Þriðjudagur 10. mars 2009.
Nr. 96/2009.	Ríkislögreglustjóri (Helgi Magnús Gunnarsson, saksóknari efnahagsbrota) gegn X (Sveinn Andri Sveinsson hrl.)

 

Kærumál. Farbann. Úrskurður héraðsdóms felldur úr gildi. Trygging. Sératkvæði.

Felldur var úr gildi úrskurður héraðsdóms um að X skyldi áfram sæta farbanni á grundvelli 1. mgr. 100 gr. laga nr. 88/2008, sbr. b. lið 1. mgr. 95. gr. sömu laga. Hins vegar var X gert að setja tryggingu samkvæmt 101. gr. laga nr. 88/2008 fyrir því að hann mætti til skýrslugjafar hjá lögreglu á þeim tíma sem farbannskrafa lögreglu tók til.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson og Jón Steinar Gunnlaugsson og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari.

Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 27. febrúar 2009, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 2. mars 2009. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 27. febrúar 2009, þar sem varnaraðila var áfram bönnuð för frá Íslandi allt til föstudagsins 27. mars 2009 kl. 16. Kæruheimild er í l. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara að honum verði gert að setja tryggingu fyrir nærveru sinni í stað farbanns. Að því frágengnu krefst hann þess að hafnað verði kröfu sóknaraðila um að farbann verði framlengt allt til miðvikudagsins 29. apríl 2009 klukkan 16. 

Sóknaraðili kærði úrskurðinn fyrir sitt leyti 27. febrúar 2009 og krefst þess aðallega að farbann yfir varnaraðila verði framlengt allt til miðvikudagsins 29. apríl 2009 kl. 16, en til vara að hinn kærði úrskurður verði staðfestur.

Farbann er þvingunarráðstöfun og má af þeim sökum ekki standa lengur en nauðsynlegt er miðað við eðli og umfang máls. Þá er það einnig skilyrði fyrir beitingu farbanns að rannsókn sé fram haldið án tafa sem ekki verða réttlættar. Varnaraðili hefur nú sætt farbanni frá 13. apríl 2007 eða í tæplega 23 mánuði og hafa úrskurðir þar að lútandi komið til kasta Hæstaréttar alls 12 sinnum. Í dómum réttarins hafa ítrekað komið fram athugasemdir um að rannsókn sóknaraðila hafi ekki verið nægilega markviss og tafir á rannsókninni hafi ekki verið réttlættar að fullu. Þrátt fyrir það hefur rétturinn fallist á áframhaldandi farbann, einkum að teknu tilliti til þess að til rannsóknar eru umfangsmikil efnahagsbrot sem teygja anga sína til fleiri en eins ríkis. Hefur rétturinn þá áréttað það skilyrði fyrir beitingu farbanns að rannsókn sé fram haldið með eðlilegum hraða, sbr. nú síðast dóm 10. febrúar 2009 í máli nr. 50/2009. Þar var um þetta einnig vísað til fyrri dóma réttarins um farbann yfir varnaraðila. Jafnframt því hefur farbannstími verið styttur í málum nr. 611/2008, 688/2008 og 50/2009 frá því sem sóknaraðili hefur krafist. Allt þetta hefur gefið sóknaraðila sérstaka ástæðu til að hraða meðferð málsins. Að virtum þeim gögnum og upplýsingum sem nú eru lagðar fyrir réttinn um ómarkvissar aðgerðir við rannsókn málsins er ekki unnt að fallast á áframhaldandi farbann yfir varnaraðila.

Samkvæmt 1. mgr. 101. gr. laga nr. 88/2008 getur dómari ákveðið að sakborningur haldi frelsi sínu gegn því að hann setji tryggingu ef skilyrði gæsluvarðhalds samkvæmt b. lið 1. mgr. 95. gr. laganna eru fyrir hendi. Skýra verður ákvæðið svo að þessi heimild nái einnig til tilvika þar sem til greina kemur að sakborningur sæti farbanni samkvæmt 1. mgr. 100. gr. sömu laga. Sóknaraðili tók skýrslu af varnaraðila 26. febrúar 2009 en samkvæmt yfirliti sóknaraðila um rannsóknina var varnaraðili fyrir þann tíma síðast yfirheyrður 2. október 2007. Sóknaraðili hefur rökstutt kröfu sína um farbann með því að beðið sé gagna frá útlöndum sem bera þurfi undir varnaraðila áður en tekin verður ákvörðun um saksókn á hendur honum. Eins og mál þetta liggur fyrir verður varnaraðila í stað farbanns gert að setja tryggingu samkvæmt 1. mgr. 101. gr. laga nr. 88/2008, eins og nánar greinir í dómsorði, fyrir því að hann mæti og gefi skýrslur hjá lögreglu á þeim tíma sem greinir í aðalkröfu sóknaraðila, það er allt til 29. apríl 2009, klukkan 16. Honum verður þó bönnuð brottför af landinu í samræmi við 1. mgr. 100. gr. laga nr. 88/2008 þar til trygging hefur verið sett.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi.

Varnaraðili, X, skal setja tryggingu að fjárhæð 10.000.000 krónur fyrir því að hann mæti hjá lögreglu til skýrslugjafar. Tryggingin standi allt til miðvikudagsins 29. apríl 2009 klukkan 16. Þangað til tryggingin er sett er honum bönnuð brottför af landinu.

 

Sératkvæði

Jóns Steinars Gunnlaugssonar

Með vísan til sératkvæða minna í fyrri málum varnaraðila, þar sem krafist hefur verið farbanns yfir honum, nú síðast í máli nr. 50/2009 sem dæmt var 10. febrúar 2009, er ég sammála meirihluta dómenda um að ekki séu skilyrði til að fallast á kröfu sóknaraðila um framlengingu farbannsins nú. Forsenda mín hefur verið sú sama og meirihlutinn fellst nú á að rannsókn á hendur varnaraðila hafi ekki verið fram haldið með nægilegum hraða. Ég er hins vegar ósammála meirihlutanum um að við þessar aðstæður megi gera varnaraðila að setja tryggingu fyrir nærveru sinni enda tel ég  skilyrði slíkrar þvingunar, að því er kröfu um hraða rannsóknar varðar, þau sömu að lögum og farbanns, að ekki verði óhóflegur dráttur á rannsókn máls.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 27. febrúar 2009.

Ríkislögreglustjóri hefur lagt fram kröfu þess efnis að dómurinn úrskurði, með vísan til 1. mgr. 100. gr., sbr. b.-lið 1. mgr. 95. gr., laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, að framlengt verði farbann sem X sætir til föstudagsins 27. febrúar 2009 og að honum verði bönnuð brottför af Íslandi allt til miðvikudagsins 29. apríl n.k. kl. 16.00.

Í greinargerð kemur fram að miðvikudaginn 11. apríl 2007 hafi forráðamenn Y tilkynnt saksóknara efnahagsbrota um ætlaða refsiverða háttsemi X í störfum hans sem framkvæmdastjóri Y. Leiki grunur á að hann hafi misnotað aðstöðu sína hjá fyrirtækinu og falsað og/eða rangfært skjöl sem beri það með sér að eiga að stafa frá Y, en í þessum skjölum sé vísað til viðskipta sem ekki sé nokkur fótur fyrir að átt hafi sér stað á vegum Y eða fyrir tilstuðlan félagsins. Í hinum fölsuðu og/eða rangfærðu skjölum er m.a. yfirlýsing um að tilteknir fjármunir, 200.000.000 bandaríkjadala, séu í vörslu Y á tilteknum bankareikningi. Skjal þetta ber yfirskriftina Certificate of deposit, sem þýða megi sem staðfesting á innstæðu. Samkvæmt efni skjalsins sé það staðfest að á innlánsreikningi sé að finna 200 milljónir bandaríkjadala. Innistæðan sé á lokuðum reikningi og sé þar með óafturkallanleg, til hagsbóta fyrir tilgreinda aðila. Innistæðuna skuli greiða þeim aðilum eða þeim sem þeir vísa til á gjalddaga sem er 31. desember 2009, gegn framvísun skjalsins á skrifstofu Y að [...], Reykjavík. Sérstaklega sé tekið fram í skjalinu að það megi framselja. Skjal þetta virðist hafa bein tengsl við lánasamning. Í samningi þessum er rakið hvernig staðfestingu á innistæðunni sem vísað er til sem “CD” tengist lánasamningnum. Ekki hafi enn tekist að hafa uppi á frumriti skjalsins. Lánasamningurinn sem fjallað sé um hér að ofan, sé gerður á milli Z sem lánveitanda og Þ. sem lántakanda. Í öðrum kafla lánasamningsins sé að finna ákvæði um hvaða skjöl þurfa að vera til staðar til að draga megi á lánið og ber lántakanda að afhenda lánveitanda skuldabréf (Medium Term Note) að fjárhæð 200 milljónir bandaríkjadala útgefnum af Þ., ásamt staðfestingunni á innistæðunni, sbr. hér að ofan útgefinni af Y.

Í hinum fölsuðu og/eða rangfærðu skjölum sé að finna yfirlýsingu vegna einhvers konar ábyrgðar á skuldabréfaútboði Þ., sem skráð er á Channel Island Stock Exchange, um að Þ. eigi á reikningum hjá Y erlend hlutabréf skráð í Bandaríkjunum að andvirði 84.365.000 bandaríkjadollara, erlend verðbréf skráð í Bandaríkjunum að andvirði 32.524.095 bandaríkjadollara og peningainnistæðu í 59.552.793.649 japönskum yenum, eða samtals inneign að virði 623.087.842 bandaríkjadala. Það hafi verið upplýst af forráðamönnum Y að eftirgrennslan og athuganir starfsmanna Y hafi leitt í ljós að engar slíkar innistæður séu eða hafi verið hjá félaginu á umræddum tíma.

Ekki sé loku fyrir það skotið að með útgáfu hinna fölsuðu og/eða rangfærðu skjala í nafni Y kunni X, sem framkvæmdastjóri og prókúruhafi Y, að hafa með ólögmætum hætti drýgt athafnir sem fyrirtækið sé bundið við og kunni að hljóta fjártjón af. Einnig megi benda á það að X hafi verið skráður eigandi 25% hlutafjár í Þ. (leiðrétt 20. apríl s.l.), auk þess sem hann sé skráður í stjórn félagsins samkvæmt gögnum málsins sem varða útboðslýsingu á skuldabréfaútboði Þ.

Frekari upplýsingar hafi fengist með skoðun á tölvupóstum kærða sem sýni að hann hafi haft meiri samskipti við hina erlendu aðila og aðkomu að þeim viðskiptum sem reynt var að koma á, en hann hefur viðurkennt í skýrslum sínum hjá lögreglu. Þá hafi komið fram upplýsingar varðandi kaup aðila í Bandaríkjunum á skuldabréfum Þ. í áðurnefndu skuldabréfaútboði alls að fjárhæð 7 milljónir bandaríkjadollara. Upp hafi komist um þetta tilvik í kjölfar rannsóknar á tölvupóstum X.

Málið sé mjög alvarlegt og ábyrgðir geti fallið á Y, í það minnsta vegna 200 milljóna bandaríkjadollara samkvæmt Certificate of Deposit, en frumritið hefur eins og áður kom fram ekki fundist og getur, að áliti lögmanna Y, bundið Y gagnvart grandlausum framsalshafa allt fram á árslok 2009, þegar gjalddagi ábyrgðarinnar er. Enn fremur liggur fyrir að ábyrgð vegna skuldabréfaútboðsins sé á gjalddaga árið 2017. Þótt enn hafi ekki verið upplýst með vissu um hversu mikla ábyrgð má ætla að Y hafi verið tengt við í tengslum við útboðið eru líkur fyrir að það byggi að öllu leiti á ábyrgðum Y, bæði að því er varðar beina skráningu þess í kauphöllina á Guernsey og ábyrgð á greiðslum skuldabréfanna sem gefin voru út.

Réttarbeiðnir hafi verið sendar til Bandaríkjanna, Guernsey, Jersey og Englands, auk þess sem fyrirspurn var send til Filipseyja, en eins og nánar sé rakið í þeim virðist fjöldi einstaklinga tengdur brotunum og eru þeir flestir búsettir erlendis aðrir en kærði. Mál þetta verði því illa eða ekki upplýst án aðstoðar lögreglu í viðkomandi löndum. Séu slíkar réttarbeiðnir sendar eftir tilteknum leiðum í samræmi við ákvæði alþjóðasamninga þar um. Sé meðferð slíkra beiðna seinleg og sé ekki við því að búast að niðurstaða fáist úr þeim fyrr en að nokkrum tíma liðnum.

Svar hafi borist frá Guernsey fljótt og vel, eða í lok júlí 2007. Kom fram í því að í útboðslýsingu (Offering Circular), sem lögð var inn hjá kauphöllinni á Guernsey dags. 18.10.2006,  er vísað til ábyrgðar Y vegna útboðsins með vísan til “Collateral Trust Guaranty” á milli Þ og Y vegna skuldabréfaútboðsins. Jafnframt kemur fram í þessu sama skjali að kærði X sé “Director” hjá Þ og eigandi 25% hlutafjár. Svar barst frá Jersey um miðjan október sl., en þar koma fram svipaðar upplýsingar og frá Guernsey varðandi skráningu skuldabréfaútboðs Þ á Channel Island Stock Exchange.

Seinlegt hafi reynst að fá svar við réttarbeiðninni sem send hafi verið til Bandaríkjanna. Það hafi þó loks borist í apríl sl. Í kjölfar þess hafi farið fram yfirheyrslur yfir þremur vitnum í Bandaríkjunum í lok maí. Til aðstoðar íslenskum yfirvöldum séu þrír bandarískir saksóknarar staðsettir í Portland í Oregon, Phoenix Arizona og Sakramento í Kaliforniu, en þar fóru yfirheyrslurnar fram. Voru saksóknari og aðstoðaryfirlögregluþjónn efnahagsbrotadeildar viðstaddir seinni yfirheyrslurnar tvær. Í tengslum við og í framhaldi af yfirheyrslunum stefndu bandarísku saksóknararnir umræddum vitnum til að afhenda gögn. Um afhendingu þessara gagna sé farið eftir þeim reglum sem almennt gilda í meðferð réttarbeiðna þannig að þeim sé, ásamt endurritum af yfirheyrslunum, komið til dómsmálaráðuneytis Bandaríkjanna, sem hafi verið íslenskum yfirvöldum til aðstoðar, og síðan þaðan send til Íslands. Íslenskum lögregluyfirvöldum hafa nú borist gögn vegna yfiheyrslnanna í  Kaliforníu, Oregon og Arizona. Í morgun, 29. janúar, voru að berast gögn frá bandarískum stjórnvöldum sem aflað var með dómsúrskurði.  Um sé að ræða gögn frá saksóknara í Arizonaríki um Þ og A fyrirsvarsmann Þ., um stjórn, rekstur og fjárhagsstöðu fyrirtækisins.

Í tengslum við yfirheyrslu yfir einu vitninu komu fram upplýsingar um konu að nafni B í New York sem telur sig hafa orðið fyrir tjóni vegna kaupa sinna á skuldabréfum úr útboði Þ á Guernsey. Til stendur að yfirheyra þá konu og fá frá henni gögn um málið. Var viðbótarréttarbeiðni vegna fyrirhugaðra rannsóknaraðgerða send bandarískum yfirvöldum vegna þessa þann 25. júní sl. Viðbrögð hafa borist við viðbótarréttarbeiðninni í Bandaríkjunum, sjá yfirlit um framgang málsins. Ákveðið hefur verið að alríkislögreglumaðurinn C muni yfirheyra B mjög fljótlega. Öll gögn fóru með réttarbeiðninni og þau atriði sem lögreglan vildi að upplýstu yrðu í yfirheyrslunni yfir B. Nánari spurningalistar hafa verið sendir til herra C að hans beiðni 5. janúar sl.  

Varðandi réttarbeiðnina sem send hafi verið til Bretlands þá hafi fengist þær upplýsingar frá breskum yfirvöldum að meðferð réttarbeiðnarinnar væri í gangi og hefur verið ýtt frekar á eftir þeirri afgreiðslu. Síðastliðna mánuði hafa töluverð samskipti átt sér stað við löggæslu yfirvöld í Bretlandi vegna málsins. Vísað sé til meðfylgjandi yfirlits um framgang málsins varðandi þau. Þann 10. desember sl. yfirheyrðu aðstoðaryfirlögregluþjónn efnahagsbrotadeildar og löglærður fulltrúi í efnahagsbrotadeild D og E, hjá ensku lögreglunni í Lundúnum, en þeir eru fyrirsvarsmenn fyrirtækja sem A, viðskiptafélagi kærða setti sig í samband við og kynnti fjármögnunarmöguleika með lánasamingi og innleggskírteini (e. Certificate of Deposit), sem að ofan er greint frá, þar sem kemur fram að Þ hafi hjá Y $ 200 milljónir sem tryggingu handa tryggingahafa (e. beneficiary) á gjalddaga. Einnig hafi verið talað við F framkvæmdastjóra hjá W bankanum í Lundúnum, en málið eigi rætur að rekja til viðvarana hans til Icebank hf. vegna skjala í málinu sem vöktu grunsemdir hans, innleggskírteini og staðfestinga á því með Swift-skeytum.

Ekki hafi enn borist endurrit af yfirheyrslunum hjá ensku lögreglunni í Lundúnum og öðrum gögnum sem þeir öfluðu samkvæmt réttarbeiðni. Í byrjun janúar bárust ófullkomin drög að gögnunum en endanlegra gagna er að vænta innan tíðar samkvæmt upplýsingum frá ensku lögreglunni í tölvupósti 5. janúar sl.

Yfirheyrslurnar í Lundúnum 10. desember sl. yfir D og E hafi varpað ljósi á mikilvægi þess að teknar yrðu vitnaskýrslur yfir starfsmönnum fjármögnunarfyrirtækisins Æ í Skotlandi, en það hafði milligöngu um fjármögnun fyrirtækja þeirra og þar var reynt að nota ofangreind skjöl til lántöku hjá skoskum banka.  Vinna fór strax í gang að undirbúa skýrslutökur af starfsmönnum Æ, þ. á m. G fyrirsvarsmans Æ við fyrsta mögulega tækifæri. Hafi öll gögn og spurningar verið sendar vegna fyrirhugaðra yfirheyrslna í Skotlandi. Jafnframt hafi aðstoðaryfirlögþjónn efnahagsbrotadeildar verið í sambandi við þann rannsóknarlögreglumann sem sé ábyrgur fyrir yfirheyrslunni í Skotlandi. Í tölvupósti dags. 9. janúar sl. komi fram að fyrirhugað hafi verið að gera húsleit sem skoska lögreglan hafi nú framkvæmt hjá fjármögnunarfyrirtækinu Æ.  Einnig hafi skoska lögreglan verið í sambandi við Royal Bank of Scotland vegna rannsóknar málsins.  Þann 6. febrúar sl. fór fram yfirheyrsla yfir G hjá lögreglunni í Skotlandi og var rafrænt afrit þeirrar yfirheyrslu sent rannsóknarmanni lögreglunnar á Íslandi 16. febrúar sl., sbr. yfirlit um framgang málsins.

Gögn frá ensku lögreglunni vegna yfirheyrslnanna 10. desember sl. muni berast innan tíðar. Jafnframt sé ljóst að meðferð framangreindra beiðna í Bandaríkjunum og Skotlandi mun enn taka nokkurn tíma. Sé því nauðsynlegt að kærða verði enn um sinn meinuð för af landinu, þangað til hægt sé að ljúka framangreindum rannsóknarþáttum, en ella er hætta á að rannsókn málsins tefjist eða að hann reyni að koma sér undan rannsókn og hugsanlegri saksókn síðar.

Kærði var yfirheyrður í gær, fimmtudaginn 26. febrúar, um þau gögn sem þegar hafa borist.  Var hún framkvæmd af aðstoðaryfirlögregluþjóni sem fór með málið að viðstöddum verjanda kærða.  Í yfirheyrslunni, sem er meðfylgjandi kröfu þessari, er kærði spurður út í eignarhlut sinn í Þ.: um vitneskju sína um vitnið B í New York, sem til stendur að yfirheyra ytra og um skuldbréfkaup úr útboði Þ. sem tengist hennar þætti í málinu; um “Certificate of Deposit” frá Y sem kærði viðurkennir að hafa undirritað og sent til Skotlands; um framburð G, fyrirsvarsmann Æ í Skotlandi; jafnfram var honum kynnt að rannsóknargögn frá Englandi sem enn hafa ekki borist íslenskum yfirvöldum með formlegum hætti en þegar þau berast verða þau borin undir kærða.

Eins og rakið hafi verið hér að framan eiga enn eftir að berast mikilvægar upplýsingar erlendis frá bæði frá Bandaríkjunum og Englandi, og er nauðsynlegt að tryggja að kærði verði til staðar til að unnt verði að yfirheyra hann um þær.  Hætta þykir vera á að kærði muni reyna að komast úr landi og þar með torvelda rannsókn málsins, en benda má á að hann var búsettur í Arizona í Bandaríkjunum þar sem hann á ættingja, auk þess sem fyrirsvarsmaður Þ., A, er búsettur þar.

Sé til stuðnings kröfunni sérstaklega vísað til meðfylgjandi yfirlits Sveins Ingibergs Magnússonar aðstoðaryfirlögregluþjóns um framgang rannsóknarinnar.

Í þágu rannsóknar málsins þyki, með vísan til þess sem að framan sé rakið, brýna nauðsyn bera til að dómari leggi fyrir kærða að halda sig á Íslandi allt til miðvikudagsins 29. apríl nk. kl. 16.00.

  Af framangreindri greinargerð og yfirliti má ráða að rannsókn máls þessa sé mjög umfangsmikil og tengist mörgum löndum. Þá er einnig um að ræða mjög háar fjárhæðir sem rannsókn málsins beinist að og eru þar miklir hagsmunir í húfi. Fyrir liggur að kærði hefur sætt farbanni vegna meintrar aðildar sinnar að málinu frá 13. apríl 2007.  Enn sem fyrr á eftir að afla gagna erlendis frá svo sem fram kemur í greinargerð ríkislögreglustjóra. Í því sambandi er einkum vísað til þess að nauðsynleg rannsóknargögn frá Bretlandi vegna yfirheyrslna 10. desember sl. hafi ekki borist og einnig sé beðið mikilvægra gagna frá Bandaríkjunum. Rannsóknargögn hafa að hluta verið borin undir kærða í skýrslutöku 26. febrúar sl. en talin er þörf á því að yfirheyra hann frekar er viðbótargögn hafa borist. Er fallist á það með ríkislögreglustjóra að enn sé þörf á því að tryggja nærveru kærða svo unnt verði að ljúka rannsókn málsins og taka ákvörðun um hvort sækja skuli hann til saka sbr. 1. mgr. 53. gr. laga nr. 88/2008. Verður því að telja að enn séu uppfyllt skilyrði 1. mgr. 100. gr., sbr. b.-lið 1. mgr. 95. gr., laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála til að fallast megi á kröfu ríkislögreglustjóra um farbann.. Þó þykir rétt að stytta tímalengd farbanns á þann hátt sem greinir í úrskurðarorði. Ekki er fallist á að trygging samkvæmt 1. mgr. 101. gr. laga nr. 88/2008 sé fullnægjandi ráðstöfun til að tryggja nærveru kærða.

Eggert Óskarsson héraðsdómari kvað upp úrskurðinn.

Úrskurðarorð :

Kærða, X, kt.[...], er bönnuð för frá Íslandi allt til föstudagsins 27. mars nk. kl. 16.00.