Miðvikudaginn 24. apríl 2013.
Nr. 612/2012.	Valitor hf. (Helga Melkorka Óttarsdóttir hrl.) gegn DataCell ehf. (Sveinn Andri Sveinsson hrl. Ingi Tryggvason hdl.)

Greiðsluþjónusta. Riftun. Uppsögn. Dagsektir.

D, sem hafði með höndum starfsrækslu gagnavers, varðveislu rafrænna gagna og tölvuþjónustu, þ. á m. í þágu S sem rak alþjóðlega starfsemi undir heitinu W, gerði samning um greiðsluþjónustu við greiðslukortafyrirtækið V 15. júní 2011. Með tölvubréfi 8. júlí sama ár rifti V samningnum með vísan til þess að D hefði brotið gegn almennum viðskiptaskilmálum og að alþjóðlegar kortasamsteypur heimiluðu ekki þjónustu sem D sinnti fyrir W sem ekki hefði verið tilgreind í umsókn. D höfðaði mál gegn V og krafðist þess að félaginu yrði gert að opna greiðslugátt samkvæmt samningi þeirra að viðlögðum dagsektum. Eins og atvikum málsins var háttað taldi Hæstiréttur að D hefði í framhaldi af umsókn sinni um þjónustu V veitt upplýsingar sem bæru greinilega með sér til hvers D hefði ætlað að nota greiðslugáttina. Með því að V hefði allt að einu opnað fyrir aðgang að greiðslugáttinni hefði D mátt leggja til grundvallar að V liti svo á að starfsemin félli innan marka þeirrar lýsingar sem fram kom í umsókn D og samningi þeirra og væri samrýmanleg ákvæðum almennra viðskiptaskilmála V. Samkvæmt því var talið að V hefði brostið heimild til að rifta samningi þeirra og að ekki væru efni til að telja V geta losnað undan samningnum vegna atvika sem valdið gætu ógildingu hans. Var V því gert að opna greiðslugátt samkvæmt samningi aðilanna að viðlögðum dagsektum að fjárhæð 800.000 krónur.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Árni Kolbeinsson, Eiríkur Tómasson, Gunnlaugur Claessen og Ingibjörg Benediktsdóttir.

Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 26. september 2012 að fengnu áfrýjunarleyfi. Hann krefst sýknu af kröfu stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.

Stefndi krefst þess aðallega að málinu verði vísað frá Hæstarétti, en til vara að héraðsdómur verði staðfestur. Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

I

Samkvæmt málatilbúnaði stefnda, sem mun hafa verið stofnaður á árinu 2009, hefur hann haft með höndum starfrækslu gagnavers, varðveislu rafrænna gagna og tölvuþjónustu, þar á meðal með rekstri gagnagrunna, póstþjóna, vefsíðna og svonefndra greiðslugátta. Meðal viðskiptavina stefnda hafi verið Sunshine Press Productions ehf., sem hafi rekið alþjóðlega starfsemi undir heitinu WikiLeaks, en þar hafi verið tekið við upplýsingum frá uppljóstrurum um margvísleg efni og þær birtar almenningi. Eftir að stofnað hafi verið til þessa viðskiptasambands hafi Sunshine Press Productions ehf. gert samning á árinu 2010 við stefnda um að taka á móti styrktarframlögum til WikiLeaks og hafi þau verið innt af hendi með greiðslukortum um greiðslugátt hans. Í þessu skyni hafi stefndi gert samning við danskt fyrirtæki, sem nú heiti Teller A/S og veiti þjónustu með greiðslur af debetkortum og kreditkortum, en Kortaþjónustan hf. hafi komið fram af hálfu þess hér á landi. Danska fyrirtækið mun hafa stöðvað þessa starfsemi stefnda í desember 2010 og virðist óumdeilt í málinu að það hafi verið gert samkvæmt kröfu alþjóðlegra greiðslukortafyrirtækja, meðal annars VISA Europe og MasterCard International, sem hafi ekki viljað veita atbeina til að miðla styrktarfé af greiðslukortum til WikiLeaks. Fyrir liggur í málinu að Teller A/S hafi í skilmálum fyrir samninga um greiðsluþjónustu áskilið sér heimild til slíkrar aðgerðar við aðstæður sem þessar.

Stefndi sendi áfrýjanda 14. júní 2011 rafræna umsókn um samstarfssamning með því að fylla út form í því skyni frá þeim síðarnefnda. Þar var meðal annars tiltekið að „tegund verslunar“ stefnda fælist í gagnaveri, hýsingu og tækniþjónustu, svo og að umsóknin sneri meðal annars að því að fá þjónustu um greiðslugátt. Degi síðar fyllti starfsmaður áfrýjanda út eyðublað fyrir samstarfssamning við stefnda og kom þar fram að „tegund verslunar“ væri „tölvuforritun“, svo og að greiðslur til stefnda gætu hvort heldur verið boðgreiðslur eða farið um greiðslugátt. Í samningnum var meðal annars tekið fram að með undirritun hans gengist stefndi undir almenna viðskiptaskilmála áfrýjanda eins og þeir væru á hverjum tíma, svo og að stefndi hefði kynnt sér þá. Í 4. kafla þessara skilmála, þar sem fjallað var um skyldu til móttöku korta, kom meðal annars fram í lið 4.2 að svonefndum söluaðila væri „óheimilt að móttaka kort sem greiðslu fyrir klám, vændi, eiturlyf, eða hvers konar ólöglega vöru eða þjónustu og/eða sem lið í fjármögnun hryðjuverka eða peningaþvætti.“ Þá sagði í lið 4.3 að óheimilt væri „að taka við greiðslum vegna viðskipta korthafa við þriðja aðila á grundvelli samningsins og skilmálanna.“ Í 21. kafla skilmálanna voru fyrirmæli um gildistíma og lok samnings. Þar kom fram í lið 21.2 að hvorum aðila samnings væri heimilt að segja honum upp og yrði að gera það skriflega, en þá félli hann úr gildi að liðnum tveimur mánuðum frá næstu mánaðamótum eftir að uppsögnin bærist. Í lið 21.3 sagði meðal annars eftirfarandi: „Öll misnotkun söluaðila á þeirri aðstöðu sem samstarfssamningurinn veitir honum eða á þeim búnaði sem hann leigir af félaginu, s.s. með óheimilum viðskiptum eða endurgreiðslum, er óheimil og réttlætir riftun samningsins og sérsamninga af hálfu félagsins.“ Þá var í lið 21.5 kveðið á um skyldu söluaðila til að tilkynna áfrýjanda um hvers konar breytingu á eðli starfsemi sinnar frá því, sem tilgreint hafi verið í umsókn, og tæki sú skylda jafnt til þess að „söluaðili býður til sölu nýja vöruflokka, nýja þjónustu eða hættir sölu á vöru eða þjónustu.“ Yrði vanrækt að tilkynna áfrýjanda um verulega breytingu af þessum toga væri honum heimilt að rifta samstarfssamningi.

Áðurnefndur samstarfssamningur mun strax hafa verið sendur fyrirsvarsmönnum stefnda og borist aftur undirritaður til áfrýjanda „fljótlega“, eins og sá starfsmaður hans, sem hafði verk þetta með höndum, komst að orði í vitnaskýrslu, sem hann gaf eftir áfrýjun héraðsdóms í máli þessu. Kvaðst starfsmaðurinn hafa að þessu loknu sent upplýsingar til fyrirtækisins Xodus ehf., sem stefndi hafi fengið til að gera fyrir sig greiðslugátt. Xodus ehf. sendi síðan starfsmanni þessum tölvubréf 27. júní 2011, sem auðkennt var þannig að það varðaði málefni stefnda, og sagði þar eftirfarandi: „Við erum hérna með gátt sem er tilbúin og þarf að komast í úttekt. Eigum við að tala beint við FGM eða sendið þið þetta áfram. https://secure.xodus.is/datacellweb/default.aspx“. Með „FGM“ í þessari orðsendingu mun hafa verið átt við Greiðsluveituna ehf., sem mun vera í eigu Seðlabanka Íslands, en samkvæmt skýrslum, sem starfsmenn áfrýjanda og þessa félags gáfu fyrir héraðsdómi, hafði það á hendi úttekt „á öryggismálum og tæknimálum í kerfinu“, svo sem forstjóri áfrýjanda komst að orði. Þá kom fram í vætti tveggja starfsmanna Xodus ehf., sem unnu að þessu verki fyrir stefnda, að síðastgreind setning í tölvubréfinu til starfsmanns áfrýjanda hafi verið vefslóð til að komast inn á svonefnda síðu, þar sem hafi mátt finna fyrirhugaða greiðslugátt stefnda. Stefndi hefur lagt fram í málinu útprentun af því, sem hann kveður hafa mátt sjá á þessari síðu, en textinn þar er á ensku og býður notanda upp á það eitt að senda framlag með fjárhæð að eigin vali til WikiLeaks með skuldfærslu af kreditkorti sínu eða innborgun á tilgreindan bankareikning stefnda. Þar er einnig að sjá stutta lýsingu á starfsemi WikiLeaks og stefnda. Í skýrslu fyrir héraðsdómi kannaðist fyrrnefndur starfsmaður áfrýjanda við að hafa fengið þetta tölvubréf, en kvaðst ekki hafa beitt þeirri vefslóð, sem þar kom fram, til að skoða fyrirhugaða greiðslugátt stefnda, enda fylgdi starfsmaðurinn þeirri reglu að forðast slíkt „út af vírusum og öðru“.

Í málinu liggur ekki fyrir svar áfrýjanda við áðurnefndu tölvubréfi frá Xodus ehf. Á hinn bóginn hefur verið lagt fyrir Hæstarétt skjal með fyrirsögninni: „Beiðni um úttekt“, þar sem Xodus ehf. fór þess á leit við Greiðsluveituna ehf. að tekið yrði út kerfi með heitinu „Xodus Donation, útgáfa 2.0“. Í upphafi þessa skjals var vísað á áðurgreinda vefslóð til að finna kerfið og getið um tölvupóstfang fyrrnefnds starfsmanns áfrýjanda og sendanda erindisins ásamt því að vísað var til þess að það varðaði áfrýjanda og stefnda. Umsóknin mun hafa verið færð inn á rafrænt eyðublað frá Greiðsluveitunni ehf., en í sérstökum lið hennar, sem sneri að lýsingu á kerfi, sagði meðal annars: „Um er að ræða hefðbundna sölusíðu, sem er notuð sem framlagssíða. Fyrirfram ákveðnar upphæðir eru í boði, og eftir að greiðsla hefur verið samþykkt, fær viðskiptavinur kvittun í pósti (email) ... Hámark framlags frá hverju greiðslukorti er 1000 evrur.“ Fyrir dómi kannaðist umræddur starfsmaður áfrýjanda ekki við að hafa fengið í tölvupósti samrit af þessari umsókn, en á hinn bóginn sendi Greiðsluveitan ehf. meðal annarra þessum starfsmanni tölvubréf 27. júní 2011, þar sem staðfest var að borist hafi „umsókn um úttekt“ á kerfi með heitinu „Xodus Donation, útgáfa 2.0“. Í málinu liggur ekki fyrir tilkynning frá Greiðsluveitunni ehf. um niðurstöðu þessarar úttektar, en lagt hefur verið fram í Hæstarétti tölvubréf frá margnefndum starfsmanni áfrýjanda til Xodus ehf. 29. júní 2011, þar sem sagði meðal annars: „Ég var að fá frá Greiðsluveitunni að allt væri komið ... allt í sambandi við Datacell er tilbúið okkar megin, þannig að það er í lagi að opna fyrir það.“

Stefndi mun hafa birt á heimasíðu sinni 7. júlí 2011 tilkynningu, þar sem fram kom að hann hafi nærri mánuði fyrr krafist þess að VISA Europe, MasterCard International og Teller A/S opnuðu á ný greiðslugátt fyrir framlög til WikiLeaks, en þeirri kröfu hafi ekki verið svarað. Á hinn bóginn hafi stefndi fengið því framgengt að annað fyrirtæki, sem hann hafi samið við, opnaði leið til að greiða slík framlög með greiðslukortum, meðal annars frá VISA og MasterCard. Vísað var á nánar tiltekna vefslóð stefnda, þar sem þetta mætti gera.

Að morgni 8. júlí 2011 sendi áfrýjandi svohljóðandi tölvubréf til stefnda: „Hér með tilkynnist þér að Valitor hf. hefur ákveðið að segja upp samstarfssamningi milli Valitor og Datacell ehf., dags. 15. júní sl., og samningi um not þjónustuvefs Valitor, dags. 30. júní sl., vegna brota á almennum viðskiptaskilmálum söluaðila og þeirrar staðreyndar að alþjóðlegu kortasamsteypurnar heimila ekki þjónustu sem Datacell sinnir fyrir hönd WikiLeaks og ekki var tilgreind í umsókn. Uppsögnin tekur gildi samstundis.“ Aðdragandanum að þessu lýsti forstjóri áfrýjanda þannig í skýrslu fyrir héraðsdómi að sér hafi verið tjáð „nokkrum klukkutímum eða einhverjum klukkutímum eftir ... að viðskiptin hafi komist á“ að áfrýjandi væri farinn „að taka við færslum frá WikiLeaks í rauninni“. Einnig hafi hann fengið símtal frá starfsmanni VISA Europe, sem hafi upplýst „að þessar færslur frá WikiLeaks væru farnar að streyma í gegnum okkar kerfi“ ásamt því að benda á að Teller A/S hafi nokkru áður sagt upp viðskiptum við stefnda af samsvarandi ástæðu og spyrja hvað áfrýjandi hygðist gera. Stefndi mótmælti um hæl fyrrgreindri tilkynningu áfrýjanda með vísan til þess að starfsmenn þess síðarnefnda hafi verið „mjög vel upplýstir um það í hvaða tilgangi var verið að opna greiðslugáttina.“ Krafðist stefndi jafnframt svars við því gegn hvaða skilmálum áfrýjanda hafi verið brotið og afrits af „tilmælum stóru kortafyrirtækjanna.“ Þetta ítrekaði stefndi 11. júlí og 3. ágúst 2011. Í svari, sem áfrýjandi sendi 4. ágúst sama ár, var því hafnað að stefndi hafi veitt áfrýjanda upplýsingar „um með hvaða hætti ætti að nota greiðslugáttina“, en í umsókn stefnda hafi ekkert komið fram um að það yrði gert til „að taka á móti fjárframlögum.“ Þá var jafnframt vísað til fyrrnefndra liða 21.3 og 21.5 í almennum viðskiptaskilmálum áfrýjanda sem heimilda til að rifta samstarfssamningnum við stefnda.

Stefndi höfðaði mál þetta 6. febrúar 2012 og krafðist þess að áfrýjanda yrði gert að viðlögðum dagsektum að fjárhæð 1.000.000 krónur að opna greiðslugátt samkvæmt samstarfssamningi þeirra frá 15. júní 2011, svo og að greiða málskostnað. Í hinum áfrýjaða dómi, sem var kveðinn upp 12. júlí 2012, var fyrrnefnda krafan tekin til greina þannig að áfrýjanda bæri að verða við henni innan fjórtán daga frá birtingu dómsins að viðlögum dagsektum að fjárhæð 800.000 krónur. Í bréfi til lögmanns stefnda 24. júlí 2012 vísaði áfrýjandi til þess að hann hafi 8. júlí 2011 rift samningi við stefnda frá 15. júní sama ár, en samkvæmt héraðsdómi 12. júlí 2012 bæri áfrýjanda að opna greiðslugátt, sem sá samningur tæki til. Áfrýjandi hygðist ekki una þeim dómi og myndi leita áfrýjunarleyfis, enda teldi hann að „riftunin hafi verið lögmæt“. Væri þess einnig að geta „að vegna afstöðu alþjóðlegu kortasamsteypanna“ væri áfrýjanda „ekki mögulegt að opna greiðslugáttina.“ Að þessu sögðu gaf áfrýjandi eftirfarandi yfirlýsingu í bréfinu: „Þar sem Héraðsdómur Reykjavíkur hefur með dómi sínum dags. 12. júlí sl. komist að þeirri niðurstöðu að Valitor sé skylt að opna greiðslugáttina í samræmi við ákvæði samningsins segir Valitor samningnum upp með bréfi þessu í samræmi við ákvæði 21.2 í viðskiptaskilmálum sem eru hluti samningsins“. Áfrýjandi sendi fyrirsvarsmanni stefnda afrit af þessu bréfi 30. ágúst 2012. Að veittu áfrýjunarleyfi var héraðsdómi sem áður segir áfrýjað 26. september sama ár.

II

Eins og áður greinir lýsti stefndi í umsókn 14. júní 2011 um samstarfssamning við áfrýjanda starfsemi sinni á þann hátt að hann ræki gagnaver, tæki að sér svonefnda hýsingu og veitti tækniþjónustu. Í málinu liggur fyrir að sú lýsing á starfseminni í samstarfssamningi aðilanna 15. sama mánaðar, að hún fælist í tölvuforritun, stafaði frá starfsmanni áfrýjanda, sem sagði í skýrslu fyrir dómi að „þessi mcc kóði“ hafi verið notaður fyrir „hýsingu og gagnaver og alls kyns tölvuþjónustu og tækniþjónustu“. Hvort sem horft er að þessu leyti til orðfæris í umsókninni eða samningnum er ekki nærtækt að líta svo á að viðtaka framlaga til Sunshine Press Productions ehf. í þágu WikiLeaks hafi fallið undir þargreinda starfsemi stefnda, þótt vissulega hafi mátt inna framlög af hendi með rafrænum skuldfærslum á greiðslukort.

Á hinn bóginn verður að gæta að því að í málinu hefur áfrýjandi hvorki gert því skil hverju það skipti fyrir hann að starfsemi viðsemjenda hans sé tilgreind af nákvæmni í gögnum sem þessum né hvernig þetta hafi almennt verið gert í öðrum tilvikum, en framangreind ummæli starfsmanns hans fyrir dómi gefa ekki til kynna að þessu hafi verið gefið teljandi vægi. Til þess verður þó enn frekar að líta að áður en áfrýjandi opnaði aðgang að viðskiptum annarra við stefnda á grundvelli samstarfssamnings þeirra sendi Xodus ehf. starfsmanni áfrýjanda fyrrgreint tölvubréf 27. júní 2011, þar sem fram kom vefslóð fyrirhugaðrar greiðslugáttar stefnda. Eins og málið liggur fyrir er sannað að efnið, sem þessi slóð leiddi til, sé það sama og stefndi hefur lagt fram í málinu og áður er getið. Hefði áfrýjandi nýtt slóðina til að kynna sér þetta efni, sem auðgert hefði verið, hefði blasað við að eini tilgangur greiðslugáttarinnar var að taka við framlögum til WikiLeaks. Jafnframt verður að leggja til grundvallar að Xodus ehf. hljóti að hafa sent áfrýjanda samrit tölvubréfs til Greiðsluveitunnar ehf., þar sem sá fyrstnefndi leitaði eins og áður var lýst eftir úttekt á væntanlegu kerfi vegna greiðslugáttar stefnda. Heiti kerfisins, sem þar var tilgreint, bar með sér að það væri gert til að taka við fjárframlögum, auk þess sem þetta kom skýrlega fram í stuttri lýsingu þar á kerfinu. Þessa heitis á kerfinu var að auki getið í áðurnefndri staðfestingu Greiðsluveitunnar ehf. á móttöku umsóknar um úttekt, sem send var meðal annarra starfsmanni áfrýjanda í tölvubréfi 27. júní 2011. Við aðalmeðferð málsins í héraði var leitað svara forstjóra áfrýjanda við því hvaða atriði kæmu almennt til skoðunar, annars vegar hjá áfrýjanda og hins vegar hjá Greiðsluveitunni ehf., áður en aðgangur væri opnaður að greiðslugátt og sagði hann starfsmenn áfrýjanda „fara bara yfir málin eins og þau koma fyrir“, svo og að þeir skoðuðu „það sem að snýr að viðskiptunum sjálfum“. Forstjórinn svaraði því jafnframt aðspurður að „það fór náttúrulega ekki framhjá okkur“ að Teller A/S hafi lokað fyrir greiðslugátt stefnda hjá sér í desember 2010. Að þessu virtu hefði ekki mátt ætla annað en að áfrýjandi hefði á sér vara þegar stefndi sótti um samstarfssamning milli þeirra. Efni, sem áfrýjandi fékk í hendur í framhaldi af umsókninni samkvæmt framansögðu, bar greinilega með sér til hvers stefndi ætlaði að nota fyrirhugaða greiðslugátt. Verður ekki séð að stefndi hafi haft ástæðu til að reikna með öðru en að efni þetta yrði tekið til skoðunar áður en samstarfssamningurinn kæmi til framkvæmda. Með því að áfrýjandi opnaði fyrir aðgang að greiðslugáttinni mátti stefndi samkvæmt þessu leggja til grundvallar að áfrýjandi liti svo á að viðtaka framlaga til WikiLeaks félli innan marka þeirrar lýsingar á starfsemi stefnda, sem fram kom í umsókn hans og samstarfssamningi þeirra, og væri samrýmanleg ákvæðum almennra viðskiptaskilmála áfrýjanda. Verður því ekki fallist á með áfrýjanda að stefndi hafi gagnstætt því, sem honum hafi verið heimilt, tekið gegnum greiðslugátt sína við greiðslum vegna viðskipta korthafa við þriðja mann í skilningi fyrrnefnds liðar 4.3 í þessum skilmálum, misnotað á annan hátt aðstöðu, sem samstarfssamningurinn veitti, svo sem um ræðir í lið 21.3, eða vanrækt skyldu samkvæmt lið 21.5 til að tilkynna áfrýjanda um breytingar, sem orðið hafi á starfsemi stefnda frá því, sem tilgreint var í umsókn hans.

Samkvæmt framansögðu brast áfrýjanda heimild til að rifta 8. júlí 2011 samstarfssamningnum við stefnda frá 15. júní sama ár. Jafnframt verður fallist á með héraðsdómi að ekki séu efni til að telja áfrýjanda geta losnað undan samningnum vegna atvika, sem valdið gætu ógildingu hans.

Fyrir Hæstarétti ber áfrýjandi fyrir sig að hvað sem öðru líði verði að sýkna hann af dómkröfu stefnda sökum þess að áfrýjandi hafi með fyrrnefndu bréfi 24. júlí 2012 sagt upp samstarfssamningi þeirra í samræmi við ákvæði liðar 21.2 í almennum viðskiptaskilmálum áfrýjanda og sé uppsagnarfrestur nú liðinn. Sé þannig ekki lengur stoð fyrir því að verða við kröfu stefnda um skyldu áfrýjanda til að opna greiðslugáttina, sem samningur þeirra tók til. Um þessa málsástæðu áfrýjanda verður að gæta að því að hann rifti sem fyrr segir samstarfssamningnum 8. júlí 2011 og var samningurinn því ekki við lýði 24. júlí 2012 þegar áfrýjandi ritaði uppsagnarbréfið, enda stóð riftun hans þá enn óhögguð af héraðsdóminum frá 12. sama mánaðar, þar sem hvorki var liðinn frestur til að áfrýja honum né hafði áfrýjandi lýst því yfir að hann myndi una dóminum. Uppsögn áfrýjanda verður því þegar af þessari ástæðu að skoðast marklaus. Uppsögnin getur heldur ekki valdið því að orðið verði við aðalkröfu stefnda um að málinu verði vísað frá Hæstarétti.

Eftir öllu framangreindu verður staðfest niðurstaða hins áfrýjaða dóms um að áfrýjanda sé skylt að opna greiðslugátt samkvæmt samstarfssamningi sínum við stefnda frá 15. júní 2011. Fjárhæð dagsekta til stefnda úr hendi áfrýjanda er hæfilega ákveðin í hinum áfrýjaða dómi og skulu þær falla til að liðnum 15 dögum frá uppsögu þessa dóms hafi áfrýjandi þá ekki orðið við áðurnefndri skyldu, en engin stoð er fyrir því að kveða svo á að frestur þessi byrji að líða við birtingu dóms, svo sem gert var í hinum áfrýjaða dómi, sbr. 4. mgr. 115. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.

Ákvæði héraðsdóms um málskostnað skal vera óraskað. Áfrýjandi verður dæmdur til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti eins og greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Héraðsdómur skal vera óraskaður að öðru leyti en því að þargreindar dagsektir úr hendi áfrýjanda, Valitors hf., til stefnda, DataCell ehf., skulu falla á að liðnum 15 dögum frá uppsögu þessa dóms hafi áfrýjandi ekki orðið við skyldu til að opna greiðslugátt samkvæmt samstarfssamningi sínum við stefnda frá 15. júní 2011.

Áfrýjandi greiði stefnda 1.200.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti.

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 12. júlí 2012.

                Mál þetta höfðaði DataCell ehf., kt. 460709-0160, Síðumúla 28, Reykjavík, með stefnu birtri 6. febrúar 2012 á hendur Valitor hf., kt. 500683-0589, Laugavegi 77, Reykjavík.  Málið var dómtekið að lokinni aðalmeðferð 21. júní sl. 

                Stefnandi krefst þess að stefnda verði gert, að viðlögðum dagsektum að fjárhæð 1.000.000 króna, að opna greiðslugátt samkvæmt samstarfssamningi stefnanda og stefnda dags. 15. júní 2011.  Þá krefst stefnandi málskostnaðar samkvæmt yfirliti að fjárhæð 4.529.169 krónur. 

                Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda.  Þá krefst hann málskostnaðar samkvæmt yfirliti að fjárhæð 1.877.700 krónur. 

                Stefnandi segir að starfsemi sín sé tvíþætt.  Annars vegar starfræki hann gagnaver hér á landi og í Sviss og selji aðgang að þeim.  Fyrst og fremst sé greitt fyrir þjónustuna með greiðslukortum.  Hins vegar vinni hann fyrir aðila sem byggi starfsemi sína á frjálsum fjárframlögum.  Taki hann við rafrænum greiðslum til þessara aðila samkvæmt samningi við aðila sem veiti greiðsluþjónustu og starfi innan alþjóðlegu kortafyrirtækjanna.  Einn af viðskiptavinum sínum á þessu sviði sé Sunshine Press Productions ehf., rekstarfélag WikiLeaks uppljóstrunarsíðunnar. 

                Stefnandi segir að hér á landi séu það þrír aðilar sem bjóði greiðsluþjónustu þeim sem samþykki greiðslur með greiðslukortum.  Auk stefnda séu það Korta­þjónustan ehf. og Borgun hf. 

                Þann 15. júní 2011 gengu aðilar máls þessa frá samningi um greiðslugátt fyrir stefnanda.  Hófst notkun hennar nokkru síðar og segir stefnandi að framlög hafi streymt inn.  Hafi spurst út í fjölmiðlum hér á landi og erlendis að unnt væri að leggja fram fé til WikiLeaks með kortum í gegnum greiðslugátt stefnanda. 

                Stefndi lokaði greiðslugátt stefnanda fyrirvaralaust þann 8. júlí 2011.  Tilkynnti hann stefnanda um lokunina með tölvupósti kl. 8.59 þann dag.  Þar segir:  „ ... Valitor hf. hefur ákveðið að segja upp samstarfssamningi milli Valitor og Datacell ehf., dags. 15. júní sl. og samningi um notkun þjónustuvefs Valitor, dags. 30. júní sl., vegna brota á almennum viðskiptaskilmálum söluaðila og þeirrar staðreyndar að alþjóðlegu kortasamsteypurnar heimila ekki þjónustu sem Datacell sinni fyrir hönd Wikileaks og ekki var tilgreind í umsókn.  Uppsögnin tekur gildi samstundis.“ 

                Lögmaður stefnanda mótmælti uppsögninni samdægurs.  Kemur fram hjá honum að starfsmenn stefnda hafi verið upplýstir um í hvaða tilgangi greiðslugáttin hafi verið opnuð. 

                Lögmaðurinn ítrekaði mótmæli sín tvívegis, en stefndi svaraði loks þann 4. ágúst 2011.  Þar er því mótmælt að stefnda hafi verið kynnt fyrirhuguð notkun greiðslugáttarinnar. 

                Lauk bréfaskiptum aðila með bréfi lögmanns stefnanda þennan sama dag, en stefna í þessu máli var gefin út og birt 6. febrúar sl. 

                Bæði í stefnu og greinargerð stefnda er vitnað til þess að danskt fyrirtæki, Teller A/S, hafi sagt upp sambærilegum samningi við stefnanda þann 7. desember 2010.  Hafi það verið gert að kröfu Visa Europe og Master Card International, að því er fram hafi komið í fréttum á þeim tíma. 

                Ólafur Vignir Sigurvinsson, forsvarsmaður stefnanda, gaf skýrslu við aðal­meðferð málsins.  Hann kvaðst telja að þjónusta fyrirtækisins við WikiLeaks væri hýsing, það þyrfti að hafa yfir ákveðinni tækni að ráða til að vinna þetta verk.  Hann kvað þá ekki hafa leynt neinu í samskiptum sínum við stefnda.  Hann hefði fyllt út form á heimasíðu stefnda og takmarkað væri hvað hægt væri að skrifa mikið inn í formið.  Starfsmenn stefnda hefðu tekið síðuna út, farið inn á síðuna og prófað að greiða.  Þeir hafi hlotið að sjá að gert væri ráð fyrir framlögum til WikiLeaks.  Þá sagði hann að vitað hefði verið að Kortaþjónustan hefði verið búin að loka á viðskipti þeirra. 

                Ólafur kvaðst hafa fylgst með samskiptum Valitors og Exodus, sem vann að uppsetningu greiðslugáttarinnar fyrir stefnanda.  Starfsmenn Exodus hefðu spurt beint hvort þeir vissu hvað væri á ferðinni og starfsmenn Valitors hafi sagst vita það.  Ólafur tók fram að WikiLeaks stundaðu ekki ólöglega starfsemi. 

                Viðar Þorkelsson, forstjóri stefnda, gaf skýrslu fyrir dómi.  Hann kvaðst ekki hafa komið að málum þegar gengið var frá samningi við stefnanda.  Hann sagði að WikiLeaks hefði leitað eftir samningi á árinu 2010, en beiðni þeirra hefði verið hafnað.  Hann sagði að umsókn væri metin eftir þeim upplýsingum sem þar kæmu fram.  Hér hafi komið í ljós að stefnandi hafi veitt þjónustu við fjársöfnun fyrir þriðja aðila.  Upplýsingar hafi því ekki verið réttar í umsókn.  Þess vegna hafi samningnum verið sagt upp. 

                Viðar kvaðst hafa talað í síma við starfsmann Visa í Evrópu, sem hefði sagt honum frá þessum færslum á WikiLeaks og bent á að Teller hefði sagt upp viðskiptum við DataCell vegna þess að kortasamtökin töldu viðskiptin ekki í samræmi við starfs­reglur þeirra.  Hann hafi þó ekki gefið honum bein fyrirmæli. 

                Viðar kvaðst ekki vita hvernig skoðun á greiðslugátt stefnanda hefði verið framkvæmd. 

                Reginn Mogensen, framkvæmdastjóri hjá stefnda, gaf skýrslu fyrir dómi.  Hann kvaðst ekki hafa komið neitt nálægt vinnu með umsókn stefnanda.  Hann kvaðst ekki vita til þess að komið hefði fram að til stæði að taka við greiðslum fyrir WikiLeaks.  Hann hefði frétt af því þegar aðili VISA talaði við hann í síma.  Þeir hefðu þá kannað málið og síðan hefði samningnum verið rift.  Honum hefði verið rift vegna þess að hann hafi farið gegn viðskiptaskilmálum þeirra.  Þarna hafi verið tekið við greiðslum fyrir annan aðila.  Þeir þyrftu að þekkja þann aðila sem fengi greiðslu.  Þá hafi ekki verið greint rétt frá í umsókn. 

                Reginn kvaðst ekki vita til þess að nokkur starfsmaður stefnda hefði skoðað síðuna og greiðslugáttina hjá stefnanda. 

                Hlynur Þór Jónsson starfar sem forritari hjá Xodus.  Hann gaf skýrslu fyrir dómi.  Hann sagði að Ólafur Sigurvinsson hefði beðið þá að setja upp svokallaða donations-síðu.  Þeir hafi hannað síðuna þar sem fram komi upplýsingar um framlög til WikiLeaks og þeir hafi sent tengil inn á síðuna til stefnda.

                Atli Már Jóhannsson starfar sem grafískur hönnuður hjá Xodus. Hann gaf skýrslu fyrir dómi.  Hann kvað þá hafa hannað greiðslugátt fyrir stefnanda.  Við framkvæmd verksins hafi hann átt samskipti við tvo starfsmenn stefnda.  Að minnsta kosti annar þeirra hafi vitað að um væri að ræða fjársöfnun fyrir WikiLeaks.  Þeir hafi einnig fengið tengla inn á síðuna, þar sem þetta sjáist. 

                Þá gaf Jóhannes Ingi Kolbeinsson, framkvæmdastjóri Kortaþjónustunnar, skýrslu fyrir dómi.  Hann staðfesti að þeir hefðu á sínum tíma opnað greiðslugátt fyrir stefnanda.  Samningnum hefði verið rift að kröfu kortafyrirtækjanna.  Slíkt væri heimilt samkvæmt skilmálum þeirra. 

                Anna Guðrún Jónsdóttir, starfar hjá Greiðsluveitunni, sem vann að úttekt á greiðslugátt stefnanda.  Hún sagði fyrir dómi að þau hefðu tekið gáttina út og prófað að greiða í gegnum hana með prufukorti.  Hún sagði að þau hefðu fengið að vita að þetta væri svokölluð framlagssíða. 

                Í stefnu var skorað á stefnda að leggja fram afrit af bréfum alþjóðlegu korta­fyrirtækjanna þar sem lagt væri fyrir stefnda að loka umræddri greiðslugátt.  Þessu svaraði stefndi með þeim orðum að engin bréf hefðu borist frá þessum aðilum. 

                Þá er í stefnu ráðagerð um að tekin verði skýrsla af þeim starfsmönnum stefnda sem komu að málinu og jafnframt skorað á stefnda að upplýsa dóminn um hverjir það hafi verið.  Þessu svaraði stefndi svo:  „Stefnandi óskar eftir upplýsingum um það hverjir „komu að málinu“ en ekki er fyllilega ljóst til hvers hann vísar í því sambandi.  Bendir stefndi á að í gögnum málsins koma fram nöfn nokkurra starfs­manna stefnda sem komu að samningsgerðinni og/eða riftun samningsins.  Vísar stefndi til þess.“ 

Málsástæður og lagarök stefnanda

                Stefnandi kveðst eiga kröfu til þess að stefndi efni samning aðila eftir efni sínu.  Stefnandi kveðst ekki hafa breytt starfsemi sinni frá því að samningur var undirritaður eða vanrækt að upplýsa um í hvaða tilgangi greiðslugáttin væri opnuð.  Hann hafi ekki brotið samningsskilmála eða misnotað. 

                Stefnandi vísar til gr. 4.2 í viðskiptaskilmálum stefnda, sem banni notkun korta til að greiða fyrir klám, vændi, eiturlyf o.fl., svo og til eða fjármagna hryðjuverk.  Stefnandi segir að starfsemi WikiLeaks falli ekki hér undir. 

                Þá telur stefnandi að stefndi geti ekki byggt á gr. 4.3, en þar segir að söluaðila sé óheimilt að taka við greiðslum vegna viðskipta korthafa við þriðja aðila.  Segir stefnandi að hér sé lagt bann við þeirri misnotkun að leyfa þriðja aðila að gera við­skipti í gegnum greiðslugáttina.  Aðstaðan hér sé önnur.  Söfnun framlaga sé hluti af viðskiptum stefnanda.  Hann hafi veitt Sunshine Press móttökuþjónustu gegn gjaldi fyrir fjárframlög frá styrktaraðilum Wikileaks.  Styrktaraðilarnir séu ekki viðskiptum við Sunshine Press eða Wikileaks. 

                Þá segir stefnandi að ákvæði 21.3 og 21.5 í almennum viðskiptaskilmálum stefnda geti ekki heimilað riftun í þessu tilviki.  Stefnandi kveðst byggja á því að hann hafi í engu breytt eðli starfsemi sinnar.  Þá sé aðstaðan sem samstarfssamningurinn veiti ekki misnotuð. 

                Stefnandi segir enga heimild standa til þess að rifta samningi aðila vegna fyrir­mæla frá alþjóðlegum kortasamsteypum. 

                Stefnandi byggir á því að stefndi hafi vitað að tilgangur greiðslugáttarinnar hafi verið að taka við framlögum til WikiLeaks.  Gáttin hafi verið tekin út og prófuð, m.a. með því að greiða í gegnum hana.  Til þess þurfi að hafa tengil inn á heimasíðu samningsaðilans.  Kannað sé hvaða vara og þjónusta sé seld.  Því hafi starfsmenn stefnda séð að korthafar gátu styrkt starfsemi WikiLeaks í gegnum gáttina. 

                Stefnandi segir það meginreglu í íslenskum rétti að sá aðili sem bjóði fram þjónustu sína í atvinnuskyni sé skyldugur til að veita þjónustu hverjum sem leiti til hans, nema brýnar og málefnalegar ástæður mæli því í mót.  Þetta gildi ekki síst þegar um sé að ræða leyfisskylda starfsemi og þjónustu sem einungis fáir aðilar bjóði.  Einkum eigi þessi sjónarmið við um greiðslukortafyrirtæki, en hafni þau viðskiptum geti það útilokað aðila frá því að stunda starfsemi sína.  Sjónarmið um skyldu til samningsgerðar eigi við í þessu máli og verði beitt til takmörkunar á heimild til riftunar samnings. 

                Stefnandi segir að stjórnarskrárvarinn réttur sinn til atvinnu sé í húfi, en stefndi komi með aðgerðum sínum í veg fyrir að stefnandi reki starfsemi sína.  Segir hann að aðstaða sín sé slík að hann geti ekki leitað til neinna annarra aðila til að fá umrædda þjónustu. 

                Stefnandi vísar til laga nr. 120/2011 um greiðsluþjónustu, almennra reglna samninga- og kröfuréttar og samningalaga nr. 7/1936. 

Málsástæður og lagarök stefnda

                Í greinargerð sinni segir stefndi að hann hafi gengist undir það að hlíta skil­málum og fyrirmælum er honum berist frá VISA og MasterCard kortafyrirtækjunum, svo og að tryggja að viðskiptavinir sínir geri slíkt hið sama. 

                Stefndi byggir á því að sér hafi verið heimilt að rifta samningnum við stefnanda.  Stefnandi hafi brotið gegn viðskiptaskilmálum og þetta brot heimili riftun.  Vísar stefndi til gr. 4.3 í skilmálunum þar sem segi að óheimilt sé að taka við greiðslum vegna viðskipta korthafa við þriðja aðila.  Því hafi verið óheimilt að nýta þjónustu stefnda til að taka við fjármunum fyrir þriðja mann. 

                Þá byggir stefndi á því að stefnandi hafi breytt starfsemi sinni frá því sem til-greint var þegar samningur var gerður, án þess að tilkynna sér um breytinguna.  Þetta sé í andstöðu við gr. 21.5 í skilmálunum, en þar segi að tilkynna skuli hvers konar breytingar á eðli starfsemi.  Fram komi í ákvæðinu að verulegar breytingar heimili riftun samnings.  Stefnandi hafi ekki upplýst að hann hygðist taka við fjárframlögum fyrir þriðja mann á grundvelli samningsins við stefnda.  Í umsókn hafi þessa ekki verið getið.  Með þessu hafi stefnandi brotið gegn viðskiptaskilmálum stefnda. 

                Stefndi segir að Greiðsluveitan ehf. hafi vottað kerfi stefnanda, en í því felist ekki viðurkenning á réttmæti starfseminnar sem stefnandi reki.  Starfsmenn stefnda hafi ekki vitað að átt hafi að nota greiðslugáttina til að taka á móti framlögum fyrir WikiLeaks. 

                Stefndi byggir á því að vegna framangreindra brota á viðskiptaskilmálum sínum hafi sér verið heimil riftun samnings aðila.  Byggir hann hér á gr. 21.3 í skil­málunum. 

                Stefndi segir að ætla verði að stefnanda hafi verið ljóst að hann hafi brotið gegn viðskiptaskilmálunum.  Bendir hann á að skömmu áður hafi verið sagt upp samningi stefnanda við Teller a/s að kröfu alþjóðlegu kortasamsteypanna.  Honum hafi mátt vera ljóst að móttaka framlaga fyrir WikiLeaks væri ekki samrýmanleg viðskiptastefnu þessara aðila.  Hafi því hvílt á stefnanda sérstök skylda til að benda stefnda á fyrirhugaða notkun greiðslugáttarinnar. 

                Stefnandi vísar til almennra reglna um brostnar forsendur.  Stefnanda hafi mátt vera ljóst að stefnda var ekki heimilt að veita þjónustu við að taka við greiðslum fyrir WikiLeaks.  Sé augljóst að stefndi hefði ekki gert samning við stefnanda hefði honum verið ljós tilgangur stefnanda.  Stefndi hafi beitt blekkingum.  Það hafi verið ákvörðunarástæða fyrir samningnum að stefnandi veitti ekki þjónustu til þriðja aðila og uppfyllti viðskiptaskilmálana að öllu leyti.  Þá hafi það verið forsenda stefnda að rétt væri greint frá viðskiptum stefnanda í umsókn.  Einnig megi beita reglum um brostnar forsendur ef aðili hefur frá byrjun verið í villu um einstök atriði.  Enn bendir stefndi á að stefnandi virðist hafa komið á viðskiptasambandinu með sviksamlegum hætti.  Honum hafi verið ljóst að viðskipti hans samrýmdust ekki viðskiptastefnu alþjóðlegu kortasamsteypanna og hafi falið tilgang umsóknar sinnar. 

                Um framangreint vísar stefndi einnig til 33. gr. samningalaga nr. 7/1936.  Stefnandi hafi haldið mikilvægum atriðum leyndum við samningsgerðina með óheiðarlegum hætti. 

                Stefndi mótmælir því að til sé meginregla um skyldu þeirra sem bjóði þjónustu til að eiga viðskipti við hvern sem þess óskar.  Þvert á móti sé samningsfrelsi megin­reglan.  Þá telur stefndi að það sé ekki í sínum verkahring að tryggja atvinnufrelsi stefnanda. 

                Loks segir stefndi að án tillits til þess hvort riftun hafi verið heimil sé ekki grundvöllur til að fallast á kröfu stefnanda um skyldu til að opna greiðslugátt fyrir stefnanda eða að leggja á dagsektir.  Stefnandi vísi hér ekki til neinna lagaheimilda. 

                Stefndi mótmælir tilvísunum til laga nr. 120/2011, en þau hafi tekið gildi eftir að atvik þessa máls áttu sér stað.  Þá ætti ekkert ákvæði laganna hér við.  Vísar stefndi til almennra reglna samninga- og kröfuréttar, einkum reglna um skuldbindingargildi samninga og um forsendur.  Þá vísar hann almennt til samningalaga nr. 7/1936. 

Niðurstaða

                Óumdeilt er að aðilar gerðu með sér bindandi samning.  Ágreiningur er um það hvort stefnda hafi verið heimilt að rifta samningnum. 

                Aðilar byggja á því að þeir hafi gert svokallaðan Samstarfssamning, sem dagsettur var 15. júní 2011.  Í honum er ekki að finna ítarlega skilmála, en vísað er skýrlega til almennra viðskiptaskilmála stefnda.  Í samningnum kemur fram að viðskipti stefnanda eru kölluð 7372  Tölvuforritun.  Í umsókn stefnanda, sem send var stefnda í tölvupósti 14. júní 2011, kemur fram að hann reki gagnaver, hýsingu og tækniþjónustu. 

                Ekki kemur neitt fram í samningnum eða umsókninni sem bendir til þess að stefnandi hafi ætlað að safna fjárframlögum til annars aðila, þ.e. WikiLeaks.  Ekki verður fallist á það með stefnanda að viðtaka fjárframlaga geti kallast tækniþjónusta. 

                Stefndi hefur lagt fram í málinu gögn sem sýna að uppsögn Kortaþjónustunnar á samningi við stefnanda spurðist út og verður að ætla að starfsmönnum stefnda hafi verið ljóst að stefnandi hafði tekið þátt í fjársöfnun fyrir WikiLeaks.  Þá er sannað með framburði vitna í þessu máli, svo og vefsíðu stefnanda, sem stefndi hlaut að hafa kannað áður en gengið var frá samningnum, að það lá ljóst fyrir að tilgangur greiðslu­gáttarinnar var, a.m.k. öðrum þræði, að taka við fjárframlögum fyrir WikiLeaks.  Það athugast í þessu sambandi að stefndi hefur ekki leitt sem vitni þá starfsmenn sína sem áttu samskipti beint við stefnanda, heldur eingöngu yfirmenn sem kváðust ekki hafa komið að samningsgerðinni.  Verður þannig að leggja til grundvallar að samið hafi verið að nokkru á annan veg en segir í hinum skrifuðu textum. 

                Þar sem stefnda var ljóst að stefnandi hugðist safna fé fyrir WikiLeaks í gegnum greiðslugáttina, getur hann ekki borið fyrir sig ákvæði skilmálanna um að óheimilt sé að nýta gáttina til viðskipta fyrir annan aðila, eða að starfsemi stefnandi hafi breyst. 

                Þar sem talið er að stefnda hafi hlotið að vera ljós tilgangur með notkun greiðslugáttarinnar, er hafnað málsástæðu hans um að stefnandi hafi leynt hann atriðum sem hann hafi vitað að skiptu verulegu máli og að óheiðarlegt sé af stefnanda að bera samninginn fyrir sig. 

                Stefndi byggir á því að sér hafi verið óheimilt að taka við framlögum til WikiLeaks og að stefnanda hafi verið þetta ljóst.  Þessa fullyrðingu sína hefur stefndi ekki stutt neinum gögnum, eða vísað til réttarreglna sem banni móttöku fjár til þessa aðila.  Hefur hann heldur ekki sýnt fram á að móttaka framlaga til WikiLeaks sé ósam­rýmanleg viðskiptastefnu kortafyrirtækja.  Verður því ekki fallist á að samningnum hafi mátt rifta vegna brostinna eða rangra forsendna. 

                Stefndi telur að ekki sé heimilt að leggja á hann dagsektir.  Þá heimild er að finna í 4. mgr. 114. gr. laga nr. 91/1991.  Skyldu stefnda verður ekki fullnægt með aðför og verður því að beita dagsektum til að þvinga fram efndir skyldu.  Stefndi mót­mælti ekki þeirri fjárhæð sem stefnandi krefst, en allt að einu verður vegna mótmæla stefnda við dráttarvaxtakröfunni að ákveða fjárhæð hennar.  Eru dagsektir hæfilega ákveðnar 800.000 krónur.  Er frestur til að efna skylduna hæfilega ákveðinn 14 dagar, en dagsektir falla á frá þeim tíma. 

                Við ákvörðun málskostnaðar til stefnanda verður að líta til þess að ágreinings­efni málsins eru ekki margbrotin og gagnaöflun var einföld.  Hins vegar eru mikilsverðir hagsmunir í húfi.  Verður málskostnaður ákveðinn með virðisaukaskatti 1.500.000 krónur. 

                Jón Finnbjörnsson héraðsdómari kveður upp dóm þennan. 

D ó m s o r ð

                Stefnda, Valitor hf., er skylt, innan 14 daga frá birtingu dóms þessa, að viðlögðum dagsektum að fjárhæð 800.000 krónur fyrir hvern dag eftir þann tíma, að opna greiðslugátt samkvæmt samstarfssamningi stefnanda, DataCell ehf., og stefnda, dags. 15. júní 2011.

                Stefndi greiði stefnanda 1.500.000 krónur í málskostnað.