði innstæðna þeirra vissi ekki að kröfuréttarsambandi sem stofnast hefði milli hans og K hf. Einnig var vísað til þess að samkvæmt 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta, sbr. 9. gr. laga nr. 125/2008 um heimild til fjárveitingar úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl., tæki T yfir kröfu kröfuhafa á hendur hlutaðeigandi aðildarfyrirtæki eða þrotabúi kæmi til greiðslu úr T. Við það öðlaðist T kröfu á hendur K hf., að því tilskildu að kröfunni, sem T leiddi rétt sinn af, hefði áður verið lýst og hún viðurkennd við slit K hf. Að virtu því sem fram kæmi í lögskýringargögnum yrði ákvæði síðari málsliðar sömu málsgreinar ekki skýrt á þann veg að T öðlaðist annan og meiri rétt gagnvart K hf. við slit hans en þeir sem upphaflega áttu kröfu á hendur honum. Talið var að þar sem T hefði ekki greitt andvirði þeirra innstæðna, sem vísað var til í dómkröfum hans, hefði hann ekki lögvarða hagsmuni af að leyst væri úr þeim kröfum og var málinu því vísað sjálfkrafa frá héraðsdómi.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ingibjörg Benediktsdóttir, Eiríkur Tómasson og Helgi I. Jónsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 2. september 2013 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 6. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 20. ágúst 2013, þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila við slit varnaraðila. Kæruheimild er í 1. mgr. 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Sóknaraðili krefst þess að kröfu hans að fjárhæð 1.822.340.055 krónur verði skipað í réttindaröð við slit varnaraðila sem forgangskröfu samkvæmt 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991, aðallega að „skilyrði kröfunnar teljist komið fram þegar og að því marki sem sóknaraðili greiðir EDGE innstæðueigendum andvirði innstæðna þeirra, í samræmi við 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta“, en til vara „að framkomnu því skilyrði að sóknaraðili greiði EDGE innstæðueigendum andvirði innstæðna þeirra, hvort sem er í heild eða að hluta, í samræmi við 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999“. Í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili kærði úrskurð héraðsdóms fyrir sitt leyti 13. september 2013. Hann krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar um annað en málskostnað. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Í fyrri málslið 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 segir að komi til greiðslu úr sóknaraðila yfirtaki hann kröfu kröfuhafa á hendur hlutaðeigandi aðildarfyrirtæki eða þrotabúi. Með  9. gr. laga nr. 125/2008 um heimild til fjárveitingar úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl., var svohljóðandi ákvæði bætt við málsgreinina: „Krafa sjóðsins nýtur rétthæðar í samræmi við 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991 ... en ella er hún aðfararhæf án undangengins dóms eða sáttar.“ Í athugasemdum með frumvarpi því, sem varð að lögum nr. 125/2008, var ekki gerð grein fyrir þessum síðari málslið 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 að öðru leyti en því að sagt var að þar væri kveðið á um að kröfur vegna innstæðna nytu rétthæðar við gjaldþrotaskipti samkvæmt 112. gr. laga nr. 21/1991.

Samkvæmt 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 3. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki verður kröfu því aðeins lýst og hún viðurkennd sem forgangskrafa við slit varnaraðila að kröfuréttarsamband hafi stofnast milli hans og þess sem kröfuna gerir. Af þeim sökum verður kröfu sóknaraðila ekki lýst við slit varnaraðila sem kröfu, er háð sé ókomnu skilyrði í skilningi 1. mgr. 157. gr. laga nr. 21/1991, þar sem skilyrðið um að sóknaraðili greiði áðurgreindum innstæðueigendum andvirði innstæðna þeirra veit ekki að kröfuréttarsambandi sem stofnast hefur milli hans og varnaraðila.

Eins og áður greinir yfirtekur sóknaraðili samkvæmt 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 kröfu kröfuhafa á hendur hlutaðeigandi aðildarfyrirtæki eða þrotabúi komi til greiðslu úr sóknaraðila. Við það öðlast hann kröfu á hendur varnaraðila, að því tilskildu að kröfunni, sem sóknaraðili leiðir rétt sinn af, hafi áður verið lýst og hún viðurkennd við slit varnaraðila. Að virtu því sem fram kemur í lögskýringargögnum er fallist á með héraðsdómi að ákvæðið í síðari málslið sömu málsgreinar verði ekki skýrt á þann veg að sóknaðili öðlist annan og meiri rétt gagnvart varnaraðila við slit hans en þeir sem upphaflega áttu kröfur á hendur honum.

Þar sem sóknaraðili hefur ekki greitt andvirði þeirra innstæðna, sem vísað er til í dómkröfum hans, hefur hann samkvæmt framansögðu ekki lögvarða hagsmuni af því að leyst sé úr þeim kröfum. Ber því að vísa málinu sjálfkrafa frá héraðsdómi eftir 1. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991. 

Sóknaraðili verður dæmdur til að greiða varnaraðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað sem ákveðinn verður í einu lagi eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Máli þessu er vísað frá héraðsdómi.

Sóknaraðili, Tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta, greiði varnaraðila, Kaupþingi hf., 500.000 krónur í málskostnað í héraði og kærumálskostnað.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 20. ágúst 2013.

                Þetta mál, sem barst dóminum, 16. júlí 2012, með bréfi slitastjórnar Kaup­þings banka hf., var þingfest 11. september það ár og tekið til úrskurðar 3. júlí 2013.

                Sóknaraðili, Tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta, kt. 510400-3560, Borg­ar­túni 35, Reykjavík, krefst þess að viðurkennt verði að fjárkrafa hans, 1.822.340.055 kr., sem auðkennd er nr. 20100106-1162 í kröfuskrá varnar­aðila, njóti stöðu sem forgangskrafa, skv. 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991, að fram komnu því skil­yrði að sóknaraðili greiði Edge-inn­stæðu­eig­endum and­virði innstæðna þeirra, hvort sem er í heild eða að hluta, í samræmi við 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 um inn­stæðu­tryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta.

                Sóknaraðili krefst málskostnaðar úr hendi varnaraðila að skaðlausu.

                Varnaraðili, slitabú Kaupþings banka hf., kt. 560882-0419, Borgartúni 26, Reykja­vík, krefst þess að kröfu sóknaraðila verði hafnað.

                Varnaraðili krefst málskostnaðar úr hendi sóknaraðila auk virðis­auka­skatts.

Málavextir

                Sóknaraðili er sjálfseignarstofnun, tryggingarsjóður, sem veitir meðal annars þeim sem eiga innstæðu á reikningi hjá fjármálafyrirtæki lágmarksvernd gegn greiðslu­erfið­leikum aðildarfyrirtækja sjóðs­ins, sbr. 1. og 2. gr. laga nr. 98/1999 um inn­stæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjár­festa. Kaupþing banki hf. var eitt aðild­ar­fyrirtækja sjóðsins, sbr. 3. gr. lag­anna, áður en hann var tekinn til slita­með­ferðar.

                Bankinn opnaði snemma árs 2008 útibú í Þýskalandi (Kaup­thing Nieder­lass­ung Deutschland) og rak síma- og netbanka undir nafninu Kaup­thing Edge Deutsch­land. Bankinn hóf, 17. mars 2008, að taka við innlánum á svokallaða Edge-inn­láns­reikn­inga, annars vegar bundna innlánsreikninga (e. fixed term deposit, þ. Fest­geld­konto) og hins vegar óbundna innlánsreikninga (e. savings account, þ. Tages­geld­konto). Samkvæmt samningsskilmálum skyldu vextir reiknaðir á til­teknum tíma og lagðir inn á hlutaðeigandi reikning.

                Það er alkunna að í september og október 2008 urðu miklar hræringar á fjár­mála­mörk­uðum erlendis sem höfðu veruleg áhrif á starfsemi íslenskra fjár­mála­fyrir­tækja. Helgina 4. og 5. október 2008 varð ljóst að þrír stærstu bankar landsins Lands­bank­inn, Kaupþing og Glitnir gætu ekki tekist á við þennan vanda og væru ófærir um að standa við þær skuldbindingar sem á þeim hvíldu. Af þessum sökum meðal annars setti Alþingi, að kvöldi mánudagsins 6. októ­ber 2008, lög nr. 125/2008, um heimild til fjár­veit­ingar úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl., svonefnd neyð­ar­lög. Með 5. gr. laganna, sem varð 100. gr. a laga nr. 161/2002 um fjár­mála­fyrir­tæki, var Fjármálaeftirlitinu veitt heimild til að taka yfir vald hluthafafundar fjár­mála­fyrir­tækis í því skyni að taka ákvarðanir um nauð­syn­legar aðgerðir, meðal annars heim­ild til að víkja stjórn fyrirtækisins frá.

                Með 6. gr. laganna var bætt við 103. gr. laga nr. 161/2002 svohljóðandi máls­grein: Við skipti á búi fjármálafyrirtækis njóta kröfur vegna innstæðna, sam­kvæmt lögum um inn­stæðu­tryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta, rétthæðar skv. 1. mgr. 112. gr. laga um gjaldþrotaskipti o.fl.

                Með 9. gr. laganna var bætt við 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 svohljóðandi setn­ingu: Krafa sjóðsins nýtur rétthæðar í samræmi við 1. mgr. 112. gr. laga um gjald­þrota­skipti o.fl. við gjaldþrotaskipti, en ella er hún aðfararhæf án undangengins dóms eða sáttar.

                Fjármálaeftirlitið ákvað, 9. október 2008, að taka yfir vald hluthafafundar Kaup­þings banka, víkja félagsstjórn frá störfum og skipa honum skilanefnd í sam­ræmi hina nýju lagaheimild. Á grundvelli sömu laga tók Fjár­mála­eftir­litið ákvörðun, 22. októ­ber 2008, um að færa tilteknar eignir og skuldbindingar Kaupþings banka hf. inn í nýjan banka, Nýja Kaupþing banka. Innstæður í útibúum og höfuðstöðvum á Íslandi voru færðar í hann en inn­stæður í útibúum erlendis urðu eftir í gamla bankanum, sem er nú orðinn varnaraðili þessa máls.

                Nokkru síðar, 30. október 2008, gaf Fjár­mála­eftir­litið út það álit, sbr. 2. mgr. 9. gr. laga nr. 98/1999, að þegar eftirlitið tók yfir stjórn bankans þremur vikum fyrr, 9. októ­ber, hafi hann ekki verið fær um að inna af hendi greiðslu andvirðis inn­stæðna hjá honum. Við þessa yfirlýsingu varð virk skylda sóknaraðila til þess að greiða þeim sem áttu innstæðu á reikningum varnaraðila andvirði innstæðu sinnar, sbr. 1. mgr. 9. gr. laga nr. 98/1999.

                Hinn 24. nóv­em­ber 2008 fékk bank­inn heim­ild til greiðslustöðvunar. Inn­taki hennar var, með gildis­töku laga nr. 44/2009, 22. apríl 2009, breytt því að þann dag hófst slitameðferð bank­ans og 25. maí 2009 skipaði Héraðsdómur Reykja­víkur honum slita­stjórn í sam­ræmi við 4. mgr. 101. gr. laga nr. 161/2002, sbr. lög nr. 44/2009. Við töku bankans til slita varð jafnframt virk skylda sóknaraðila gagnvart þeim sem áttu inn­stæðu á reikningum hjá honum.

                Lög nr. 61/2009 tóku gildi, 29. maí 2009, en með þeim fékk varnar­aðili sér­staka heimild til að greiða skuldir vegna innlána sem hafði verið veittur for­gangs­réttur. Í kjölfar þessarar heimildar voru innstæður á framangreindum Edge-inn­láns­reikn­ingum varnaraðila í Þýskalandi greiddar innlánseigendum. Alls námu greiðslur um það bil 322.500.000 evrum sem voru greiddar um 34.000 inn­láns­eig­endum. Áunnir vextir af framangreindum innstæðum voru ekki greiddir þar sem slita­stjórnin taldi rétt­ar­óvissu ríkja um hvort slíkar vaxtakröfur nytu forgangsréttar við slita­með­ferð varnaraðila. Í kjölfar dóma Hæstaréttar, 28. október 2011, breytti varnar­aðili afstöðu sinni því að í þessum dómum staðfesti rétturinn þá túlkun héraðsdóms að gagn­álykta bæri þannig frá 114. gr. laga nr. 21/1991 að vextir sem legðust á kröfu fram að úrskurðardegi nytu stöðu í kröfuröð sem forgangskrafa samkvæmt 112. gr. lag­anna.

                Slitastjórn varnaraðila lýsti eftir kröfum í slitabúið, 30. júní 2009, og rann kröfu­lýs­ing­ar­frestur út 30. desember 2009. Með kröfu­lýs­ingu, 29. desember 2009, lýsti sóknaraðili forgangskröfu undir 112. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., sbr. 3. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002 um fjár­mála­fyrirtæki, samtals að fjárhæð 391.879.915.830 kr. Lýst krafa byggð­ist á hugsanlegri greiðsluskyldu sókn­ar­aðila á and­virði áfallinna vaxta á Edge-reikn­inga varnaraðila í Þýskalandi miðað við stöðu þeirra, 30. október 2008, þegar Fjármálaeftirlitið gaf út það álit að bank­inn hafi verið ógjald­fær, 9. október sama ár. Miðaði sókn­aðili upphaflega fjárhæð lýstrar kröfu við upp­lýs­ingar frá varnaraðila um heildar­fjölda og heildarfjárhæð þeirra inn­lána sem bank­inn taldi mögulegt að gætu talist inn­stæður í skilningi laga nr. 98/1999.

                Slita­stjórn varn­ar­aðila hafnaði kröfu sóknaraðila með bréfi, 7. apríl 2010, meðal ann­ars vegna þess að varnaraðili hefði þá þegar greitt út inn­stæður vegna Edge-inn­láns­reikn­inga. Jafnframt hefði sóknaraðili ekki greitt Edge-inn­stæðu­eig­endum úr sínum sjóðum og hefði því ekki tekið yfir neinar kröfur á hendur varn­ar­aðila.

                Sóknaraðili lækkaði fjárhæð kröfu sinnar tvisvar vegna frek­ari upp­lýs­inga frá varn­ar­aðila og í þriðja sinn við meðferð málsins fyrir dómi en heild­ar­fjárhæð kröf­unnar nemur nú 1.822.340.055 kr.

                Sóknaraðili mótmælti afstöðu varnaraðila til kröfunnar á kröfuhafafundi 18. maí 2010 og ítrekaði mótmæli sín á ágreiningsfundi, 27. júní 2012. Þar sem ekki tókst að jafna ágrein­ing aðila um kröfu sókn­ar­aðila leitaði varnaraðili, 16. júlí 2012, úrlausnar Héraðs­dóms Reykja­víkur í sam­ræmi við 2. mgr. 120. gr., sbr. 171. gr., laga um gjald­þrota­skipti o.fl. nr. 21/1991.

                Ágreiningur málsaðila varðar þær kröfur sem varnaraðili á enn eftir að greiða vegna svokallaðra Edge-innlánsreikninga. Að sögn varnaraðila nam heildarstaða þeirra, 9. októ­ber 2008, 8.674.958,67 evrum. Miðað við gengi, 22. apríl 2009, sam­svari sú fjárhæð 1.468.063.259 krónum. Slitastjórn varnaraðila hafi þegar greitt umtals­verðar fjár­hæðir af höfuðstól krafna Edge-innstæðueigenda.

                Sóknaraðili bendir á að í upphafi hafi slitastjórn varnaraðila hafnað því að vextir af Edge-inn­láns­reikn­ingum teldust forgangskröfur í skilningi 112. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Slitastjórnin hafi síðar breytt afstöðu sinni að þessu leyti en þó aðeins þannig að þeir sem mót­mæltu fyrri afstöðu slitastjórnarinnar teljist eiga for­gangs­kröfur í bú varnaraðila. Slita­stjórnin virðist því líta svo á að þeir sem ekki mótmæltu afstöðu slitastjórnarinnar hafi samþykkt að kröfur þeirra njóti stöðu sem almennar kröfur í skilningi 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl.

                Þá sé jafnframt vitað að farist hafi fyrir hjá hluta Edge-innstæðueigenda að lýsa kröfum sínum sem forgangskröfum. Þær kröfur teljist því almennar kröfur á hendur búinu og nemi um 611.315.266 krónum.

                Loks hafi ákveðinn hluti Edge-innstæðueigenda ekki lýst kröfum á hendur búinu vegna innstæðna sinna. Slitastjórn varnaraðila telji þær kröfur fallnar niður gagn­vart búi varnaraðila sökum vanlýsingar. Fjárhæð þeirra, varlega áætluð, nemi um 8,75 millj­ónum evra.

                Sóknaraðili telur ekki skipta máli að lögum hver staða kröfu Edge-inn­stæðu­eig­enda sé gagnvart varnaraðila. Þannig geti sóknaraðili átt sjálfstæða kröfu á hendur varn­ar­aðila án tillits til þess hvort innstæðueigendur lýstu kröfum, lýstu kröfum sínum sem almennum kröfum eða andmæltu ekki afstöðu slitastjórnar.

Málsástæður sóknaraðila

                Sóknaraðili vísar fyrst til þess að með áliti Fjármálaeftirlitsins, 30. október 2008, hafi stofnast sú skylda hans að greiða öllum þeim sem innstæðu áttu á reikn­ingum varnaraðila andvirði inn­stæðu sinnar úr innstæðudeild sjóða sóknaraðila, sbr. 1. mgr. 9. gr. laga nr. 98/1999. Greiðsluskylda sóknaraðila hafi stofnast fyrr vegna Lands­banka Íslands hf. (LBI), sbr. álit Fjármálaeftirlitsins, 27. október 2008. Af þeim sökum hafi sóknaraðili talið sér bera að greiða inn­stæðu­eig­endum þess aðildar­fyrir­tækis þá fjármuni og aðrar eignir sem voru til staðar í sjóðnum þann dag, sbr. ákvörðun stjórnar sóknaraðila, 8. september 2011, um greiðslu úr innstæðudeild í kjöl­far hruns íslensku bankanna haustið 2008 og síðar. Sóknaraðili telji greiðslu­skyldu sína hafi orðið virka síðar vegna annarra aðildarfyrirtækja sóknar­aðila, þar á meðal varn­ar­aðila.

                Ýmis atvik hafi orðið til þess að greiðsla sóknaraðila hafi tafist gagnvart inn­stæðu­eig­endum LBI. Þannig megi í fyrsta lagi nefna að viðskiptaráðherra hafi þrisvar sinnum framlengt frest sóknaraðila til að greiða innstæðueigendum, vegna sérstakra aðstæðna, sbr. 4. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 120/2000 um innstæðutryggingar og trygg­inga­kerfi fyrir fjárfesta, með síðari breytingum. Í öðru lagi hafi íslensk, hollensk og bresk yfirvöld reynt að ná samningum um svokallaða Icesave-reikninga en þeir samn­ingar hafi ekki verið felldir endanlega fyrr en með þjóðaratkvæðagreiðslu, 9. apríl 2011. Í þriðja lagi hafi innstæðueigendur LBI ekki viljað taka við greiðslum sókn­ar­aðila vegna ágrein­ings um aðferðir sóknaraðila við útgreiðslu.

                Hvort sem innstæðueigendur LBI hafni greiðslum sóknaraðila endanlega eða taki við þeim sé ljóst að fljótlega muni sóknaraðili þurfa að greiða innstæðueigendum varn­ar­aðila, enda hafi varnaraðili verið næsta aðildarfyrirtækið á eftir LBI til þess að teljast ófært um að inna af hendi andvirði innstæðu að mati Fjármálaeftirlitsins. Hafni inn­stæðu­eig­endur LBI greiðslunum endanlega sé ljóst að sóknaraðili þurfi að greiða inn­stæðu­eigendum varnaraðila strax enda tímafrestir þegar útrunnir. Taki inn­stæðu­eig­end­urnir hins vegar við greiðslunum muni sóknaraðili nota það sem innheimtist af kröfum sínum við slitameðferð LBI til þess að greiða innstæðueigendum varnaraðila. Slita­stjórn LBI hafi lýst því yfir að forgangskröfur slitabúsins muni greiðast að fullu og myndi því sóknaraðili endurheimta það fé sem hann greiddi og allar eignir sóknar­aðila 30. október 2008, sem voru þá um 16 milljarðar króna, verða greiddar inn­stæðu­eig­endum varnaraðila. Á hvorn veginn sem fari sé þannig útlit fyrir að umtals­verðir fjár­munir verði í sjóðum sóknaraðila til að greiða innstæðueigendum varnar­aðila í sam­ræmi við þá lagaskyldu sem á sóknaraðila hvíli.

                Kröfulýsing sóknaraðila, 29. desember 2009, með síðari breytingum, sé eðli máls­ins samkvæmt sjálfstæð og óháð kröfulýsingum innstæðueigenda. Þannig verði greiðslu­skylda sóknaraðila gagnvart innstæðueigendum ávallt virk áður en kröfu­lýs­ing­ar­frestur aðildarfyrirtækja sé liðinn. Vegna innstæðna hjá varnaraðila hafi greiðslu­skylda sóknaraðila orðið virk, 30. október 2008, en kröfulýsingarfrestur varnaraðila ekki runnið út fyrr en rúmu ári síðar, eða 30. desember 2009. Sóknaraðili geti því átt kröfu á hendur varnaraðila jafn­vel þótt hluti krafna Edge-innstæðueigenda sé fallinn niður gagnvart varnaraðila vegna vanlýsingar, eða vegna þess að innstæðueigendur hafi lýst kröfum sínum rang­lega sem almennum kröfum eða ekki mótmælt afstöðu slita­stjórnar um stöðu vaxta af innstæðum.

                Þannig yfirtaki sóknaraðili kröfu kröfuhafa á hendur hlutaðeigandi aðildar­fyrir­tæki við útgreiðslu og njóti krafa sjóðsins rétthæðar í samræmi við 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., sbr. 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999.

                Sóknaraðili byggir á því að ákvæði 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 væri með öllu þarflaust væri staðan sú að sjóðurinn ætti ekki sjálfstæða kröfu á hendur þrota­búi aðild­ar­fyrirtækis heldur yrði að láta sér nægja framsal á kröfu hvers einstaks inn­stæðu­eig­anda.

                Samkvæmt lögum nr. 98/1999 hafi sóknaraðili ekki skýra heimild til að hafna greiðslu­skyldu sinni á þeim grundvelli að kröfuhafi hafi ekki gætt réttar síns gagn­vart þrota­búi aðildarfyrirtækis. Af þessu sé ljóst að sóknaraðili verði að lýsa kröfum vegna allra mögulegra innstæðna gagnvart aðildarfyrirtækjum í slitameðferð til þess að geta komið kröfu sinni að þegar komi til útgreiðslu úr sjóðum sóknaraðila. Gerði sóknar­aðili það ekki gæti hann átt á hættu að greiða andvirði inn­stæðna innstæðueigendum sem ekki lýstu kröfum eða lýstu kröfum sínum ranglega gagnvart varnaraðila, án þess að geta komið kröfu sinni að gagnvart varnaraðila í samræmi við 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999.

                Krafa sóknaraðila sé skilyrt krafa og sé skilyrðið ókomið, þar sem sóknaraðili hafi ekki enn greitt innstæðueigendum varnaraðila og tekið yfir kröfur þeirra á hendur honum, sbr. 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999. Víða í lögum nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl., sem gildi til fyllingar ákvæðum um slita­með­ferð í lögum nr. 161/2002, sé gert ráð fyrir tilvist skilyrtra krafna í gjald­þrota­með­ferð, sbr. 1. mgr. 126. gr., 156. gr., 157. gr. og 163. gr. laganna. Af þeim sökum sé ekki tilefni til þess að hafna kröfu sókn­ar­aðila heldur beri þvert á móti að viðurkenna hana sem skilyrta kröfu á grund­velli 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 og 3. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002.

                Til stuðnings kröfum sínum vísar sóknaraðili til laga nr. 98/1999 um inn­stæðu­trygg­ingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta, einkum til ákvæða 9. og 10. gr. laganna, reglu­gerðar nr. 120/2000 um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta, með síð­ari breytingum, laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., laga nr. 161/2002 um fjár­mála­fyrirtæki og almennra reglna eignar-, samninga- og kröfuréttar. Kröfu sína um máls­kostnað styður hann við XXI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. einkum 1. mgr. 130. gr. laganna.

Málsástæður varnaraðila

Sóknaraðili hefur ekki greitt innlánseigendum lágmarkstryggingu

                Varnaraðili leggur áherslu á að sóknaraðili hafi ekki greitt fyrrverandi inn­láns­eig­endum hjá varn­ar­aðila þá lágmarksgreiðslu sem kveðið sé á um í 1. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 og hafi þar af leiðandi ekki leyst til sín undirliggjandi kröfur og ekki fengið kröfuréttindi á hendur varnaraðila framseld í skilningi 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999. Með vísan til þessa telur varnaraðili ljóst að sóknaraðili eigi ekki réttmæta kröfu á hendur varnaraðila við slitameðferðina, samtals að fjárhæð 1.822.340.055 kr. og sé kröfunni því alfarið hafnað.

Um kröfu sóknaraðila

                Krafa sóknaraðila á hendur varnaraðila byggi á mögulegri greiðsluskyldu sókn­ar­aðila á áföllnum vöxtum af Edge-innlánsreikningum miðað við stöðu þeirra 30. októ­ber 2008 en í grunninn sé krafan þrískipt. Í öllum tilvikum grundvallist hún á sam­bæri­legum fjárkröfum á hendur varnaraðila, það er áföllnum vöxtum Edge-inn­láns­reikn­inga í útibúi varnaraðila í Þýskalandi en staða krafnanna við slita­með­ferð varn­ar­aðila sé ekki sú sama.

                Krafa sóknaraðila byggist í fyrsta lagi á kröfum sem viðkomandi kröfuhafi, inn­stæðu­eig­andi, lýsti við slita­með­ferð­ina sem forgangskröfu, skv. 112. gr. laga nr. 21/1991, og var samþykkt sem slík. Í öðru lagi byggist krafa sóknaraðila á kröfum sem var lýst sem almennum kröfum, skv. 113. gr. laga nr. 21/1991, eða voru end­an­lega samþykktar sem slíkar við slitameðferð varn­ar­aðila og að lokum á kröfum sem ekki var lýst við slitameðferðina eða bárust eftir lok kröfulýsingarfrests og séu því ekki hluti af slitameðferð varnaraðila. Röksemdir varnaraðila fyrir því að hafna beri kröfu sóknaraðila taka mið af þessum mun á kröfunum.

Kröfur sem eru samþykktar sem forgangskröfur við slitameðferðina

                Verði ekki fallist á að hafna kröfunni er því hafnað að krafan verði viðurkennd sem skilyrt krafa að því marki sem hún grundvallist á kröfum sem slitastjórn hafi þegar sam­þykkt sem forgangskröfur við slita­með­ferð­ina þar sem varnaraðili sé fær um að greiða andvirði þeirra og því muni ekki reyna á greiðsluskilyrði 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999.

                Til stuðnings framangreindu bendir varnaraðili á að samkvæmt fjár­hags­upp­lýs­ingum hans um stöðuna í lok árs 2012 séu eignir varnaraðila metnar á ríflega 857 millj­arða króna, þar af sé handbært fé á innlánsreikningum ríflega 417 milljarðar króna. Heild­ar­fjárhæð útistandandi forgangskrafna við slita­með­ferð­ina nemi sam­tals 123 millj­örðum króna, sem sé mun lægri fjárhæð en handbært fé varnaraðila. Með vísan til þessa telji varnaraðili ljóst að við slitameðferðina sé til nægt handbært fé til að mæta sam­þykktum og umdeildum forgangskröfum og muni sóknaraðili því ekki þurfa að greiða, á grundvelli 9. og 10. gr. laga nr. 98/1999, and­virði krafna sem slita­stjórn hafi þegar sam­þykkt sem forgangskröfur.

                Verði krafa sóknaraðila engu að síður tekin til greina mun það að mati varnar­aðila hafa þau réttaráhrif að sóknaraðili eignist forgangskröfu við slitameðferðina við hlið krafna sem hafi, endanlega, verið viðurkenndar með þá stöðu í forgangsröð krafna, sbr. 3. mgr. 120. gr. laga nr. 21/1991. Að mati varnaraðila veiti lög nr. 21/1991 ekki heimild fyrir þeirri niðurstöðu, það er að sama krafan sé tvisvar sinnum sam­þykkt sem forgangskrafa, og því beri að hafna kröfu sóknaraðila. 

Kröfur sem eru samþykktar sem almennar kröfur við slitameðferðina

                Varnaraðili hafnar því enn fremur að sóknaraðili eignist forgangskröfu í slitabú varn­ar­aðila komi til þess að sóknaraðili þurfi að greiða andvirði þeirra krafna sem slita­stjórnin hafi samþykkt sem almennar kröfur við slitameðferðina á grundvelli 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999.

                Að mati varnaraðila leiðir það af orðalagi 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 að sókn­ar­aðili yfirtaki umræddar kröfur eftir greiðslu og njóti þá sömu réttarstöðu og kröfu­hafinn njóti við slitameðferðina. Að öðrum kosti muni sóknaraðili njóta betri réttar en sá sem hann leiðir rétt sinn af, þ.e. af kröfuhafa kröfunnar sem sóknaraðili yfir­taki. Með vísan til þessa sé túlkun sóknaraðila á rétthæð kröfunnar, skv. 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999, hafnað enda sé hún andstæð ákvæðum laga nr. 21/1991 og megin­reglu laganna um jafnræði kröfuhafa.

                Varnaraðili bendir enn fremur á að samkvæmt ákvæðum laga nr. 21/1991 geti kröfu­hafar ekki aukið við kröfu, þar með talið við rétthæð kröfu, eftir að kröfu­lýs­ing­ar­fresti lýkur, sbr. 118. gr. laganna. Hið sama hljóti að gilda um aðila sem yfirtaki kröfu ann­ars kröfuhafa, þ.e. sóknaraðila. Túlkun sóknaraðila sé því alfarið hafnað enda verði að skýra öll frávik og allar breytingar frá meginreglum laga nr. 21/1991 mjög þröngt og þær verði að byggja á skýrri lagaheimild.

                Að mati varnaraðila komi lög nr. 21/1991 beinlínis í veg fyrir að sóknaraðili eign­ist forgangskröfu við slitameðferðina á þann hátt sem sóknaraðili haldi fram enda séu umræddar kröfur endanlega samþykktar sem almennar kröfur við slita­meðferðina, sbr. 3. mgr. 120. gr. laga nr. 21/1991. Að áliti varnaraðila beri að leggja það til grund­vallar við úrlausn málsins enda gildi lög nr. 21/1991 um meðferð og rétthæð kröf­unnar og þeirra krafna sem krafan byggir á, sbr. 4. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002.

                Með vísan til framangreinds verði sóknaraðili að bera hallann af því að þurfa að greiða andvirði krafna á grundvelli laga nr. 98/1999 og yfirtaka kröfurnar eftir ákvæðum laga nr. 21/1991, þ.e. sem almennar kröfur, enda fráleitt að aðrir kröfuhafar við slitameðferðina þurfi að bera hallann af því að innstæðueigendur hafi ekki lýst kröfum sínum rétt.

                Verði ekki fallist á framangreint og krafa sóknaraðila viðurkennd mun það að mati varnaraðila leiða til þess að sóknaraðili eignist forgangskröfu við slitameðferðina á grundvelli krafna sem voru ekki viðurkenndar með þeirri rétthæð við slita­með­ferð­ina eða var ekki lýst sem forgangskröfu af viðkomandi kröfuhafa og hafi hugsanlega verið efnd á bindandi hátt í samræmi við nauðasamning varnaraðila, sbr. 60. gr. laga nr. 21/1991. Að áliti varnaraðila er útilokað að sóknaraðili geti eignast kröfu á þann hátt við slitameðferðina enda andstætt ákvæðum laga nr. 21/1991, sem gildi um rétt­hæð kröfunnar og þeirra krafna sem hún grundvallist á, og sé kröfunni því hafnað. 

Kröfur sem er vanlýst við slitameðferðina 

                Varnaraðili hafnar því enn fremur að sóknaraðili eignist forgangskröfu við slita­með­ferð­ina á grundvelli vanlýstra krafna þótt skilyrði kröfunnar komi fram þar sem sóknaraðili muni ekki geta leyst umræddar kröfur til sín í skilningi 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999.

                Sóknaraðili geti aðeins eignast kröfu í slitabúið á grund­velli framsals kröfu sem var lýst við slitameðferðina, sbr. orðalag 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999. Af þessum sökum geti sóknaraðili ekki eignast kröfurétt á hendur varnaraðila á grundvelli van­lýstra krafna enda hafi kröfurnar fallið niður gagnvart varnaraðila á grund­velli 1. mgr. 118. gr. laga nr. 21/1991. Að mati varnaraðila verði sóknaraðili að bera hallann af því að viðkomandi kröfuhafar lýstu ekki kröfum sínum við slita­með­ferð varnar­aðila, ekki aðrir kröfuhafar við slitameðferð varnaraðila.

                Varnaraðili mótmælir einnig umfjöllun í greinargerð sóknaraðila þess efnis að sókn­ar­aðili muni hugsanlega eiga um 16 milljarða í sjóði til að greiða inn­stæðu­eig­endum varnaraðila. Samkvæmt ársreikningi sóknaraðila vegna ársins 2009 séu sjóðir sókn­ar­aðila tómir. Byggja beri á ársreikningi sóknaraðila frekar en ein­hliða full­yrð­ingum hans sem ekki séu studdar fullnægjandi gögnum heldur byggðar fyrst og fremst á mati.

                Með vísan til alls framangreinds telur varnaraðili ljóst að ekki sé unnt að viður­kenna kröfu sóknaraðila sem skilyrta forgangskröfu.

                Til stuðnings kröfum sínum vísar varnaraðili til laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl., laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki og laga nr. 98/1999 um inn­stæðu­trygg­ingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta. Krafa um málskostnað er reist á XXI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Krafa um virðisaukaskatt á mál­flutn­ings­þóknun er byggð á lögum nr. 50/1988 um virðisaukaskatt.

Niðurstaða

                Í þessu máli er sú spurning í reynd lögð fyrir dóminn hvaða merk­ingu eigi að gefa lagaákvæði sem sóknaraðili telur veita honum betri rétt en hann ætti sam­kvæmt rót­grónum lögum og meginreglum laga.

                Sóknaraðili, Tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta, krefst þess að viður­kennt verði að fjárkrafa hans, 1.822.340.055 kr., í slitabú varnar­aðila, njóti stöðu sem forgangskrafa, skv. 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991, að fram komnu því skil­yrði að sóknaraðili greiði Edge-inn­stæðu­eig­endum and­virði innstæðna þeirra, hvort sem er í heild eða að hluta, í samræmi við 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 um inn­stæðu­trygg­ingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta.

                Málsaðilar virðast sammála um að ágreiningur þeirra sé tvíþættur. Hann varði það annars vegar hvort krafa sóknaraðila geti náð til þeirra innstæðueigenda sem eigi almenna kröfu í slitabú varn­ar­aðila eða hafi ekki lýst kröfu sinni. Hins vegar varði ágrein­ing­ur­inn það hvort sóknar­aðili geti átt sam­þykkta kröfu á hendur varnar­aðila þegar hann hafi ekki greitt inn­stæðu­eigendum varnaraðila.

                Fyrra atriðið, það er hvort sóknaraðili geti lýst kröfu vegna innstæðueigenda sem eigi almenna kröfu í slitabú varnaraðila eða hafi ekki lýst kröfu, taki til þrenns konar tilvika. Það taki í fyrsta lagi til krafna sem var lýst sem forgangskröfum en slita­stjórn sam­þykkti sem almennar kröfur, samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991.

                Eins og áður greinir hafnaði slita­stjórn varnaraðila því í upphafi að vextir af Edge-inn­láns­reikn­ingum teldust for­gangs­kröfur. Síðar breytti hún afstöðu sinni, þó þannig að aðeins þeir sem mót­mæltu þeirri afstöðu hennar að vextir væru ekki for­gangs­kröfur, teljast nú eiga forgangskröfu í slita­búið. Slita­stjórnin lítur svo á að þeir sem ekki mót­mæltu afstöðunni hafi samþykkt að kröfur þeirra njóti stöðu sem almennar kröfur.

                Annar hluti eru kröfur þeirra innstæðueigenda sem lýstu kröfu en láðist að lýsa þeim sem forgangskröfum og eiga þeir því samþykktar almennar kröfur í slitabú varn­ar­aðila. Í þriðja lagi eru kröfur þeirra sem ekki lýstu kröfum á hendur búinu vegna inn­stæðna sinna og varnaraðili telur að séu, sökum vanlýsingar, fallnar niður gagnvart sér.

                Sóknaraðili segir ekki ágreining um það að sé kröfu ekki lýst innan kröfu­lýs­ingar­frests falli hún niður gagnvart fjármálafyrirtæki. Jafnframt sé ekki ágreiningur um það að kröfuhafi sem ætlist til þess að krafa hans njóti forgangs verði að krefjast þess berum orðum í kröfulýsingu. Lýsi hann kröfu án þess að krefjast for­gangs njóti hún stöðu sem almenn krafa.

                Ágreiningurinn birtist í því að sóknaraðili telur lög nr. 98/1999 um inn­stæðu­trygg­ingar og trygg­inga­kerfi fyrir fjárfesta gera ráð fyrir ákveðnu kerfi sem sé þannig að hann þurfi að greiða innstæðueigendum hvort sem þeir hafi lýst kröfum sínum í slitabú varnaraðila eða ekki og hvort sem þeir hafi lýst þeim sem almennum kröfum eða for­gangs­kröfum. Hvort heldur sem er verði hann að greiða innstæðueigendunum og lög nr. 98/1999 geri ráð fyrir því að sérhver greiðsla sem sóknaraðili inni af hendi vegna þessarar skyldu njóti stöðu sem for­gangs­krafa við slita­með­ferð fjár­mála­fyrir­tækis.

                Hér er ekki til úrlausnar hvaða skyldur hvíla á sóknaraðila samkvæmt lögum nr. 98/1999 heldur einungis það hvaða rétt þessi lög veita sóknaraðila á hendur varnar­aðila. Hér er því ekki til úrlausnar hvort innstæðueigandi hafi tvær leiðir til að fá kröf­una greidda, aðra þá að krefj­ast hennar beint úr sjóðnum en hina þá að lýsa henni í slita­búið og fá hana greidda úr búinu en nægi eignir þess ekki fái hann hana greidda úr sjóðnum.

                Hér er til úrlausnar sú málsástæða sóknaraðila að hvort sem hann greiði inn­stæðu­eiganda sem krefjist greiðslu beint úr sjóðnum án þess að hafa lýst henni í slita­búið eða hafi lýst henni, en hún aðeins verið samþykkt sem almenn krafa, skv. 113. gr. laga nr. 21/1991, hafi greiðsla sjóðsins til inn­stæðu­eig­andans þau réttaráhrif að sjóður­inn eignist forgangskröfu í slitabúið.

                Þessa málsástæðu byggir sóknaraðili á 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999. Fyrsti máls­liður málsgreinarinnar var tekinn í lög með lögum nr. 39/1996, um breyt­ingu á lögum nr. 43/1993 um viðskiptabanka og sparisjóði, og haldið óbreyttum í lögum nr. 98/1999 en í honum segir: Komi til greiðslu úr sjóðnum yfirtekur hann kröfu kröfu­hafa á hendur hlut­að­eigandi aðild­ar­fyrir­tæki eða þrotabúi.

                Með 9. gr. laga nr. 125/2008 (neyðarlaganna) var þessari setningu bætt við 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999: Krafa sjóðsins nýtur rétthæðar í samræmi við 1. mgr. 112. gr. laga um gjald­þrotaskipti o.fl. við gjaldþrotaskipti, en ella er hún aðfararhæf án undangengins dóms eða sáttar.

                Fallast má á það með sóknaraðila að síðari hluti þessa málsliðar, að krafa sé aðfar­ar­hæf án undangengins dóms eða sáttar, eigi við þegar greiðsluskylda sjóðsins bygg­ist á ákvörðun Fjármálaeftirlitsins og fyrri hlutinn miðist við greiðslu­skyldu vegna töku bús fjármálafyrirtækis til slita. Hins vegar er ekki unnt að fallast á það með sókn­ar­aðila að lesa beri 3. mgr. 10. gr. þannig að ákvæðið eigi að veita honum betri rétt en sá átti sem hann leiðir rétt sinn frá.

                Að mati dómsins getur ekki nokkur krafa, sem á að lokum að greiðast úr þrota­búi eða slitabúi fjár­mála­fyrir­tækis, komist fram hjá lögboðnu gangverki gjald­þrota­skipt­anna þar sem sérhver krafa er prófuð og metin af slitastjórn og öðrum kröfu­höfum og hugs­an­lega af dómstólum áður en hún er samþykkt. Skiptir þá ekki máli hvort kröfu­eig­and­inn sé neytandi og kunni hugsan­lega jafnframt, með stoð í lögum nr. 98/1999, að geta krafið trygg­ing­ar­sjóðinn um greiðslu kröfu sinnar.

                Gjaldþrotaskipti eru sameiginleg fullnustugerð allra kröfuhafa og getur enginn, sem ætlast til þess að fá greiðslu úr búinu, komist fram hjá þessum prófunarferli. Slík und­an­þága væri ólíðandi fyrir aðra kröfuhafa sem leggja mikla vinnu og fé í að sýna fram á fjárhæð og stöðu kröfu sinnar.

                Sóknaraðili skilur 1. málslið 3. mgr. 10. gr. þannig að hann geti eignast kröfu í slitabú fjármálafyrirtækis með því að greiða þeim sem á innstæðu í búinu þrátt fyrir að inn­stæðu­eig­and­inn hafi ekki lýst kröfu í búið. Sóknaraðili telur sig því geta, vegna þessa ákvæðis, eignast kröfu í búið án þess að hún hafi farið í gegnum prófunarferil gjald­þrota­réttar og verið sam­þykkt af slitastjórn.

                Það er almenn regla kröfuréttar um framsal kröfu að sé skuldari, í þessu tilviki varn­ar­aðili, ekki skuld­bundinn framseljanda vegna þess að  framseld krafa var ekki til í upphafi eða var fallin niður fái framsalshafi, í þessu tilviki sóknaraðili, ekki neinn rétt á hendur skuldaranum. Það er jafnframt almenn regla kröfuréttar að framsalshafi fái þann rétt á hendur skuld­ar­anum sem fram­selj­and­inn átti en ekki meiri rétt. Almenna reglan er því sú að við fram­sal kröfu eykst skylda skuldarans ekki. Frá þessu er undantekning bundin við­skipta­bréfum en hún er að auki bundin því skilyrði að fram­salshafinn sé grandlaus um svo­nefnda mótbáru skuld­ar­ans. Þannig getur fram­sals­hafi byggt á efni viðskiptabréfs hafi honum verið ókunn­ugt um að skuldari til dæmis skuld­aði mun lægri fjárhæð en tilgreind er í bréfinu.

                Sóknaraðili skilur 2. málslið 3. mgr. 10. gr. þannig að enda þótt krafa sem hann greiðir innstæðueiganda hafi einungis verið samþykkt sem almenn krafa í slitabú varn­ar­aðila eignist sóknaraðili við framsalið forgangskröfu í búið, þannig að skyldur skuld­ar­ans, varnaraðila, aukist við framsalið.

                Þegar lög nr. 98/1999 og lög nr. 125/2008, oft nefnd neyðarlög, voru sett var í íslenskri réttar­skipan heildstætt kerfi réttarreglna um gjaldþrotaskipti, sem gildir einnig um slit fjár­mála­fyrirtækja, og byggir á gömlum merg. Einn af hornsteinum þess kerfis er reglan um jafn­ræði kröfu­hafa. Það er líka viðurkennd meginregla gjald­þrota­réttar að sá sem ekki lýsir kröfu sinni eða lýsir henni ekki rétt ber hallann af því en ekki aðrir kröfu­hafar. Jafn­framt giltu þá og gilda enn í íslenskri réttarskipan megin­reglur kröfuréttar um framsal kröfu sem teygja rætur sínar enn dýpra í réttar­söguna.

                Sóknaraðili telur að gefa beri ákvæði 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999, sbr. 9. gr. laga nr. 125/2008, merkingu sem stendur ekki aðeins þvert gegn þessum rótgrónu reglum heldur snýr rangsælis því gangverki sem stýrir gjaldþrotaskiptum svo og gang­verki kröfuréttarins við framsal krafna.

                Sóknaraðili byggir á því að hafi lagaákvæðið ekki þau réttar­áhrif sem hann les úr því sé það tilgangslaust.

                Í frumvarpi til laga nr. 39/1996 um breyt­ingu á lögum nr. 43/1993 um við­skipta­banka og sparisjóði segir um 5. mgr. e-liðar 16. gr., sem varð að 5. mgr. 79. gr. laga nr. 43/1993, og er nú 1. málsliður 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999, að ákvæðið þyki eðlilegt og þarfnist ekki skýringa. Hvað sem annars má lesa úr þessu um vilja lög­gjaf­ans og tilgang ákvæðisins eru að minnsta kosti ekki berum orðum færð rök fyrir þeirri fyrir­ætlan að ganga fram hjá rótgróinni framkvæmd gjaldþrotaskipta og láta trygg­ing­ar­sjóð­inn eignast kröfu í slitabúið án þess að sú krafa sem sjóðurinn greiddi hafi verið sam­þykkt af slita­stjórn.

                Með lögum nr. 125/2008 voru sett brýn ákvæði til þess að bregðast mætti við þeim sérstöku aðstæðum sem þá voru á fjármálamarkaði og jafnframt var breytt fjórum lagabálkum, þar á meðal lögum nr. 98/1999.

                Í almennum athugasemdum með frumvarpi sem varð að lögum nr. 125/2008 er tekið fram að meðal helstu breytinga sem verði á lögum um innstæðutryggingar og trygg­inga­kerfi sé sú tillaga að innstæður séu forgangskröfur við gjaldþrotaskipti. Þessi tillaga samræmist þeirri breytingu sem gerð var á 103. gr. laga nr. 161/2002 en við hana var bætt svofelldri málsgrein: Við skipti á búi fjármálafyrirtækis njóta kröfur vegna inn­stæðna, samkvæmt lögum um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjár­festa, rétt­hæðar skv. 1. mgr. 112. gr. laga um gjaldþrotaskipti o.fl.

                Enda þótt löggjafinn hafi af fremsta megni ætlað að tryggja að inn­stæðu­eig­endur fengju innstæður sínar greiddar verður hvorki af almennum né sérstökum athuga­semdum með frumvarpinu séð að ætlun löggjafans hafi verið að því kerfi, sem bæta átti 9. gr. laganna, nú 2. málslið 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999, inn í, skyldi koll­varpað.

                Þykir verða að túlka ákvæði 3. mgr. 10. gr. þannig að það grafi ekki undan því kerfi sem gildir um lýsingu krafna í slitabú og rétthæð þeirra sem og meginreglum kröfuréttar um framsal kröfuréttinda heldur fái merkingu sem getur samrýmst því heildarkerfi laga sem því var skeytt inn í og það þarf að haldast í hendur við.

                Fram er komið að lögskýringargögn sýna ekki að það hafi verið ætlun lög­gjaf­ans, hvorki með lögum nr. 39/1996 né lögum nr. 125/2008, að kollvarpa meginreglum gjald­þrotaréttar og kröfuréttar sem stýra lögskiptum þegar framseld er krafa sem fram­selj­andi telur sig eiga í þrota- eða slitabú. Jafnframt útilokar það sóknaraðila ekki frá því að fram­fylgja lögfestu mark­miði laga nr. 98/1999, sbr. 1. gr. þeirra, þótt þetta ákvæði verði túlkað til samræmis við marg­nefndar megin­reglur enda bar honum, eins og nafn hans gefur til kynna, að eiga fé í sjóði til að mæta fjár­hags­legum áföllum aðild­ar­fyrirtækja sinna.

                Að teknu tilliti til þess sem lesa má um vilja löggjafans, þess að ekki er vegið að markmiði laga nr. 98/1999, en þó einkum og sér í lagi að teknu tilliti til rótgróinna megin­reglna gjald­þrota- og kröfuréttar, er það mat dómsins að lesa beri ákvæðið þannig að greiði sókn­ar­aðili kröfu, sem hafi verið samþykkt sem for­gangs­krafa í slitabú aðildar­fyrir­tækis, sam­kvæmt 112. gr. laga nr. 21/1991, yfirtaki sóknaraðili kröfu­rétt inn­stæðu­eig­and­ans og eignist við það fram­sal ekki síðri rétt gegn slitabúinu en fram­selj­and­inn átti.

                Að sögn sóknaraðila telur hann lög nr. 98/1999 ekki veita honum heimild til þess að hafna því að greiða kröfu á þeim grundvelli að kröfuhafi hafi ekki gætt réttar síns gagn­vart þrota­búi aðildarfyrirtækis. Eins og áður segir er það ekki til úrlausnar hér hvaða skyldur lög nr. 98/1999 leggja á sóknaraðila. Að mati dómsins er það eins og áður hefur verið lýst í andstöðu við rótgróna réttar­skipan að lesa ákvæði 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999 þannig að greiði sóknaraðili innstæðueiganda kröfu, sem ekki var lýst eða var af ein­hverjum ástæðum endanlega samþykkt sem almenn krafa í búið, hafi það þau réttaráhrif að hann eignist for­gangs­kröfu í slitabú varnaraðila.

                Af þessum sökum er það niðurstaða dómsins að sóknaraðili eigi hvorki sjálf­stæðan rétt til þess að lýsa forgangs­kröfu í slitabú varnaraðila á grundvelli kröfu sem kröfu­hafi lét hjá líða að lýsa í búið, og er því fallin niður gagnvart því, né kröfu sem hefur endan­lega verið samþykkt sem almenn krafa, samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991, og verður kröfu sóknaraðila því hafnað að því leyti sem hún varðar kröfur í þessari stöðu.

                Varnaraðili hefur ekki enn greitt kröfur, sem var lýst vegna vaxta á Edge-reikn­inga, að fjárhæð ríflega 313 milljónir króna, sem hann hefur þó samþykkt sem for­gangs­kröfur. Í lok árs 2012 voru eignir varnaraðila metnar á ríflega 857 milljarða króna, þar af var handbært fé á innlánsreikningum ríflega 417 milljarðar króna. Heild­ar­fjárhæð ógreiddra for­gangs­krafna við slita­með­ferð­ina mun nema sam­tals 123 millj­örðum króna, sem er mun lægri fjár­hæð en handbært fé varnar­aðila. Ógreiddar for­gangs­kröfur vegna vaxta af Edge-reikn­ingum nema aðeins broti af heildar­fjárhæð ógreiddra, sam­þykktra for­gangs­krafna. Það þykir því afar ólíklegt að inn­stæðueigandi, sem hefur fengið vaxtakröfu í bú varnar­aðila samþykkta sem for­gangs­kröfu, muni krefja sóknar­aðila um greiðslu. Yrði sú hins vegar raunin fengi sókn­ar­aðili, miðað við þær megin­reglur um framsal krafna sem hér hefur verið lýst svo og vegna réttaráhrifa 3. mgr. 10. gr. laga nr. 98/1999, kröfuna fram­selda með þeirri stöðu í forgangsröð krafna sem inn­stæðu­eig­and­inn átti.

                Þar sem réttur sóknaraðila í slitabú varnaraðila byggir alfarið á því honum sé fram­seld krafa, sem hefur verið samþykkt í búið sem forgangskrafa, er því hafnað að hann eigi sjálfstæðan rétt til þess að lýsa kröfu í bú varnaraðila vegna krafna sem sam­þykktar hafa verið sem forgangkröfur.

                Öllum kröfum sóknaraðila er því hafnað.

                Þrátt fyrir þessa niðurstöðu og með vísan til 3. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991, þykir rétt að hvor máls­aðili um sig greiði sinn kostnað af málinu.

                Ingiríður Lúðvíksdóttir, settur héraðsdómari, kveður upp þennan úrskurð.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

                Kröfu sóknaraðila, Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta, á hendur varn­ar­aðila, slita­búi Kaupþings hf., er hafnað.

                Málskostnaður milli aðila fellur niður.