Mánudaginn 17. janúar 2011.
Nr. 702/2010.	K (Erlendur Þór Gunnarsson hrl.) gegn M (Valborg Þ. Snævarr hrl.)

 

Kærumál. Börn. Bráðabirgðaforsjá. Umgengnisréttur. Meðlag.

 

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem skorið var úr ágreiningi aðila um forsjá dóttur þeirra til bráðabirgða, umgengni við hana og greiðslu meðlags meðan forsjármál aðila væri til meðferðar fyrir dómstólum. Í héraði var M úrskurðuð forsjá til bráðabirgða og K gert að greiða M meðlag auk þess sem kveðið var á um umgengnisrétt K. Hæstiréttur taldi að það væri stúlkunni fyrir bestu að búa í því umhverfi og við þær aðstæður sem hún hefði þekkt fram að þessu hvað varðar skóla, vini og nánasta umhverfi. Þegar á allt væri litið taldi dómurinn að stúlkunni væri fyrir bestu að K færi með bráðabirgðaforsjá stúlkunnar á meðan mál aðila um forsjá væri til meðferðar fyrir dómstólum. Þá var kveðið á um umgengni og M gert að greiða meðlag með stúlkunni.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Árni Kolbeinsson og Jón Steinar Gunnlaugsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 16. desember 2010, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum degi síðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 3. desember 2010, þar sem skorið var úr ágreiningi aðila um forsjá dóttur þeirra til bráðabirgða, umgengni við hana og greiðslu meðlags. Kæruheimild er í 5. mgr. 35. gr. barnalaga nr. 76/2003. Sóknaraðili krefst þess aðallega að hún fái til bráðabirgða forsjá yfir dóttur aðila fæddri 18. maí 2002 þar til dómur gengur í forsjármáli aðila. Til vara krefst hún þess að kröfu varnaraðila um niðurfellingu sameiginlegrar forsjár verði hafnað og aðilar fari áfram með sameiginlega forsjá dóttur þeirra og að lögheimili hennar verði hjá sóknaraðila þar til dómur í fyrrgreindu máli gengur. Í báðum tilvikum krefst hún þess að varnaraðila verði gert að greiða einfalt meðlag með barninu frá uppsögu dóms Hæstaréttar. Þá krefst hún þess að ákvarðað verði inntak umgengni þess foreldris sem ekki er dæmd forsjá til bráðabirgða eða lögheimili barnsins verður ekki hjá. Að þessu frágengnu krefst hún þess að úrskurður héraðsdóms verði staðfestur með þeim breytingum að umgengni í sumarleyfi úr skóla 2011 skiptist að jöfnu þannig að stúlkan dvelji fyrri hluta leyfis hjá sóknaraðila og að reglulegir símatímar sóknaraðila og stúlkunnar verði milli kl. 20.00 og 21.00 þá laugardaga og sunnudaga þegar ekki er helgarumgengni hjá sóknaraðila auk allra þriðjudaga og fimmtudaga. Í öllum tilvikum krefst hún málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst aðallega staðfestingar hins kærða úrskurðar en til vara að lögheimili dóttur aðila verði hjá sér þar til endanlegur dómur gengur í máli aðila. Þá krefst hann þess að þeim lið þrautarvarakröfu sóknaraðila er lýtur að því að úrskurðað verði um reglulega símatíma sóknaraðila og dóttur þeirra verði vísað frá dómi. Loks krefst hann kærumálskostnaðar.

Samkvæmt gögnum málsins hófu aðilarnir sambúð á árinu 2000 og eiga þau eina dóttur fædda árið 2002. Varnaraðili sleit sambúðinni 15. október 2010 og fór með dótturina af heimilinu til [...] án vitundar sóknaraðila. Dvelst stúlkan þar með varnaraðila á heimili systur hans. Stúlkan var þar skráð í skóla 22. nóvember 2010, en svo virðist sem hún hafi ekki sótt skóla fram að þeim degi allt frá því varnaraðili fór með hana af heimilinu. Ágreiningur aðila um forsjá barns þeirra er til úrlausnar fyrir dómstólum en í máli þessu var fyrir héraðsdómi skorið úr um forsjá barnsins til bráðabirgða, umgengnisrétt og greiðslu meðlags. Var varnaraðila úrskurðuð forsjá til bráðabirgða og sóknaraðila gert að greiða varnaraðila meðlag auk þess sem kveðið var á um umgengnisrétt sóknaraðila. Við úrlausn á ágreiningi aðila ber fyrst og fremst að líta til þess sem telst vera barninu fyrir bestu meðan framangreint dómsmál er rekið. Ber þá að leita þeirrar lausnar sem miðað við þau gögn sem nú liggja fyrir telst raska minnst högum barnsins meðan á þessu stendur.

Dóttir aðila hefur búið á heimili foreldra sinna í Reykjavík, haft þar lögheimili og gengið í skóla nærri heimili sínu þar sem hún á sína skólafélaga og vini. Í gögnum málsins kemur fram að hún hafi verið greind með [...] og virðist glíma við tiltekin [...]vandamál af þeim sökum. Gera verður ráð fyrir að miklu skipti að högum stúlkunnar sé ekki raskað að óþörfu og að henni sé gert kleift að búa við eins mikla reglu og festu í sínu nánasta umhverfi og unnt er. Ekki liggja fyrir ítarleg gögn í málinu sem varpað geta ljósi á hæfni aðila sem uppalenda. Af þeim má þó ráða að foreldrarnir beita ólíkum uppeldisaðferðum og virðist svo sem móðirin reyni að setja stúlkunni skýrari reglur en faðirinn sé undanlátssamari. Báðir aðilar efast hinsvegar um hæfni hins og telja sjálft sig hafa komið meira að uppeldi og umsjá stúlkunnar. Þá liggja ekki heldur fyrir nægilega ítarleg gögn í málinu sem byggt verður á við mat á tengslum og samskiptum stúlkunnar við foreldra sína.

 Meðal gagna málsins er skýrsla sálfræðings á vegum Fjölskylduþjónustu [...], sem rætt hefur þrisvar sinnum við stúlkuna á meðan á dvöl hennar fyrir [...] hefur staðið. Kemur þar fram að stúlkan telji samskipti sín við föðurinn betri en við móðurina. Móðirin skammi hana mikið og því vilji hún heldur vera hjá föðurnum og hún kveðst „ekki tilbúin“ til að hitta móður sína án þess að hún gæti útskýrt nánar hvað hún eigi við með því. Telja verður varhugavert að draga af þessu víðtækar ályktanir um raunverulegan vilja stúlkunnar sem nú glímir við nýjar aðstæður. Ekki verður ráðið af gögnum málsins að aðstæður stúlkunnar hafi verið slæmar eða óviðunandi í Reykjavík þótt erfið samskipti foreldra hennar hafi án efa valdið henni vanlíðan. Þá er ekki dregið í efa að aðstæður hennar á [...] séu viðunandi. Hins vegar verður að telja að stúlkunni sé betra að búa í því umhverfi og við þær aðstæður sem hún hefur þekkt fram að þessu hvað varðar skóla, vini og nánasta umhverfi. Í því ljósi verður að líta svo á að sú einhliða ráðstöfun varnaraðila að taka stúlkuna af heimilinu og flytja [...] í nýtt umhverfi og nýjar aðstæður hafi ekki verið gerð með hagsmuni hennar að leiðarljósi.

Þegar á allt er litið telur dómurinn að stúlkunni sé fyrir bestu að sóknaraðili fari með forsjá hennar til bráðabirgða meðan mál aðila er til meðferðar fyrir dómstólum. Þá verður varnaraðila gert að greiða sóknaraðila einfalt meðlag með stúlkunni frá uppsögu dóms þessa.

Umgengni varnaraðila við barnið skal hagað þannig, þar til endanlegur dómur gengur, að regluleg umgengni verði aðra hvora helgi frá föstudegi til sunnudagskvölds, fyrst dagana 28. til 30. janúar 2011. Varnaraðili sæki barnið klukkan 16 á föstudögum en skili því á heimili sóknaraðila klukkan 20 á sunnudögum. Barnið dvelji hjá varnaraðila í páskaleyfi og síðari helming sumarleyfis úr skóla.

Ákvæði héraðsdóms um málskostnað verður staðfest.

          Kærumálskostnaður fellur niður.

Dómsorð:

Sóknaraðili, K, skal til bráðabirgða fara með forsjá barnsins, A, þar til leyst hefur verið úr forsjárdeilu aðila með dómi.

Varnaraðili, M, skal greiða einfalt meðlag með dóttur aðila frá uppsögu dóms þessa.

Þar til leyst hefur verið fyrir dómi úr um forsjá stúlkunnar til frambúðar skal hún njóta reglulegrar umgengni við varnaraðila aðra hverja helgi, frá föstudegi til sunnudagskvölds, fyrst dagana 28. til 30. janúar 2011. Varnaraðili sæki barnið klukkan 16 á föstudögum en skili því á heimili sóknaraðila klukkan 20 á sunnudögum. Barnið dvelji hjá varnaraðila í páskaleyfi og síðari hluta sumarleyfis úr skóla.

Ákvæði héraðsdóms um málskostnað skal vera óraskað.

Kærumálskostnaður fellur niður.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 3. desember 2010.

Sóknaraðili, M, kt. [...], höfðaði mál með stefnu birtri 9. nóvember 2010 á hendur K, kt. [...], [...], Reykjavík, þar sem hann krefst þess að sér verði falin forsjá dóttur aðila, A, kt. [...].  Með bréfi er barst dóminum 9. nóvember krafðist hann þess að sér yrði til bráðabirgða falin forsjá stúlkunnar, þar til endanlegur dómur gengur.  Einnig krefst hann þess að barnið skuli eiga lögheimili hjá honum og að varnaraðila verði gert að greiða einfalt meðlag með stúlkunni frá uppkvaðningu úrskurðar.  Ennfremur krefst sóknaraðili þess að ákveðin verði umgengni stúlkunnar við þann aðila sem ekki mun fara með forsjána.  Þá krefst hann þess að ákvörðun um máls­kostnað bíði dóms í forsjármálinu. 

Varnaraðili krefst þess að öllum kröfum sóknaraðila verði hafnað.  Hún krefst þess að sér verði falin forsjá stúlkunnar þar til dómur gengur, til vara krefst hún þess að stúlkan skuli eiga lögheimili hjá sér uns dómur gengur.  Í báðum tilvikum krefst hún þess að sóknaraðila verði gert að greiða einfalt meðlag með stúlkunni frá upp­kvaðningu úrskurðar þar til dómur gengur.  Ennfremur krefst varnaraðili þess að ákveðin verði umgengni stúlkunnar við þann aðila sem ekki mun fara með forsjána.  Þá krefst varnaraðili málskostnaðar. 

Málsaðilar eiga saman dótturina A sem fæddist í [...] [...].  Frá þeim tíma hafa þau verið í sambúð.  Sóknaraðili sleit sambúðinni 15. október sl., án þess að greina varnaraðila frá því fyrr en daginn eftir.  Sótti hann A í skólann og fór með hana norður á B, þar sem þau hafa dvalið síðan. 

Sóknaraðili gaf skýrslu við aðalmeðferð málsins.  Hann sagði að það hefði verið stöðugur ágreiningur milli aðila.  Þau hefðu deilt um flest allt.  Ástandið hefði verið orðið óbærilegt.  Sérstaklega hefði þetta versnað síðustu þrjú árin. 

Hann sagði að þau hefðu bæði unnið úti, en annast barnið í sameiningu.  Hann kvaðst hafa reynt eftir bestu getu að hjálpa stúlkunni við heimanám. 

Sóknaraðili kvaðst hafa unnið í [...] frá árinu 2001.  Hann kvaðst vera í veikindaleyfi.  Fyrst og fremst vegna vanlíðunar, en einnig hafi hann verið með vöðvabólgu.  Hann kvaðst vera að leita að vinnu á B.  Hann stefni nú að því að setjast þar að. 

Hann kvaðst búa á heimili systur sinnar.  Hann kvaðst ætla að útvega sér hús­næði fyrir sig og stúlkuna. 

Hann sagði að stúlkunni liði vel.  Hún hefði eignast vini fyrir norðan. 

Hann sagði að stúlkan væri byrjuð í skóla á B.  Henni gengi vel í skólanum.  Hún fengi aðstoð inni í bekk, en það hefði hún alltaf þurft.  Hann sagði aðstæður mjög hentugar.  Sérkennsla væri mjög góð í skólanum. 

Sóknaraðili kvaðst vilja stuðla að eðlilegri umgengni stúlkunnar við varnar­aðila.  Taldi hann hæfilegt að þær hittust á hálfs mánaðar fresti í Reykjavík. 

Varnaraðili kvaðst vinna við heimaþjónustu.  Hún hefði flutt til Íslands 2002.  Þá hefði hún byrjað að vinna í fiskvinnslu, en málsaðilar hófu þá sambúð.  Varnaraðili kvaðst hafa séð að mestu um stúlkuna þar til hún fór til dagmömmu.  Þá hefði hún sótt hana og séð um allt fyrir hana heima við. 

Varnaraðili sagði að samband málsaðila hefði versnað þegar hún var barns­hafandi.  Þetta hefði komið niður á dóttur þeirra sem hefði spurt sig einu sinni hvort hún gæti ekki fundið sér annan mann. 

Stúlkan gekk ekki í skóla frá 15. október sl.  Með bréfi dags. 18. nóvember tilkynnti fræðslustjóri sveitarfélagsins [...] að hún hefði verið skráð í [...]skóla á B frá og með 22. nóvember. 

Gögn voru lögð fram um að Barnavernd Reykjavíkur hefði borist tilkynning um mikil læti í íbúð málsaðila, þar sem barn öskraði mikið og gréti.  Var að lokinni könnun ekki talin ástæða til afskipta.  Segir að fram komi hjá skóla að stúlkunni virðist ekki líða nógu vel en að allur aðbúnaður og umhirða sé góð. 

Meðal gagna málsins eru bréf og yfirlýsingar fólks sem kveðst þekkja til máls­aðila og gefur þeim umsagnir.  Er ekki ástæða til að tíunda þessar umsagnir hér, en vitni voru ekki leidd við aðalmeðferð málsins. 

Að frumkvæði Barnaverndar Reykjavíkur athugaði Fjölskylduþjónusta [...] aðbúnað A.  Skýrsla um þessa athugun er dagsett 22. nóvember sl.  Þar segir m.a.:

             Barnið A og faðir hennar búa hjá C, ljósmóður á B, systur M, og manni hennar.  Þau búa í rúmlega 250 m² einbýlishúsi í efra hverfi B.  Þar hefur telpunni verið útbúið herbergi með rúmi og aðstöðu fyrir dótið sitt.  Faðir hennar hefur svo fengið úthlutað herbergi við hliðina.  Sem stendur er einnig vinnuaðstaða mágs M í sama herbergi og A hefur, en hann vinnur hjá [...] en einstaka sinnum heima.  Til stendur að flytja það úr herberginu og að A fái herbergið fyrir sig.  A hefur aðgang að öllu húsinu og segir systir M að hún leggi sig fram um að þeim líði vel á heimilinu. 

             A hefur eignast kettling þennan tíma sem hún hefur dvalið hérna. 

             A segist vera ánægð hjá C frænku sinni og hafi meira að segja eignast vinkonur sem búi í næsta húsi. 

             Heimilið er allt hið snyrtilegasta. 

             Faðir segist vera í sjúkraleyfi frá vinnu sinni í [...].  Ekki verður annað merkt af viðtali við hann en að andlegt ástand hans sé eðlilegt, að svo miklu leyti sem undirrituð getur metið slíkt.  En hann hefur vissulega áhyggjur af stöðu mála. 

             Um er að ræða barn sem dvelst tímabundið með föður í skjóli systur hans og mágs.  Ágreiningur er milli foreldra um þá ráðstöfun, og er málið rekið fyrir héraðsdómi í Reykjavík.  Ekkert bendir til þess að aðstæður barnsins hér séu með þeim hætti að ástæða sé aðstæðna vegna að grípa til neyðarráðstafana á grundvelli barnaverndarlaga. 

D, sálfræðingur hjá Fjölskylduþjónustu [...], ræddi við A 19. og 22. nóvember.  Í bréfi hans til félagsmálastjóra, dags. 22. nóvember, segir m.a.:

             A virðist gera sér grein fyrir stöðunni í fjölskyldunni á sinn hátt og segir pabba og mömmu vera búin að skilja, vegna þess að þau rifust svo mikið.  Við teiknuðum upp fjölskyldu- og samskiptakort, þar sem fram kemur að hún telur samskipti við pabba vera betri en við móður og fram kom einnig að hún var ekki mótfallin því að búa á B og hjá föður.  Hún segir að mamma skammi hana mikið og því vilji hún heldur vera hjá pabba.  Ekkert kom hins vegar fram í okkar samtali, sem mætti túlka sem svo að hún hafi orðið fyrir líkamlegum hirtingum af neinu tagi.  Hún hefur að eigin sögn ekki talað við móður undanfarið;  segist ekki tilbúin til þess, en gat ekki gert frekari grein fyrir hvað hún ætti við með því. 

Loks var lögð fram frásögn Fjölskylduþjónustunnar af heimsókn varnaraðila til dóttur sinnar þann 24. nóvember.  Hefur hún ekki sérstaka þýðingu fyrir þennan þátt málsins. 

Niðurstaða 

Nú er liðinn einn og hálfur mánuður frá því að stúlkan, A, var flutt af heimili sínu og norður á B.  Þar hefur hún dvalið með föður sínum síðan, á heimili föðursystur sinnar.  Hún hefur nú eftir langa bið hafið skólagöngu þar í bæ. 

Aðstæður fyrir hana á heimilinu verður eftir framkomnum gögnum að meta vel viðunandi, þó svo virðist sem A hafist við í herbergi þar sem er vinnuaðstaða eiginmanns föðursystur hennar.  Ekkert í málinu rennir stoðum undir grunsemdir um að sóknaraðili sé óhæfur uppalandi, eða að hann sé haldinn einhverjum sjúkdómum sem dragi úr hæfni hans í því efni eða geri honum erfitt um vik að sinni stúlkunni. 

Þá er ekkert sem vekur grunsemdir um að varnaraðili sé óhæfur uppalandi.  Gögn málsins eru ekki næg til að dregnar verði ályktanir um samband stúlkunnar við foreldra sína.  Þau eru sýnilega ólík og eru ekki neinar forsendur til þess að bera saman kosti þeirra á þessu stigi. 

Það sem blasir við er að stúlkan var tekin úr sínu umhverfi og flutt í annan landshluta.  Hún virðist hafa aðlagast hinum breyttu aðstæðum að einhverju leyti, þó að gögn málsins séu hvorki nákvæm né ítarleg.  Verður að telja varhugavert að grípa nú til þess öðru sinni að rífa barnið upp og flytja aftur í skólann í Reykjavík, en ætla verður að aðstæður séu nokkuð breyttar eftir að foreldrar hennar hafa slitið sambúð.  Er rétt að svo stöddu að sóknaraðili fari með forsjá stúlkunnar til bráðabirgða svo að ljúka megi skólaárinu í sæmilegum friði, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga nr. 76/2003. 

Í þessari niðurstöðu felst að lögheimili A skal skráð þar sem faðir hennar hefur dvöl.  Ber varnaraðila að greiða einfalt meðlag frá og með dagsetningu úrskurðar þessa. 

Er mál þetta var endurupptekið fyrr í dag komu fram kröfur beggja aðila um umgengni A við þann aðila sem ekki mun fara með forsjána. 

Tillögur aðila eru því sem næst samhljóða um þá meginreglu að umgengni sé aðra hvora helgi frá föstudagssíðdegi til sunnudagskvölds.  Í öllum tilvikum verður það lagt á sóknaraðila að skila stúlkunni á heimili varnaraðila í Reykjavík og sækja hana þangað á ný.  Sóknaraðili skili stúlkunni eigi síðar en kl. 20.00 á föstudögum, en sæki hana kl. 16.00 á sunnudögum.  Þessi reglulega umgengni verður fyrst dagana 10. til 12. desember, en síðan á ný 14. til 16. janúar, vegna sérstakrar tilhögunar sem ákveðin verður hér um jól og áramót. 

Um jólin 2010 er rétt að barnið komi til varnaraðila mánudaginn 27. desember kl. 16.00 og dvelji hjá henni fram til þriðjudags 4. janúar kl. 16.00.  Stúlkan komi síðan á ný til reglulegrar umgengni föstudaginn 14. janúar.  Í samræmi við tillögu sóknaraðila verður stúlkan hjá varnaraðila í páskaleyfinu 2011.  Auk þessa skal hún dvelja hjá varnaraðila í vetrarleyfi frá skóla.  Sumarleyfi skiptist að jöfnu þannig að stúlkan dvelji síðari hluta leyfis hjá varnaraðila. 

Ákvörðun í þessum úrskurði gildir þar til dómur gengur í máli aðila, eða því verður lokið á annan hátt.  Verði málinu ekki lokið er nálgast jól 2011 mun þurfa að taka nýja ákvörðun um umgengni.  

Rétt er að málskostnaður í þessum þætti falli niður.

Jón Finnbjörnsson héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan. 

Ú r s k u r ð a r o r ð

Sóknaraðili, A, skal til bráðabirgða fara með forsjá A, kt. [...].

Varnaraðili, K, greiði einfalt meðlag frá 3. desember 2010.

Umgengni stúlkunnar við varnaraðila skal hagað svo: 

Regluleg umgengni verður aðra hverja helgi.  Sóknaraðili skili stúlkunni eigi síðar en kl. 20.00 á föstudögum, en sæki hana kl. 16.00 á sunnudögum.  Þessi reglulega umgengni verður fyrst dagana 10. til 12. desember nk., en síðan á ný 14. til 16. janúar 2011.  Stúlkan komi til varnaraðila mánudaginn 27. desember 2010 kl. 16.00 og dvelji hjá henni fram til þriðjudags 4. janúar 2011 kl. 16.00.  Hún komi síðan á ný til reglulegrar umgengni föstudaginn 14. janúar 2011.  Hún skal dvelja hjá varnaraðila í páskaleyfinu 2011 og í vetrarleyfi frá skóla.  Sumarleyfi úr skóla 2011 skiptist að jöfnu þannig að stúlkan dvelji síðari hluta leyfis hjá varnaraðila. 

Málskostnaður fellur niður.