Miðvikudaginn 16. maí 2012.
Nr. 261/2012.	A1988 hf. (Helga Melkorka Óttarsdóttir hrl.) gegn Samskipum hf. (Gísli Hall hrl.)

 

Kærumál. Matsgerð.

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms um að S hf. fengi að afla mats dómkvaddra matsmanna, áður en munnlegur málflutningur um frávísunarkröfu A hf. færi fram, í máli sem S hf. hafði höfðað gegn A hf. 

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Viðar Már Matthíasson, Greta Baldursdóttir og Ingibjörg Benediktsdóttir.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 4. apríl 2012, sem barst héraðsdómi sama dag og Hæstarétti ásamt kærumálsgögnum 18. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 22. mars 2012, þar sem tekin var til greina krafa varnaraðila um að afla mats dómkvaddra manna áður en málflutningur fer fram um kröfu sóknaraðila um frávísun málsins frá héraðsdómi. Kæruheimild er í c. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og áðurgreindri kröfu varnaraðila hafnað. Þá er krafist málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sóknaraðili, A1988 hf., greiði varnaraðila, Samskipum hf., 250.000 krónur í kærumálskostnað.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 22. mars 2012.

Mál þetta var þingfest 18. október 2011. Hinn 29. febrúar 2012 var málið tekið til úrskurðar um þá kröfu stefnanda að honum verði heimilað að afla mats dómkvaddra matsmanna um það, hvort og þá hversu miklu tjóni hann varð fyrir vegna ætlaðra samkeppnisbrota stefnda, og að hann fái að afla dómkvaðningarinnar áður en málflutningur um frávísunarkröfu stefnda fari fram. Þá krefst stefnandi málskostnaðar í þessum þætti málsins.

Stefndi krefst þess að kröfu stefnanda verði hafnað og að farið verði að meginreglu 2. mgr. 100. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála, um að fyrst fari fram málflutningur um frávísunarkröfu stefnda áður en aflað verður matsgerðar.

I.

Í málinu gerir stefnandi þá dómkröfu aðallega að stefndi verði dæmdur til að greiða honum skaðabætur að fjárhæð 3.686.743.433 krónur með vöxtum og dráttarvöxtum, til vara að stefndi verði dæmdur til að greiða honum skaðabætur að fjárhæð 1.154.497.189 krónur með vöxtum og dráttarvöxtum og til þrautavara að stefndi verði dæmdur til að greiða honum skaðabætur að mati dómsins með vöxtum og dráttarvöxtum. Í öllum tilvikum krefst stefnandi þess að stefnda verði gert að greiða honum málskostnað að skaðlausu.

Stefndi krefst aðallega frávísunar málsins frá dómi, til vara að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og til þrautavara að kröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar. Í öllum tilvikum krefst stefndi málskostnaðar úr hendi stefnanda.

II.

Stefnukröfum sínum til stuðnings vísar stefnandi til ákvörðunar Samkeppniseftirlitsins nr. 70/2007 frá 17. desember 2007 um að sekta Eimskip vegna samkeppnislagabrota á tímabilinu 1999-2002 á mörkuðum fyrir reglubundnar áætlunarsiglingar milli Íslands og Evrópu annars vegar og Íslands og Norður-Ameríku hins vegar. Hafi áfrýjunarnefnd samkeppnismála staðfest þá ákvörðun að mestu leyti með úrskurði nr. 3/2008, dagsettum 12. mars 2008, en sektarfjárhæð hafi þó verið lækkuð. Byggir stefnandi kröfur sínar á því að með niðurstöðu áfrýjunarnefndarinnar hafi verið staðfest að brot Eimskipa hafi falist í svo kallaðri markaðsatlögu, sem beinst hafi gegn stefnanda, og jafnframt að samningar Eimskipa við viðskiptamenn með ákvæðum um einkakaup og/eða tryggðarafslætti hafi falið í sér misnotkun á markaðsráðandi stöðu samkvæmt 11. gr. skaðabótalaga. Stefnandi byggir á því að tjón hans vegna markaðsatlögunnar hafi bæði falist í viðskiptamissi og því, að hann hafi neyðst til að lækka gildandi verð til að halda samningum. Hið sama eigi við um samninga um einkakaup og tryggðarafslætti, enda sé ómögulegt að keppa við markaðsráðandi fyrirtæki þegar viðskiptamenn séu bundnir með slíkum ólögmætum hætti. Stefndi sé bótaskyldur gagnvart stefnanda samkvæmt almennu skaðabótareglunni, auk þess sem stefndi beri ábyrgð á brotum eldra rekstrarfélags Eimskipa samkvæmt sérreglum samkeppnislaga. Þá byggir stefnandi á meginreglum íslensks skaðabótaréttar um virka samsömun, sem feli í sér að einn aðili geti borið bótaábyrgð á háttsemi annars vegna náinna tengsla þeirra. Stefnandi gerir í stefnu grein fyrir útreikningum á tjóni sínu vegna ætlaðra samkeppnislagabrota stefnda, eins og þær eru settar fram í aðalkröfu og varakröfu. Þá áskilur hann sér í stefnu m.a. allan rétt til þess að óska dómkvaðningar matsmanna til að meta hvort og þá hve miklu tjóni hann hafi orðið fyrir, sbr. IX. kafla laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála.

 Stefndi byggir frávísunarkröfu sína í fyrsta lagi á því að málatilbúnaður stefnanda sé verulega vanreifaður og sé því erfitt fyrir stefnda að taka til varna með fullnægjandi hætti. Þannig sé ætlað tjón stefnanda ekki stutt fullnægjandi gögnum og vanreifað, enda sé vísað ósundurgreint til framlagðra skjala sem aðeins innihaldi innri, órökstudda útreikninga stefnanda. Segir í greinargerð stefnda að svo virðist sem útreikningur stefnanda sé frekar byggður á huglægum forsendum en gögnum eða staðreyndum. Sé erfitt að átta sig á samhengi þeirra, auk þess sem undirliggjandi gögn um forsendur, s.s. flutt magn, séu ekki lögð fram. Þá sé horft til áætlaðs tekjutaps en hvorki litið til kostnaðar á móti né örra breytinga á markaði.

Vísar stefndi til þess að umfjöllun í stefnu um skilyrði skaðabótaskyldu sé verulega takmörkuð og uppfylli ekki skilyrði 80. gr. laga nr. 91/1991 en ekki sé nægjanlegt að vísa almennt um málsástæður til úrskurðar stjórnvalds sem ekki sé lagður fram. Gera verði grein fyrir því á hvaða málsatvikum krafa stefnanda sé byggð, hvaða gögn liggi henni til grundvallar og hvernig málsástæður renni stoðum undir þær. Auk þess verði að gera skýrlega grein fyrir því hvernig grundvallarskilyrði skaðabótaábyrgðar eigi við, s.s. orsakatengsl, reglur um sennilega afleiðingu og verndarhagsmunir. Þá bendir stefndi á að stefnandi byggi ætlaða skaðabótaskyldu nær eingöngu á reglum Evrópuréttar. Loks vísar stefndi til þess að ætlað tjón stefnanda sé vanreifað og einungis stutt einhliða gögnum frá stefnanda, sem ekki séu frumgögn, auk þess sem forsendur fyrir útreikningi stefnanda séu verulega vanreifaðar og kröfur með öllu óskiljanlegar. Útreikningur stefnanda sé í raun marklaus og hafi hvorki verið lögð fram matsgerð né sannanir um undirliggjandi forsendur kröfunnar.

Stefndi byggir frávísunarkröfu sína í öðru lagi á því að samkvæmt 6. mgr. 7. gr. innheimtulaga nr. 95/2008 sé heimilt að bera ágreining um réttmæti kröfu undir dómstóla, án þess að fyrst sé gætt ákvæða 7. gr., ef skuldari hefur sannanlega hreyft mótbárum gegn peningakröfu. Stefndi hafi ekki áður hreyft mótbárum gegn kröfu stefnanda, enda hafi hún aldrei verið gerð, og sé því, samkvæmt gagnályktun frá framangreindu ákvæði innheimtulaganna, ekki heimilt að bera ágreining um réttmæti kröfu stefnanda undir dómstóla, án þess að fyrst sé gætt ákvæða 7. gr. sömu laga.

III.

Við fyrstu fyrirtöku hjá dómara málsins eftir framlagningu greinargerðar af hálfu stefnda var lögð fram bókun stefnanda og þess óskað að málinu yrði frestað til framlagningar matsbeiðni af hálfu stefnanda. Var því mótmælt af hálfu stefnda að málflutningur um frávísunarkröfu hans færi ekki fram fyrr en eftir að matsgerðar dómkvaddra matsmanna hefði verið aflað. Er jafnframt bókað eftir stefnda að hann telji að „ekki verði bætt úr ágöllum á málatilbúnaði stefnanda með matsgerð eins og stefnandi virðist byggja bókun sína á“.

Í framangreindri bókun stefnanda kemur fram að málatilbúnaður hans í stefnu byggist m.a. á úrskurði áfrýjunarnefndar samkeppnismála í máli nr. 3/2008 og ákvörðun Samkeppniseftirlitsins í sama máli, nr. 70/2007. Grundvallarupplýsingar, þ.e. texti og tölur, um efni stjórnvaldsákvarðananna hafi verið afmáðar úr báðum skjölunum fyrir opinbera birtingu þeirra og afhendingu til stefnanda vegna trúnaðar samkeppnisyfirvalda við stefnda. Gögn að baki ákvörðuninni hafi þannig hvorki verið birt opinberlega né afhent stefnanda. Í stefnu hafi verið gerð tilraun til að setja fram bótaútreikning án þeirra upplýsinga en jafnframt hafi verið skorað á stefnda að leggja fram úrskurð áfrýjunarnefndarinnar, ákvörðun Samkeppniseftirlitsins og önnur gögn, samkvæmt 2. mgr. 67. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála. Stefndi hafi hins vegar ekki orðið við áskoruninni, heldur gert í greinargerð ýmsar athugasemdir við ónóga gagnaframlagningu og bótaútreikning. Þá vísar stefnandi í bókuninni jafnframt til þess að hann hafi í stefnu áskilið sér rétt til að óska dómkvaðningar matsmanna til að meta hvort og þá hve miklu tjóni hann hefði orðið fyrir, yrði gerður ágreiningur um málsástæður eða útreikning kröfufjárhæða. Telur stefnandi skilyrði til að víkja frá meginreglu 2. mgr. 100. gr. laga nr. 91/1991 þar sem frávísunarkrafa stefnda sé reist á málsástæðum, sem varða einnig efni máls, og nægilegar upplýsingar þykja ekki komnar fram að því leyti. Hafi stefnandi þannig hagsmuni af því að matsmenn verði dómkvaddir og matsgerð lögð fram áður en héraðsdómur fellir úrskurð um frávísunarkröfu stefnda.

Eins og áður hefur verið tæpt á er í 2. mgr. 100. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála, að finna þá meginreglu að mál skuli flytja um frávísunarkröfu og leysa úr henni í úrskurði áður en fjallað verður frekar um efni þess. Í sömu málsgrein er hins vegar einnig mælt fyrir um undantekningu, sem heimilar að vikið sé frá meginreglunni, ef frávísunarkrafan byggist á ástæðum sem varða einnig efni máls og nægilegar upplýsingar þykja ekki komnar fram að því leyti. 

Áður er rakið að stefndi byggir frávísunarkröfu sína einkum á því að tjón stefnanda sé vanreifað í stefnu og að umfjöllun í stefnu um skilyrði skaðabótaskyldu sé verulega takmörkuð og uppfylli ekki skilyrði 80. gr. laga nr. 91/1991, m.a. að því er varðar  orsakatengsl, reglur um sennilega afleiðingu og verndarhagsmuni. Fyrir liggur að stefnandi gerði í stefnu sérstakan áskilnað um rétt til að óska dómkvaðningar matsmanna til að meta „hvort og hve miklu tjóni hann varð fyrir skv. 9. kafla eml. nr. 91/1991“ ef gerður yrði ágreiningur um málsástæður eða útreikning kröfufjárhæða. Er því ljóst að með ósk sinni um dómkvaðningu matsmanna miðar stefnandi að því að renna stoðum undir útreikning á fjárhæðum skaðabótakrafna sinna og treysta grundvöll málsástæðna um skilyrði skaðabótaskyldu stefnda, m.a. að því er varðar orsakatengsl. Hefur stefnandi hagsmuni af því að matsmenn verði dómkvaddir og að matsgerð þeirra verði lögð fram áður en úrskurðað verður um frávísunarkröfu stefnda.

Í greinargerð stefnda er rakið að sýknukrafa hans byggi m.a. á því að stefnandi hafi ekki orðið fyrir tjóni eða að tjónið sé í öllu falli ósannað. Segir síðan að stefndi byggi sýknukröfuna að stórum hluta „á sömu röksemdum og sjónarmiðum og fram hafa komið hér að framan, annars vegar í umfjöllun um frávísunarkröfu vegna vanreifunar og hins vegar umfjöllun um orsakatengsl og sennilega afleiðingu í skilyrðum skaðabótaskyldu“. Er því ljóst að frávísunarkrafa stefnda byggist að hluta til á ástæðum sem varða einnig efni máls. 

Að öllu framanrituðu virtu er það niðurstaða dómsins að beita beri undantekningarreglu 2. mgr. 100. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála, um ágreining aðila í þessum þætti málsins. Verður því að fallast á kröfu stefnanda eins og nánar greinir í dómsorði. Ákvörðun um málskostnað bíður efnisdóms.

Arnfríður Einarsdóttir héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð:

Stefnanda, Samskipum hf., er heimilað að afla mats dómkvaddra matsmanna áður en málflutningur fer fram um kröfu stefnda, A1988 hf., um frávísun málsins frá héraðsdómi.

Ákvörðun um málskostnað bíður efnisdóms.