Fimmtudaginn 26. apríl 2012.
Nr. 212/2012.	Þrotabú Flugvals ehf. (Svanhvít Yrsa Árnadóttir hdl.) gegn Glitni hf. (Steinunn Hólm Guðbjartsdóttir hrl.)

Kærumál. Afleiðusamningur. Skuldajöfnuður. Réttindaröð. Dráttarvextir.

G hf. lýsti kröfu við slit þrotabús F ehf. á grundvelli fimm afleiðusamninga sem málsaðilar gerðu með sér haustið 2008. Ágreiningur var með aðilum um hvort G hf. hefði efnt samningana fyrir sitt leyti á gjalddögum þeirra 7. og 9. október 2008, en á fyrrnefndum degi hafði Fjármálaeftirlitið skipað bankanum skilanefnd samkvæmt heimild í lögum nr. 125/2008. Hélt þrotabú F ehf. því fram að G hf. hefði ekki efnt samningana fyrir sitt leyti en hinn síðarnefndi bar því við að hann hefði staðið við samningana með skuldajöfnuði samkvæmt heimild í markaðsskilmálum bankans, sem F ehf. hefði gengist undir. Talið var að G hf. hefði samkvæmt skilmálunum verið heimill skuldajöfnuður, eins og atvikum málsins var háttað, og var kröfu G hf. því skipað í réttindaröð við slit þrotabús F ehf. sem almennri kröfu samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Viðar Már Matthíasson og Ingibjörg Benediktsdóttir og Benedikt Bogason settur hæstaréttardómari.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 15. mars 2012, sem barst héraðsdómi sama dag og Hæstarétti ásamt kærumálsgögnum 28. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 2. mars 2012, þar sem kröfu varnaraðila að fjárhæð 106.967.316 krónur var skipað í réttindaröð við slit sóknaraðila sem almennri kröfu samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Kæruheimild er í 1. mgr. 179. gr. laga nr. 21/1991. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og kröfum varnaraðila verði hafnað. Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og þess að kröfu hans að fjárhæð 106.967.316 krónur verði skipað í réttindaröð við slit sóknaraðila sem almennri kröfu samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991. Þá er krafist kærumálskostnaðar.

Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Sóknaraðili verður dæmdur til að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sóknaraðili, þrotabú Flugvals ehf., greiði varnaraðila, Glitni hf., 350.000 krónur í kærumálskostnað.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 2. mars 2012.

Þetta mál, sem barst dóminum, 9. maí 2011, með bréfi skiptastjóra í þrotabúi Flugvals ehf. var þingfest 1. júlí það ár og tekið til úrskurðar 21. febrúar 2012.

Sóknaraðili, Glitnir banki hf., kt. 550500-3530, krefst þess að viðurkennd verði krafa hans, númer 2 í kröfu­skrá varn­ar­aðila, að fjárhæð 106.967.316 krónur svo og að henni verði skipað í rétt­inda­röð sem almennri kröfu, samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl.

Sóknaraðili krefst einnig málskostnaðar úr hendi varnaraðila.

Varnaraðili, þrotabú Flugvals ehf., kt. 511006-0230, krefst þess aðallega að öllum kröfum sóknaraðila verði hafnað og að sóknaraðila verði gert að greiða honum máls­kostnað að skaðlausu.

Til vara krefst varnaraðili þess að kröfur sóknaraðila verði lækkaðar veru­lega og að málskostnaður verði látinn falla niður.

Málavextir

Ágreiningur málsaðila snýst um uppgjör fimm samninga um afleiður, þar af fjög­urra samn­inga um gjald­miðla- og fram­virk gjaldmiðlaviðskipti og eins samnings um fram­virk gjald­miðla­við­skipti. Samningarnir fjórir varða við­skipti samningsaðila með gjald­eyri bæði í upphafi og lok samn­ings­tím­ans. Í upphafi hvers samnings eiga sér stað stund­ar­viðskipti (auðkennd sem fyrri hluti) þar sem gjaldeyrir er seldur gegn íslenskum krónum og samtímis er samið um fram­virk kaup á sömu fjárhæð erlends gjald­eyris við lok samnings (auð­kennd sem síðari hluti) gegn greiðslu íslenskra króna. Upp­gjör þessarar samningstegundar ræðst af þróun gengis íslenskrar krónu og þess erlenda gjaldmiðils sem samið var um í hverjum samn­ingi fyrir sig.

Samningur um framvirk gjaldmiðlaviðskipti felur í sér loforð á samningsdegi þar sem seljandi lofar að selja og kaupandi að kaupa fyrir fram ákveðið magn af einum gjald­miðli á fyrir fram ákveðnu gengi fyrir annan gjaldmiðil á ákveðnum degi í fram­tíð­inni. Samningur sóknaraðila og Flugvals tengdist gengi myntkörfu. Uppgjör þessa samn­ings ræðst af þróun gengis íslenskrar krónu og þeirra gjald­miðla sem voru í mynt­körfunni.

Flugval ehf. og sóknaraðili áttu, á árinu 2008, í umfangs­miklum afleiðu- og gjald­eyris­viðskiptum. Af þeim sökum undirritaði fyrirsvarsmaður Flugvals ehf., 20. des­em­ber 2007, almenna skilmála vegna markaðsviðskipta við sóknaraðila. Sam­kvæmt 10. gr. þeirra gilda einnig um viðskipti málsaðila ákvæði Almennra skil­mála um fram­virk gjald­miðla­við­skipti og Almennra skilmála um skiptasamninga, sem gefnir eru út af Sam­bandi íslenskra við­skipta­banka og Sambandi íslenskra sparisjóða, í febrúar 1998, 1. útgáfa, (SFF skilmálar).

Samanlagt gerðu sóknaraðili og Flugval 71 samn­ing um gjald­miðla- og fram­virk gjald­miðla­við­skipti, 34 samn­inga um framvirk gjald­miðla­við­skipti, 49 samninga um gjald­miðla­viðskipti og tvo val­réttar­samninga. Allir þessir samningar voru gerðir upp að frátöldum þeim samn­ingum sem þetta mál er sprottið af og krafa sókn­ar­aðila byggist á.

Af þessum óuppgerðu samningum voru tveir undir­ritaðir 30. sept­em­ber 2008, báðir um framvirk kaup og sölu á gjaldeyri. Í fyrri samningnum, númer SW70673, með loka­gjald­daga 7. októ­ber 2008, skuldbatt Flugval sig til að afhenda 18.544.909 íslenskar krónur gegn afhendingu sóknaraðila á 31.599.689 japönskum jenum við upphaf samnings­tíma. Við lok samningstíma skyldi varnaraðili selja sóknaraðila 31.599.689 japönsk jen og kaupa 18.544.909 íslenskar krónur.

Í síðari samningnum, númer SW70693, með lokagjalddaga 7. október 2008, skuld­batt Flugval sig til að afhenda 18.321.672 íslenskar krónur gegn afhend­ingu sókn­ar­aðila á 288.825,92 Bandaríkjadölum við upphaf samningstíma. Við lok samn­ings­tíma skyldi Flugval selja sóknaraðila, 288.825,92 Bandaríkjadali og kaupa 18.321.672 íslenskar krónur.

Hinn 7. október 2008 gerðu Flugval og sóknaraðili með sér þrjá samninga til við­bótar um fram­virk kaup og sölu á gjaldeyri. Í fyrsta samningnum, númer SW71591, með loka­gjald­daga 9. október 2008, skuld­batt Flugval sig til að afhenda 21.497.850 íslenskar krónur gegn afhend­ingu sókn­ar­aðila á 380.816,45 Bandaríkja­dölum við upphaf samningstíma. Við lok samn­ings­tíma skyldi Flugval selja sóknar­aðila, 380.816,45 Bandaríkjadali og kaupa 21.497.850 íslenskar krónur.

Í öðrum samningnum, númer SW71639, með lokagjalddaga 9. október 2008, skuld­batt Flugval sig til að afhenda 49.245.492 íslenskar krónur gegn afhend­ingu sókn­ar­aðila á 538.855,79 evrum við upphaf samningstíma. Við lok samn­ings­tíma skyldi Flugval selja sóknaraðila, 538.855,79 evrur og kaupa 49.245.492 íslenskar krónur.

Í þriðja samningnum, númer FX330860, með lokagjalddaga 9. október 2008, skuld­batt Flugval sig til að kaupa á gjalddaga samningsins 130.809.755 íslenskar krónur gegn sölu sóknaraðila á myntkörfu (GVT) 715.472,05. Vegna þessa síðast­nefnda samnings bendir varnaraðili á að GVT sé ekki eigin­leg mynt, heldur vísitala sem byggist á gengi margra erlendra gjaldmiðla gagnvart ísl­enskri krónu. Því sé aðeins unnt að eiga viðskipti með GVT án afhendingar gjald­miðla.

Hinn 7. október 2008, sama dag og síðarnefndu samningarnir þrír voru undir­rit­aðir, ritaði stjórn Glitnis banka hf. Fjármálaeftirlitinu bréf þar sem stjórnin kveðst telja fjárhagslega stöðu bankans uppfylla skilyrði 5. gr. laga nr. 125/2008 um heimild til fjár­veit­ingar úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl. Þann dag ákvað Fjármálaeftirlitið að grípa inn í rekstur sóknaraðila á grundvelli laga nr. 125/2008 og skipaði sóknaraðila skilanefnd. Hinn 14. október 2008 tók Fjár­mála­eftir­litið jafn­framt þá ákvörðun að flytja hluta af starfsemi sóknaraðila yfir í nýjan banka sem stofn­aður hafði verið. Tekið er fram í lokamálslið 1. tölu­liðar ákvörð­unar Fjár­mála­eftir­litsins að réttindi og skyldur samkvæmt afleiðu­samn­ingnum flytjist ekki yfir til Nýja Glitnis banka hf.

Á gjalddögum samninganna, 7. og 9. október 2008, héldu báðir samningsaðilar að sér höndum þannig að hvorugur efndi sína skyldu samkvæmt samningunum með því að afhenda umsamdar myntir. Í málinu eru ekki gögn um frumkvæði að efndum fyrr en sókn­ar­aðili sendi Flugvali, 29. septem­ber 2010, áskorun um efndir samkvæmt 5. tölu­lið 2. mgr. 65. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrotaskipti o.fl. Sóknaraðili bauð þá ekki fram þær efndir að hann afhenti Flug­vali íslenskar krónur gegn því að Flugval afhenti honum þær myntir sem um var samið í hverjum samningi. Þess í stað vísaði sókn­ar­aðili til 1. mgr. 4. gr. markaðs­skil­mála sinna og reikn­aði út verðmæti greiðslu Flug­vals í íslenskum krónum á gjalddaga miðað við gengi Seðla­bankans á þeim myntum. Frá þessari fjárhæð dró hann þá fjár­hæð í krónum sem honum bar að greiða Flug­vali á gjald­dögum samninganna. Samkvæmt þeim útreikningi skuldaði Flugval sókn­ar­aðila 71.631.217 kr. í höfuðstól og 30.724.158 kr. í dráttarvexti.

Í áskoruninni tók sóknaraðili oftar en einu sinni fram að hann hafi ítrekað reynt að innheimta kröfu sína á hendur Flugvali en án árangurs. Jafnframt tók sókn­ar­aðili fram að lýsti Flugval ekki yfir því við sóknaraðila, innan þriggja vikna frá því að áskor­unin yrði birt félaginu, að félagið yrði innan skamms fært um að greiða gjald­fallna skuld væri sóknaraðila heimilt að óska þess að félagið yrði tekið til gjald­þrota­skipta. Félagið sinnti áskoruninni ekki.

Með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur, 9. febrúar 2011, var bú varnar­aðila, að kröfu sóknaraðila, tekið til gjaldþrotaskipta og búinu skipaður skipta­stjóri. Hann birti inn­köllun í fyrra sinn í Lögbirtingablaði, 14. febrúar 2011. Frestur til að lýsa kröfum rann út, 14. apríl 2011. Sóknaraðili lýsti kröfu í þrotabú varnar­aðila innan frests­ins með kröfulýsingu, 23. febrúar 2011, sem skiptastjóri tók við, 9. mars 2011. Með tölvu­skeyti, 28. apríl 2011, sendi varnaraðili sóknaraðila kröfu­skrá. Þar kom fram að kröfu sóknaraðila væri hafnað þar sem hún væri, að mati skipta­stjóra, ekki rétt­mæt sökum gagnkvæmra vanefnda samnings­aðila. Sóknaraðili mótmælti afstöðu skipta­stjóra með bréfi, 2. maí 2011, og ítrekaði þá afstöðu sína á skiptafundi varnar­aðila, 4. maí 2011. Þar sem ekki tókst að jafna ágrein­ing málsaðila um réttmæti kröfu sókn­ar­aðila beindi skipta­stjóri ágreiningnum til héraðs­dóms til úrlausnar, í samræmi við 120. gr., sbr. 171. gr., laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl.

Málsástæður sóknaraðila

Sóknaraðili vísar fyrst til þess að þær samningsgerðir sem þetta mál snúist um rúmist innan tilgangs starfsemi Flugvals ehf., en samkvæmt stofngögnum félagsins hafi tilgangur þess verið hvers konar fjármála­starfsemi og allt annað sem eðlilegt væri að félagið hefði með höndum.

Krafa sóknaraðila, að fjárhæð 106.967.316 krónur, hafi stofnast á grund­velli eftir­talinna fjögurra samninga um gjaldmiðla- og framvirk gjald­miðla­við­skipti og eins samn­ings um fram­virk gjaldmiðlaviðskipti:

1)            Samningur númer SW0000070673, dags. 30. september 2008, með endanlegan afhend­ingardag 7. október 2008, geri ráð fyrir skiptum á gjald­miðlum bæði í upphafi og lok samningstímans. Við upp­haf samn­ings­ins hafi Flugval afhent 18.544.909 íslenskar krónur gegn afhendingu sóknaraðila á 31.599.689 japönskum jenum. Við lok samn­ings, á afhendingardegi, 7. október 2008, hafi Flugvali borið að afhenda sókn­ar­aðila 31.599.689 japönsk jen gegn afhendingu (sölu) sókn­ar­aðila á 18.478.550 íslenskum krónum.

Á afhendingardegi hafi miðgengi Seðlabanka Íslands á jenum verið 0,9869 og hafi það verið notað til að umreikna skuld Flugvals yfir í íslenskar krónur. Flugvali hafi því borið að afhenda 31.599.689 japönsk jen sem jafngildi 31.185.733 íslenskum krónum á þeim degi (31.599.689 x 0,9869), gegn afhendingu sóknar­aðila á 18.478.550 íslenskum krónum. Skylda sóknar­aðila til afhendingar skulda­jafn­ist á móti skyldu varn­araðila og eftir standi nettótalan 12.707.183 íslenskar krónur í tap fyrir varn­ar­aðila vegna þessa samnings (31.185.733-18.478.550).

2)            Samningur númer SW0000070693, dags. 30. september 2008, með endanlegan afhend­ingardag 7. október 2008, geri ráð fyrir skiptum á gjald­miðlum bæði í upphafi og lok samningstímans. Við upphaf samn­ings­ins hafi Flugval afhent 18.321.672 íslenskar krónur gegn afhendingu sóknaraðila á 288.825,92 Banda­ríkja­dölum. Við lok samn­ings (á afhend­ing­ar­degi, 7. október 2008) hafi Flugvali borið að afhenda 288.825,92 Banda­ríkja­dali gegn afhendingu (sölu) sóknaraðila á 18.236.757 íslenskum krónum.

Á afhendingardegi hafi miðgengi Seðlabanka Íslands á Bandaríkjadal verið 100,37 og hafi það verið notað til að umreikna skuld Flugvals yfir í íslenskar krónur. Flug­vali hafi því borið að afhenda 288.825,92 Banda­ríkja­dali sem jafngildi 28.989.458 íslenskum krónum á þeim degi (288.825,92 x 100,37), gegn afhend­ingu sókn­ar­aðila á 18.236.757 íslenskum krónum. Skylda sókn­ar­aðila til afhendingar skulda­jafnist á móti skyldu varnar­aðila og eftir standi nettó­talan 10.752.701 íslensk króna í tap fyrir varnaraðila vegna þessa samnings (28.989.458-18.236.757).

3)            Samningur númer SW0000071591, dags. 7. október 2008, með endanlegan afhend­ingar­dag 9. október 2008, geri ráð fyrir skiptum á gjald­miðlum bæði í upphafi og lok samn­ings­tímans. Við upphaf samn­ings­ins hafi Flugval afhent 21.497.850 íslenskar krónur gegn afhendingu sóknaraðila á 380.816,45 Bandaríkja­dölum. Við lok samn­ings, á afhend­ing­ar­degi, 9. október 2008, hafi Flugvali borið að afhenda 380.816,45 Banda­ríkja­dali gegn afhendingu (sölu) sóknar­aðila á 21.433.111 íslenskum krónum.

Á afhendingardegi hafi miðgengi Seðlabanka Íslands á Bandaríkjadal numið 105,42 og hafi það verið notað til að umreikna skuld Flugvals yfir í íslenskar krónur. Flug­vali hafi því borið að afhenda 380.816,45 Banda­ríkja­dali sem jafngildi 40.145.670 íslenskum krónum á þeim degi (380.816,45 x 105,42), gegn afhend­ingu sókn­ar­aðila á 21.433.111 íslenskum krónum. Skylda sókn­ar­aðila til afhendingar skulda­jafnist á móti skyldu varnaraðila og eftir standi nettó­talan 18.712.559 íslenskar krónur í tap fyrir varnar­aðila vegna þessa samnings (40.145.670-21.433.111).

4)            Samningur númer SW0000071639, dags. 7. október 2008, með endanlegan afhend­ingardag 9. október 2008, geri ráð fyrir skiptum á gjald­miðlum bæði í upphafi og lok samningstímans. Við upphaf samn­ings­ins hafi Flugval afhent 49.245.492 íslenskar krónur gegn afhendingu sóknaraðila á 538.855,79 evrum. Við lok samn­ingsins, á afhend­ing­ar­degi 9. október 2008, hafi Flugvali borið að afhenda 538.855,79 evrur gegn afhend­ingu (sölu) sóknaraðila á 49.113.472 íslenskum krónum

Á afhendingardegi hafi miðgengi Seðlabanka Íslands á evrum verið 144,27 og hafi það verið notað til að umreikna skuld Flugvals yfir í íslenskar krónur. Flugvali hafi borið að afhenda 538.855,79 evrur sem jafngildi 77.740.724 íslenskum krónum á þeim degi (538.855,79 x 144,27), gegn afhendingu sóknaraðila á 49.113.472 íslenskum krónum. Skylda sóknaraðila til afhendingar skuldajafnist á móti skyldu varn­ar­aðila og eftir standi nettótalan 28.627.252 íslenskar krónur í tap fyrir varn­ar­aðila vegna þessa samnings (77.740.724-49.113.472).

5)            Samningur númer FX0000330860, dags. 7. október 2008, með afhendingardag 9. október 2008, hafi gert ráð fyrir kaupum á íslenskum krónum gegn afhendingu á myntkörfu (GVT) við lok samnings­tímans. Við lok þessa samnings hafi Flugvali borið að kaupa 130.809.755 íslenskar krónur gegn afhendingu (sölu) sóknar­aðila á 715.472,05 mynt­körfueiningum. Á afhend­ingar­degi hafi gengi Seðlabanka Íslands á þessari mynt­körfu (GVT) verið 181,6678 og hafi það verið notað til að umreikna skyldu sókn­ar­aðila yfir í íslenskar krónur. Flugval skyldi þannig kaupa 130.809.755 íslenskar krónur, gegn afhend­ingu (sölu) Glitnis banka á 715.472,05 gengis­vísi­tölu­ein­ingum sem jafngildi 129.978.233 íslenskum krónum á þeim degi (GVT 715.472,05 x 181,6678). Skylda Flugvals til kaupa skulda­jafnist á móti skyldu sókn­ar­aðila til afhend­ingar og eftir standi nettótalan 831.522 íslenskar krónur í tap fyrir Flugval vegna þessa samn­ings (ISK 130.809.755-129.978.233).

Samkvæmt framangreindu nemi höfuðstóll kröfu sóknaraðila 71.631.217 kr. Við þá fjárhæð bætist dráttarvextir á hvern samning frá lokadegi hans til úrskurðar um töku bús Flugvals ehf. til gjaldþrotaskipta, 9. febrúar 2011, samtals 35.336.099 kr. Heildar­krafa Glitnis banka hf. nemi því 106.967.316 kr. og sundurliðist með drátt­ar­vöxtum á þennan hátt:

Samningur um gjaldmiðla- og framvirk gjaldmiðlaviðskipti SW0000070673

   Höfuðstóll                                                                                                kr.           12.707.183

   Dráttarvextir til 9. febrúar 2011                                                          kr.             6.285.367

   Samtals                                                                                                   kr.           18.992.550

Samningur um gjaldmiðla- og framvirk gjaldmiðlaviðskipti SW0000070693

   Höfuðstóll                                                                                                kr.           10.752.701

   Dráttarvextir til 9. febrúar 2011                                                          kr.             5.318.619

   Samtals                                                                                                   kr.           16.071.320

Samningur um gjaldmiðla- og framvirk gjaldmiðlaviðskipti SW0000071591

   Höfuðstóll                                                                                                kr.           18.712.559

   Dráttarvextir til 9. febrúar 2011                                                          kr.             9.218.939

   Samtals                                                                                                   kr.           27.931.498

Samningur um gjaldmiðla- og framvirk gjaldmiðlaviðskipti SW0000071639

   Höfuðstóll                                                                                                kr.           28.627.252

   Dráttarvextir til 9. febrúar 2011                                                          kr.           14.103.516

   Samtals                                                                                                   kr.           42.730.768

Samningur um gjaldmiðlaviðskipti FX0000330860

   Höfuðstóll                                                                                                kr.                831.522

   Dráttarvextir til 9. febrúar 2011                                                          kr.                409.658

   Samtals                                                                                                   kr.             1.241.180

Sóknaraðili byggir heimild sína til skuldajöfnunar á 4. gr. markaðsskilmála sinna. Markaðs­skil­málar­nir geri ráð fyrir því að séu afleiðu­við­skipti ekki gerð upp samkvæmt efni sínu á gjald­daga skuli skyldur aðila sam­kvæmt hverri afleiðu jafnast hvor á móti annarri með skulda­jöfnuði. Sóknar­aðili jafni því skuldbindingum aðila saman, sam­kvæmt sérhverjum samningi, á gjald­daga hans. Með slíkum skuldajöfnuði hafi sóknaraðili efnt samn­ings­skuld­bind­ingar sínar.

Sóknaraðili byggir heim­ild sína til skuldajafnaðar jafn­framt á almennum reglum kröfuréttar um skulda­jöfnuð sam­rættra krafna, eins og hér eigi við, sem og 40. gr. laga nr. 108/2007 um verð­bréfa­við­skipti. Þar sem kröfurnar séu sam­rættar miðist skulda­jöfnuður við gjald­­daga hvers samnings. Teljist slíkt ekki nægja styðst sóknar­aðili við langa og átölu­lausa markaðs­venju við uppgjör afleiðu­samn­inga hér á landi sem og erlendis.

Sóknaraðili tekur fram að krafa hans sé umreiknuð yfir í íslenskar krónur á gjald­daga samkvæmt heimild í 7. gr. markaðsskilmála sóknaraðila og 2. gr. SFF skil­mála. Við umreikning fjárhæða í íslenskar krónur sé notað skráð gengi Seðla­banka Íslands, en samkvæmt 19. gr. laga nr. 36/2001 um Seðlabanka Íslands skuli nota það gengi til viðmiðunar í samningum og dómsmálum þegar önnur gengis­við­miðun sé ekki sérstaklega tiltekin.

Dráttarvaxtakrafa sóknaraðila sé miðuð við lokadag framangreindra samninga sókn­ar­aðila og Flugvals, en það sé jafnframt gjalddagi þeirra og byggist heimild til að reikna dráttarvexti á höfuðstól kröfunnar á c-lið 7. mgr. 7. gr. markaðs­skil­mála sókn­ar­aðila sem og 2. gr. SFF skilmálanna. Í samræmi við þær heim­ildir beri krafa sóknar­aðila drátt­ar­vexti í samræmi við ákvörðun Seðlabanka Íslands á hverjum tíma um grunn drátt­ar­vaxta og vanefndaálags, sbr. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verð­trygg­ingu.

Til stuðnings kröfum sínum vísar sóknaraðili til ákvæða laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl., almennra reglna samninga- og kröfuréttar um efndir fjár­skuld­bind­inga, ákvæða laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti, sérstaklega V. kafla lag­anna, svo og annarra reglna og venja á sviði markaðs- og verðbréfaviðskipta, ákvæða laga um Seðlabanka Íslands, einkum 19. gr. Kröfu um dráttarvexti styður stefn­andi við reglur III. kafla vaxtalaga nr. 38/2001, einkum 5. gr. og 1. mgr. 6. gr. Krafa hans um máls­kostnað byggist á XXI. kafla laga nr. 91/1991, einkum 1. mgr. 130. gr.

Málsástæður varnaraðila

Varnaraðili byggir í fyrsta lagi á því að vanefndir samningsaðila hafi verið gagn­kvæmar þar sem hvorugur hafi innt sínar greiðslur af hendi á gjald­daga enda hafi hvorugur getað það vegna þeirra aðstæðna sem skapast hefðu í bankakerfinu þegar samn­ing­arnir féllu í gjalddaga. Þar sem sóknaraðili hafi vanefnt umrædda samninga gagn­vart varnaraðila geti hann ekki átt lögmæta kröfu á hendur varnaraðila, hvort sem það sé krafa reist á kröfu­fjár­hæðum samninganna á gjald­dögum þeirra eða með skulda­jöfnuði.

Samkvæmt þessum umdeildu skiptasamningum hafi Flugval átt að afhenda sókn­ar­aðila, við upphaf samningstíma, tiltekna fjárhæð í íslenskum krónum gegn afhend­ingu sókn­araðila á tiltekinni fjárhæð í erlendum gjaldmiðlum, sem séu mis­mun­andi eftir samn­ingum. Á gjalddaga samninganna hafi Flugval átt að afhenda sókn­ar­aðila hina erlendu gjaldmiðla sömu fjárhæðar og sóknaraðili afhenti Flugvali í upp­hafi samn­ings­tíma og sóknaraðili að afhenda Flugvali íslenskar krónur að sömu krónu­tölu og Flugval hafði afhent í upphafi samningstímans. Eins og áður hafi verið rakið sé samn­ingurinn, þar sem samn­ings­andlag sé GVT myntkarfa, ólíkur að því leyti að aðeins sé unnt að eiga viðskipti með GVT án afhend­ingar gjaldmiðla.

Af þessu sé ljóst að sóknaraðili hafi skuldbundið sig á gjalddaga til að leggja íslenskar krónur inn á bankareikning Flugvals og það félag hafi skuldbundið sig til að standa við sinn hluta samningsins með því að hafa tiltækar á gjalddaga þær erlendu myntir sem við áttu á tilgreindum bankareikningi. Það þýði að greiðslurnar tvær séu ótengdar.

Á gjalddaga tveggja fyrrnefndu samninganna, 7. október 2008, hafi sóknar­aðili átt að greiða varnaraðila samtals 36.866.581 krónu en varnaraðili að greiða sóknar­aðila annars vegar 31.599.689 japönsk jen og hins vegar 288.825,92 Banda­ríkjadali. Hvor­ugur málsaðila hafi innt neina greiðslu af hendi á gjalddaga og því hafi vanefndin verið gagnkvæm. Þá hafi samningsaðilar ekki heldur lagt neinar greiðslur inn á banka­reikn­inga eftir gjalddaga.

Á gjalddaga þriggja síðarnefndu samninganna, 9. október 2008, hafi sókn­ar­aðili átt að greiða Flugvali samtals 201.553.097 krónur en Flugval að greiða sókn­ar­aðila 380.816,45 Bandaríkjadali, 538.855,79 evrur og 715.472,05 ein­ingar í mynt­körfu (GVT). Sömu sögu sé að segja um þessi viðskipti og hin fyrr­nefndu, hvor­ugur máls­aðila hafi innt nokkra greiðslu af hendi.

Varnaraðili telur augljóst að vegna hruns íslenskra banka, sóknar­aðila þeirra á meðal, hafi hvorugur málsaðila getað staðið við sinn hluta samninganna. Með hliðsjón af því, sem og öðrum ástæðum sem að framan séu raktar, beri að hafna kröfum sókn­ar­aðila vegna vanefnda hans.

Varnaraðili byggir í öðru lagi á því að sóknaraðili hafi verið ófær um að standa við skuldbindingar sínar samkvæmt áðurnefndum gjald­miðla­skipta­samn­ingum frá og með 7. október 2008. Þegar af þeirri ástæðu geti hann ekki reist rétt sinn á fram­an­greindum skiptasamningum og átt kröfu á hendur varnaraðila vegna nettunar á samn­ingum milli aðila (skuldajöfnun).

Um viðskipti aðila hafi gilt almennir skilmálar vegna markaðsviðskipta sókn­ar­aðila og viðskiptamanna hans, dags. 20. desember 2007. Í 10. gr. skil­mál­anna sé vísað til þess að ákvæði Almennra skilmála fyrir framvirk gjald­miðla­við­skipti og Almennra skilmála fyrir skiptasamninga, útgefinna af Sambandi íslenskra við­skipta­banka og Sambandi íslenskra sparisjóða, 1. útgáfa, febrúar 1998, gildi einnig um við­skiptin eftir því sem við eigi. Í grein 9.4 í síðar­nefndu skil­málunum sé kveðið á um að við gjaldþrot samn­ings­aðila gjaldfalli allir skipta­samn­ingar milli samningsaðila án sér­stakrar til­kynn­ingar þar um. Varnar­aðili byggir á því að sóknaraðili hafi verið ófær um að standa við skuld­bind­ingar sínar sam­kvæmt áður­nefndum skipta­samn­ingum frá og með 7. október 2008.

Í ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, 7. október 2008, um skipan skila­nefndar fyrir sókn­ar­aðila komi fram að eftirlitið telji skilyrði 100. gr. a laga nr. 161/2002 um fjár­mála­fyrir­tæki uppfyllt, „í ljósi knýjandi fjárhags- og rekstr­ar­erfið­leika Glitnis banka hf., kerfislegs mikilvægis hans og þeirra keðju­verk­andi áhrifa sem mögu­legt gjaldþrot hans kynni að hafa á íslenska hagkerfið, enda telur Fjár­mála­eftir­litið önnur úrræði þess ekki líkleg til að bera árangur“. Meðal forsendna fyrir skipan skila­nefndar hafi verið þær líkur sem taldar voru á því að sóknar­aðili gæti ekki staðið við skuld­bind­ingar sínar gagn­vart viðskiptavinum eða kröfu­höfum, sbr. 5. gr. laga nr. 125/2008, sbr. núgildandi VI. ákvæði til bráðabirgða í lögum um fjármálafyrirtæki.

Þá vísar varnaraðili til þess að 24. nóvember 2008 hafi Héraðsdómur Reykja­víkur veitt sóknaraðila heimild til greiðslustöðvunar. Í greiðslu­stöðv­unar­úrskurð­inum segi meðal annars að sóknaraðili hafi verið ófær um að mæta greiðslu­skuld­bind­ingum sínum gagnvart lánardrottnum.

Með vísan til alls framangreinds telur varnaraðili sýnt fram á, með óyggj­andi hætti, að sóknaraðili hafi verið ófær um að standa við skuldbindingar sínar sam­kvæmt skipta­samningunum þegar Fjármálaeftirlitið greip inn í starfsemi hans 7. október 2008.

Varnaraðili byggir í þriðja lagi á því að sóknaraðila sé ekki heimilt að skulda­jafna kröfum sínum á móti kröfum varnaraðila. Samkvæmt 4. mgr. 7. gr., sbr. c-lið 3. gr., almennra skilmála vegna markaðs­við­skipta sóknaraðila og Flugvals, skyldi sókn­ar­aðili tilkynna Flugvali í síma, með tölvupósti eða með símbréfi að hann hefði gjald­fellt kröfur sam­kvæmt samningunum. Að þessu hafi sóknaraðili ekki gætt. Þá vísar varn­ar­aðili einnig til þess að samkvæmt d-lið 7. mgr. 7. gr. sömu skilmála hafi sóknar­aðila verið heimilt, en ekki skylt, eftir að skuld­bind­ingar við­skipta­manns hafi verið gjald­felldar, að umreikna vanefndar kröfur í erlendri mynt yfir í íslenskar krónur á gjald­fellingardegi eða eftir atvikum á gjalddaga kröfu.

Af framangreindu sé ljóst að svokölluð nettun eigi sér einungis stað eftir að krafan hafi verið gjaldfelld, en þá séu báðar kröfurnar komnar í íslenska mynt. Þar sem sókn­ar­aðila hafi láðst að tilkynna Flugvali um gjaldfellinguna eða að kröf­unum yrði skulda­jafnað sé honum með öllu óheimilt að skuldajafna kröfum milli aðila.

Varnaraðili mótmælir fullyrðingum sóknaraðila um uppgjör afleiðu­samninga. Hann mótmælir því sérstaklega að það uppgjör sem sóknaraðili hafi lagt fram sé í sam­ræmi við markaðs­venju.

Varnaraðili byggir allar framangreindar málsástæður sínar á því að sóknar­aðili hafi verið ógjaldfær frá og með 7. október 2008, en sönnunarbyrði um hið gagnstæða hvíli alfarið á sóknaraðila. Að mati varnaraðila eigi því málsástæður um ógjaldfærni og gagnkvæma vanefnd við um alla samninga sem þetta mál sé sprottið af, óháð því hvort endan­legur gjalddagi var 7. eða 9. október 2008.

Varnaraðili mótmælir kröfu sóknaraðila um dráttarvexti sem rangri og ósann­aðri. Varnaraðili vísar í fyrsta lagi til þess að samkvæmt 7. mgr. 7. gr. almennra skil­mála sem giltu um viðskipti aðila skuli viðskiptamaður greiða drátt­ar­vexti frá og með þeim degi sem honum berst útreikningur bankans. Eins og að framan sé rakið hafi Flug­vali ekki borist tilkynning frá sóknaraðila um gjaldfellingu samn­ing­anna eða ein­hvers konar skuldajafnaðaruppgjör innan eðlilegs og sann­gjarns frests í samræmi við fram­an­greinda skilmála. Það hafi fyrst verið, tveimur árum síðar, með bréfi sókn­ar­aðila til varnaraðila, 29. sept­em­ber 2010, að varnaraðila barst krafa frá sókn­ar­aðila. Verði að öllu eða ein­hverju leyti fallist á kröfu sóknaraðila vegna höfuð­stóls­fjár­hæðar eftir­stöðva samn­ing­anna, krefst varnaraðili þess að drátt­ar­vextir verði ekki lagðir á fyrr en frá dóms­upp­sögu. Vegna þessarar kröfu sinnar vísar varnaraðili til III. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, sbr. einkum 7. gr. laganna.

Til stuðnings kröfu sinni um málskostnað vísar varnaraðili til 130. gr. laga nr. 91/1991.

Niðurstaða

Ágreiningur þessa máls er sprottinn af fimm samningum sem sóknaraðili, Glitnir banki hf., og félagið Flugval ehf. gerðu með sér haustið 2008: Fjórum samn­ingum um gjald­miðla- og framvirk gjald­miðla­við­skipti og einum samn­ingi um fram­virk gjald­miðla­viðskipti. Ágreiningslaust er að samningarnir komust á og hvert efni þeirra er.

Í fyrrgreindu samningunum fjórum hafa tvær dagsetningar þýðingu í hverjum samn­ingi um sig, upphafsdagur og gjalddagi. Á upphafsdegi afhendir lánastofnunin við­skipta­vini tiltekna fjárhæð í erlendum gjaldmiðli sem hann greiðir fyrir með íslenskum krónum. Á gjalddaga afhendir viðskiptavinurinn bankanum sömu fjárhæð í þeim erlenda gjaldmiðli sem samið var um og bankinn greiðir fyrir með íslenskum krónum. Endurgjald bankans ræðst af þróun íslensku krónunnar gagnvart þeim erlendu gjald­miðlum sem hann afhendir viðskiptavini sínum á upphafsdegi hvers samn­ings og þeirri breytingu sem verður á þeirri gengisvísitölu sem fimmti samn­ing­ur­inn er bund­inn.

Óumdeilt er að báðir aðilar inntu sínar greiðslur af hendi á upphafsdegi allra fjög­urra samninganna um gjaldmiðla- og framvirk gjaldmiðlaviðskipti. Hins vegar er ágrein­ingur með málsaðilum um það hvort sóknaraðili hafi efnt samningana fyrir sitt leyti á gjalddögum þeirra. Varnaraðili lítur svo á að sóknaraðili hafi verið ógjaldfær á gjald­dögum samninganna. Vegna þessarar ógjaldfærni hafi hann ekki getað efnt samn­ing­ana með reiðufé. Honum hafi því ekki heldur verið heimilt að efna sinn hluta skuld­bind­ing­ar­innar með skuldajöfnuði. Þar sem hann hafi ekki efnt, og hafi ekki heldur getað efnt, geti hann ekki átt neina kröfu á hendur varnaraðila enda þótt varnar­aðili hafi ekki heldur efnt sína skuldbindingu samkvæmt samn­ing­unum.

Sóknaraðili kveðst hafa staðið við sinn hluta margnefndra samninga með skulda­jöfn­uði eða nettun. Heimild sína til þess byggir hann á 4. gr. markaðsskilmála sinna sem fyrir­svars­maður varnaraðila hafi undirritað. Ákvæði 4. gr. ber fyrirsögnina „Skulda­jöfnun (nettun) samninga“. Í 1. mgr. segir að séu skuld­bindingar við­skipta­manns gjaldfelldar sam­kvæmt 7. gr. skilmálanna sé sóknaraðila heimilt, en ekki skylt, að beita skulda­jöfnuði milli allra samn­inga sem falli undir skilmálana þannig að hagn­aður og tap hvors aðila um sig af gjald­eyris- og verðbréfaviðskiptum, þar með talið afleiðu­samn­ingum, sé gert upp í einu lagi. Við slíka skuldajöfnun sé heimilt að umreikna allar skuldbindingar yfir í íslenskar krónur. Í 2. mgr. 4. gr. stendur: „Með undir­ritun sinni á skilmála þessa sam­þykkir viðskiptamaður einnig að kominn sé á skrif­legur samn­ingur við bankann í sam­ræmi við III. kafla laga um verð­bréfa­viðskipti nr. 33/2003 með síðari breytingum, um að skyldur samningsaðila, sam­kvæmt afleiðu, skuli jafnast hver á móti annarri með skulda­jöfnuði, við endur­nýjun eða við vanefnd, greiðslu­stöðvun, nauðasamninga eða gjald­þrotaskipti, og að samn­ingur­inn skuli halda gildi sínu að fullu, þrátt fyrir ákvæði 91. og 100. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl.“ Ákvæði, sem samsvara ákvæðum III. kafla laga nr. 33/2003 um verð­bréfa­við­skipti, eru nú í V. kafla laga nr. 108/2007 um verð­bréfa­við­skipti.

Í 7. gr. markaðsskilmála sóknaraðila er fjallað um vanefndir og heimild bank­ans til þess að gjaldfella skuldbindingar viðskiptamanns. Í c-lið 7. mgr. 7. gr. segir: „Kröfur í krónum skulu bera dráttarvexti í samræmi við ákvörðun Seðlabanka Íslands á hverjum tíma um grunn dráttarvaxta og vanefndaálag sbr. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu af gjaldfallinni eða gjaldfelldri fjárhæð frá gjald­daga til greiðsludags.“

Í d-lið 7. mgr. 7. gr. segir: „Bankanum er heimilt að umreikna vanefndar kröfur í erlendri mynt yfir í íslenskar krónur á gjaldfellingardegi eða eftir atvikum á gjald­daga kröfu. Ber þá að greiða dráttarvexti í samræmi við (c) lið hér að ofan.“

Af 2. mgr. 4. gr. markaðsskilmála sóknar­aðila verður ekki dregin önnur ályktun en að skuldajöfnuður hafi verið heimill við gjaldfellingu vegna fyrir­sjáan­legrar van­efndar svo og við vanefnd eftir að samningur var fallinn í gjalddaga. Þykir ekki standa í vegi skuldajafnaðar samkvæmt 2. mgr. að ekki sé þar tekið fram sér­stak­lega að heimilt sé að umreikna allar skuldbindingar yfir í íslenskar krónur eins og tekið er fram í 1. mgr. 4. gr. enda er tekið fram í d-lið 7. mgr. 7. gr. markaðs­skil­mál­anna að bank­anum sé heimilt að umreikna vanefndar kröfur í erlendri mynt yfir í íslenskar krónur á gjalddaga kröfu. Það stendur því alls ekki í vegi skuldajafnaðar að greiðslur hvors samningsaðila um sig hafi ekki verið í sama gjaldmiðli. Enda þótt heimildin til að umreikna kröfuna yfir í íslenskar krónur hefði ekki verið skjal­fest var sóknaraðila skulda­jöfnuður heimill þar sem krafa Flug­vals á hendur sóknaraðila var tæk til réttra efnda á kröfu sókn­ar­aðila á hendur Flugvali og því sambærileg henni í merkingu hug­taks­ins skulda­jöfnuður.

Skuldajöfnuður einnar kröfu við aðra samsvarar greiðslu. Enda þótt sá, sem vill nýta sér heimild sína til að greiða skuld með skuldajöfnuði, kunni að vera ófær um að greiða hana með reiðufé verður honum ekki meinað af þeim sökum að efna skyldu sína með skulda­jöfnuði. Því þykir ekki þurfa að taka afstöðu til þess hvort sóknaraðili var ógjaldfær á gjalddaga samninganna eða hvort staða hans jafngilti því að hann væri gjald­þrota.

Eins og áður segir verður ekki annað séð af 2. mgr. 4. gr. markaðsskilmála sókn­ar­aðila en skuldajöfnuður hafi verið honum heimill hvort heldur sem var við gjald­fell­ingu fyrir gjalddaga eða á gjalddaga. Þar sem sóknaraðili beitti ekki skulda­jöfnuði fyrr en samningarnir voru fallnir í gjalddaga verður ekki litið svo á að honum hafi borið að senda varnaraðila tilkynningu um gjaldfellingu sam­kvæmt 4. mgr. 7. gr., sbr. c-lið 3. gr. markaðsskilmála sóknar­aðila.

Varnaraðili mótmælir því að sóknaraðili megi gera afleiðusamningana upp með skuldajöfnuði en hefur ekki mótmælt útreikningi sóknaraðila. Sam­kvæmt útreikn­ingnum stóð varnaraðili í skuld við sóknaraðila á gjalddaga allra samn­ing­anna fimm. Því verður fallist á að sóknaraðili eigi rétt á greiðslu þess höfuð­stóls sem hann krefst í kröfu­lýs­ingu sinni og fyrir dómi.

Sóknaraðili krefst dráttarvaxta frá gjalddaga hvers samnings um sig. Gjalddagi samninganna var ákveðinn fyrir fram og þeir féllu í gjalddaga. Þar sem skuldajöfnuður sóknaraðila byggðist ekki á gjaldfellingu gildir ekki það ákvæði 7. mgr. 7. gr. mark­aðs­skil­mál­anna að viðskiptamaður greiði dráttarvexti frá þeim degi sem honum berst útreikn­ingur bankans. Þar sem skulda­jöfnuður var báðum samningsaðilum heimill frá gjald­daga samninganna þykir það ekki hafa þýðingu fyrir kröfu sóknaraðila um drátt­ar­vexti þótt ekki hafi verið lögð fram gögn sem sýni fram á að sóknaraðili hafi reynt að inn­heimta kröfu sína á hendur Flugvali fyrr en tæpum tveimur árum eftir gjalddaga, en hann heldur því fram að það hafi ítrekað verið reynt.

Með vísan til d-liðar, sbr. c-lið 7. mgr. 7. gr. markaðsskilmála sóknaraðila, og 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001, verður fallist á að sóknaraðila beri dráttarvextir af höfuð­stól kröfu sinnar frá gjalddaga samninganna þar til Flugval ehf. var tekið til gjald­þrota­skipta. Varnaraðili hefur ekki heldur mótmælt útreikningi sóknaraðila á drátt­ar­vöxtum af höfuðstól og því verður fallist á þá fjárhæð sem sóknaraðili krefst.

Varnaraðili mótmælti því ekki, yrði fallist á kröfu sóknaraðila, að hún nyti stöðu samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Því verður einnig fallist á þá kröfu sóknaraðila.

Vegna þessarar niðurstöðu og með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991, verður varnaraðili dæmdur til að greiða sóknaraðila 600.000 krónur í málskostnað. Við ákvörðun hans hefur verið tekið tillit til skyldu sóknaraðila til að greiða virðis­auka­skatt af mál­flutn­ings­þóknun.

Ingiríður Lúðvíksdóttir, settur héraðsdómari, kveður upp þennan úrskurð.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Krafa sóknaraðila, Glitnis banka hf., að fjárhæð 106.967.316 krónur, er viður­kennd í þrotabú Flugvals ehf., svo og að hún njóti stöðu sem almenn krafa, samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl.

Varnaraðili, þrotabú Flugvals ehf., greiði sóknaraðila 600.000 kr. í málskostnað.